W dobie przemian zachodzących w środowisku międzynarodowym o podłożu społeczno-ekonomicznym zjawisko przestępczości zorganizowanej stanowi cały czas aktualny temat, który poruszany jest w wielu publikacjach naukowych, prasowych oraz aktach prawnych. Przestępczość zorganizowana stanowi przedmiot zainteresować wielu dziedzin naukowych, wśród których można wymienić prawo, kryminologia czy też socjologia. Dlatego też ze względu na dynamikę zmian oraz różnorodność form jej występowania pojawił się problem jej zdefiniowania.
W literaturze przedmiotu mianem przestępczości zorganizowanej określa się działania mające na celu popełnienie czynu prawnie zabronionego, który ma znaczny ciężar gatunkowy. Przewodnim motywem działania organizacji przestępczych jest dążenie do korzyści albo władzy z udziałem więcej niż dwóch osób, które na zasadzie pełnienia określonych ról i zadań podejmują współdziałanie na dłuższy, bądź nieokreślony czas. Dodatkowo zorganizowane grupy przestępcze swoje cele osiągają poprzez stosowanie przemocy lub innych form zastraszania. W swoich zadaniach często starają się wywierać wpływ na politykę, administrację publiczną, wymiar sprawiedliwości lub gospodarkę1.
Według J. A. Inciardigo przestępczość zorganizowana stanowi fragment szerszego zjawiska, określanego przez niego jako vocational crime, czyli przestępczość zawodowa. Definiuje on w ten sposób ?przestępcze zachowanie, które podejmowane jest jako kariera zawodowa w celu uzyskiwania stałego wpływu dochodów?. Przy czym autor definicji wyróżnia trzy kategorie przestępczości: przestępczość profesjonalną (professional crime), ciężką przestępczość profesjonalną (professional ?heavy? crime) oraz przestępczość zorganizowaną (organized crime). Ostatni rodzaj definiuje jako przedsięwzięcia ekonomiczne, które nastawione są na osiągnięcie zysku ekonomicznego przy pomocy działań bezprawnych2.
D. Chodziński przedstawia przestępczość zorganizowaną jako zjawisko kryminalne, występujące zarówno w skali lokalnej, regionalnej, krajowej, jak i międzynarodowej, której nie można ściśle ograniczyć stanem faktycznym przestępstwa. Według niego obejmuje ona zbiór poszczególnych przestępstw, posiada złożoną formę zachowań społecznie niepożądanych oraz może przybierać różne formy organizacyjne. Jej przedmiotem zainteresowań są różne obszary życia społeczno-ekonomicznego3.
O. Krajnik definiując pojęcie przestępczości zorganizowanej odnosi się do dosłownego znaczenia poszczególnych wyrazów. Analizując je pod kątem językom przedstawia definicję, według której przestępczość zorganizowana to pewien proces, polegający na jedno- lub wielopodmiotowym, złożonym działaniu przestępczym, przyjmującym określoną formę osobową, mającym uporządkowany charakter oraz dążącym do osiągnięcia ustalonego celu. Tak pojęte zorganizowanie przestępcze odnosi się zarówno do podmiotów przestępstw, jak i do sposobów oraz środków ich popełniania, inaczej do formy osobowej i metod działania przestępczego. Może być ono realizowane przez jedną lub wiele osób, z tym że ich zachowania muszą przybrać postać zachowań złożonych, składających się z poszczególnych elementów, które zostały uporządkowane według określonego kryterium (np. czasowego, terytorialnego lub rzeczowego), a wszystkie te uporządkowane elementy (zachowania) realizowane przez podmioty przestępstwa dążą do osiągnięcia określonego celu4.
Po przedstawieniu akademickich definicji warto również wspomnieć o wypracowanych przez służby zajmujące się bezpieczeństwem i ochroną porządku publicznego. Międzynarodowa organizacja policyjna Interpol przestępczość zorganizowaną przedstawia jako ?konglomerat? trzech głównych elementów: korporacyjnej struktury, osiągania zysków oraz metod działania o charakterze bezprawnym, opartym na przemocy, zastraszaniu oraz szeroko rozumianej korupcji5. Natomiast polska Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego definiuje to zjawisko jako zdyscyplinowane, hermetyczne struktury, o ściśle określonej i przestrzeganej hierarchii, które zajmują się działalnością niezgodną z prawem, w celu osiągnięcia znacznych korzyści finansowych. Grupa ta używa przemocy lub innych środków zastraszania, jako sposób wywarcia wpływu na innych ludziach w celu zmuszenia do określonych zachowań. Dodatkowo w swojej działalności często podejmują próby wywierania wpływu na politykę, organy ścigania, sądy i media6.
W. Kurowski zauważa, iż przestępczość zorganizowana jako skutek funkcjonowania przestępczego układu organizacyjnego obejmuje zarówno przestępstwa pospolite jak i gospodarcze. Jednakże przyglądając się im pod względem wzajemnej relacji i wagi, należy stwierdzić, iż te drugie są na szczycie piramidy przestępstw popełnianych w ramach tego układu, a inne zazwyczaj pełnią dla niej role służebną. Uzasadniając swoją tezę Kurowski stwierdza, iż świadczy o tym chociażby pierwszoplanowy cel ich sprawców czyli maksymalizacja zysku7.
Warto zaznaczyć, iż działalność przestępczości zorganizowanej może obejmować różny zasięg. W literaturze przedmiotu wyróżnia się zasięg lokalny, zasięg krajowy oraz zasięg międzynarodowy. Zasięg lokalny przestępczości zorganizowanej obejmuje niewielki teren. Zazwyczaj jest to jedna dzielnica, jedno miastu, czy jeden region. Z kolei zasięg krajowy, jak sama nazwa wskazuje dotyczy działalności w obrębie danego państwa. Natomiast zasięg międzynarodowy obejmuje działalność organizacji przestępczych na terytorium co najmniej dwóch, lub większej liczbie państw8.
Globalizacja, wraz z unowocześnianiem środków transportu i łączności, powodująca zmniejszenie odległości i czasu dzielących producentów, dostawców i konsumentów na całym świecie, spowodowała również rozwój przestępczości zorganizowanej. Wchodzenie w różne formy współpracy między grupami przestępczymi pozwala na podejmowanie projektów, które wcześniej przekraczały ich własne możliwości techniczne i finansowe. Jest to szczególnie widoczne w handlu narkotykami, bronią i ?praniu brudnych pieniędzy?.
Przykładowo w międzynarodowym biznesie narkotykowym personel kierowniczy tworzą takie narodowości jak Niemcy, Kolumbijczycy czy też Rosjanie, średni natomiast Włości, Polacy, a najniższy, poziom robotniczy stanowią Turcy bądź Afrykanie. W celu efektywniejszego wytwarzania, a następnie transportu i dystrybucji nielegalnych usług następuje łączenie się wszystkich grup. Warto zaznaczyć, że w takiej międzynarodowej grupie zostają rozdzielone role, np. specjalizacja w planowaniu i dokonywaniu określonych czynności. A sama współpraca trwa od momentu dostarczenia narkotyków z państw je produkujących, poprzez nabywców, spedytorów, aż do organizacji zajmujących się dystrybucją towarów w określonym regionie. Takie łączenie się narkotykowych karteli znaczącą utrudnia wykrycie ich przez organy ścigania, albowiem grupy te wykorzystują słabość prawnych instrumentów międzynarodowej współpracy w sprawach karnych oraz utrzymujące się do dzisiaj głębokie różnice ustawodawstwa wewnętrznego poszczególnych państw9.
Warto zaznaczyć, iż walka z organizacjami międzynarodowymi działającymi w skali międzynarodowej prowadzona przez poszczególne państwa na własną rękę jest skazana na porażkę. Albowiem nawet, jeśli organom ścigania uda się zlikwidować krajowe komórki bądź też grupy to i tak nie przyniesie to większego pożytku. Związane jest to z tym, iż międzynarodowe kartele działają w wielu państwach jednocześnie, a ponadto naruszona aresztowaniem struktura szybko może zostać uzupełniona, poprzez zastąpienie rozbitej grupy, albowiem z perspektywy całości stopień jej zniszczenia nie jest duży. Michał Płachta stwierdził, iż walka z międzynarodową przestępczością zorganizowaną prowadzona przez poszczególne państwa w pojedynkę przypomina ucinanie głów hydrze ? gdyż te głowy i tak odrastają10. Dlatego też jedyną skuteczną reakcję na globalizację przestępczości jest pełne umiędzynarodowienie środków jej zwalczania, przy czym działania organów policyjnych powinny być spójne i efektywne.
Innym przykładem wykorzystywania skutków globalizacji jakim jest tani i łatwy dostęp do technologii jest pranie pieniędzy, pochodzących z nielegalnych interesów, poprzez legalne środki finansowe. Zazwyczaj takie operacje są bardzo skomplikowane, iż ich rozpoznanie może stanowić duże wyzwanie dla organów ścigania, albowiem pojedyncze czynności podejmowane w skoordynowanym procesie prania brudnych pieniędzy, zazwyczaj nie różnią się od czynności handlowych czy finansowych, dokonywanych w ramach codziennej praktyki gospodarczej11. Warto tutaj nadmienić, iż wraz z rozwojem globalizacji, prywatne kapitały przemieszczają się bardzo szybko po całym świecie. Ogromne przepływy kapitałowe i różnorodność transakcji finansowych (wraz z wykorzystaniem nowych instrumentów finansowych) oraz mnogość pośredników, a także automatycznie działające rynki, oderwane od strefy realnej powodują znaczne utrudnienia w wykryciu działalności przestępczej.
Wśród nowych technologii chętnie wykorzystywanych przez międzynarodowe grupy przestępcze znajduj się Internet, który do tej pory posiada niskie możliwości kontroli i inwigilacji. Internet wykorzystywany jest do handlu narkotykami, bronią, a także przy rozpowszechnianiu nielegalnego oprogramowania czy utworów muzycznych i filmowych, jak i w przemyśle pornograficznym (wymiana, sprzedaż zdjęć). Ważnym elementem wykorzystania Internetu przez grupy przestępcze jest możliwość prania brudnych pieniędzy. Na atrakcyjność wykorzystywania w tym celu bankowości on-line wpływa wiele czynników, po pierwsze, brak fizycznych granic dzielących państwa. Po drugie, łatwy, szybki oraz tani transfer o zmniejszonym ryzyku wpadki. Po trzecie, możliwość przeprowadzenia skutecznych czynności maskujących prania pieniędzy na każdym jego etapie. Po czwarte, nieograniczona możliwość przeprowadzenia dużej ilości operacji z jednoczesnym wykorzystaniem wielu rachunków w różnych państwach na świecie, co jest ważne przy zacieraniu śladów działalności. Po piąte, zwiększona anonimowość działania i trudności identyfikacyjne internetowego klienta. Po szóste, wykorzystanie przez przestępców problemu właściwej jurysdykcji albowiem dostęp do konta nie zależy od miejsca pobytu. Przestępcy mogą korzystać z dowolnego miejsca na świecie z instytucji finansowych znajdujących się w państwach gdzie ?pranie pieniędzy? nie jest karalne12.
Elastyczne powiązanie tego rodzaju działań przestępczych w międzynarodowych sieciach tworzy kształt nowej globalnej gospodarki. W ten sposób mafie włoskie i kartele kolumbijskie jak również japońska yakuza, chińskie triadyoraz niezliczona liczba regionalnych i lokalnych grup przestępczych we wszystkich państwach, stworzyły razem szeroką globalną sieć, która przenika granice. Co ciekawe ta globalna sieć dała możliwość przetrwania i działania tradycyjnym organizacjom przestępczym opartym na lokalnej kulturze. Wraz ze swoją ideologią, kodeksem honorowym, regionalnie i etnicznie zakorzenione organizacje znalazły swoje miejsce w tym międzynarodowym biznesie. Zorganizowana przestępczość ma wymiar globalny i tendencja ta będzie coraz bardziej umacniać się w następnych latach, dla tego istotnym jest aby globalna była także odpowiedź państw i międzynarodowych instytucji13.
Przypisy:
[1] J. W. Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej. Zagadnienia prawne, kryminologiczne i kryminalistyczne, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011, s. 88 – 89 . [2] A. Michalska ? Warias, Przestępczość zorganizowana i prawnokarne formy jej przeciwdziałania, Oficyna Wydawnicza VERBA, Lublin 2006, s. 34 . [3] D. Chodziński, Pranie pieniędzy jako jedna z form działania zorganizowanych grup przestępczych, Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Legionowo 2012, s. 7 . [4] O. Krajniak, Zorganizowane grupy przestępcze. Studium kryminalistyczne, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011, s. 41. [5] K. Raczkowski, Narkotyki, organizacja przestępczości i systemy przeciwdziałania, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 26. [6] https://www.abw.gov.pl/pl/zadania/zwalczanie-przestepczo/9,Zwalczanie-przestepczosci-zorganizowanej.html, dostęp: 06.05.2015 r. [7] W. Kurowski, Pojęcie organizacji przestępczej i przestępczości zorganizowanej, ?Prokuratura i Prawo?, 2006, nr 1, s. 41. [8] J. W. Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej. Zagadnienia prawne, kryminologiczne i kryminalistyczne, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011, s. 101 . [9] P. Krevert, Zjednoczenie Europy a przestępczość zorganizowana: konsekwencje dla służb policyjnych wywiadu, gospodarki i społeczeństwa, [w:] Przestępczość zorganizowana w Niemczech i w Polsce i jej implikacje społeczno – ekonomiczne, red. B. Hołyst, E. Kube, R. Schulte, Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa ? Münster ? Łódź 1998, s. 39-41. [10] M. Płachta, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej na arenie międzynarodowej, ?Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego?, 1999, nr ?, s. 34. [11] M. Prengel, Techniczno-prawne aspekty przestępczego wykorzystywania tzw. nowych technologii płatniczych w dobie globalizacji na przykładzie prania pieniędzy, ?Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 2002, z. 2, s. 193. [12] J. W. Wójcik, Przeciwdziałanie praniu pieniędzy, Kantor Wydawniczy Zakamycze 2004, s. 124 ? 125. [13] Idem, Kryminologiczna ocena transakcji w procesie prania pieniędzy. Twigger, 2001, s.65.
