Działalność organizacji wyspecjalizowanych ONZ na rzecz kultury i ochrony zdrowia

Choć Organizacja Narodów Zjednoczonych kojarzona jest przede wszystkim z wysiłkami na rzecz międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, obszar jej działalności dotyka także wielu innych dziedzin rzeczywistości międzynarodowej. Wielu pomija natomiast inne aspekty jej działalności, nie dostrzegając owoców pracy organizacji w życiu codziennym każdego z nas. Standaryzacja procedur ruchu lotniczego i organizacji portów lotniczych, globalne standardy ochrony zdrowia, czy rozwiązania w zakresie transportu międzynarodowego są tylko wąskim przykładem działań wyspecjalizowanych organizacji działających w ramach struktury ONZ. Przykładem wartym omówienia jest działalność ONZ na rzecz kultury, oświaty, nauki i ochrony zdrowia.

Organizacja Narodów Zjednoczonych powstałą po II wojnie światowej w wyniku konferencji w San Francisco, która rozpoczęła się 25 kwietnia 1945 r. i zakończyła po dwóch miesiącach obrad podpisaniem 26 czerwca Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ ma własny emblemat, flagę, statut (Karta Narodów Zjednoczonych), posiada zdolność prawną i osobowość prawnomiędzynarodową Siedzibą jest Nowy Jork, a w Europie Genewa i Wiedeń. Oficjalnymi językami organizacji są angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski[1].

Rys. 1. Uproszczona struktura ONZ. / Źródło: K. Żurkowska, Bezpieczeństwo międzynarodowe, przegląd aktualnego stanu, Ius At Tax, Warszawa 2011.

W jej strukturze funkcjonuje wiele podległych organizacji wyspecjalizowanych, a kluczową rolę w dziedzinie edukacji, nauki i sztuki odgrywa UNESCO (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization; pol. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury). Organizacje wyspecjalizowane ONZ to międzyrządowe autonomiczne instytucje połączone z ONZ oddzielnymi porozumieniami, zaaprobowanymi przez Zgromadzenie Ogólne i funkcjonujące w ramach tej organizacji. Warunki współpracy i definicje tego typu struktur zawarto w odpowiednich artykułach Karty Narodów Zjednoczonych. Organizacje wyspecjalizowane mają oddzielne członkostwo, budżety i władze[2].

Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) jako instytucja globalna o charakterze kulturalno-oświatowym

Flaga, a zarazem symbol UNESCO. / wikimedia.pl

UNESCO została utworzona 16 listopada 1945 w Londynie, a jej Pierwszym dyrektorem generalnym został Julian Huxley, biolog i pisarz. W wyniku starań Francji, w szczególności Léona Bluma, siedzibę UNESCO umiejscowiono w Paryżu. Organizacja miała wdrażać „solidarność intelektualną i moralną ludzkości”, aby zapobiec trzeciej wojnie światowej. Trudna sytuacja międzynarodowa (zimna wojna, dekolonizacja) oraz bardzo szeroki mandat wpłynęły negatywnie na efektywność organizacji. Niektóre państwa prowadziły też w łonie UNESCO kampanie „antyimperialistyczne”. Z tego względu w grudniu 1984 wycofały się z organizacji USA, a w rok później także Wielka Brytania, wyniku czego utraciła ona trzecią część swego budżetu.

W wyniku przeprowadzonych reform, UNESCO powróciła do jednego ze swych podstawowych zadań, tj. promocji wolności słowa na świecie. W 1997 UNESCO przyznała po raz pierwszy światową nagrodę wolności prasy (World Press Freedom Prize); otrzymała ją chińska dziennikarka, Gao Yu. Także w 1997 Wielka Brytania powróciła na łono organizacji. W 2003 USA, doceniając przeprowadzone reformy w funkcjonowaniu struktur organizacji, porzuciły status obserwatora i ponownie zostały członkiem UNESCO. Podstawowym celem organizacji jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię. Siedziba UNESCO mieści się przy place de Fontenoy 7/9 w 7. dzielnicy Paryża[3].

Program działalności UNESCO obejmuje dwa zasadnicze działy:

• działania na rzecz rozwoju nauki i kultury;
• udzielanie pomocy materialnej, technicznej i kadrowej w organizowaniu oświaty.

Aby realizować swoje cele statutowe ,UNESCO wykonuje wiele funkcji głównie regulacyjnych i operacyjnych, do których należą:

• wspieranie zbliżania, wzajemnego poznania i zrozumienia między narodami;
• pomoc w rozwoju oświaty i szkolnictwa wszystkich stopni;
• popieranie rozwoju kultury w skali światowej oraz poszanowania dla jej odmienności i zróżnicowania;
• pomoc w rozwoju nauki i techniki oraz sprzyjanie swobodnemu przepływowi myśli, idei i wiedzy naukowej;
• popieranie wysiłku uczonych, nauczycieli i artystów całego świata, oraz sprzyjanie ich kontaktom w wymianie międzynarodowej[4].

Organizacja zrzesza obecnie 193 państwa członkowskie oraz 7 państw stowarzyszonych. W swojej misji UNESCO aktywnie włączyło się również w realizację Milenijnych Celów Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych:

• zmniejszenia o połowę liczby ludności, żyjącej w skrajnym ubóstwie do roku 2015
• zapewnienia powszechnej i podstawowej edukacji we wszystkich krajach do 2015 roku
• zlikwidowania do 2005 roku różnić w dostępie do edukacji podstawowej i średniej pomiędzy płciami.
• pomocy przy wdrażaniu narodowych strategii dla trwałego rozwoju do 2005 roku, by umożliwić odwrócenie do 2015 roku dotychczasowej tendencji niszczącej eksploatacji środowiska[5].

Rys. 2. Polskie obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. / www.jawor.pl

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) jako instytucja globalna o charakterze koordynacyjnym

Rys. 3. Flaga WHO. / wikimedia.com

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) powstała 7 kwietnia 1948 r. Od tamtej pory 7 kwietnia obchodzi się na całym świecie jako Światowy Dzień Zdrowia. Główna siedziba Organizacji znajduje się w Genewie. Polska jest krajem członkowskim WHO od początku jej istnienia. Biuro WHO w Polsce utworzone zostało w lipcu 1992 r. Jest ono integralną częścią Biura Regionalnego Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy (WHO EURO) z siedzibą w Kopenhadze. Działalność Organizacji w Polsce opiera się na istniejącej sieci ośrodków współpracy (Collaborating Centres, Counterparts i Focal Points), koordynowanych przez Biuro WHO (Country Office) i wspieranych przez nie poprzez świadczenie pomocy technicznej[6].

Zasadniczym celem WHO zawartym w jej Konstytucji  jest uzyskanie przez wszystkich ludzi możliwie najwyższego poziomu zdrowia.[7]  Podstawowym celem organizacji jest planowanie i koordynowanie działań na rzecz zdrowia obywateli państw członkowskich. We współpracy z państwami członkowskimi, WHO uczestniczy w planowaniu i realizacji programów  mających na celu umacnianie infrastruktur systemów ochrony zdrowia, a zwłaszcza w pomocy w rozwoju kadr pracowników służby zdrowia i dostosowaniu ich kwalifikacji do potrzeb zdrowotnych społeczeństw. Działalność organizacji podporządkowana jest realizacji przedstawionych wyżej celów[8].

Rys. 4. System stopni alarmowych WHO. Od braku zagrożenia (1) po pandemie (6). / vietchannel.wordpress.com

Do zadań organizacji należy przede wszystkim zwalczanie epidemii chorób zakaźnych, a także ustalanie norm dotyczących składu lekarstw i jakości żywności. Organizacja dąży również do zapewnienia opieki medycznej ludności świata oraz zmniejszenia umieralności niemowląt. Jak dotąd do największych sukcesów tej organizacji należy zwalczanie epidemii groźnych chorób, takich jak: ospa prawdziwa, gruźlica, malaria, cholera czy dżuma poprzez masowe szczepienie. WHO walczy także z AIDS. Struktura WHO obejmuje Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Radę Wykonawczą i Sekretariat oraz 6 biur regionalnych. Wyniki działalności WHO są ogłaszane w wydawnictwie periodycznym Official Records of the World Health Organization. Oprócz centrali mieszczącej się w Genewie, WHO posiada biura regionalne[9].

Obok koordynowania międzynarodowych działań w celu monitorowania wybuchów epidemii chorób takich, jak SARS, malaria i AIDS, WHO sponsoruje programy mające na celu zapobieganie i leczenie tych chorób. WHO wspiera rozwój i rozprowadzanie bezpiecznych i efektywnych szczepionek i leków. Po przeszło dwóch wiekach walki z ospą organizacja zadeklarowała w 1980 roku, że choroba została zwalczona ? pierwsza choroba w historii wyeliminowana dzięki ludzkiemu wysiłkowi. Celem WHO jest wyeliminowanie choroby Heine-Medina w przeciągu kolejnych kilku lat. Organizacja właśnie przekazała pierwszy oficjalny światowy zestaw narzędzi dla Zimbabwe (od 3 października 2006) czyniąc je tym samym międzynarodowym standardem. WHO także prowadzi badania mające na celu ustalić, czy pole elektromagnetyczne otaczające telefony komórkowe ma negatywny wpływ na zdrowie[10].

 PODSUMOWANIE

Jak wynika z dokonanej analizy podstawowa rola organizacji międzynarodowych polega na wywieraniu wpływu na swe środowisko: postępowanie członków, stan i rozwój spraw należących do ich kompetencji. W tym celu muszą one posiadać odrębną od sumy swych członków osobowość. Jest to warunek posiadania przez każdą organizację podmiotowości prawnej. Posiadają także władzę wobec swych członków, tym większą, im bardziej decyzje, które podejmują, dotyczą żywotnych interesów państw członkowskich. UNESCO i WHO jako autonomiczne organizacje wyspecjalizowane, funkcjonujące w  ramach systemu ONZ wypełniają swoje cele statutowe w sakli poszczególnych państw oraz na szczeblu międzynarodowym. Organizacje te stanowią istotną płaszczyznę współpracy państw w dziedzinie kultury, nauki, sztuki oraz zdrowia.

BIBLIOGRAFIA

1. E. Latoszek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Elipsa, Warszawa 2006.J. Kukułka, Teoria stosunków międzynarodowych, Warszawa 2000.
2. J. Rydzykowski, Słownik Organizacji Narodów Zjednoczonych, Warszawa 2003.L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego , Lexis Nexis, Warszawa 2008.
3. T. Łoś-Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych, Istota, mechanizmy działania, zasięg, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999W. Morawiecki, Organizacje międzynarodowe, PWN, Warszawa 1996.
4. WHO Basic Docuemnts, Genewa 1996.
5. Z. M. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia Organizacji Międzynarodowych, Wyd. 69, Warszawa 1996.