Kiedy latem 1941 r. niemieckie wojska z Grupy Armii „Północ” przetoczyły się przez tereny narodów bałtyckich, zarówno Litwini jak Łotysze oraz Estończycy witali je jako wyzwolicieli spod komunistycznego jarzma. Zwłaszcza ostatnia nacja przez rok trwania radzieckiej okupacji (czerwiec 1940-czerwiec 1941) została szczególnie doświadczona. Ofiarą sowieckich represji padło blisko 60 000 Estończyków. Tuż przed niemieckim atakiem na ZSRR kolejne 10 000 – głównie inteligencji estońskiej zostało przesiedlone na Syberię. Młodzi Estończycy zostali zmobilizowani do służby w Armii Czerwonej oraz pracy w radzieckich fabrykach. Wielu z nich wybrało ucieczkę do Finlandii lub próbowało przeczekać gorący okres w estońskich lasach. Większość z nich liczyła na lepsze czasy, kiedy do Estonii wkroczy Wehrmacht.
Latem 1941 r. ostatni premier Estonii, Jüri Uluots zwrócił się do dowódcy Grupy Armii „Północ”, feldmarszałka Wilhelma von Leeba z wnioskiem o uznanie samodzielności Estonii, która miała pozostawać w ścisłym sojuszu z III Rzeszą. Oczywiście Niemcy nie mieli zamiaru ulegać prośbom estońskiego polityka. W swoich dalekosiężnych planach dotyczących kształtu powojennego świata miała istnieć jedynie „Tysiącletnia Rzesza”. Narody, którym Niemcy pozwoliliby egzystować miały jedynie za zadanie służyć germańskim panom.
Sytuacja zmieniła się po serii klęsk wojsk niemieckich na froncie wschodnim. W obliczu kończących się rezerw ludzkich hitlerowscy bonzowie potrzebowali „kanonenfutter”. Jeszcze przed powołaniem do życia 20. Ochotniczej Dywizji Grenadierów SS Estończycy służyli w innych niemieckich formacjach. Znajdowali się w estońskich kompaniach Wehrmachtu, pułkach Straży Granicznej (Grenzschutz) czy szeregach Ordnungspolizei, a konkretnie w utworzonych estońskich batalionach policyjnych – Schutzmannschafts.
Jednym z głównych atutów, które przedkładał Hitlerowi Himmler był argument, że „Eestlased” stanowią doskonały materiał pod względem genetycznym. Według naukowców z SS Estończycy byli potomkami średniowiecznego Zakonu Kawalerów Mieczowych.
1 października 1942 r. Adolf Hitler zezwolił na sformowanie Estońskiego Legionu Waffen SS. Jego pierwszymi członkami byli ochotnicy ze Schutzmannschfts. Ich dodatkowe szkolenie wojskowe zostało przeprowadzone na poligonie Heidelager. Jednostka stanowiła początkowo siłę batalionu (trzy kompanie piechoty, kompania ckm-ów oraz kompania ciężkich moździerzy). Jej kadrę oprócz byłych członków batalionów policyjnych stanowiła niemiecka kadra oficerska, byli oficerowie przedwojennej armii estońskiej oraz niemieccy podoficerowie ze szkół w Poznaniu i Tölz. Na początku 1943 r. do Legionu trafili wyszkoleni w szkołach SS estońscy podoficerowie. Dowództwo sprawował SS-Obersturmbanführer Franz Augsberger.
Franz Augsberger – dowódca 20. Ochotniczej Dywizji SS/ Źródło: Wikimedia Commons
Wiosną 1943 r. Estoński Legion Waffen SS został podporządkowany dowództwu 5. Dywizji Pancernej SS „Wiking” znajdującej się ówcześnie na Ukrainie. Już jako Batalion Grenadierów Pancernych SS „Narwa” Estończycy przeszli swój chrzest bojowy na froncie wschodnim. Początkowo wysyłani byli do walk z sowieckimi partyzantami, a w czerwcu 1943 r. ścierali się z regularnymi pododdziałami Armii Czerwonej. Ich niemieccy towarzysze doceniali bitność Estończyków, przyznając im blisko 40 żelaznych krzyży. Do końca roku „Narwa” uczestniczyła w kolejnych starciach z nieprzyjacielem. W styczniu 1944 r. Batalion Grenadierów Pancernych SS „Narwa” wziął udział w walkach w tzw. „kotle czerkaskim”. Estończycy ponieśli tam ogromne straty,a ci którym udało się przebić z okrążenia zostali wysłani w rejon Lublina. Tam wyłączono ich ze stanu „Wiking” i przetransportowano do Estonii.
Oprócz „Narwy” na terenie Estonii Niemcy utworzyli w marcu 1944 r. 3. Ochotniczą Brygadę SS. Dzięki wprowadzeniu przez władze niemieckie przymusowej rekrutacji do wojska zarówno Wehrmacht, Waffen SS jak i niemieckie formacje pomocnicze uzyskały znaczny dopływ rekruta. Jesienią 1943 r. 3. Ochotnicza Brygada SS została skierowana w rejon Jeziora Pejpus. Przez cały okres jej stacjonowania w tym obszarze jednostka była wzmacniana kolejnymi ochotnikami. Zadanie, które przedstawili Estończykom – Niemcy była walka z partyzantami nękającymi tyły hitlerowskich wojsk na tym odcinku frontu wschodniego.
Alfons Rebane – dowódca 47. Pułku Grenadierów SS – tutaj w stopniu kapitana przedwojennej armii estońskiej/ Źródło: Wikimedia Commons
W drugiej połowie stycznia 1944 r. brygada została przeformowana w 20. Ochotniczą Dywizję Grenadierów Waffen SS. Jej dowódcą został SS-Oberführer Franz Augsberger. Jednostka składała się z trzech pułków grenadierów SS, pułku artylerii, batalionu fizylierów, dywizjonu przeciwpancernego, dywizjony artylerii przeciwlotniczej oraz batalionu inżynieryjnego. Całość liczyła około 13 500 żołnierzy. Nowo powołana jednostka została przerzucona przez Niemców w rejon Narwy i oddana pod dowództwo III Germańskiego Korpusu Pancernego SS (d-ca SS-Obergruppenführer Felix Steiner). Dywizja wzięła udział w tzw. „bitwie europejskiego SS” toczącej się od połowy lutego do połowy września pod Narwą. Podczas letniej ofensywy Armii Czerwonej z 1944 r. przewaga jej wojsk na każdym odcinku frontu wschodniego była miażdżąca, co szczególnie pokazało rozbicie niemieckiej Grupy Armii „Środek”. Boleśnie odczuli to także żołnierze estońscy, którzy utrzymywali pozycje obronne pod Narwą przez kilka miesięcy. Nie mogąc przeciwstawić się naporowi nieprzyjaciela nie mieli wyjścia i rozpoczęli odwrót z Estonii. 20. Ochotnicza Dywizja Grenadierów Waffen SS została odbudowywana na Śląsku, m.in. na poligonie Neuhammer. Ostatnie miesiące wojny to walki Estończyków na Śląsku z nacierającymi wojskami Armii Czerwonej. Podczas tych starć jednostka dostała się m.in. w okrążenie w rejonie Opola. Jej pozostałości stopniowo wycofywały się w kierunku zachodnim. Ostatnie walki dywizji toczyły się od połowy kwietnia do momentu kapitulacji III Rzeszy w rejonie Złotoryi.
Czytaj także: <<<Łotysze w Waffen SS>>>
