Źródło: www.zse.gorlice.pl

Determinanty rosyjskiej polityki bezpieczeństwa.

Artykuł poświęcony jest analizie  zakresu czynników wpływających na politykę bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej. Temat porusza zagadnienia, których rozważenie może rzucić światło na postępowanie Rosji względem jej otoczenia zewnętrznego, również w kontekście ostatnich działań takich jak aneksja Krymu oraz jej implikacje.

CZYNNIKI WPŁYWU

            Aby przeanalizować dokładnie obrane zagadnienie należy określić wybrane czynniki w kontekście których można rozważać politykę bezpieczeństwa Rosji. Jako punkt odniesienia warto jest przyjąć pojęcie kultury strategicznej Federacji Rosyjskiej. Kultura strategiczna w myśl definicji zawartej w Słowniku Terminów z zakresu Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej, to ?historycznie ukształtowany system wartości, przekonań, symboli, i zwyczajów wpływających na stosunek społeczeństwa do sił zbrojnych i sposoby ich użycia?. Wobec powyższego wyróżnić trzeba kilka ważnych  czynników, które ukształtowały wyżej wspominane wartości, przekonania  symbole oraz zwyczaje. Są nimi:

  • Położenie geograficzne
  • Doświadczenia historyczne
  • Klimat
  • Mity i symbole
  • Ustrój polityczny

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

Położenie geograficzne każdego państwa ma istotny wspływ na kształt jego polityki obronnej. Nie inaczej jest w przypadku Rosji. Biorąc pod uwagę współczesną Rosję, trzeba zauważyć, że jej położenie geograficzne jest zasadniczo niekorzystne. Niemalże całe południowe pasmo rosyjskich granic od Morza czarnego do Chin jest strefą niestabilności, zagrożoną islamskim ekstremizmem, konfliktami narodowymi , społecznymi itd. Północne granice to surowe, zimne wybrzeża wód arktycznych. W kontekście obronności  mogą one stanowić jedynie o walorach defensywnych. Daleki Wschód Rosji to Chiny, które tylko pozornie są ?przyjacielem Rosji?. Warto w tym momencie przypomnieć, że obecne ocieplenie dyplomatyczne  między obydwoma państwami jest jedynie pozorne. Chiny są naturalnym  konkurentem/ przeciwnikiem dla Rosji w walce o strefy wpływów. Widać to szczególnie w związku z działaniami Chin polegającymi na kreowaniu sytuacji, w której obywatele CHRL zaczynają zasiedlać tereny rosyjskiej Syberii, a chińscy komandosi od jakiegoś czasu ćwiczą przeprowadzanie działań w skrajnie zimnych warunkach atmosferycznych. Zachodnie granice Federacji Rosyjskiej cechują się postępującym rozkładem rosyjskich wpływów. Proces ten zapoczątkował rok 1989 i trwa on do dziś, na co wskazywać mogą działania zbrojne jakie państwo te podejmuje na rzecz utrzymania swoich wpływów ( np. wojna na wschodzie Ukrainy/ aneksja Krymu). Z punktu widzenia rosyjskich elit politycznych Europa stała się źródłem idei, które mogą być przyczyną rozpadu  rosyjskiej strefy wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej.
Kolejnym czynnikiem w kontekście rosyjskiej geografii jest rozległość terytorium. Rosja to największy kraj świata, posiada ona niemalże wszystkie istotne złoża surowców naturalnych, jedne z największych na świecie zasobów wody pitnej ( 1/3 światowych zasobów wody pitnej, samo jezioro Bajkał to 20% zasobów światowych). Nic więc dziwnego, że świadomość posiadania tak rozległego, zasobnego terytorium, wzbudza obawy jego mieszkańców względem sąsiadujących państw. Czynnik demograficzny mający wpływ na poczucie wiecznego zagrożenia z każdej strony przyczynia się do umacniania rosyjskiego mitu ?oblężonej twierdzy? ? gdzie z założenia cały świat zewnętrzny jest wrogo nastawiony. Wobec tego Rosja od zawsze starała się posiadać potencjał umożliwiający jej podjęcie działań zbrojnych na wielu kierunkach jednocześnie, co miało decydujący wpływ na masowy charakter rosyjskiego wojska od którego Rosja stara się obecnie odchodzić.

 

HISTORIA

Kolejnym ważnym czynnikiem, który wpływał na kształtowanie się rosyjskiej polityki obronnej były doświadczenia historyczne. Badacze tacy jak Kiriłłow i Kriuczkow wskazują, że Rosja od 862 roku odbyła ok. 700 wojen oraz innych konfliktów zbrojnych z czego wynikałoby że wojna wybuchała średnio raz na dwa lata. Kierując się historią, wojenne dzieje Rosji podzielić można na cztery  zasadnicze okresy:

  1. Powstawania państwa
  2. Rozbicie dzielnicowe
  3. Jednoczenie państwa, odbudowa suwerenności
  4. Umacnianie pozycji, poszerzanie granic, budowa mocarstwowości

Powstawanie państwa związane było naturalnie ze stanem permanentnej wojny oraz walki o wpływy. Rozbicie dzielnicowe, cechowało się szczególną brutalizacją stosunków wewnętrznych, nawet jak na średniowieczne standardy, podobnie jak walka o suwerenność oraz scalanie poszczególnych księstw. Budowa mocarstwowej pozycji wiązała się z szeregiem kampanii mającej na celu zdobywanie nowych ziem. Można więc podsumować, że w dziejach Rosji wojna była elementem nieodzownym i bardzo częstym. Najczęściej to wojenne epizody zmieniały drastycznie historię tego państwa, wpływały również na ogrom cierpienia jego mieszkańców. Rosja była najeżdżana przez Tatarów, Mongołów, Polaków, Francuzów, Niemców oraz wiele innych nacji. W historycznej świadomości Rosjan szczególnie mocno odbiła się II Wojna Światowa oraz związana z nią Wojna Ojczyźniana. Wyciągając wnioski z czynników historycznych należy zauważyć, iż wojna w mentalności rosyjskiego społeczeństwa jest pojęciem dość specyficznym. Z jednej strony była źródłem wielkich cierpień, z drugiej poprzez takie, a nie inne doświadczenia historyczna wykrystalizowała się szczególna więź na linii wojsko-społeczeństwo. Warto również zauważyć, że analizując czynniki historyczne po raz kolejny pojawia się wątek masowego charakteru armii. Jak wykazuje historia wojen tego państwa, bardzo często tam gdzie w swych działaniach wojennych nie używało ono całych mas żołnierzy przytłaczających swą liczebnością wroga -ponosiło sromotne klęski. Przykładem może być tutaj  wojna rosyjsko-japońska (1904-1905), polsko- bolszewicka (1919-1921), sowiecko-fińska (1939-1940) lub rosyjsko- afgańska (1979-1989).  Stałe wojny również umacniały mit ?oblężonej twierdzy?, której trzeba cały czas bronić lub dokonywać ?ataków prewencyjnych?.

 

KLIMAT

Rosyjski klimat jest bardzo zróżnicowany, co jest zrozumiałe biorąc pod uwagę rozległość terytorium tego państwa. Mimo, że, w niektórych częściach Rosji klimat jest umiarkowany lub kontynentalny, to o większości obszaru państwa ciężko mówić, aby był on sprzyjający rozwojowi. Wielu badaczy zajmujących się tematyką Rosji wskazuję, że ciężki, niesprzyjający człowiekowi klimat przyczynił się w dużym stopniu w kształtowaniu rosyjskiego społeczeństwa oraz jego mentalności. Stąd już krótka droga do kształtowania się systemu społeczno-politycznego. Ten z kolei ma ścisły związek z prowadzoną polityką bezpieczeństwa. Surowy klimat i ogromne przestrzenie wyrabiały  w Rosjanach nawyki ekspansyjne. Warto zauważyć, że ekspansja ta bardzo długo nie napotykała większego oporu. Można więc podsumować, że rosyjski klimat kształtował ludzi twardych, odważnych i nieustępliwych. Biorąc powyższe pod uwagę można zauważyć korelacje między rosyjską polityką bezpieczeństwa, a klimatem jaki doświadczał Rosjan od początku istnienia ich państwa. Naczelna zasada prowadzenia  polityki zagranicznej przez  Władimira Putina kategorycznie zabrania rezygnacji z jakiejkolwiek strefy wpływów, co udowodnione było w wojnach czeczeńskich, wojnie rosyjsko-gruzińskiej oraz obecnej wojnie na wschodzie Ukrainy. Nie jest to jedyny, współczesny przykład, gdyż Rosja zawsze cechowała się prowadzeniem polityki zagranicznej, w tym polityki bezpieczeństwa w sposób zdecydowany bezkompromisowy oraz taki, który bez wątpienia można uznać za ?twardy?.

MITY I SYMBOLE

W Rosji znaczenie narodowych mitów i symboli jest szczególnie ważne. Zasadniczo można przyjąć, że kraj ten od samego początku starał się budować sens swojego istnienia na podstawie jakiejś bardzo ważnej ( w jego postrzeganiu) misji. Misje na przełomie wieków ulegały zmianom. Początkowo było to zbieranie ziem ruskich, później  mit związany z Rosją będącą trzecim Rzymem. Oprócz tego ważnym symbolem wpływającym na postrzeganie tematyki polityki obronnej w Rosji była tzw. ?Wielka Wojna Ojczyźniana?. Sam fakt, że wśród rosyjskich władców można znaleźć wielu, których wyniesiono na ołtarze jako prawosławnych świętych, a nawet tych którzy według mitów walczyli ze smokami, świadczyć może o tym, że w Rosji mity szczególnie te związane z państwowością, są bardzo mocno zakorzenione. Nadaje to pośrednio pewien ton polityce bezpieczeństwa Rosji, wskazuję wizję tzw. ?Rosyjskiego Świata?, w którym Rosja gra rolę kluczową. Takie właśnie postrzeganie narodowej, wręcz dziejowej misji Rosji, wpływa na sposób prowadzenia polityki bezpieczeństwa. Jeżeli ?Rosyjski Mirr? ma się ziścić, wymaga to raczej ekspansywnej polityki niż ograniczenia jej do izolacjonizmu.

 

USTRÓJ POLITYCZNY

W Rosji władza zawsze należała do ludzi, którzy siłą potrafili ją zdobywać lub utrzymywać. W wyniku tego, większość dziejów państwa rosyjskiego to władza tyranów, którzy nie liczyli się z własnymi obywatelami. Dlaczego Rosjanie tolerowali takich monarchów? W pewnej części dlatego, że nie mieli wyboru. Inną sprawą jest fakt, że  despotyczne rządy twardą ręką, umożliwiały trzymanie w całości rozległego terytorium. Również względy bezpieczeństwa przemawiały za ustrojami politycznymi będącymi daleko od demokracji. W przypadku wojny, bądź kilku wojen, nie było czasu na debatowanie i dyskusję, władca podejmował odpowiednie decyzje szybko. To plus parę innych czynników wpłynęło na sposób myślenia Rosjan, w myśl którego tylko rządy twardej ręki, a nawet zamordyzm, są w stanie zapewnić Rosji byt w systemie międzynarodowym. Mimo upływu setek lat, zwrotów i zawirowań rosyjskiej historii, zasada ta pozostaje nie zmienna. Obecna demokracja Federacji Rosyjskiej jest jedynie iluzoryczna, co znajduje odzwierciedlenie w słowach samego Władimira Putina, który stwierdził w jednej ze swych wypowiedzi, że w Rosji istnieje ?demokracja sterowana?. Według wszelkich badań społecznych, w tym tych prowadzone przez niezależne rosyjskie Centrum Lewady wynika, że Rosjanie są zadowoleni z rządów swojego prezydenta. Dlaczego? Ponieważ uważają, że Rosji grozi niebezpieczeństwo, a w takich sytuacjach ich zdaniem potrzeba twardego przywódcy. Z powyższego wywnioskować można, iż w historii Rosji nie było zbyt dużo demokracji. Od władzy książąt, po okupację Mongolską/Tatarską , poprzez rządy carów, ZSRR, aż po dziś dzień, Rosja nie doświadczyła demokracji. Jedynym okresem ?względnej? demokracji były lata 90te za rządów Jelcyna, jednak czas ten jest nazywany przez Rosjan mianem ?Smuty?, gdyż był to okres największego kryzysu gospodarczego społecznego jak również militarnego Rosji. W mentalności  większości Rosjan demokracja może się zatem kojarzyć jedynie z czymś złym, natomiast rządy tyranów, kojarzą się ze zwycięstwami i budową rosyjskiej potęgi. Rządy sprawowane przez jednego człowieka często cechują się agresywną / ekspansywną polityką, gdyż niejednokrotnie są odzwierciedleniem jego ambicji, co niejednokrotnie udowodnione zostało przez setki lat istnienia państwa rosyjskiego( Iwan Grożny, Piotr Wielki, Caryca Katarzyna itd.) . Wynika z tego, że ustrój polityczny ma niebagatelny wpływ na kreowanie polityki obronnej Federacji Rosyjskiej.

PODSUMOWANIE

Na kształt polityki obronnej Federacji Rosyjskiej wpływa wiele czynników. Do tych, które zostały wymienione można by oczywiście dodać kilka pomniejszych, jednak opisanie tu obecnych powinno rzucić nieco światła na determinanty polityki bezpieczeństwa Rosji. Bez wątpienia są one niejako systemem naczyń połączonych, których analiza może doprowadzić do pewnych wniosków. Występowanie tych czynników można bardzo dobrze zaobserwować na przykładzie obecnej wojny na wschodzie Ukrainy oraz aneksji Krymu. Występują tutaj wszystkie (oprócz klimatycznego) z wymienionych czynników. Krym ( podobnie jak i Ukraina w ogóle) jest głęboko zakorzenionym symbolem w mentalności zarówno rosyjskich elit przywódczych, jak i całego rosyjskiego społeczeństwa. Ukraina to w powszechnej świadomości historycznej  Rosjan kolebka Rusi oraz Rosji, jaką znamy teraz widać tu więc czynnik historyczny. Położenie geograficzne Ukrainy, a w szczególności Krymu jest dla Rosji bardzo ważne, ze względu na funkcjonowanie na półwyspie Krymskim Floty Czarnomorskiej. Dodatkowo uwidacznia się tutaj czynnik ustroju politycznego, Władimir Putin wyznaje zasadę ? nie rezygnować z żadnej  strefy wpływów?, co jest odzwierciedleniem rosyjskiej polityki bezpieczeństwa na przestrzeni setek lat. Biorąc pod uwagę determinanty polityki bezpieczeństwa Rosji szczególnie w kontekście pojęcia kultury strategicznej tego państwa, dużo łatwiej jest zrozumieć (nie mylić z akceptacją) zachowania Kremla.

Absolwent Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Białymstoku na kierunku "Bezpieczeństwo Narodowe". Obecnie student Uniwersytetu Białostockiego na wydziale historyczno-socjologicznym - kierunek "Stosunki Międzynarodowe". Koordynator działu "Bezpieczeństwo" portalu "Nowa Strategia". Prowadzi bloga "Piotr Kular" na portalu Mpolska24.pl gdzie posiada status eksperta. Obszar jego zainteresowań dotyczy bezpieczeństwa narodowego oraz międzynarodowego w kontekście prowadzonej polityki bezpieczeństwa państw takich jak Rosja, Ukraina oraz Białoruś.