Fot. P. Jaworski (Głos Bohatera)

80. rocznica powstania Armii Krajowej

Armia Krajowa była największą armią podziemną podczas II wojny światowej. Jej żołnierze walczyli z Niemcami (najwięcej AK-owców zginęło podczas Powstania Warszawskiego), a następnie z naszymi „wyzwolicielami” czyli Sowietami. Wielu z jej członków nie pogodziło się z ustaleniami konferencji jałtańskiej i zamierzało walczyć do śmierci o niepodległą Polskę. Tym samym, stali się Żołnierzami Wyklętymi. Pamiętajmy o nich, i nie pozwólmy aby byli szkalowani i nazywani bandytami.

Organizacje podziemne przed powstaniem AK

Zanim umilkły ostatnie walki kampanii wrześniowej, rozpoczęło się formowanie podziemnej armii i władz politycznych. Działaniom tym przewodził gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Postanowiono skonsultować się z głównymi partiami politycznymi, wskutek czego powstał tajny projekt wojskowo-politycznej organizacji, pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski (SZP).

Premier Władysław Sikorski był przeciwny łączeniu władzy wojskowej z polityczną. Dlatego postanowił rozwiązać SZP, a na jej miejsce powołać inną organizację o charakterze stricte wojskowym. W ten sposób, czwartego grudnia 1939 r. została powołana do życia organizacja o nazwie Związek Walki Zbrojnej. Została ona ściśle podporządkowana rządowi emigracyjnemu, a na jej czele stanął gen. Kazimierz Sosnkowski. W przeciwieństwie do swojej poprzedniczki, która miała za zadanie jak najszybsze organizowanie akcji bojowych i sabotażowych, ZWZ zakładał długi okres przygotowawczy. Gen. Sosnkowski przebywał we Francji, więc jego przedstawicielami na terenach okupowanej Polski byli: gen. Stefan Grot-Rowecki (tereny okupowane przez Niemców) oraz gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz (obszary zajęte przez ZSRR).

Po upadku Francji, rząd polski przeniósł się do Londynu. Wymusiło to zmianę w dowodzeniu armią podziemną. Ustanowiono Komendę Główną ZWZ, na czele której stanął gen. Stefan Grot-Rowecki. Jednocześnie powołano Delegaturę Rządu RP na Kraj. Delegat miał być łącznikiem pomiędzy rządem a krajem. Siatka delegatur stopniowo się rozszerzała, aż w końcu w każdym przedwojennym województwie była jej tajna siedziba.

Oczywiście ZWZ nie był jedyną organizacją podziemną. Związek Harcerstwa Polskiego utworzył Szare Szeregi. Praktycznie każda partia stworzyła swoje organizacje wojskowe. Oto niektóre z nich:

– Chłopska Straż (Stronnictwo Ludowe),

– Narodowa Organizacja Wojskowa (Stronnictwo Narodowe),

– Gwardia Ludowa (socjaliści).

Delegatura ZWZ wiedziała, że w danym momencie nie opłaca się prowadzić akcji zbrojnych na szerszą skalę. Postanowiono skupić się na gromadzeniu broni, tworzeniu siatek konspiracyjnych i wywiadowczych oraz przede wszystkim szkoleniu. Powstały specjalne szkoły podchorążych rezerwy i podoficerów. Organizacja Małego Sabotażu ?Wawer?, miała za zadanie ośmieszać okupanta. Wydawano również wiele gazet propagandowych.

Opaska noszona przez żołnierzy AK / źr. wikimedia

Opaska noszona przez żołnierzy AK / źr. wikimedia

Powstanie Armii Krajowej

Naczelne Dowództwo w Londynie uznało na początku 1942 roku, że przyłączanie różnych organizacji wojskowych do ZWZ jest zbyt powolne. Dlatego 14 II 1942 r., Związek Walki Zbrojnej został przemianowany na Armię Krajową, której głównym zadaniem było scalenie podziemia wojskowego. Komendantem głównym został gen. Grot-Rowecki. Początkowo podzielono kraj na trzy obszary AK: zachodni, lwowski i białostocki. Obszary zostały z kolej podzielone na okręgi (dawne województwa), a okręgi na obwody (dawne powiaty), obwody zaś na placówki (dawne gminy). Z końcem 1942 r., AK mogła się pochwalić liczbą 200 tys. żołnierzy. Jej głównym celem było przygotowanie zbrojnego powstania w momencie załamania się sił niemieckich.

Do AK zostały wcielone następujące organizacje: Obóz Polski Walczącej, Tajna Armia Polski, Polska Organizacja Zbrojna, Związek Czynu Zbrojnego, Tajna Organizacja Wojskowa oraz Socjalistyczna Organizacja Bojowa. Chłopska Straż została przemianowana w 1942 roku na Bataliony Chłopskie, które zachowały autonomię. Natomiast co do organizacji wojskowej Stronnictwa Narodowego, to około połowy jej członków wstąpiło do AK. Reszta połączyła się z narodowo-radykalną Grupą Szańca i Związkiem Jaszczurczym, wskutek czego powstały Narodowe Siły Zbrojne (NSZ).

Cały czas zbierano uzbrojenie, którego nigdy nie było za wiele. To co posiadano, pochodziło z zapasów zakopanych przez  wojsko polskie po kampanii wrześniowej, oraz ze zrzutów i produkcji własnej (np. pistolety maszynowe typu ?Błyskawica? czy miotacze ognia i granaty).

Aby pomóc w ratowaniu mordowanych Żydów, organizacje podziemne powołały do życia  4-go grudnia 1942 r.  Radę Pomocy Żydom, tzw. Żegotę.

Najważniejsze akcje AK:

– odbicie 25 więźniów podczas akcji pod Arsenałem (III 1943),

– odkrycie tajnej bazy rakiet V-1 w Peenemuende, następnie zbombardowanej przez aliantów (III 1943),

– akcja „Burza” były to działania dywersyjno-bojowe na tyłach armii niemieckiej, wraz z wkraczaniem armii radzieckiej na tereny II Rzeczypospolitej (1944),

– akcja „Ostra Brama”  zdobycie zajętego przez Niemców Wilna (VII 1944).

Historyk. Specjalizuje się w dziejach Związku Sowieckiego. Pozostałe zainteresowania to: losy Polaków podczas II WŚ oraz samoloty II WŚ.