Bitwa pod Abu-Klea

Abu Klea 1885 ? sukces Brytyjczyków?

W 1881 roku na ziemiach Sudanu wybuchła religijna rebelia kierowana, przez Muhammada Ahmada zwanego Mahdim. Kapitulacja El-Obeid w 1883 roku umożliwiła rozprzestrzenienie się rebelii na inne regiony Sudanu. Rząd w Chartumie, któremu przewodził gen. Charles Gordon, podjął kolejne, nieudane  próby stłumienia wrogiej rewolty. Wówczas to, rząd w Londynie Wiliama Gladstone?a zdecydował się wysłać ekspedycję ratunkową pod wodzą gen. Wolseley?a. Posuwała się ona jednak zbyt wolno, toteż Wolseley wyznaczył specjalny oddział pod wodzą gen. Stewarta, która miała przebić się do Chartumu. Dnia 17 stycznia 1885 roku  zmierzyła się ona z wojskami powstańców niedaleko Abu Klei.

  1. Powstanie Mahdiego

Sudan w XIX wieku znajdował się pod kontrolą Egiptu i Wielkiej Brytanii. Czerpały one ogromne korzyści ? niewolników, kość słoniową, strusie pióra. Wzrastało niezadowolenie społeczne zwykłych mieszkańców. Ich wyzysk osiągnął ogromne rozmiary. Wtedy pojawił się islamski duchowny – Muhammad Ahmad. Głosił on potrzebę wyzwolenia spod jarzma brytyjskiego i egipskiego. Coraz więcej osób gromadziło się wokół niego.  Lokalni zarządcy dostrzegli zagrożenie i wysłali przeciwko niemu wojsko. W sierpniu 1881r. pokonał egipskie oddziały na wyspie Abba.[1]  Do jego obozu zaczęło się garnąć coraz więcej zwolenników. Majem 1882r. dysponował ponad 15.000 wojowników. [2] Postanowił ruszyć na bogate El-Obeid, stolicę prowincji Kordofan. Długie walki ? trwające do stycznia 1883r. przyniosły sukces Muhammadowi Ahmadowi, zwanego już Mahdim (mesjaszem, prorokiem). Był to punkt zwrotny ? powstanie rozlało się na resztę prowincji Sudanu. Na początku 1884r. w celu utrzymania Sudanu w rękach brytyjskich został wysłany gen. Charles Gordon.[3] Był to doświadczony wojskowy ? walczył na Krymie, w Chinach. Miał również orientację w kwestiach afrykańskich. Sprawa była poważna, ponieważ próba zniszczenia wojsk Mahdiego podjęta przez płk. Hicksa poniosła klęskę. Przeprowadzona w drugiej połowie 1883r. poniosła sromotną klęskę.[4] Trzeba było znaleźć nowy sposób na uratowanie Sudanu.

  1. Wyprawa Wolseley?a

Rząd w Londynie w celu ratowania Gordona i Chartumu postanowił wysłać silną ekspedycję, pod kierunkiem gen. Wolseley?a. Problemem było, jak szybko przerzucić przez dosyć ciężki teren około 10.000 żołnierzy.[5]  Zdecydowano się na marsz wzdłuż Nilu. Wojska posuwały się jednak bardzo wolno (katarakty, pustynia, liczne wzniesienia), a siły Mahdiego zdołały już zaatakować Chartum. Należało się spieszyć ? wiedział doskonale o tym Wolseley i postanowił podzielić swoje siły. Utworzył tzw. Kolumnę Pustynną, która miała spróbować przebić się do Gordona i Chartumu. Liczyła około 2000 ludzi.[6] Składał się z Pułku Ciężkich Wielbłądów, Pułku Wielbłądów Gwardii, Pułku Piechoty na Wielbłądach oraz kilku dodatkowych jednostek. [7] Jego dowodzenie powierzono generałowi Herbertowi Stewartowi.[8]  Wyruszyła ona z Korti 30 grudnia.[9] Po pokonaniu 100 mil ich marsz zwolnił ? zaczęło bowiem brakować paszy dla wielbłądów.[10] Do 16 stycznia osiągnęli studnie w Abu Klea.[11]

Wieści o marszu sił brytyjskich w kierunku Chartumu dotarły do samego Mahdiego. Wysłał on 10.000 żołnierzy w celu zatrzymania pochodu tzw. Wielbłądziego Korpusu.[12] Spotkali oni siły sir Stewarta koło studni w Abu Klea 16 stycznia 1885r. Dzień później doszło do starcia.

Przypuszczalny wygląd Mahdiego/ źródło: Wikimedia Commons

  1. Siły, plany, dowódcy obu stron

Siły brytyjskie pod Abu Kleą liczyły 1721 osób. W ich skład wchodziły Guards Camel Regiment, Heavy Camel Regiment, Mounted Infantry Camel Regiment, pierwszy batalion Royal Sussex Regiment, dwa szwadrony 19th Royal Hussars, a także inżynierowie i artylerzyści. [13] Europejska wojskowość nastawiona była na działania ofensywne, jednak podczas kolonialnych konfliktów, często trzeba było toczyć boje defensywne. Starcie pod Abu-Kleą też miało taki charakter. Sir Herbert Stewart planował obronić się w formacji czworoboku ? najbardziej skutecznej formacji obronnej. Sam Stewart był młodym zarazem doświadczonym oficerem wojsk brytyjskich. Miał dopiero 41 lat a walczył już z Zulusami oraz Burami. Uczestniczył również w wojnie angielsko- egipskiej, gdzie walczył pod Tel El Kebir.

Pomnik upamiętniający generała sir Herberta Stewarta/ źródło: Wikimedia Commons

Dane na temat wojsk derwiszów pod Abu-Kleą są skąpe. Winston Churchill przekazał że było ich co najmniej 10.000.[14]  Ich dowódcą prawdopodobnie był sam Mahdi. Muhammad Ahmad urodził się około 1844r.  Pochodził prawdopodobnie z okolic Dongoli. Kształcił się w szkole muzułmańskiej.  Potem zajmował się podróżowaniem i głoszeniem islamu. W 1881r. ogłosił powstanie religijne przeciwko ?ciemiężcom? Sudanu. Odtąd znany był  jako Mahdi.

Pod Abu-Kleą planował rozbić czworobok brytyjskich żołnierzy za pomocą fortelu. Część jego armii miała zaatakować Brytyjczyków od frontu i związać walką, podczas gdy reszta miała wykonać manewr flankujący i uderzyć na tyły wojsk sir Herberta Stewarta.

  1. Bitwa

Około godziny 9 rano 17 stycznia Herbert Stewart rozkazał uformować czworobok żołnierzy, składający się z około 1500 żołnierzy (2 kompanie z batalionu Sussex pozostały w obozie, natomiast szwadrony 19th Royal Hussars mieli osłaniać kolumnę od południ).[15] Ruszył on w kierunku zgrupowania mahdystów. Podjazdy próbowały złamać linię wojsk brytyjskich, jednakże za każdym razem były odganiane. Kiedy wojska brytyjskie podeszły na odległość około 80 yardów (około 73 metrów) siły ansarów ruszyły naprzód. [16]

Schemat bitwy pod Abu-Kleą z 1885r./ źródło: Wikimedia Commons

Uderzenie poszło frontalnie, i to spowodowało jego klęskę. Oddziały Guards Camel Regiment oraz Mounted Infantry Camel Regiment przy współudziale artylerii rozniosły derwiszów. Pomimo klęski pierwszej linii, do ataku posyłano kolejne fale wiernych. Walka była gwałtowna i desperacka ? pisał  C.C. King.[17]  Jego zdaniem wojska mahdystów atakowały niczym grecka falanga. [18] Nagle atak się przesunął w kierunku tylnego, lewego narożnika czworoboku ? składającego się z Heavy Camel Regiment. Uderzenie było na tyle mocne, iż w pewnym momencie przełamano czworobok. Obrońcy musieli oprzeć się o wielbłądy. Wówczas przerzucono działo maszynowe Gatlinga które swym śmiercionośnym ogniem skosiło tłumy Sudańczyków.  Następnie w krwawej walce w zwarciu, brytyjskim piechurom udało się wyprzeć ansarów z czworoboku i zamknąć wyrwę.  Doszło jeszcze do kilku prób przełamania frontu ? tym razem od prawej strony czworoboku, jednakże brytyjska kawaleria dała odbój tym jednostkom. Starcie zakończyło się sukcesem wojsk królowej Wiktorii. Zginęło 9 oficerów oraz 65 żołnierzy, rannych zostało 9 oficerów oraz 85 żołnierzy. [19] Ansarowie utracili 1000 ludzi. [20]

Bój pod Abu-Kleą/ źródło: Wikimedia Commons

Podczas tego starcia zginął pułkownik Frederick Gustavus Burnaby. Jego śmierć opisał szkocki poeta William McGonagall. W swym poemacie ?The battle of Abu Klea? napisał:

 

Oh,  był to widok ekscytujący i straszny zarazem,
Widzieć pułkownika Burnaby walką związanego;
Z mieczem w ręku, walcząc z mocą i potęgą,
Aż nie padł zabity rzutem dzidy w tętnicę szyjną. [21]

 

  1. Brytyjski sukces?

Na skutek rany w kilka dni po bitwie zmarł sir Herbert Stewart. Dowództwo nad kolumną objął gen. Charles Wilson. Ruszył on w kierunku Chartumu, jednak jego wojska były zbyt nieliczne, aby się przedrzeć. Mimo trudów, starał się jak najszybciej dotrzeć do oblężonego Gordona. Dnia 26 stycznia mahdyści przypuścili generalny szturm na Chartum. Miasto padło, a gen. Gordon poniósł śmierć.  W obliczu upadku Chartumu gen. Wilson rozpoczął odwrót w kierunku reszty sił gen. Wolseleya. Wojska brytyjskie niedługo potem wycofały się z Sudanu.

Śmierć Gordona/ źródło: Wikimedia Commons

Śmierć Gordona i klęska ekspedycji Wolseleya wywołała w Wielkiej Brytanii niezadowolenie opinii publicznej. Królowa Wiktoria publicznie wycofała poparcie dla rządu Gladstone?a, przez co ten musiał ustąpić na rzecz wigów.

Chociaż w skali taktycznej starcie pod Abu-Kleą było sukcesem Brytyjczyków, to nie wpłynęła w znaczący sposób na przebieg walk pod Chartumem i nie pozwoliła uratować gen. Gordona.

Michał Łukaszewski

Bibliografia:

  • Bartnicki A., Zarys dziejów Afryki i Azji 1869-1996, Warszawa 2000.
  • Churchill W., The River War. An historical account of the reconquest of the Soudan, Londyn 1902.
  • Featherstone D., Khartoum 1885. General Gordon?s last stand, Oxford 1993.
  • Gazda D., Powstanie Mahdiego 1881-1899, Warszawa 2004.
  • King C.C., The story of the British Army, Londyn 1897.
  • Knight I., Queen Victoria?s Enemies (2): Nothern Africa, Oxford 1989.
  • Ohrwalder J., Ten years? captivity in the Mahdi?s Camp 1882-1892, Londyn 1892.
  • The battle of Abu Klea, http://www.mcgonagall-online.org.uk/gems/the-battle-of-abu-klea, (dostęp: 27.04. 2017).
  • Whitehouse H., Battle in Africa, Camberley 1987.
  • Wilkinson-Latham R., The Sudan campaigns 1881-1898, Oxford 1976.
  • Zins H., Historia Anglii, Wrocław 2009.

 

[1] D. Featherstone, Khartoum 1885. General Gordon?s last stand, Oxford 1993, s. 8.

[2]  Tamże.

[3] D. Gazda, Powstanie Mahdiego 1881-1899, Warszawa 2004, s. 86-87.

[4] D. Featherstone, dz. cyt., s. 9-10.

[5] D. Gazda, dz. cyt., s. 97-98.

[6] D. Featherstone oraz D. Gazda podają liczbę żołnierzy Kolumny Pustynnej na około 2000 osób, podczas gdy W. Churchill podaje stan na 1100 osób., patrz: W. Churchill, The River War. An historical account of the reconquest of the Soudan, Londyn 1902, s. 61.; D. Featherstone, dz. cyt., s. 59.; D. Gazda, dz. cyt., s. 102.

[7] Tamże, s. 102.

[8] D. Featherstone, dz. cyt., s. 15.

[9] W. Churchill, dz. cyt., s. 61.

[10] Tamże, s. 62.

[11] Tamże.

[12] Tamże.

[13] D. Featherstone, dz. cyt., s. 59.

[14] W. Churchill, dz. cyt., s. 62.

[15] D. Featherstone, dz. cyt., s. 63.; C.C. King, The story of the British Army, Londyn 1897, s. 391.

[16] R. Wilkinson-Latham, The Sudan campaigns 1881-1898, Oxford 1976, s. 27-28.

[17] C. C. King, dz. cyt., s. 391.

[18] Tamże.

[19] Tamże.

[20] D. Gazda, dz. cyt., s. 105.

[21] Tłumaczenie autora, tekstu pochodzącego ze strony internetowej: The battle of Abu Klea, http://www.mcgonagall-online.org.uk/gems/the-battle-of-abu-klea, (dostęp: 27.04.2017).