Bezpieczeństwo energetyczne na obszarze Unii Europejskiej

Bezpieczeństwo energetyczne rozumiane jako nieprzerwana fizyczna dostępność dostaw, po przystępnej cenie, wykorzystywana w zgodzie ze środowiskiem nabiera współcześnie coraz większego znaczenia. Zwłascza wśród państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym Polski. Warto zatem omówić pojęcie bezpieczeństwa energetycznego i przedstawić zarys podejmowanych działań w ramach UE mających na celu zapewnienie akceptowalnego stanu tego bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo jest pierwotną i naturalną potrzebą każdego z nas. W ujęciu etymologicznym rozumienie zjawiska bezpieczeństwa sprowadza się do stanu niezagrożenia, spokoju, pewności, wolności od zagrożeń[1]. W najbardziej dosłownym znaczeniu bezpieczeństwo jest właściwie identyczne z pewnością (safety) i oznacza brak zagrożenia (danger) fizycznego albo ochronę przed nim[2]. Polityk i doradca do spraw bezpieczeństwa narodowego prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki- Henry Kissinger, przemawiając w Londyńskim Międzynarodowym Instytucie Studiów Strategicznych stwierdził, że: bezpieczeństwo jest fundamentem wszystkiego, co czynimy .Trudno nie zgodzić się z jego tezą, gdyż bez zapewnienia sobie potrzeby bezpieczeństwa nie jesteśmy w stanie zaspokajać potrzeb wyższego rzędu.

W literaturze przedmiotu najczęściej spotyka się podział bezpieczeństwa w oparciu o kryterium podmiotowe i przedmiotowe. Jest to jednak podział niepełny. Podając za R. Ziębą, można dokonać podziału bezpieczeństwa według następujących aspektów:

1. podmiotowego: bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo międzynarodowe;
2. przedmiotowego: bezpieczeństwo polityczne, wojskowe, gospodarcze, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne, informacyjne itd.;
3. przestrzennego: bezpieczeństwo personalne (dotyczące indywidualnych ludzi – osób), lokalne (państwowo-narodowe), subregionalne, regionalne (koalicyjne), ponadregionalne i globalne (uniwersalne);
4. czasu: stan bezpieczeństwa i proces bezpieczeństwa;
5. sposobu organizowania: indywidualne (unilateralne) – hegemonizm mocarstwowy, izolacjonizm, neutralność, niezaangażowanie, sojusze (system blokowy), system bezpieczeństwa kooperacyjnego, system bezpieczeństwa zbiorowego[3].

Podstawą każdej klasyfikacji w zasadzie najistotniejsze cechy charakterystyczne danego obiektu lub procesu. W zakresie bezpieczeństwa należą do nich przede wszystkim: podmioty i obiekty bezpieczeństwa, rodzaje zagrożeń, sfery działalności ludzkiej. Przykładem innych dziedzin bezpieczeństwa w zakresie przedmiotowym w odniesieniu do zagrożeń możemy wyróżnić przykładowo bezpieczeństwo społeczne, energetyczne itd.

Jednym z wymiarów bezpieczeństwa w ujęciu podmiotowym jest bezpieczeństwo międzynarodowe, które ma szerszy zakres pojęciowy niż bezpieczeństwo narodowe. Istotną znaczenie mają w tym zakresie inne podmioty bezpieczeństwa międzynarodowego: sojusze, organizacje i korporacje trans- i międzynarodowe. Cechą wspólną definicji bezpieczeństwa międzynarodowego występujących w literaturze jest kojarzenie bezpieczeństwa z pokojem i stabilnością oraz akcentowanie konieczności podejmowania wysiłków przez społeczność międzynarodową ukierunkowanych na zapewnienie i utrzymanie bezpieczeństwa[4].

W zasadzie większość ujęć tego pojęcia sprowadza się do utrzymania pokoju i ładu międzynarodowego oraz przeciwdziałaniu zagrożeniom uczestnikom systemu międzynarodowego. Z kolei jednym z rodzajów bezpieczeństwa, nabierającego coraz większego znaczenia zwłaszcza w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej i obszarze traktatowym Unii Europejskiej jest bezpieczeństwo energetyczne, które zwykle traktowane jest jako jeden z aspektów bezpieczeństwa ekonomicznego.[5] Bezpieczeństwo energetyczne możemy zdefiniować, jako dostępność źródeł energii w każdym czasie, pochodzących z różnych źródeł, a także w odpowiednich ilościach zabezpieczających zgłaszany tu popyt. Nieodłącznym elementem bezpieczeństwa energetycznego jest poziom cen, które muszą kształtować się na poziomie umożliwiającym normalną konsumpcję energii przez konsumentów[6].

Termin bezpieczeństwo energetyczne, jako składową bezpieczeństwa narodowego, a także międzynarodowego zyskała w ostatnim czasie na znaczeniu. Dwa kryzysy jakie miały miejsce w 2006 roku i 2009 roku, które związane były ze wstrzymaniem przez Rosję przepływu gazu na Ukrainę, która była najważniejszym krajem tranzytowym dla krajów Unii Europejskiej, spowodowały nagłe zainteresowanie powyższym terminem. W dzisiejszych czasach trudno tak wiec wyobrazić sobie funkcjonowanie nowoczesnej gospodarki bez swobodnego dostępu do surowców energetycznych i ich ciągłego a zarazem pewnej dostawy. Początków obecnie realizowanej koncepcji polityki UE na rzecz bezpieczeństwa energetycznego należy upatrywać w założeniach ?Zielonej Księgi w sprawie wspólnej polityki energetycznej? z 1995roku[7].

Do kluczowych kwestii podejmowanych w ramach tego dokumentu zaliczyć należy bezpieczeństwo zasobów, tworzenie zasad wspólnego rynku europejskiego oraz kwestie ochrony środowiska. Dokumentem tym rozpoczęto debatę o europejskiej polityce energetycznej. W dalszej kolejności pojawiło się wiele dokumentów rozwijających powyższe koncepcje. Do kluczowych należą: ?Biała księga ? Energia dla przyszłości? (1997)[8], ?Zielona Księga w sprawie bezpieczeństwa zasobów? (2000), ?Bezpieczna Europa. Europejska Strategia Bezpieczeństwa. Bezpieczna Europa w lepszym świecie? (2003)16oraz ?Zielona Księga ? Europejska Strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii? (2006).

Pomijając założenia innych dokumentów o charakterze strategicznym w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, jednym z najbardziej aktualnych i najważniejszym zarazem jest ?Energia 2020. Strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego? (2010) skoncentrowano się na pięciu priorytetach:

• osiągnięciu efektywności energetycznej w Europie;
• utworzeniu zintegrowanego prawdziwie ogólnoeuropejskiego rynku energii;
• nadaniu szerszych uprawnień konsumentom i uzyskaniu najwyższego poziomu bezpieczeństwa i pewności;
• wzmocnieniu przywództwa Europy w zakresie technologii energetycznych oraz innowacji;
• wzmocnieniu zewnętrznego wymiaru rynku energii UE[9].

W dokumencie jednoznacznie wskazuje się się jednocześnie na znaczenie i ogrom pojawiających się wyzwań oraz problemów. Jeszcze raz zwraca się uwagę na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii, efektywnego wykorzystania zasobów, przystępnych cen i innowacyjnych rozwiązań, gdyż stanowią one ?[…]kluczowy czynnik długoterminowego zrównoważonego wzrostu, tworzenia miejsc pracy i jakości życia?[10]

Debata na temat bezpieczeństwa energetycznego nabrała tempa w ostatnim czasie za sprawą Polski, gdy w lipcu 2011 r. nasz kraj przejął swoje przewodnictwo w pracach Rady Unii Europejskiej. Priorytetem Polskiej prezydencji było właśnie bezpieczeństwo energetyczne. Głównymi celami w tym obszarze stała się budowa zewnętrznej polityki energetycznej UE, zarówno z krajami sąsiadującymi, jak i strategicznymi partnerami, budowa jednolitego rynku energii na podstawie zapisów trzeciego pakietu energetycznego, rozwój infrastruktury przesyłowej gazu i energii elektrycznej oraz nieskrępowany dostęp do niej dla wszystkich uczestników rynku[11]

 

Istotnym wydarzeniem stało się wówczas wprowadzenie Aktu o jednolitym rynku, który wśród priorytetów budowy wspólnego rynku państw UE koncentrował się na w znacznej mierze na energetyce. Dokument ten przyrównał sieci transportowe i energetyczne do kręgosłupa całej unijnej gospodarki oraz wskazał znaczenie strategiczne budowy jednolitego rynku energetycznego dla całej UE. Z omawianym aktem korelują również inne przepisy unii w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, a zwłaszcza te wprowadzone w ramach tzw. trzeciego pakietu energetycznego. Zasadniczym celem wprowadzenia pakietu jest znaczące zliberalizowanie rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego we wspólnocie państw europejskich. Na pakiet ten składają się następujące akty prawne UE:

• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE,
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55WE,
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 714/2009 z 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej,
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 z 13 lipca 2009 r. sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowej gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1775/2005,
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 713/2009 z 13 lipca 2009 r. ustanawiające Agencję do spraw Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER)[12].

Jednym z największych zagrożeń dla krajów Unii Europejskiej w wymiarze bezpieczeństwa energetycznego są obecnie zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego, które ulęgają ciągłym zmianom w wyniku wciąż nowych odkryć oraz rosnącego ich zużycia[13]. Kolejnym istotnym zagrożeniem Polski a wraz nią całej Europy Środkowo-Wschodniej i Unii Europejskiej jest uzależnienie, od dostaw ropy naftowej, a szczególnie gazu ziemnego z Rosji. Uzależnienie od dostaw tych surowców stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego państw, wobec których może zostać zastosowany szantaż energetyczny, co dobitnie pokazuje przykład Ukrainy[14]. Nie bez znaczenia pozostaje także stan techniczny infrastruktury energetycznej oraz ilość środków przeznaczana na badania i rozwój w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego.