Granica jako zasadniczy element państwowości podlega szczególnej ochronie. Nie bez powodu w ustawach zasadniczych wielu współczesnych państw odnajdujemy zasadę nienaruszalności terytorialnej. Przekroczenie w sposób nieuprawniony granicy stanowi pogwałcenie przepisów prawa. Granica niejednokrotnie była przedmiotem zażartych sporów międzynarodowych, które stanowiły podłoże konfliktów zbrojnych. Spory graniczne odnajdujemy również współcześnie, co świadczy o ponadczasowej roli granicy państwa w stosunkach międzynarodowych.
Granica jest pojęciem wieloznacznym, które występuje w różnorodnych kontekstach w doświadczeniu potocznym i teorii wielu dyscyplin naukowych. W sensie najbardziej ogólnym i powszechnym zarazem poprzez granice rozumie się do kategorie przestrzeni, która ze swej istoty jest otwarta i dostępna z różnych stron[1]. W języku polskim występuje kilka synonimów pojęcia granica: linia graniczna, linia demarkacyjna, linia podziału, kordon, pas graniczny oraz rzadziej w tym znaczeniu pogranicze, strefa nadgraniczna, kresy, rubież. W języku angielskim stosuje się słowa: border, boundary i frontier, z kolei w języku francuskim występują: fronti?re, front, limit. W języku niemieckim natomiast tylko jedno określenie: die Grenze pochodzące z języka słowiańskiego. Podobne określenia występują w języku polskim, czeskim i rosyjskim[2].
W literaturze przedmiotu podkreślą się, że granice dzieli się na naturalne i sztuczne, choć podział ten nie ma odzwierciedlenia prawno-międzynarodowego. Do naturalnych granic zalicza się granice, które przebiegają zgodnie z formacjami geograficznymi i rzeźbą terenu. Tym samym wyznaczone są w szczególności przez rzeki, morza, tereny zalesione, czy pasma górskie. Granice sztuczne z kolei tworzone są przez człowieka, bez uwzględnienia charakterystyki terenu. Do tego typu granic zalicza się między innymi granice geometryczne przebiegające odcinkami linii prostych, które stosowano dotychczas na obszarach niezbadanych, niezaludnionych bądź słabo zaludnionych, czego przykładem jest Arktyka[3].
Rys. 1 Granice II Rzeczypospolitej do 1939 roku. / Źródło: http://polmap.pdg.pl/mapy.html, dostęp: 01.07.2015.
Ponieważ rozważania w niniejszym artykule koncentrują się wokół granicy państwa, należy omówić pojęcie granicy państwowej. Zdaniem A. Klafkowskiego granica państwa stanowi linie, na której kończy się władza państwowa; linia taka oddziela terytorium jednego państwa od terytorium drugiego państwa lub od morza otwartego. Granicą w tym sensie jest płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi i ją przecinająca w kierunku geometrycznego środka Ziemi, która oddziela obszary podlegające zwierzchnictwu terytorialnemu sąsiadujących państw[4]. Granicę państwa należy postrzegać w ujęciu statycznym, jako bierny element systemu państwowego i dynamicznym, jako aktywny element systemu państwowego.
Pojęcie granicy jako specyficznej płaszczyzny, w obrębie której zawiera się terytorium państwowo, wyjaśniają R. Bierzanek i J. Symonides. Według Autorów, granica ta oddziela terytorium państwa od terytorium innego państwa albo od terytorium niepodlegającego wyłącznej jurysdykcji narodowej[5]. Natomiast zdaniem W. Czaplińskiego i A. Wyrozumskiej granice stanowią hipotetyczne wyimaginowane linie wyznaczone w terenie. Należy przy tym odróżniać granice państwowe od innych linii rozdzielających terytoria. Dotyczy to zwłaszcza linii demarkacyjnych, rozdzielających pozycje wojsk, wyznaczonych w porozumieniach o zawieszeniu broni[6].
Granica państwa wyznacza obszar zwierzchności terytorialnej państwa i zakres przestrzennego władztwa. Nadaje państwu atrybut terytorialności i suwerenności odgrywa istotną rolę w postrzeganiu państwa jako najważniejszego uczestnika stosunków międzynarodowych.W definicjach podkreśla się polityczno-prawną rolę granic, jako kategorii wyznaczającej obszar, w obrębie którego państwo zachowuje swą suwerenność ? tę cechę państwa, której integralną częścią jest zwierzchnictwo terytorialne[7]. Wynika z tego iż bezpieczeństwo granicy ma znaczenie kluczowe w kontekście zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego poszczególnych państw. Tym samym na przykład agresja zbrojna nie będzie jedynie zagrożeniem dla granicy w sensie specyficznej przestrzeni geograficznej, lecz przede wszystkim dla integralności i suwerenności państwa, co owe granice wyznaczają.
Warto przytoczyć także kontekst Unijny postrzegania granicy. W art. 1 KW Schengen rozróżnia dwa rodzaje granicy: granice wewnętrzną i zewnętrzną. Granice wewnętrzne oznaczają wspólne granice lądowe umawiających się stron, ich porty lotnicze przeznaczone do rejsów krajowych oraz ich porty morskie przeznaczone do regularnych połączeń promowych, wyłącznie z lub do innego portu na terytoriach umawiających się stron, bez zatrzymywania się w jakichkolwiek portach znajdujących się poza powyższymi terytoriami. Natomiast granice zewnętrzne oznaczają granice lądowe i morskie umawiających się stron, ich porty lotnicze i morskie, jeżeli nie są one granicami wewnętrznym[8].
Natomiast w świetle obowiązujących przepisów prawa krajowego granica państwowa jest powierzchnią pionową przechodzącą przez linię graniczną, oddzielającą terytorium państwa polskiego od terytoriów innych państw i od morza pełnego. Granica państwowa rozdziela również przestrzeń powietrzną, wody i wnętrze ziemi[9]. Przytoczona definicja jest zbieżna z definicjami przyjętymi na gruncie prawa międzynarodowego.
Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, iż współcześnie pomimo postępującej globalizacji granica stanowi zasadniczy element państwowości i podlega szczególnej ochronie.
PRZYPISY
[1] W. Muszyński, Wieloznaczność granic w doświadczeniu jednostkowym i społecznym w epoce globalizacji, [w:] W. Muszyński, E. Sikora (red.), Pod wielkim dachem nieba. Granice, migracje i przestrzeń we współczesnym społeczeństwie, Toruń 2009, s. 7.
[2] A. Moraczewska, Transformacja funkcji granic Polski, Lublin 2008, s. 15.
[3] W. Góralczyk, S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2009, s. 190.
[4] A. Klafkowski, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1981, s. 197.
[5] R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2004, s. 209.
[6] W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2004, s. 190.
[7] S. Otok, Geografia polityczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 31.
[8] Por. W. Kubacki, Kontrola graniczna na zewnętrznych i wewnętrznych granicach Unii Europejskiej, [w:] A. Tkacz (red.), Integracja RP z Unią Europejską. Zadania Straży Granicznej, Kętrzyn 2000, s. 59 i n.; R. Rybicki, Ochrona granic zewnętrznych w kontekście współpracy Schengen, [w:] Jasiński, K. Smoter (red.), Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej. Geneza, stan i perspektywy rozwoju, Warszawa 2005, s. 165.
[9] Ustawa z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67 ze zm.).
