Analizując burzliwe dzieje Rzeczypospolitej trudno nie zgodzić się ze słowami Monteskiusza, który stwierdził, iż szczęśliwy jest naród, którego historia jest nudna. Doświadczenia historyczne stanowią istotne i wszechobecne czynniki kształtujące cele polityczne państwa oraz wpływają na dobór treści, środków i metod polityki bezpieczeństwa. W skład świadomości historycznej Polaków wchodzą nadal żywe treści, wpływające na postawy społeczne i polityczne. Choć niektóre z nich są jak najbardziej uzasadnione, to można zauważyć również stereotypy i uprzedzenia utrudniające prowadzenie skutecznej, pozbawionej resentymentów polityki i dialogu.
Po degradacji dwubiegunowego ładu międzynarodowego, w obliczu transformacji ustrojowej, Polska stanęła przed poważnym wyzwaniem, jakim było zagwarantowanie bezpieczeństwa w znacznie zmodyfikowanej sytuacji geopolitycznej. Zadanie to było trudne z uwagi na stacjonowanie w naszym kraju wojsk radzieckich oraz istnienie zobowiązań sojuszniczych w ramach Układu Warszawskiego. Dopiero rozpad ZSRR, rozwiązanie Układu Warszawskiego i struktur RWPG[1], stało się dla Polski szansą na kształtowanie suwerennej polityki. Mając na uwadze burzliwe doświadczania historyczne naszej ojczyzny, umacnianie bezpieczestwa narodowego i zagwarantowanie rozwoju gospodarczego mieści się wkategorii racji stanu Rzeczpospolitej Polskiej[2].
Historia wyraźnie pokazuje, iż sprawy bezpieczeństwa przez znaczną część polskich dziejów absorbowały politykę i działania władz państwa oraz całego społeczeństwa. Historycznie ukształtowane geopolityczne położenie Polski między Wschodem a Zachodem wywierało (i nadal wywiera ? przypis P. K.) zasadniczy wpływ na tożsamość narodową i państwowość polską, determinując przy tym charakter interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego[3].
Rys. 1. Historyczne geostrategiczne położenie Polski na linii Wschód?Zachód / Źródło: Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego, BBN, Warszawa 2013, s. 35.
Z doświadczeń historycznych wynikają uzasadnione obawy względem naszego największego wschodniego sąsiada – Federacji Rosyjskiej, która obecnie angażując się militarnie na wschodzie Ukrainy i w Syrii wyraźnie podkreśla swoje ambicje odbudowy dawnej potęgi. Rosja w przeszłości niejednokrotnie, bowiem wykazywała zachowania agresywne wobec naszego państwa i innych sąsiadów[4]. Pewne aspekty polityki bezpieczeństwa Polski w percepcji Rosji stanowią zagrożenie dla jej intersów. Przykładem jest chociażby nasze stanowisko wobec Ukrainy[5], Białorusi[6] oraz próby konsolidacji państw bałtyckich w kwestiach współpracy obronnej[7] i energetycznej[8].
Polska pomimo stabilnego rozwoju gospodarczego i stopniowej odbudowy pozycji w Europie pozostaje w sferze gospodarczych i politycznych uzależnień od Moskwy. W dziedzinie energetyki Rosja dostarcza Polsce prawie 100% importowanego oraz ponad połowę zużywanego gazu, oraz ok. 90% zużywanej ropy naftowej. Zależności te są wynikiem historycznych związków z RWPG i dotyczą również innych państw w przestrzeni poradzieckiej. Rosja doskonale zdaje sobie sprawę z takiego stanu rzeczy i bynajmniej nie należy do państw, którym zależy na silnej i nowoczesnej Polsce[9].
Niemniej jednak obiektywnie patrząc na relacje bilateralne obu państw, Polskie elity wykazują się daleko idącym lękiem względem Rosji, co widać zresztą w realizowanej polityce bezpieczeństwa. Niektórzy badacze podkreślają, iż państwa Europy Środkowej i Wschodniej mają tendencję do demonizowania zagrożenia płynącego z poczynań Moskwy, co wynika z doświadczeń historycznych. Strach przed Rosją stał się czynnikiem paraliżującym racjonalne myślenie wśród elit politycznych, co przekłada się na stałe napięcia we wzajemnych relacjach[10]. Należy zrozumieć, iż model europejski różni się od tego, jakie reprezentuje Moskwa. Zasadniczym problemem we wzajemnym zbliżeniu są sprzeczności strukturalne i system wartości[11].
Co ciekawe sami Rosjanie również postrzegają Polskę poprzez pryzmat doświadczeń historycznych, przypisując jej zapędy imperialistyczne. Współczesnym źródłem tego typu lęku stało się na przykład poparcie Polski dla przemian, jakie zachodziły na Ukrainie podczas ?pomarańczowej rewolucji?. W percepcji Rosji powrót Polski do jakiekolwiek formy ?idei jagiellońskiej? stanowi zagrożenie samo w sobie. Zdaniem J. Mieroszewskiego, jakikolwiek powrót do zapędów imperialistycznych, czy to polskich, czy rosyjskich, spowoduje na obszarze Europy Wschodniej zagrożenia dla stabilizacji całego kontynentu[12].
Rys. 2. Hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski przedstawia carów Szujskich na sejmie warszawskim 29 października 1611, (potocznie określany, jako ?Hołd Ruski?) obraz Jana Matejki / Źródło: wikipedia.pl
Mając na uwadze głównie okres zaborów oraz II wojny światowej, zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Polski mogą stanowić również zapędy imperialistyczne naszego największego zachodniego sąsiada ? Niemiec. Nie ma, bowiem pewności, czy w Niemczech w przyszłości nie odrodzą się tendencje mocarstwowe, lub nie wzmocnią się ugrupowania o charakterze neonazistowskim. Równie żywa jest obawa, iż państwo to powróci do definicji egoistycznego interesu narodowego w obliczu rozczarowania stanem i perspektywą integracji europejskiej[13]. Analizując obecny kryzys solidarności i wspólnoty interesów w Europie związany z napływem cudzoziemców z Syrii warto bacznie przyglądać się dalszemu rozwojowi wydarzeń.
Najczarniejszy scenariusz dla bezpieczeństwa narodowego Polski wiąże się ze wspólnotą interesów Rosji i Niemiec. To jak niekorzystna może być to dla Polski współpraca uświadamia historia, a zwłaszcza upadek I Rzeczypospolitej i niewola w XVIII, XIX i XX wieku. Zasadniczym tego przejawem była agresja niemiecko-rosyjska w 1939 roku, oraz współdziałanie Hitlera i Stalina w tłumieniu powstania warszawskiego[14]. Współcześnie wyrazu takiego współdziałania możemy dopatrywać się chociażby w realizacji pewnych projektów gospodarczych (vide kwestia rurociągu północnego Nord Stream II), które wykluczają udział Polski. Nie należy ich jednak demonizować, a tym bardziej stawiać na równi z kolaboracją dwóch totalitaryzmów, bo i takie głosy pojawiają się mediach.
Rys. 3. Historia bezpieczeństwa narodowego Polski / Źródło: J. Marczak, R. Jakubczak, A. Skarbacz, K. Gąsiorek, K. Przeworski, Doświadczenia organizacji bezpieczeństwa narodowego Polski od X do XX wieku. Wnioski dla Polski w XXI wieku, AON, s. 112.
Niewątpliwie czynnik historyczny, obok geografii jest zasadniczym determinantem bezpieczeństwa wielu państw. Zauważalny jest, bowiem jego wpływ kulturę, politykę, organizację bezpieczeństwa narodowego oraz doktrynę wojenną danego państwa. Jak podkreśla prof. Zbigniew Brzeziński, to właśnie między innymi z doświadczeń historycznych wynikają najważniejsze wnioski i postulaty tworzenia bezpieczeństwa narodowego Polski w XXI wieku[15].
PRZYPISY:
[1] Nieistniejąca od 28 czerwca 1991 roku Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.
[2] M. Merczyńska, Bezpieczeństwo narodowe państwa polskiego.
Uwarunkowania i zagrożenia, ?Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie? 2011, t. IV, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstowchowa 2011, s. 59.
[3] Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego, BBN, Warszawa 2013, s. 35.
[4] J. Marczak, R. Jakubczak, A. Skarbacz, K. Gąsiorek, K. Przeworski, Doświadczenia organizacji bezpieczeństwa narodowego Polski od X do XX wieku. Wnioski dla Polski w XXI wieku, AON, s. 30.
[5] M. Mienkiszak, M.A. Piotrowski, Polska polityka wschodnia, [w:] Polityka zagraniczna RP
1989?2002, s. 220?223.
[6] R. Kuźniar, Droga do wolności, Warszawa 2008, s. 247?249, 314?316
[7] Podając za: P. Pacuła, Współpraca obronna w regionie Morza Bałtyckiego. Stan obecny i perspektywy, ?Bezpieczeństwo Narodowe? 2013, nr. 2, BBN, Warszawa 2013.
[8] M. Ruszel
[9] J. J. Mizgała, Cele polityki Rosyjskiej wobec Polski, [w:] J. Czaputowicz (red.), Polityka zagraniczna Polski. Unia Europejska, Stany Zjednoczone, Sąsiedzi, Warszawa 2008, s. 309.
[10] Podając za: C. Ochmann, Geopolityka, a Europa Wschodnia, ?Nowa Europa Wschodnia? 2009, nr. 5.
[11] S. Bieleń, Polska między Niemcami a Rosją ? determinizm, czy pluralizm geopolityczny?, [w:] S. Bieleń (red.), Polityka zagraniczna Polski po wstąpieniu do NATO i Unii Europejskiej, DIFIN, Warszawa 2010, s. 274-275.
[12] Mieroszewski, Finał klasycznej Europy, Lublin 1997, s. 355.
[13] B. Koszel, Ambicje mocarstwowe Niemiec w XXI wieku: realia i perspektywy, [w:] J. Czaputowicz (red.), Polityka zagraniczna?, op. cit., s. 231-250.
[14] J. Marczak, R. Jakubczak, A. Skarbacz, K. Gąsiorek, K. Przeworski, Doświadczenia organizacji?, op. cit., s. 30.
[15] Z. Brzeziński, Myśl i działanie w polityce międzynarodowej, Aneks, Warszawa 1989, s. 49.
