Wojna w Afganistanie w latach 1979-1989 była dla Związku Radzieckiego klęską militarną, a przede wszystkim polityczną w porównywalnym stopniu do klęski USA w Wietnamie. Poza tym wielu historyków uważa również, że okupacja Afganistanu była jedną z przyczyn upadku blisko osiemdziesięcioletniego imperium radzieckiego.
W 2011 r., do niewielkiego dorobku naukowego polskiej historiografii opisującej ostatni konflikt zimnej wojny, dołączyła niezwykła publikacja Gregory?ego Feifera pt. Afgańska ruletka. Radziecka inwazja na Afganistan. Autor książki ukończył Uniwersytet Harvarda, następnie pracował jako moskiewski korespondent National Public Radio komentując wydarzenia w Rosji za rządów Władimira Putina i Dmitrija Miedwiediewa, a obecnie jest dziennikarzem Radia Wolna Europa.
Afgańska ruletka opublikowana została przez wydawnictwo Dolnośląskie w ich flagowej serii historycznej ? Wojny i Konflikty. Cała ta seria ma podobny do siebie wygląd zewnętrzny, na który składa się twarda, stonowana kolorystycznie oprawa oraz mocno zszyte kartki ? przez co mamy pewność, że książka posłuży nam bardzo długo nawet przy wielokrotnym użytku. Do walorów technicznych podnoszących jakość książki możemy zaliczyć również doskonale dobrane zdjęcia archiwalne przedstawiające zarówno wydarzenia, jak i postacie z obu stron barykady zaczynając od polityków kończąc na zwykłych żołnierzach czy bojownikach. Technicznym minusem książki są przypisy umieszczone na końcu książki.
Gregory Feifer w swojej publikacji opisuje wojnę afgańską niejako na dwóch płaszczyznach. Z jednej strony książka jest historycznym przedstawieniem wydarzeń z lat 1979-89 oraz jest ich analizą. Natomiast z drugiej strony publikacja jest zbiorem wspomnień uczestników wydarzeń poczynając od najważniejszych polityków, dowódców wojskowych kończąc na zwykłych żołnierzach piechoty, jednostek specjalnych czy pilotów. W ten sposób zwykła praca historyczna nabiera ?ludzkich kształtów?, przez co pozwala Czytelnikowi lepiej zrozumieć, dlaczego losy inwazji radzieckiej zostały skazane na porażkę od samego początku. Wspomnienia pozwalają również autorowi na przedstawieniu brutalności wojny. Poznajemy trudy wojennego życia, trudności w zaopatrzeniu, brutalną walkę, kradzieże, morderstwa dokonywane w zemście, bardzo często na cywilach, obserwujemy zezwierzęcenie żołnierzy, którego nie może zrozumieć ktoś, kto czegoś takiego nie przeżył. Autor w ten sposób chce pokazać, że na przebieg okupacji Afganistanu miały wpływ nie tylko wydarzenia polityczne, ale także występki zwykłych żołnierzy radzieckich. Szkoda tylko, że Autorowi nie udało się zebrać odpowiedniej ilości relacji uczestników drugiej strony konfliktu, co spowodowało, że cała praca opowiada wojnę widzianą oczami głównie żołnierzy radzieckich ? jednak musimy zrozumieć, iż w obecnych czasach jest to w pełni zrozumiałe.
Afgańska ruletka podzielona jest na osiem rozdziałów, które opisują wojnę w sposób chronologiczny. Przygodę z Afganistanem zaczynamy od przedstawiania sytuacji politycznej Afganistanu i Związku Radzieckiego oraz przyczyn, jakie doprowadziły do przeprowadzenia inwazji. Następnie przez kilka rozdziałów możemy przeczytać o samej inwazji, a następnie prawie dziesięcioletniej okupacji Afganistanu. Autor w opisie wojny skupia się jednak bardziej na aspekcie polityczno-społecznym niż na sprawach militarnych. Jak już wspomniałem stara się pokazać brutalność wojny, ale także jej bezsens, który wyjaśniony jest na podstawie polityki ZSRS oraz afgańskiego rządu marionetkowego oraz zachowań przywódców rebeliantów. Feifer zgrabnie przedstawia stopień zamotania polityki wewnętrznej Afganistanu, czyli nałożenie się polityki na stosunki feudalno ? klanowo ? plemienne, wraz z istotnym aspektem religijnym. Wyjaśnia m. in., dlaczego dowódcy Mudżahedinów stawali wobec siebie w opozycji często nawet współpracując z Rosjanami, a także dlaczego inwazja ZSRS i obsadzenie nowego rządu okazało się wielką polityczną klapą.
Pomimo tego, że książka skupia się głównie na aspektach polityczno-społecznych nie zabrakło w niej opisów działań militarnych. Autor wymienia większe operacje Armii Radzieckiej, a także działania partyzantki – przeczytamy o szturmie komandosów na Pałac Prezydencki w Kabulu, o 9. kompanii i jej bitwie na wzgórzu 3234, a także o genezie słynnej Alfy oraz wielu innych epizodach. Jednak kupując książkę musimy pamiętać, że nie jest ona dokładną historią działań bojowych, czy analizą taktyki oraz uzbrojenia obu stron.
Autor kończy książkę podsumowaniem sytuacji jaka zrodziła się w Afganistanie po wyjściu Armii Radzieckiej i przejęciu państwa przez Talibów. Nie zapomina również o tym jak wojna zmieniła sytuację w ZSRS, przytacza historie rodzin żołnierzy ?zaginionych w akcji?, ich walkę o jakiekolwiek informacje dotyczące zaginionych żołnierzy oraz stosunek do nich władz ZSRS, ale także wspomina jak traktowani byli weterani po powrocie do domu, o rozbudowie mafii powstałych ze związków kombatanckich czy korupcji. Autor nie zapomniał także przedstawić bohaterów swojej pracy, ich życia, działalności po wojnie, czy po przemianach lat dziewięćdziesiątych.
Podsumowując, książka została napisana bardzo przyjaznym językiem, czyta się ją szybko i lekko. Źródła (głównie wspomnienia, ale także materiały archiwalne, raporty oraz publikacje naukowe), na których podstawie powstała praca, pozwalają przypuszczać, że opisywane wydarzenia są przedstawione tak, jak miało to miejsce rzeczywiście, co na pewno wpływa pozytywnie na jej wartość merytoryczną. Dlatego polecam ja wszystkim Czytelnikom chcącym rozszerzyć swoją wiedzę o ostatniej wojnie dogorywającego już komunistycznego imperium a przede wszystkim o państwie, którego nie okiełznało żadne mocarstwo światowe ? poczynając od Aleksandra Macedońskiego kończąc na USA i współczesnej operacji NATO, w której również aktywny udział bierze Polska.
