Siły zbrojne są nieodłącznym elementem każdego państwa, które może stać na celowniku innego kraju. Element obronny państwa, w zasadzie zasadniczy, jakim są siły zbrojne powinien być ciągle rozwijany i udoskonalany. Praktycznie wszystkie państwa na świecie posiadają swoje jednostki obronne stanowiące podstawy do zapewnienia suwerenności i niepodległości. Siłami zbrojnymi według dr Jerzego Brzeskiego nazywamy: ?wyspecjalizowany organ państwa podlegający bezpośrednio centralnej władzy wykonawczej, przeznaczony do odstraszania przed agresją lub ? w razie konieczności- prowadzenia walki zbrojnej aż do osiągnięcia celu politycznego?.
Słowacja stanowi granicę NATO na wschodzie. Położenie tego kraju sprawia ponadto, że jest ważnym obszarem tranzytowym w relacjach europejskich na obu osiach, pionowej i poziomej. Określenie kierunków orientacji międzynarodowej było podstawowym problemem, z jakim borykały się w ciągu minionych lat kolejne słowackie rządy. W końcu wybrano drogę pro zachodnią. Republika Słowacji jest członkiem wszystkich najważniejszych organizacji międzynarodowych, w tym OBWE, Grupy Wyszehradzkiej, Rady Europy oraz od 2004 r. członkiem Unii Europejskiej i NATO.
Polityka obronna nie jest żywotnym elementem w Słowackim rządzie. Zagrożenie suwerenności kraju jest brane pod uwagę w dokumentach strategicznych, ale nie zajmuje w nich szczególnego miejsca. Słowacja zdaje sobie przy tym sprawę, iż potencjał własnej armii nie pozwala jej na samodzielne wypełnianie podstawowego celu polityki obronnej, jakim jest zagwarantowanie bezpieczeństwa państwa i obywateli, co jest możliwe jedynie w ramach NATO.
Wyznaczniki polityki obronnej Słowacji wydaje Rada Narodowa Republiki Słowackiej, jako jedyny organ ustawodawczy. Sprawuje ona funkcje kontrolne wobec prezydenta ? zwierzchnika Sił zbrojnych, oraz Rządu. Rada Narodowa decyduje o wypowiedzeniu wojny i wysokości środków finansowych przeznaczonych na potrzeby obronne kraju.
Słowaccy żołnierze na paradzie / Źródło: Wikipedia
Podstawę do określenia bezpieczeństwa i systemu obronnego stanowiła pierwsza doktryna obronna Republiki Słowackiej, która została zaakceptowana przez parlament 30 czerwca 1994r. Jej ważność została ograniczona do momentu zakończenia udziału w programie Partnerstwa dla Pokoju, co jest dowodem na to, że twórcy doktryny przewidzieli ewolucyjne przejście Słowacji od indywidualnego modelu bezpieczeństwa do modelu zbiorowego bezpieczeństwa gwarantowanego przez NATO.
Podstawowymi zasadami polityki bezpieczeństwa Republiki Słowackiej są: ochrona suwerenności, przestrzeganie norm prawa międzynarodowego, zapewnienie powszechnej, obywatelskiej obrony państwa, utrzymywanie Sił Zbrojnych adekwatnych do potrzeb obronnych kraju, zachowanie proporcji między wymogami obronności państwa a jego potencjałem ekonomiczno?społecznym.
System obronny Słowacji ? podobnie, jak w kilku innych państwach Europy Środkowej i Wschodniej ? w latach 2002?2003 ciągle znajdował się w przebudowie. Jego celem było: zabezpieczenie systematycznego budowania i modernizacji Sił Zbrojnych oraz przygotowania terytorium państwa do obrony w czasie pokoju, a także stworzenie warunków zapewniających ciągłość kierowania obronnością państwa. Słowacy aktywnie włączyli się do walki z terroryzmem. Podpisując deklarację z 8 października 2001 r. dołączyli do planu działania i walki z terroryzmem przyjętego przez UE.
Wśród słowackich ekspertów panuje przekonanie, że Słowacja powinna wyspecjalizować się w konkretnej dziedzinie i zdecydować się na wystawianie jednostek bojowych lub też rozwijanie np. wojsk inżynieryjnych, jednostek przeciwchemicznych czy saperskich. Dwa ostatnie typy wojsk stają się ostatnio specjalnością Słowacji.
Podstawy funkcjonowania słowackiego systemu obronnego i Sił Zbrojnych zawarte są w konstytucji, ale sprawy obronności są w niej ujęte w sposób bardzo ogólny, co w pewnej mierze tłumaczy fakt, że została ona opracowana jeszcze przed powstaniem niezależnej Republiki Słowackiej.
Konstytucja Słowacji stanowi parlamentarną kontrolę nad działaniem systemu obronnego państwa, a także nad ewentualnością użycia Sił Zbrojnych poza granicami państwa. Republika Słowacji, jak każda nowa struktura państwowa, stanęła przed trudnym zadaniem. Musiała ona nie tylko od podstaw zbudować własne Siły Zbrojne, ale także tworzyć je z rozważaniem podstawowych standardów armii nowoczesnej (tak jak to jest w siłach zbrojnych krajów demokratycznych), w warunkach, które nie sprzyjały koncentrowaniu uwagi państwa wyłącznie na sprawach wojskowych, ponieważ Słowacja w tym czasie trudziła się z wieloma problemami związanymi z rozpadem Czechosłowacji. Przebudowa amii rozpoczęła się jeszcze za istnienia Czechosłowacji. Punktem wyjścia do organizacji armii Republiki Słowackiej stała się ustawa z 17 grudnia 1992 r. o Armii Słowackiej, która określiła dwa etapy jej tworzenia.
Insygnia Słowackich Sił Zbrojnych / Źródło: Wikipedia
W etapie pierwszym ? do końca 1992 r. ? planowano dokonanie przerzutu uzbrojenia i sprzętu wojskowego, a także żołnierzy narodowości słowackiej z terytorium Czech, w drugim ? do końca 1993 r. ? zamierzano dokonać restrukturyzacji armii, połączonej ze zmniejszeniem stanu osobowego i liczby sprzętu. W dniu 2 czerwca 1994 r. została opublikowana koncepcja budowy armii do 2000 r. Podstawą tego dokumentu były: Doktryna obronna Republiki Słowackiej, Koncepcja strategicznej obrony Republiki Słowackiej oraz Plan długoletniego rozwoju Armii Republiki Słowackiej do 2010 r. Koncepcja budowy armii do 2000 r. wydłużyła okres tworzenia armii słowackiej oraz określiła trzyetapowy proces jej budowy. Pierwszy etap zakończono 1 października 1995 r. Polegał on na stworzeniu nowej struktury wojsk zgodnie z wymogami obronności kraju.
Celem drugiego etapu było zakończenie procesu transformacji i rozpoczęcie procesu zgrywania armii, stworzenie warunków do zwiększenia jej uzawodowienia, zakończenie budowy ogniw szczebla operacyjnego, rozpoczęcie modernizacji techniki wojskowej, spełnienie warunków ustanowionych w programie Partnerstwo dla Pokoju. 26 czerwca 1996 r. Rada Obrony Państwa uchwaliła Długoterminowy plan rozwoju Armii Republiki Słowackiej do 2010 r. Słowacy poddali jednakże rewizji przyjęte wcześniej niektóre założenia tego planu. 19 czerwca 2001 r. minister obrony, J. Stank zapowiedział utworzenie do 2010 r. armii zawodowej. Według nowego modelu Sił Zbrojnych liczba żołnierzy nie powinna przekroczyć 30. tysięcy oraz miłaa nastąpić redukcja liczby samolotów i czołgów.
W 2001 roku Słowacja dysponowała prawie 27. tys. armią, na wyposażeniu której pozostawało m.in. 272 czołgi T?72, ponad 700 transporterów opancerzonych (w tym ponad 400 BWP?1 i BWP?2), ok. 300 dział (w tym 136 typu Dana). Siły Powietrzne wyposażone były m.in. w 24 MiG?i ?29 i 16 MiG?ów ?21 oraz ok. 60 śmigłowców (ok. 20 Mi?24).
Rok 2002 był pierwszym w realizacji długoletniego planu rozwoju Sił Zbrojnych. Przystąpiono do realizacji zmienionego modelu armii, skoncentrowano się na zmianach personalnych i zarządzaniu. Zmiany dotyczyły m.in. skrócenia obowiązkowej służby wojskowej do sześciu miesięcy i poważnej redukcji personelu wojskowego. Jednakże we wrześniu 2003r. kryzys wywołany dymisją popularnego w kręgach NATO ministra obrony Ivana Szimki postawił pod znakiem zapytania niektóre plany przekształceń słowackich SZ. Zabezpieczeniem realizacji zamierzeń miało być jednakże finansowanie potrzeb obronnych na poziomie 1,89% PKB w przeciągu sześciu kolejnych lat. Jednak nie wszystko zostało zrealizowane zgodnie z planem i Słowacka armia do tej pory znajduje się w olbrzymim kryzysie finansowym. Dla porównania przedstawię ilość żołnierzy, samolotów oraz czołgów zdolnych do walki (kiedyś i dziś):
Przedstawia nam to obraz z jakimi problemami musi się spotykać teraz Słowacka armia. Wydatki na armię Słowacką na 2010 rok to około 1,2 PKB co daje ok. 1mld USD.
System dowodzenia armii Słowacji składa się z trzech poziomów kompetencyjnych, odpowiadających szczeblom dowodzenia: strategicznego, operacyjnego i taktycznego. Szczebel strategiczny tworzy Ministerstwo Obrony, którego częścią jest Sztab Generalny, szczebel operacyjny tworzą dowództwa rodzajów wojsk, a szczebel taktyczny dowództwa brygad, pułków i batalionów Wojsk Lądowych, dowództwa baz lotniczych, magazyny i urządzenia logistyki. Sztab Generalny jest najwyższym organem bezpośredniego dowodzenia i kierowania wojskami, odpowiedzialnym m.in. za operacyjne i mobilizacyjne rozwinięcie wojsk, opracowywanie koncepcji i dyrektyw dotyczących rozwoju strategii wojennej, sztuki operacyjnej i organizacji armii, przygotowanie programów rozwoju i modernizacji uzbrojenia oraz politykę kadrową w siłach zbrojnych. Szefowi sztabu podlegają dowódcy rodzajów wojsk.
Podstawowym pojazdem 1. Brygady Zmechanizowanej jest BMP2 / Źródło: www.mil.sk
Słowaccy Żołnierze 12. Batalionu Zmechanizowanego / Źródło: Wikipedia
Siły zbrojne Słowacji składają się z: – Wojsk lądowych, – Sił Wsparcia i Szkolenia, – Służby Medycznej, – Sił powietrznych, – Wojsk specjalnych.
Dowódcą wojsk lądowych jest generał bryg. inż. Ondrej Novosad
W skład sił lądowych wchodzą: – 1. Brygada Zmechanizowana, dowódca płk. Ing. John Bujňák, – 2. Brygada Zmechanizowana, dowódca płk inż. Martin Michałko, – Batalion NBC, dowódca ppłk inż. Oliver Toderiška, – Batalion Inżynierów, dowódca ppłk. Ing. Lubomir Mrváň, – Batalion wsparcia dowodzenia, dowódca ppłk. Ing. Vladimir Grislat.
1. Brygada Zmechanizowana składa się z: – 11. Batalionu Zmechanizowanego, – 12. Batalionu Zmechanizowanego, – 13 Batalionu Zmechanizowanego, Batalion zmechanizowany reprezentuje strukturę naziemnej „jednostki”, która jest najmniejszą grupą. Grupa ta jest zdolna do samodzielnego działania przez długi czas i ma w swojej strukturze organizacyjnej stałe włączone elementy wsparcia bojowego, elementy obsługi bojowej i elementy wsparcia dowodzenia. – Batalion wsparcia logistyki 1mb, głównym zadaniem batalionu jest zapewnienie kompleksowych funkcji logistycznych i formowanie 1 Brygady Zmechanizowanej.
2. Brygada Zmechanizowana składa się z: – 21. mieszanego batalionu zmechanizowanego, – 22. batalionu zmechanizowanego, Główne zadanie batalionów to uczestniczyć w wykonywaniu zadań ochrony żywotnych interesów państwa i jego sojuszników, – Samobieżnych dział artylerii, – Batalionu wsparcia logistyki. Siły jakimi dysponują to m.in BMP1, moździeż (82mm), czołg T72, pojazdy transportowe Tatra 815 8×8 HV czy Praga V3S.
Batalion NBC – dowódcą jest ppłk inż. Oliver Toderiška, a głównymi zadaniami tego batalionu są: – pomoc w eliminowaniu zagrożeń związanych z terroryzmem chemicznym, biologicznym i jądrowym, – zwalczanie skutków katastrof naturalnych, – zadania medyczne, analiza i kontrola, Batalion NBC dysponuje pojazdami typu: ST T 815 VOLUME, NBC aligator.
Batalion wsparcia dowodzenia – spełnia rolę działań zabezpieczenia Wojsk Lądowych słowackich Sił Zbrojnych oraz uczestniczy w realizacji zadań w zakresie obrony i ochrony żywotnych interesów Republiki Słowackiej i ich sojuszników wobec zagrożeń militarnych i pozamilitarnych.
Słowaccy Żołnierze 5. Pułku Specjalnego Przeznaczenia / Źródło: Wikipedia
Czołg T72 / Źródło: Wikipedia
Dowódcą Sił Powietrznych jest gen. bryg inż. Miroslav Korb.
W skład sił powietrznych wchodzą: – Skrzydło Lotnictwa Transportowego, dowódca płk. Ing. Peter Prokop, – Skrzydło Lotnictwa Taktycznego, dowódca col. GS. Ing. Vladimir LISY, – Skrzydło Śmiłgowcowe, dowódca płk. Ing. Róbert Tóth, – Rakietowa Brygata Przeciwlotnicza, dowódca płk. Ing. Vladimir Kovac.
Trzon sił powietrznych stanowi 12 zmodernizowanych MiG-29, w wyniku podziału posiadanej floty Słowacji przypadło 10 z 20 dostarczonych maszyn (10 czeskich Migów trafiło do Polski). W 2006 rozbił się An-24 Słowackich Sił Powietrznych, transportujący żołnierzy wracających z misji pokojowej w Kosowie, zginęło 42 żołnierzy i członków załogi, ocalała 1 osoba, była to najtragiczniejsza katastrofa w słowackiej historii.
Słowacki MiG-29AS NATO / Źródło: Wikipedia
Śmigłowiec transportowy Mil Mi-17 Hip-H / Źródło: Wikipedia
Partnerem Słowacji do współpracy w regionie, w polityce bezpieczeństwa i obrony, są Czechy. Słowacja jest również zainteresowana rozwojem współpracy w V4, której dotychczasowy dorobek jest już obecnie politycznie prezentowany jako wzmocnienie bezpieczeństwa państwa. Warunkiem poszerzania możliwości współpracy z armiami sojuszniczymi jest w opinii słowackich ekspertów modernizacja, wymiana techniki lądowej, lotniczej i radiolokacyjnej. Wymagałoby to nowych zakupów, finansowanych przez kredyty z okresem spłaty wykraczającym poza okres kadencji jednego rządu, co jest obecnie nierealne.
Pojazd Iveco LMV E65 / Źródło: www.militaryphotos.net
Słowacja podjęła współpracę z Polską, której proces pogłębił się zwłaszcza w okresie szczytu NATO w Pradze i w całym 2002 r. Słowacja traktuje Polskę jako swojego strategicznego partnera. Współpracę wojskową pomiędzy obydwoma państwami reguluje porozumienie między ministerstwami obrony, podpisane w Bratysławie w 1993 r. oraz kilkanaście szczegółowych innych aktów dwustronnych. Odbywają się regularne spotkania ministrów obrony i na niższych szczeblach, w trakcie których poruszane są problemy aktualnej i przyszłej polityki bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej, współpracy oraz wymieniane są doświadczenia w zakresie realizacji programu Partnerstwa dla Pokoju. Dwustronna współpraca Słowacji z Polską oparta jest na corocznie uzgadnianych planach. Po raz pierwszy plan współpracy został podpisany w 1994 r. W latach 1994?2003 realizowano średnio po 40?80 przedsięwzięć w skali roku kalendarzowego. Dotyczyły one np. współpracy jednostek przygranicznych, uczelni wojskowych, wojskowych instytutów naukowo?badawczych. Wsparciem Słowacji może stać się wspólna słowacko?czesko?polska brygada. Inicjatywa utworzenia tej wielonarodowej jednostki wysunięta została przez Polskę podczas spotkania ministrów obrony Czech, Słowacji i Polski w Bratysławie w maju 2001 r. Ideą przewodnią było właśnie promowanie Słowacji w jej aspiracjach do członkostwa w NATO. Ustalono, że tworzona od maja 2002 r. jednostka będzie kompatybilna ze standardami NATO i przeznaczona do udziału w misjach pokojowych Sojuszu lub Unii Europejskiej. Jej dowództwo zlokalizowano w Słowacji, a osiągnięcie gotowości bojowej wyznaczono na 2005 r.
W ostatnich latach Słowacja również współpracowała bliżej z Węgrami, z którymi utrzymuje wspólny kontyngent w ramach misji ONZ na Cyprze (UNFICYP). Za partnerów do współpracy w obszarze bezpieczeństwa Bratysława uważa również państwa Bałkanów Zachodnich, zwłaszcza Serbię, ale również Czarnogórę i Chorwację, którym Słowacja przekazuje doświadczenia transformacyjne.
Jeśli chodzi o Ukrainę, mimo poparcia dla euroatlantyckiego kierunku polityki Kijowa i wspierania Partnerstwa Wschodniego, Słowacja postrzega ten kraj raczej jako mało wiarygodnego partnera we współpracy regionalnej.
W obliczu konfliktu irackiego Słowacy zajęli jednoznacznie proamerykańskie stanowisko. Premier M. Dziurinda podpisał ?list ośmiu?, a parlament po burzliwej debacie 6 lutego 2003 r., zatwierdził wniosek rządu dotyczący wysłania jednostki wojsk obrony chemicznej, biologicznej i radiologicznej w rejon Zatoki Perskiej. Jeszcze tego samego miesiąca ponad 70. żołnierzy odleciało do Kuwejtu i dołączyło do podobnej jednostki czeskiej.
Słowacja podkreśla więc znaczenie zasady solidarności sojuszniczej zaznaczając, że bezpieczeństwo sojuszników postrzega jako część bezpieczeństwa własnego kraju. Priorytetem polityki obronnej jest wypełnianie zobowiązań sojuszniczych. Rosja nie jest postrzegana jako zagrożenie bezpieczeństwa terytorialnego. Słowacja uznaje jednak swoje uzależnienie od jednego kierunku dostaw surowców za problem dla bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Słowackie MRAPy w Afganistanie / Źródło www.mosr.sk
Obecne władze są dalekie od akcentowania kluczowej roli USA dla bezpieczeństwa Europy i chętniej podkreślają, że to NATO jest gwarantem bezpieczeństwa jego członków. Rządząca partia Smer-SD podkreśla sojuszniczy wymiar NATO, a relacje z USA ujmuje w szerszym kontekście potrzeby utrzymania więzi transatlantyckich. W 2009 roku ówczesny i obecny premier Fico ogłosił, że dopóki będzie szefem rządu, nigdy nie zgodzi się na rozmieszczenie elementów tarczy antyrakietowej na Słowacji. Relacje Słowacja?USA poprawiły się w trakcie prezydentury Baracka Obamy. Słowaccy eksperci obawiają się jednak zmniejszenia obecności USA w Europie, postrzegając USA jako gwaranta stabilności obecnego porządku, będąc świadomymi ograniczeń UE w polityce bezpieczeństwa i obrony. Zagrożone mogą być wspólne transatlantyckie projekty; UE zaś będzie musiała poradzić sobie sama z ewentualnym konfliktem na swoich peryferiach.
Dla Słowacji zaangażowanie w misje zagraniczne z jednej strony wypełnia zobowiązania sojusznicze, z drugiej strony traktowane jest jako istotny instrument polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, który służy wzmacnianiu pozycji kraju na arenie międzynarodowej i poprawia jego wiarygodność. W ostatnich latach, pomimo cięć w budżecie obronnym, Słowacja wzmacniała swoją obecność wojskową za granicą, zwłaszcza w Afganistanie. Ponadto chce priorytetowo traktować projekty modernizacyjne, kluczowe ze względu na udział sił zbrojnych w operacjach NATO i UE.
Słowackie Siły Zbrojne są w tej chwili jedną z najmniej wyposażonych armii świata. Duże reformy jakie przeprowadzono na przestrzeni ostatnich lat niewątpliwie negatywnie wpłynęły na stan i liczebność Słowackiego wojska. Jak wspominają Słowaccy eksperci ? Słowacja nie jest w stanie zapewnić sobie sama bezpieczeństwa, nie poradziłaby sobie bez wsparcia obcych wojsk na polu walki.
Ordre de Bataille Słowackich Sił Zbrojnych (kliknij obrazek aby powiększyć)/ Źródło: Wikipedia
–Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, pod red.A.Ciupiński i K.Malak, Warszawa 2004.
– Brzeski J,, System obronności, siły zbrojne i instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego RP, Warszawa 2012.
–Obronność i siły zbrojne w Europie, pod red. A. Ciupiński i K. Malak, Warszawa 2005.
-Tomaszewski J., Czechy i Słowacja, Warszawa 2008.
– The Military Balance 2011, The Institute for Strategic Studies, London 2011.
– http://www.vvzs.mil.sk
–http://www.veps.mil.sk
– http://www.strategie.net.pl/viewtopic.php?f=56&t=10103
Autor: Artur Pietrzak
