Choć w momencie przystąpienia Królestwa Jugosławii do wojny w 1941 r. – Królewska Jugosłowiańska MW nie stanowiła jakiejś imponującej siły, to stosunkowo ugruntowane tradycje morskie i fundamenty pod dalszy rozwój floty i kształcenia wyspecjalizowanych kadr MW, istniały wówczas jak najbardziej. Podwaliny pod nie położył emigracyjny oficer Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego. Którego sylwetka warta jest przytoczenia.
Aleksandr Bubnow (1883 – 1963 r.), urodzony, co najciekawsze, w Warszawie, służył w carskiej flocie od 1900 r. Urodzony w rodzinie inżyniera wojskowego, która miała bogatą morską tradycję, o czym świadczą dwie skrzyżowane kotwice na herbie rodzinnym. Jego matka z kolei, pochodziła z rodziny zamożnych, wysoko postawionych norweskich stoczniowców. Absolwent Korpusu Morskiego (1903 r.). W ówczesnej flocie rosyjskiej oficerowie, zależnie od korpusu osobowego, w którym pełnili służbę, nosili stopnie oficerów morskich, oficerów lądowych lub cywilnej służby państwowej. Stopnie oficerów morskich przysługiwały absolwentom uprzywilejowanego Korpusu Morskiego w Petersburgu (dowódcy okrętów i ich zastępcy, oficerowie wachtowi.). W powszechnej historiografii (w szczególności radzieckiej i współczesnej rosyjskiej) obraz uprzywilejowanych oficerów Korpusu Morskiego jest przedstawiany dosyć negatywnie. W Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego w okresie przed wojną rosyjską – japońską (1904 – 1905 r.), i w trakcie tegoż konfliktu, wielu admirałów i oficerów starszych, wywodzących się przeważnie z arystokracji oraz szlachty rodzimej i napływowej, wykazywało się kunktatorstwem. O niemal wszystkich można powiedzieć, iż mieli co prawda długoletnie doświadczenie morskie, ale brakowało im zaczepnego i ofensywnego zarazem ducha inicjatywy, umiejętności podejmowania samodzielnych decyzji w obliczu wymagającej sytuacji taktycznej, i niezbędnej pewności siebie na stanowisku oficerów flagowych floty.
Ponieważ młodość upłynęła im na okrętach żaglowych, niechętnie widzieli nową technikę okrętową i związane z nią zmiany w sposobach walki. Starali się zatem zastąpić konieczne w nowych warunkach gruntowne wyszkolenie specjalistyczne zwiększoną wymagalnością formalną, bezmyślnym drylem oraz blichtrem zewnętrznym.
Wierzyli, że stare nawyki i rutyna zastąpią im wiedzę operacyjno – taktyczną, obowiązującą zaś dotąd taktykę liniową flot żaglowych (walka w szyku torowym) będzie można nagiąć do nowych sił i środków walki. Dlatego krytycznie ustosunkowali się do wszelkich zmian w morskiej sztuce wojennej, uważając ich prekursorów, takich jak Butakow czy Makarow za szkodników, gwałcących dotychczas obowiązujące prerogatywy służbowe. Typowym przykładem jest tu sprawa wydania drukiem napisanej w 1897 r. nowatorskiej pracy wiceadm. Stiepana Osipowicza Makarowa – Rozważania nad zagadnieniami taktyki morskiej. Ministerstwo Marynarki odmówiło jej sfinansowania, choć koszty publikacji i druku 500 egzemplarzy były niższe od jednego pocisku kalibru 305 mm! Wszyscy byli absolwentami na wskroś arystokratycznego Korpusu Morskiego, z jawną niechęcią i lekceważeniem, traktując przedstawicieli nowych korpusów technicznych marynarki wojennej (inżynierów mechaników, inżynierów budownictwa okrętowego, itp.), nazywając ich pogardliwie, i z dąsem ignorancji „brzozowymi oficerami” (od srebrnych epoletów, które nosili) i „mędrkami”, tym bardziej, że zazwyczaj wywodzili się z niższych i mniej uprzywilejowanych warstw społecznych. Nie wspominając o tym, iż dosłowna przepaść dzieliła ich od zwykłych – szeregowych marynarzy, co miało przynieść nie tyle tragiczne skutki dla Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego, co całej państwowości cesarstwa, gdy marynarze mieli walnie przyczynić się do ustanowienia na bagnetach bolszewickiej dyktatury. Niemniej, Aleksandr Bubnow znacząco się z tych schematów wyłamywał.
Kontradmirał Aleksandr Bubnow. 1917 r. Źródło: topwar.ru
Uczestnik wojny rosyjsko – japońskiej (1904 – 1905 r.) – walczył pod Cuszimą na pancerniku Orioł (typ Borodino.). Ciężko ranny dostał się do niewoli japońskiej. Od 1906 r. służył na okrętach Floty Bałtyckiej – Woin i Piotr Wielikij (okręty szkolne), pancerniku Cesariewicz, krążowniku pancernym Rossija. W latach 1910 – 1912 był starszym oficerem flagowym sztabu dowódcy Szkolnego Oddziału Artyleryjskiego Floty Bałtyckiej, a następnie starszym oficerem na krążowniku lekkim (formalnie pancernopokładowym) Diana (typ Diana – 1913 – 1914 r.). W latach 1911 – 1913 wykładał w Mikołajewskiej Akademii Morskiej.
Podczas Wielkiej Wojny, Bubnow był oficerem Sztabu Polowego Naczelnego Wodza (w Zarządzie Marynarki Wojennej w latach 1914 – 1916), zastępcą szefa Sztabu Polowego Marynarki Wojennej (1916 – 1917 r.), a po rewolucji lutowej i reorganizacji Stawki – szefem Zarządu Marynarki Wojennej Sztabu Polowego Naczelnego Wodza (1917 r.). Rangę i godność kontradmirała osiągnął w 1917 r. Swój trudny i wymagający przydział, Aleksandr Bubnow, przeprowadzał w okresie chaotycznych zmian i stale napiętej oraz pogarszającej się sytuacji wojennej Rosji. W Mohylewie (gdzie znajdowała się kwatera Stawki), Bubnow bywał świadkiem wielu decyzji podejmowanych przez wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza i cara Mikołaja II. Był to zarazem okres ważnych zmian organizacyjnych w strukturach zwierzchnich rosyjskiej Floty Bałtyckiej, jak i dowodzenia tym strategicznym związkiem operacyjnym. Najważniejszą zmianą organizacyjną przeprowadzoną w okresie pauzy operacyjnej poprzedzającej kampanię 1916 r. było wyłączenie dowództwa Floty Bałtyckiej z podporządkowania operacyjnego dowództwu Frontu Północnego. Tak istotna dla Floty zmiana organizacji dowodzenia stała się możliwa za sprawą utworzenia w Stawce Sztabu Polowego Marynarki Wojennej, tj. de facto dowództwa marynarki (rozkazem cara z dnia 7 lutego 1916 r.). Na stanowisko szefa Sztabu Polowego Marynarki Wojennej car Mikołaj II wyznaczył wiceadm. Aleksandra Rusina, który pełnił w tym czasie funkcje szefa Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej oraz pierwszego zastępcy ministra marynarki. Według opinii Aleksandra Bubnowa – wspomnianego i wyróżniającego się oficera Zarządu MW Sztabu Polowego Naczelnego Wodza (1914 – 1916 r.), zastępcy szefa Sztabu Polowego Marynarki (1916 – 1917 r.), szefa Zarządu MW Sztabu Polowego Naczelnego Wodza (1917 r.) – kumulacja trzech ważnych stanowisk w ręku wiceadm. Rusina stworzyła dogodne warunki do nawiązania harmonijnej i bezpośredniej współpracy między dowództwem marynarki wojennej, a Ministerstwem MW w kwestii wyposażania i uzbrajania / przezbrajania okrętów. Podobnie jak minister marynarki admirał Grigorowicz, Bubnow wyrażał zadowolenie z przyjętego rozwiązania, które znacznie ułatwiało realizację posunięć militarnych oraz – co najważniejsze – uprościło w stopniu znaczącym kontakty między Stawką a podległymi jej flotami.
19 września 1916 r. , w trakcie trwającej w toku trzeciej kampanii wojennej na Bałtyckim TDW, w rosyjskiej Flocie Bałtyckiej miała miejsce ważna zmiana personalna. Admirał Kanin został odsunięty ze stanowiska dowódcy Floty, a na jego miejsce wyznaczono wiceadm. Niepienina. O dymisji adm. Kanina (notabene następcy zmarłego stanowczo przedwcześnie w maju 1915 r. wybitnego i energicznego admirała Nikołaja Ottowicza von Essena), zadecydował fakt, iż jego zwierzchnicy utwierdzili się w przekonaniu, że nie jest on w stanie dowodzić dłużej związkiem operacyjnym. Zarówno Kwatera Główna jak i dowództwo Frontu Północnego zarzucały Kaninowi brak inicjatywy, a czasem wręcz nieudolność w prowadzeniu działań bojowych przez rosyjskiego zwierzchnika jednego z dwóch głównych – strategicznych związków operacyjnych MW Imperium Rosyjskiego. Dodatkowo bierność rosyjskiego dowodzącego na Bałtyckim TDW i brak inicjatywy w realizacji zadań bojowych powodowały też postępujący spadek popularności Kanina w kręgach oficerskich Floty Bałtyckiej, jak i wśród podoficerów i szeregowych marynarzy. Faktycznie preferowany styl dowodzenia adm. Kanina, będącego z wykształcenia i natury dowódczej powolnie działającym, i metodycznym sztabowcem, nader nie przystawał dla niezwykle ciężkiego położenia Imperium Rosyjskiego – odciętego od świata zewnętrznego i swych sojuszników na dwu głównych akwenach strategicznych (Bałtyk, Morze Czarne.).
W trakcie przetasowań na stanowisku głównodowodzącego i zakulisowych rozgrywkach personalnych w korpusie oficerskim Floty Bałtyckiej, Niepienin aż do lipca 1916 r. miał poważnego rywala w osobie kontradm. Aleksandra Wasiliewicza Kołczaka, energicznego dowódcy Dywizji Kontrtorpedowców i Sił Morskich Zatoki Ryskiej, mającego przy tym doświadczenie w pracy sztabowej (kilka lat służby w Sztabie Generalnym MW, a następnie w sztabie Floty Bałtyckiej pod admirałem Essenem.). W owym sporze personalnym, komandor (kpt. 1 rangi) Aleksandr Bubnow (szef Wydziału II Sztabu Polowego Marynarki Wojennej), wysunął preferowaną kandydaturę Kołczaka, którego ten darzył szacunkiem (z wzajemnością) na dowódcę Floty Czarnomorskiej. Bubnow przypisywał i nieżyjącemu już Essenowi, i Kołczakowi nadzwyczajne zdolności dowódcze.
W przededniu czwartej kampanii wojennej na Bałtyku, w trakcie zawirowań rewolucyjnych w Rosji i we Flocie Bałtyckiej (które miały ogromny wpływ na znaczący spadek gotowości bojowej Floty Bałtyckiej), anarchia będąca następstwem rewolucji lutowej spowodowała poważne zakłócenia i opóźnienia w przygotowaniach Floty Bałtyckiej do czwartej kampanii wojennej. Rząd Tymczasowy zdecydowany kontynuować wojnę z Państwami Centralnymi uznał, iż jedną z przyczyn słabego przygotowania Floty Bałtyckiej do nadchodzącej kampanii jest nieudolność jej kolejnego (krótkotrwałego na tym stanowisku) dowódcy – wiceadm. Maksimowa, marionetki w rękach Centrobałtu. W efekcie, gabinet księcia Gieorgija Lwowa podjął decyzję o odwołaniu nieudolnego dowodzącego podległym związkiem operacyjnym. Kmdr. Bubnow – zastępca szefa Sztabu Polowego MW – zarazem naoczny świadek postępującego rozkładu dyscypliny we Flocie i postępującego rozpadu struktur państwowych przy obecnych zawirowaniach rewolucyjnych, w pełni popierał tę decyzję. Otwarcie uważał, iż zachowanie gotowości bojowej przez Flotę Bałtycką ma pierwszorzędne znaczenie dla obrony stolicy – notabene głównego centrum władzy rewolucyjnej. Bubnow uważał Maksimowa za szkodnika, którego działalność była szkodliwa i stwarzała w szerszej perspektywie poważne niebezpieczeństwo. Owa działalność polegała głównie na służalczości, jaką wykazywał wobec wszystkich żądań komitetów okrętowych, a następnie Centrobałtu. Świadomie doprowadził na przykład do sparaliżowania pracy kontrwywiadu Floty Bałtyckiej, bez sprzeciwu podpisując rozkazy o aresztowaniu Oddziału Specjalnego Sztabu Floty (ppłk. Anton Nordman) oraz podległych mu szefów sekcji kontrwywiadu utworzonych w sztabach komendantów twierdz morskich oraz dowódców pozycji umocnionych.
Przy stale postępującym, niemal na każdym szczeblu, chaosie organizacyjnym we Flocie Bałtyckiej po rewolucji lutowej, reorganizacja Stawi przeprowadzona we wrześniu tegoż roku przez nowego Naczelnego Wodza Aleksandra Kiereńskiego doprowadziła do likwidacji Sztabu Polowego MW. W Kwaterze Głównej miał odtąd ponownie funkcjonować wyłącznie jeden Sztab Polowy (de facto Wojsk Lądowych), w którym reaktywowano Zarząd Marynarki Wojennej. Szefem Zarządu został wyznaczony kontradm. Aleksandr Bubnow, sprawujący dotychczas funkcję zastępcy szefa Sztabu Polowego MW. Zarząd MW przetrwał niemal do ostatnich dni istnienia Kwatery Głównej. Rozwiązano go 26 listopada 1917 r., wkrótce po przewrocie bolszewickim. Kontradm. Bubnow, po odesłaniu podlegających mu oficerów do dyspozycji szefa resortu marynarki, wysłał archiwum Zarządu pod opieką zaufanego kancelisty do Piotrogrodu, a sam po otrzymaniu dymisji wyjechał do Piotrogrodu i zaciągnął się na służbę Białych.
Pięknie wykonany model niszczyciela Zagreb (typ Beograd), znajdujący się w Muzeum Techniki w Zagrzebiu. Model wykonał Miljenko M. Sindik. Źródło: wikimedia.org
Po zaciągnięciu się na służbę Białych, Bubnow przedostał się na południe Rosji. W latach 1918 – 1919 był członkiem delegacji „białej” Rosji na paryskiej konferencji pokojowej (delegacja kierowana rzez Siergieja Sazonowa miała status obserwatora) w charakterze – w pełni zasłużonym – eksperta do spraw morskich. W latach 1919 – 1920 był szefem sztabu Floty Czarnomorskiej. Dnia 8 lutego 1920 r. został zdymisjonowany, na gruncie partykularnych interesów, przez Denikina i wyjechał do Francji , gdzie wspólnie z gen. N. Gołowninem napisał i opublikował wartościową monografię: „Tichookienskaja Problema w XX Stoletti.” Wkrótce potem wyjechał do USA, gdzie wykładał w Akademii Marynarki Wojennej w Annapolis.
Kontradm. Bubnow dołączył tym samym do tzw. „Białej emigracji” – pierwszej fali rosyjskiej emigracji, która przypadła na lata wojny domowej (1918 – 1922 r.), kiedy kraj opuściło ponad trzy miliony Rosjan. Emigracja miała podłoże polityczne, a bezpośrednią przyczyną była klęska Białych w wojnie domowej w Rosji. Pochodzili oni z różnych grup etnicznych jak i klas społecznych obejmujących żołnierzy i oficerów, Kozaków, intelektualistów, wywłaszczonych przedsiębiorców jak i carskich urzędników i członków ruchu antybolszewickiego. Rewolucja zniszczyła świat arystokratyczny, z którego wywodziła się większość emigrantów, zmuszając ich do szukania swojego miejsca w Europie, jako obywateli „drugiej kategorii?, gdyż wielokrotnie Niemcy i Francuzi uważali imigrantów za barbarzyńców, żerujących na ich zrujnowanych wojną państwach, co utwierdzało pragnienie zachowania rosyjskości nawet pośród politycznych kłótni i utarczek. Rosjanie tworzyli zwarte kolonie, którym, w przekonaniu o rychłym powrocie do ojczyzny, nadawali status tymczasowy. Władza bolszewicka uznała emigrantów jako persony „wyklęte.” Większość emigrantów początkowo uciekła przez południową Rosję i Ukrainę do Turcji, a następnie przeniosła się do słowiańskich krajów Europy Wschodniej, takich jak Królestwo Jugosławii, Bułgaria, Czechosłowacja i Polska. Wielu też uciekło do Estonii, Łotwy, Litwy, Finlandii, Niemiec czy Francji. W tamtym czasie Berlin i Paryż stawały się kwitnącymi społecznościami rosyjskiej emigracji.
Na zachodniej emigracji znalazło się również wielu przedstawicieli byłego korpusu oficerskiego Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego. Żeby wspomnieć tylko Aleksandra Łukina, w latach Wielkiej Wojny, oficera carskiej floty. Autor wydanej na obczyźnie monumentalnej pracy, pisanej niejako ku „pokrzepieniu serc”, i z dedykacją dla innych emigracyjnych – białych oficerów, i poświęconej dziejom, strukturom, stawianym zadaniom oraz ich wypełnianiu i realizacji, nie pomijając co najważniejsze działalności i operacji bojowych Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego: „Fłot. Russkije moriaki wo wriemia Wielikoj Wojny i riewolucyi”, t. II, Paryż 1934 r. Opisując je – co naturalne z zupełnie innej perspektywy, dotkniętej konsekwencjami politycznymi czasów w których te opasłe tomy powstały, niż autorzy wydanej w latach ’60tych ubiegłego stulecia (pod redakcją radzieckiego historyka – N. B. Pawłowicza) oficjalnej radzieckiej historii Wielkiej Wojny na morzu 1914 – 1918 r. – „Fłot W Pierwoj Mirowoj Wojnie”, którego tom I poświęcony został omówieniu działań Floty Bałtyckiej na podległym jej akwenie operacyjnym w latach 1914 – 1917. W gronie emigracyjnych oficerów znajdował się i kontradm. Aleksandr Bubnow.
Inne ujęcie tego samego modelu niszczyciela Zagreb, pozwalające spojrzeć na sylwetkę okrętu, niejako z góry. Źródło: wikimedia.org
W 1923 r. Bubnow, na zaproszenie króla Aleksandra I Karadziordziewicia, przyjechał do Dubrownika (Królestwo SHS, od 1929 r. – Jugosławia), gdzie uczestniczył w organizacji Szkoły Marynarki Wojennej na terytorium młodego państwa, pozbawionego tradycji na tym polu, w której do 1941 r. był zatrudniony na etacie wykładowcy strategii, taktyki, prawa morskiego oraz nauki o fortyfikacjach. Bubnow się wahał, ale ostatecznie podjął się powrotu do Europy, ściślej na Bałkany („Jeśli mam wrócić do Rosji, to z Jugosławii bliżej niż ze Stanów Zjednoczonych.”). W 1930 r. zorganizował dwuletnią Wyższą Szkołę Marynarki Wojennej, szkolącą oficerów dla floty jugosłowiańskiej. W latach ’30tych, ponadto opublikował dwie kolejne wartościowe monografie: trzytomową Istoria wojenno-morskogo iskusstwa (1933 r.) oraz Stratiegija. Wiedienije wojny na morie (1937 r.).
Przypomnijmy, jak doszło do narodzin Królewskiej Jugosłowiańskiej Marynarki Wojennej, w której tworzeniu i rozwoju, brał udział Aleksandr Bubnow.
W ostatnich tygodniach europejskiej hekatomby pod postacią Wielkiej Wojny, w dniu 5 października 1918 r., ukonstytuowała się w Zagrzebiu (na gruzach rozpadającej się monarchii naddunajskiej – Austro-Węgier) Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów jako naczelna reprezentacja polityczna Słowian Południowych. 31 października tegoż roku, delegaci Rady przejęli na mocy decyzji Wiednia kontrolę nad okrętami austro – węgierskimi. Tegoż dnia Rada Narodowa zakomunikowała państwom Ententy powstanie Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów. W następnym miesiącu wojska włoskie zaczęły zajmować Istrię i Dalmację, a Rada Narodowa w Zagrzebiu, w obawie przed postępami okupacji włoskiej zdecydowała się 24 listopada ogłosić Deklarację Zjednoczenia Państwa SHS z Królestwem Serbii i Czarnogórą. W odpowiedzi serbski regent, ks. Aleksander proklamował jednostronnie akt unifikacji ziem Słowian Południowych pod berłem Belgradu, a wojska serbskie wkroczyły na terytorium Państwa SHS. Równocześnie oddziały anglo-amerykańskie wylądowały w Kotorze, Splicie i Rijece dla powstrzymania Włochów. Pozbawiona poparcia Ententy, postawiona między zapędami włoskimi a serbskimi, Rada w Zagrzebiu zaaprabowała bezwarunkowy i narzucony przez serbską dynastię Karadziordziewiciów „akt unifikacji” i podjęła decyzję o „zjednoczeniu” (chroniącą przed włoską ekspansją, i tym samym – niechybną okupacją) na mocy której regent Serbii ks. Aleksander proklamował 1 grudnia 1918 r. utworzenie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 r., Królestwo Jugosławii.).
Wcześniej, bo w dniu 29 października 1918 r. Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, zawarła z dotychczasowym austro – węgierskim monarchą Karolem I porozumienie co do dalszych losów cesarsko – królewskiej floty wojennej: Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine (Császári és Királyi Haditengerészet.). Na jego podstawie 30 października 1918 r., Karol I rozkazał dowódcy marynarki przekazanie władzom Państwa Południowych Słowian całej floty wojennej wraz z podporządkowanymi instytucjami.
Bandera bojowa Austro-Węgierskiej Cesarsko-Królewskiej Marynarki Wojennej (Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine – Császári és Királyi Haditengerészet) używana w latach 1915 – 1918, której losy miały nieodwracalnie spleść się z Królestwem SHS. Źródło: wikimedia.org
Skąd taka decyzja austro – węgierskiego monarchy? Przyszłość floty rysowała się w czarnych barwach. Spodziewano się, że okręty zostaną wydane Włochom. Aby tego uniknąć szef Departamentu Morskiego wiceadm. Franz von Holub i doradca morski cesarza wiceadm. Franz Ritter von Kneil nakłonili Karola I, aby przekazał okręty Radzie Narodowej Słoweńców, Chorwatów i Serbów, jako organowi zwierzchniemu państwa Południowych Słowian, pretendującego do sukcesji po dualistycznej monarchii nad Adriatykiem.
W dniu zawieszenia broni (4 listopada 1918 r.) w skład Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine (Császári és Királyi Haditengerészet) wchodziły (w służbie i rezerwie): 2 duże okręty liniowe (generacji drednotów) i 9 małych okrętów liniowych (pancerniki eskadrowe generacji predrednotów i półdrednotów – semidrednotów), 2 pancerniki obrony wybrzeża, 3 krążowniki pancerne, 7 lekkich, 2 duże kanonierki, 26 kontrtorpedowców, 89 małych torpedowców (10 z nich przebudowane na trałowce), 20 okrętów podwodnych (ponadto pod banderą czerwono – biało – czerwoną dualistycznej monarchii znajdowało się czasowo 58 niemieckich okrętów podwodnych), 25 okrętów specjalnych i pomocniczych, 18 hulków (wycofane ze służby stare okręty, spełniające np. rolę pływających koszar, więzień, szkół) oraz 10 monitorów i 8 kanonierek rzecznych Flotylli Dunajskiej o łącznej wyporności 345 700 ton (w tym 243 700 ton w okrętach bojowych.).
Podpisanie stosownego aktu przez austro – węgierskich zwierzchników morskich sił zbrojnych z delegacją lokalnych działaczy Rady Narodowej SHS, nastąpiło 31 października 1918 . Kluczowe zdanie niezwykle zwięzłego dokumentu o przekazaniu floty razem z całym sprzętem i zapasami przedstawicielom Radzie Narodowej Słoweńców, Chorwatów i Serbów, z wyłączeniem praw własności państw, których nie tworzą Słowianie Południowi, nawet jeśli ich narodowości wchodziły aż dotąd w skład monarchii austro węgierskiej. Opuszczenie czerwono – biało – czerwonych bander na austro – węgierskich okrętach nastąpiło jeszcze tego samego dnia. Słowianie Południowi stanowili wśród kadry marynarki Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine większość (ponad 34%.). Faktyczne rozwiązanie C.K. floty spowodowało, że oficerowie i marynarze innych narodowości zaczęli gromadnie opuszczać okręty, na których pokładach pozostali wyłącznie Chorwaci i Słoweńcy.
Bandera wojenna Królewskiej Jugosłowiańskiej Marynarki Wojennej (?pa?e?c?a ????????????? P???? ????????? – Kraljevska Jugoslovenska Ratna Mornarica), używana w latach 1922 – 1941. Źródło: wikimedia.org
Królestwo SHS za jednym zamachem stało się szóstym mocarstwem morskim świata, dysponującym 345 700 tonami (w tym 243 700 ton jednostek bojowych.). Szczególnie istotna była relacja sił z włoską Królewską Marynarką (Regia Marina), bowiem z tym krajem nowo tworzące się państwo weszło w ostre spory terytorialne. Włosi, w których planach nie leżał konflikt na wielką skalę z państwem Południowych Słowian, postanowili, metodą faktów dokonanych, profilaktycznie obsadzić sporne punkty na wybrzeżu, a przy okazji zneutralizować, albo i objąć bezpośrednim nadzorem dawne okręty austro – węgierskie, znajdujące się obecnie pod banderą Słowian Południowych. Warunki zawieszenia broni podpisanego 3 listopada w Villa Giusti koło Padwy, zagwarantowały im tymczasowe, do chwili podpisania traktatu pokojowego, przejęcie całej C.K. floty.
Roszczenia SHS w tym zakresie nie zostały uwzględnione przez Sprzymierzonych, jako że nowe królestwo nie zyskało jeszcze międzynarodowego uznania. Tak więc próba przejęcia okrętów C.K. floty przez Radę Narodową Serbów, Chorwatów i Słoweńców nie udała się, gdyż sprzeciwiły się temu zwycięskie mocarstwa Ententy. 5 listopada desant włoski w sile 2000 żołnierzy, działający pod przykryciem sił morskich włoskiego wiceadm. Cagni opanował Polę – główną bazę, grupującą gros okrętów C.K. floty. Zwierzchnicy Rady mogli się ograniczyć jedynie do werbalnych protestów wobec polityki faktów dokonanych. W dwa dni później Włosi zajęli również kolejny port wojenno-morski byłej Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine – Sebenico (Szybenik.). Nic już nie stało na przeszkodzie, by 11 listopada, w momencie podpisywania zawieszenia broni na Froncie Zachodnim, na dawnych okrętach C.K. monarchii zawisły symbolicznie włoskie bandery.
Przyszłość okrętów byłej C.K. Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine (Császári és Királyi Haditengerészet), rozstrzygnięto ostatecznie w pokojowych traktatach z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (10 września 1918 r.) i z Węgrami w Trianon (4 czerwca 1920 r.). W sprawach morskich ustalenia były niemal jednobrzmiące (odpowiednio artykuły 136 do 143 i 120 do 127.). Przewidywały podział całej floty wojennej i uzbrojenia morskiego przez państwa Ententy (w tym przekazano łącznie aliantom około 320 wodnosamolotów.). Austrii i Węgrom pozwolono na zachowanie kilku małych kanonierek i patrolowców rzecznych.
W podziale tym najbardziej pokrzywdzono głównego pretendenta do schedy po morskiej potędze Austro-Węgier – Królestwo SHS. Otrzymało ono tylko 16 torpedowców, 9 okrętów pomocniczych (8 wcielono do dalszej służby), 6 hulków (5 wykorzystano do dalszej służby) oraz 4 monitory rzeczne dla Flotylli Dunajskiej, co stanowiło znikomy procent w stosunku do rozbudzonych oczekiwań. Większość z nich została wcielona do służby, stanowiąc nie tyle istotne wzmocnienie sił morskich, co realny trzon floty Królestwa SHS na kilka lat.
Austro – węgierski torpedowiec 87 F w roku 1915. Wcielony do marynarki Królestwa SHS (Jugosławia) jako T 5. W C.K. flocie typ ten, był oficjalnie klasyfikowany jako torpedowce pełnomorskie (Hochsee-Torpedoboote), lecz były faktycznie, przy swojej wielkości i wyporności (zaledwie 250 ton), przeznaczone do działań przybrzeżnych. Źródło: wikimedia.org
Byłe okręty C.K. Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine (Császári és Királyi Haditengerészet), przeznaczone dla formujących się morskich sił Królestwa SHS (Jugosławia.). Torpedowce: 54 T (jug. T 12), 69 F (jug. T 11), 61 T (jug. T 10), 60 T (jug. T 9), 97 F (jug. T 8), 96 F (jug. T 7), 93 F (jug. T 6), 87 F (jug. T 5), 79 T (jug. T 4), 78 T (jug. T 3), 77 T (jug. T 2), 76 T (jug. T 1), 19 (jug. D 4), 38 (jug. D 3), 36 (jug. D 2), 21 (jug. D 1.). Okręty specjalne: Kronprinz Erzherzog Rudolf (jug. Kumbor), Dalmat (jug. Vila), Cyclop (jug. Perun), Nixe, Gigante (jug. Moćni), 105 (jug. Snaźni), 162 (jug. Ustrojni), 200 (jug. Silni), Vermac (jug. Drava.). Monitory rzeczne – Temes II (jug. Vardar), Enns (jug. Drava), Bodrog (jug. Sava), Körös (jug. Morava.). Hulki: Schwarzenberg (jug. Prvi), Donau (jug. Śibenik), Kaiser Max (jug. Tivat), Vulcan, Aurora (jug. Stradin), Frundsberg (jug. Zlarin.).
Torpedowce należały do różnych typów. Na liście jednostek tej klasy, przekazanej marynarce Królestwa SHS, znaleźli się reprezentanci większości serii torpedowców, służących w C.K. Flocie. Były to jednostki o małych wypornościach i niewielkich rejonach pływania, niektóre z nich (torpedowce typu Schichau), pamiętające jeszcze końcówkę lat ’80tych XIX stulecia (w roku 1918 wszystkie były już formalnie przeklasyfikowane i przebudowane na minowce floty.). Nie brakowało i jednostek nowszych wiekiem – lecz pod względem użyteczności operacyjnej i bojowej, wszystkie torpedowce w służbie marynarki Królestwa SHS były de facto przestarzałe, nie nadające się do niczego innego, jak do służby patrolowej w służbie przybrzeżnej na państwowych wodach terytorialnych. Torpedowce typu Kaiman, których prototypowa jednostka, wedle założeń Morskiego Komitetu Technicznego, została wybudowana na zamówienie w brytyjskiej stoczni Yarrow, która nieco wcześniej dla C.K. monarchii wybudowała udaną serię torpedowców typu Yarrow. Udane jednostki typu 74 T, wybudowane w austro – węgierskich stoczniach krajowych, dobrze radzące sobie w warunkach nawigacyjnych Adriatyku, choć nie sztormowych. Ich wadę stanowił z kolei mieszany system opalania kotłów, wobec braków dostatecznych rezerw ropy na terenach Dualistycznej Monarchii. Monitory z kolei były przeznaczone wyłącznie do działań na wodach śródlądowych.
Właśnie w takich warunkach, były kontradmirał carskiej floty Aleksandr Bubnow zastał siły morskie Królestwa SHS – przemianowane w 1929 r. na Królewską Jugosłowiańską Marynarkę Wojenną (?pa?e?c?a ????????????? P???? ????????? – Kraljevska Jugoslovenska Ratna Mornarica.). W zorganizowanej przez siebie Szkole Marynarki Wojennej w Dubrowniku, prowadził czynną i aktywną działalność dydaktyczną i naukową przez 20 lat, do 1941 roku, biorąc ścisły, regularny i nieprzerwany udział udział w tworzeniu i rozwoju Królewskiej Jugosłowiańskiej MW, a dokładniej kształceniu jej przyszłych kadr oficerskich. Doświadczenie bojowe rosyjskiego admirała i organizacyjne miało się okazać nader przydatne. Został również honorowym członkiem Rosyjskiego Instytutu Badawczego i Naukowego w Belgradzie.
W 1941 r., współtworzona przez niego marynarka wojenna, przedstawiała się następująco:
– szkolny krążownik Dalmacija – poniemiecki mały krążownik pancernopokładowy SMS Niobe (typ Gazelle) – niszczyciele: Dubrovnik, Beograd, Zagreb, Ljubljana, – okręty podwodne: Smeli, Osvetnik, Hrabri, Nebojsa, – 2 torpedowce, 3 stawiacze min i 3 trałowce stacjonujące w Kotorze, – 4 torpedowce, 10 ścigaczy torpedowych, 3 stawiacze min i 2 trałowce w Szybeniku. – okręt – baza wodnosamolotów Zmaj w Splicie.
Duży niszczyciel Dubrovnik w ujęciu awiacyjnym z lotu ptaka. Okręt idzie z maksymalną prędkością 37 węzłów, żłobiąc powierzchnię wody i pozostawiając potężne odkosy fal dziobowych. 1936 r. Źródło: wikimedia.org
Nie były to imponujące siły, lecz warto wiedzieć, z jakimi trudnościami musiał się zmagać Bubnow, Królestwo SHS (Jugosławia) było państwem, w którym notorycznie dochodziło do:
– permanentnego tkwienia w kryzysie gospodarczym i ostrej recesji przy bardzo słabo rozwiniętym przemyśle
– pogłębiających się wewnętrznych konfliktów etnicznych w postaci nasilenia działalności separatystów chorwackich z ruchu ustaszów i macedońskich z WMRO, korzystających ze wsparcia Włoch i Bułgarii. Do tego doszła fala żądań chorwackiej, słoweńskiej, muzułmańskiej, czarnogórskiej i wojwodińskiej opozycji antyserbskiej dotyczących federalizacji państwa i poszanowania praw narodowych, zakończona represjami w postaci uwięzienia lub izolacji przywódców oraz wzmożoną działalnością terrorystyczną separatystycznych ugrupowań
– pogrążaniu się w kryzysie politycznym, gdy król Aleksander I Karadziordziewić rozwiązuje skupsztinę (parlament) i wszystkie partie polityczne, zawiesza konstytucję i obejmuje rządy osobiste, co stanowiło początek dyktatury, zapoczątkowanej nadaniem Jugosławii nowej konstytucji przez Aleksandra, wzmacniającą władzę monarchy i zdecydowaną dominację Serbów, ograniczającą przy tym prawa i wolności obywatelskie oraz demokrację.
Dubrovnik (po lewej) i Beograd po zdobyciu przez Włochów. Źródło: wikimedia.org
Do tego dochodziły ustawiczne konflikty i spory w wielonarodowościowym korpusie oficerskim, które jak pokazała przyszłość, miały okazać się nie do przezwyciężenia. Większość kadry Królewskiej Jugosłowiańskiej MW stanowili Chorwaci, którzy regularnie lekceważyli polecenia i ignorowali rozkazy serbskiego dowództwa.
W momencie wybuchu wojny w 1941 r., w Królewskiej Jugosłowiańskiej MW służyło 326 wyższych oficerów, 1646 młodszych oficerów, podoficerów i marynarzy. Jednak tylko 64 oficerów należało do weteranów byłej austro – węgierskiej marynarki, którzy służyli we flocie od powstania niepodległego państwa Południowych Słowian. Wszyscy pozostali oficerowie marynarki, otrzymali specjalistyczne i gruntowne wykształcenie już w Jugosławii, a wielu z nich wzięło udział w odrodzeniu morskich sił zbrojnych Jugosławii po 1945 r. W ich szkolenie nieoceniony i ogromny wkład, miały starania rosyjskiego admirała Bubnowa.
Mimo tego, iż Jugosławia była biednym państwem, podjęto ambitne (i udane) próby rozbudowy potencjału bojowego i ofensywnego marynarki. –W marcu 1926 roku parlament Królestwa SHS uchwalił plan rozbudowy marynarki wojennej. W ramach tego planu wydzielono środki finansowe na zakup czterech okrętów podwodnych, dwóch w Wielkiej Brytanii i dwóch we Francji. Formowana od podstaw flotylla okrętów podwodnych młodego państwa wymagała zorganizowania odpowiedniego zaplecza technicznego. Miało ono znaleźć miejsce na specjalnie przystosowanym do tej roli statku. Ze względów oszczędnościowych zrezygnowano z zamówienia nowej, specjalistycznej jednostki. Zdecydowano się znacznie mniejszym kosztem zakupić statek handlowy odpowiedniej wielkości i przebudować go w kraju na okręt – bazę okrętów podwodnych. Tym zakupionym statkiem, okazał się być nieuzbrojony parowiec Hvar (rok wodowania 1896), pełniący rolę okrętu – bazy sił podwodnych floty.
Okręty podwodne Królestwa Jugosławii (Hrabri, Nebojsa, Smeli i Osvetnik) bazowały w Zatoce Kotorskiej, w której głębi znajdował się dogodnie zlokalizowany port – baza wojenno-morska. Źródło: forum-aktiv.com
Siły podwodne Królestwa Jugosławii w chwili wybuchu II wojny światowej obejmowały cztery średniej wielkości okręty podwodne. Były to jednostki nie najmłodsze już, które weszły w skład Królewskiej Jugosłowiańskiej MW w latach 1928 – 1929, zamówione jeszcze w czasach, gdy państwo nosiło nazwę Królestwo SHS. Dwa okręty – Hrabri i Nebojsa, zbudowane przez stocznię Armstrong w Newcastle, należały do zmodyfikowanego brytyjskiego typu L, konstrukcji pamiętającej jeszcze okres Wielkiej Wojny 1914 – 1918 r. Pozostałe dwie jednostki podwodne: Smeli i Osvetnik, powstały we Francji, w stoczni Ateliers et Chantiers de la Loire (Nantes).
Pewnym, dość sporym potencjałem bojowym, dysponowały nowoczesne niszczyciele typu Beograd (Beograd, Ljubljana, Zagreb) – zbudowane dla Jugosłowiańskiej Królewskiej Marynarki Wojennej w latach 1937 – 1939. Pierwszą z zaprojektowanych we francuskiej firmie Ateliers et Chantiers de la Loire jednostek zbudowano w Nantes, zaś dwie pozostałe w Jugosławii (Ljubljana – stocznia Yarrow, Krajlevica, Zagreb – stocznia Ateliers et Chantiers de la Loire, Split.). Uzbrojenie dostarczyły czeskie zakłady Skoda, zaś większość mechanizmów napędowych i maszyn – koncern Yarrow Shipbuilders.
Główne dane taktyczno – techniczne niszczycieli typu Beograd: wyporność normalna 1234 – 1682 t. (pełna); prędkość – 38 węzłów; uzbrojenie – 4 x 120 mm (4 x I), 4 x 40 mm plot., 6 wt. 533 mm (2 x II); 30 min; wymiary – 98 m x 9,45 m x 3,18 m.
Okręt szkolny Dalmacija po zdobyciu przez Włochów (obok ? jugosłowiańskie stawiacze min – Mljet i Meljine.). Okręt służył pod pięcioma różnymi banderami. SMS Niobe – niemiecki mały krążownik pancernopokładowy typu Gazelle, który służbę swą w Kaiserliche Marine rozpoczął w 1901 r.24 czerwca 1925 Niobe została zakupiony przez Królestwo SHS (Jugosławia), które nie otrzymało żadnych większych okrętów przy podziale floty austro-węgierskiej po Wielkiej Wojnie, i potrzebowało okrętu tego rodzaju do celów szkolnych. Krążownik po podniesieniu jugosłowiańskiej bandery, został przemianowany na Dubrovnik.Po kapitulacji Jugosławii, 17 kwietnia 1941 r., Dalmacija z innymi okrętami została zdobyta w Boce Kotorskiej. Stary okręt został wcielony pod banderę Regia Marine do włoskiej służby pod nazwą Cattaro i został przeklasyfikowany na kanonierkę, znajdującą się w dyspozycji Szkoły Artylerii w Poli.Po kapitulacji Włoch, został 11 września 1943 r. zdobyty przez Niemców w Poli. Okręt został tymczasowo wcielony pod banderę Kriegsmarine. Mimo złego stanu technicznego okrętu, Niemcy, mając mało okrętów na Adriatyku, zdecydowali po remoncie wcielić go do służby, przekazując go sprzymierzonej marynarce wojennej (Hrvatska mornarica) Niepodległego Państwa Chorwackiego (Nezavisna Država Hrvatska, w skrócie NDH), w składzie niemieckiej jednej z flotylli eskortowych. Załoga była mieszana, niemiecko – chorwacka. Źródło: wikimedia.org
Uzupełnieniem dla dywizjonu tych niszczycieli, stanowił wielki niszczyciel Dubrovnik (jedyny okręt swego typu), wybudowany w stoczni Yarrow Shipbuilders w Glasgow w latach 1930 – 1932 na zamówienie dla Królewskiej Jugosłowiańskiej MW. Jugosławia żądała, by zbudować okręt szybszy i lepiej uzbrojony niż jakikolwiek okręt tej klasy, pływający pod banderą potencjalnego włoskiego przeciwnika. Artyleria została dostarczona przez czeskie Zakłady Skoda, zaś zamontowane uzbrojenie przeciwlotnicze na pokładzie jednostki, było uważane za wyjątkowo silne jak na okręty tej klasy, wybudowane w tym okresie czasu (początek lat ’30tych XX stulecia.).
Główne dane taktyczno – techniczne niszczyciela Dubrovnik: wyporność normalna – 1910 t. – 2800 t. (pełna); prędkość – 37 węzłów; uzbrojenie – 4 x 140 mm (4 x I), 2 x 84 mm plot. (1 x II), 6 x 40 mm plot. (2 x II, 2 x I), 6 wt. 533 mm (2 x III), 2 mbg (miotacze bomb głębinowych), 10 bg (bomb głębinowych), 40 min; wymiary – 113 m x 10,66 m x 3,22 m.
Żadna z tych jednostek nie odegrała jakiejkolwiek roli w trakcie kilkudniowych walk. O świcie 6 kwietnia 1941 roku Królestwo Jugosławii zostało napadnięte bez wypowiedzenia wojny przez Niemcy. Atak wyszedł z terytorium Austrii, Bułgarii, Rumunii i Węgier, a uczestniczyły w nim także siły zbrojne Włoch i Węgier. Armia jugosłowiańska okazała się niezdolna do obrony kraju. Wskutek nalotów włoskich samolotów poważne uszkodzone zostały: trałowiec Malinska oraz stawiacze min Orao, Sokol i Kobac. Na zdecydowaną akcję zdobyły się jedynie okręt podwodny Nebojsa oraz dwa ścigacze Kajmakcalan i Durmitor, które pod dowództwem komandora Kerna wyszły w dniu 16 kwietnia w morze, przedarły się przez Cieśninę Otranto i po kilku dniach dotarły do brytyjskiej bazy w Zatoce Suda (Kreta.). W dniu 17 kwietnia dramatyczną decyzję podjął kapitan Masara, który na wieść o kapitulacji wysadził się w powietrze wraz ze swym okrętem, niszczycielem Zagreb …
Flotylla jugosłowiańskich okrętów podwodnych z okrętem – bazą. Od lewej: Hvar, Hrabri, Nebojsa, Smeli, Osvetnik Źródło: vijesti.me
Po zajęciu Jugosławii przez Niemców i zwolnienia ze Szkoły Marynarki Wojennej, Aleksandr Bubnow i jego rodzina mieszkali w mieście Kranj (Jugosławia, od 1991 r. – Słowenia), gdzie w 1946 roku, uczył rosyjskiego w szkole, aż do przejścia na emeryturę w 1953 roku. Po 1945 roku, władzie Związku Radzieckiego wielokrotnie podnosiły kwestię ekstradycji Aleksandra Bubnowa, spośród innych wybitnych przedstawicieli rosyjskiej emigracji wojskowej, ale jeden z byłych studentów Szkoły Marynarki Wojennej w Dubrowniku obecny admirał Marynarki Wojennej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (????????????? P???? M????????, Jugoslavenska Ratna Mornarica) zajmował wysokie stanowiska w siłach zbrojnych i partyjnej hierarchii, wstawiając się za swym byłym nauczycielem i wykładowcą, ratując go przy tym, od niemal pewnej, przymusowej deportacji do ZSRR.
Były kontradmirał Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego i zasłużony rosyjski emigrant wojskowy, Aleksandr Bubnow zmarł 2 lutego 1963 r. i został pochowany w Kranj. W miejscowości Piran w Słowenii w Muzeum Morskim znajduje się niewielka wystawa poświęcona jego twórczości. W wojskowej jugosłowiańskiej encyklopedii i analogicznych opracowaniach jej byłych republik (Słowenia, Chorwacja i Serbia), znajdują się zamieszczone artykuły dotyczące aktywności życiowej rosyjskiego admirała, który położył podwaliny pod rozwój kadr Jugosłowiańskiej Królewskiej MW, mimo rozlicznych oporów w skomplikowanej i trudnej sytuacji wewnętrznej biednego państwa.
