Ethnicity People Conference Discussion Security Protection Concept

Kultura bezpieczeństwa w środowisku lokalnym

Bezpieczeństwo stanowi zasadniczą potrzebę, a zarazem najcenniejszą wartość dla jednostek, grup społecznych i całych narodów. Architektura systemów bezpieczeństwa opiera się przede wszystkim na warstwie aksjologicznej i kulturowej. Dlatego też analizując bezpieczeństwo danego podmiotu oraz przyjęte na każdym szczeblu organizacyjnym rozwiązania, należy brać pod uwagę ich specyfikę ukształtowaną wymienionymi czynnikami.

Aby podjąć się rozważań nad pojęciem kultury bezpieczeństwa, a następnie odnieść ją do jej wybranych aspektów na szczeblu lokalnym należy wyjaśnić samo pojęcie bezpieczeństwa. Według R. Kuźniara bezpieczeństwo należy rozpatrywać przede wszystkim jako pierwotną, egzystencjalną potrzebą jednostek, grup społecznych, wreszcie państw[1].Autor ten wskazuje przy tym na podmiotowy charakter zjawiska bezpieczeństwa, gdzie pytamy o to kogo bezpieczeństwo dotyczy? Podmiotem bezpieczeństwa może być zatem jednostka, grupa społeczna, czy będąca przedmiotem rozważań w niniejszej pracy wspólnota lokalna.

Drugim zasadniczym i najczęściej wymienianym wymiarem bezpieczeństwa jest jego wymiar przedmiotowy, gdzie pytanie brzmi, jakiej dziedziny dotyczy bezpieczeństwo, co stanowi jego treść? Na przykład dla podmiotu bezpieczeństwa jakim jest państwo możemy wyróżnić bezpieczeństwo ekonomiczne (gospodarcze), socjalne, militarne, publiczne, ekologiczne, informacyjne, energetyczne, itp. Bezpieczeństwo należy rozumieć także jako określony stan i proces[2].

Proces bezpieczeństwa jest działalnością podmiotu bezpieczeństwa mającą na celu stworzenia pożądanego stanu bezpieczeństwa.[3] Natomiast stan bezpieczeństwa w swej istocie jest niemierzalny. Pewnej wskazówki dostarcza tutaj ujęcie stanu bezpieczeństwa sformułowane przez szwajcarskiego politologa D. Freia. Według przywołanego Autora może on przybrać następujące postacie:

1) stan braku bezpieczeństwa ? wówczas, gdy występuje duże rzeczywiste zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe;

2) stan obsesji występuję wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie postrzegane jest jako duże;

3) stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie jest poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie;

4) stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a jego postrzeganie prawidłowe.[4]  

Nierozerwalnie z pojęciem bezpieczeństwa związane jest zjawisko zagrożenia, które należy interpretować, jako pośrednie lub bezpośrednie destrukcyjne oddziaływania na podmiot.  Zagrożenia mają różny charakter, siłę i skalę oddziaływania oraz różne źródła wynikające ze środowiska w którym funkcjonuję dany podmiot[5]. Kategoryzacja zagrożeń jest w zasadzie tożsama z daną dziedziną aktywności podmiotu bezpieczeństwa. Wśród typologii zagrożeń dla bezpieczeństwa najczęściej wymienia się zagrożenia wynikające z działalności sił natury (naturalne) oraz działalności człowieka (antropogeniczne)[6].

Mając na uwadze przedstawione kategorie pojęciowe można przystąpić do analizy pojęcia kultura bezpieczeństwa. Na wstępie należy wyjaśnić pojęcie kultury, która w ujęciu encyklopedycznym identyfikowana jest z całokształtem materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzonym, utrwalanym i wzbogacanym w ciągu jej dziejów, przekazywanym z pokolenia na pokolenie[7].

Znając istotę pojęcia kultura można wnioskować, iż jej przejawem jest także zjawisko bezpieczeństwa i działania zmierzające do jego zapewnienia. W literaturze przedmiotu jedną z najobszerniejszych definicji kultury bezpieczeństwa przedstawił J. Czaja.

Według przywołanego Autora z kulturą bezpieczeństwa należy identyfikować sposoby rozumienia i postrzegania zagrożeń i bezpieczeństwa przez jednostki, grupy i całe społeczeństwo oraz sposób odczuwania bezpieczeństwa i jego zapewnienia. Obejmuje kulturę duchową bezpieczeństwa (wiedzę, doświadczenie, wartości, pomysły, nastawienie), kulturę organizacyjną instytucji służących zapewnieniu bezpieczeństwa oraz kulturę materialną bezpieczeństwa (technika, sprzęt, technologie, infrastruktura)[8].

Natomiast według J. Piwowarskiego kultura bezpieczeństwa to ogół materialnych i pozamaterialnych elementów utrwalonego dorobku człowieka, służących kultywowaniu, odzyskiwaniu i podnoszeniu poziomu bezpieczeństwa określonych podmiotów. Można rozpatrywać ją w wymiarze mentalnym (duchowym), racjonalnym i fizycznym (materialnym)[9]. Według M. Cieślarczyka kulturę bezpieczeństwa manifestuje się w trzech zasadniczych wymiarach:

  1. Pierwszy wymiar, na który składają się określone idee, wartości i duchowość człowieka;
  2. Drugi wymiar obejmujący oddziaływania społeczne organizacji i systemów prawa;
  3. Wymiar trzeci dotyczy z kolei wszelkich materialnych aspektów egzystencji ludzkiej[10].

Tworzenie pożądanej kultury bezpieczeństwa należy postrzegać przede wszystkim jedne z zasadniczych zadań zarządzania bezpieczeństwem.  Dla dowolnej organizacji będącej podmiotem bezpieczeństwa jej przejawem jest między innymi tworzenie odpowiedniej legislacji oraz jej egzekwowanie, opracowywanie standardy i procedury postępowania oraz bezpiecznego wykonywania czynności przy wykorzystaniu odpowiednich urządzeń, analiza ryzyka i proponowanie odpowiednich środków jego kontroli oraz organizowanie odpowiednich struktur odpowiedzialnych za bezpieczeństwo[11].

Składowe kultury bezpieczeństwa wg. M. Cieślarczyka.

Składowe kultury bezpieczeństwa wg. M. Cieślarczyka.

Odnosząc powyższe rozważania do środowiska lokalnego w kontekście kultury bezpieczeństwa należy określić zakres tego pojęcia. Wydaje się, że uzasadnione będzie postrzeganie środowiska lokalnego jako samorządu terytorialnego. Według zapisów prawnych i podziału administracyjnego państwa, samorząd terytorialny realizuje określone publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Szczegółowy zakres zadań zawarto w ustawach dotyczących gminy[12] i powiatu[13], które tworzą podstawowe szczeble samorządu terytorialnego w Polsce.

Ponieważ to właśnie wspólnota lokalna w sensie społeczności gminy i powiatu stanowi podmiot bezpieczeństwa, to zasadniczym zadaniem władz samorządowych jest zapewnienie szeroko rozumianego bezpieczeństwa.

W aspekcie zarządzania bezpieczeństwem na szczeblu samorządu lokalnego kultura bezpieczeństwa będzie determinować powołanie/wskazanie właściwych organów ustalenie i planowanie zadań w zakresie bezpieczeństwa (przyjęcie stosownych aktów normatywnych, strategii, regulaminów komórek wewnętrznych, itp.) danej wspólnoty, wyposażenie podmiotów odpowiedzialnych za realizację stawianych zadań w stosowne kompetencje, czy wreszcie sposób realizacji ustalonych wcześniej zadań[14].

Szkolenie z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej realizowane dla osób związanych z kierowaniem zakładami pracy, formacjami obrony cywilnej i powszechnej samoobrony w gminie Trciana / http://www.archiwum.trzciana.pl/

Szkolenie z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej realizowane dla osób związanych z kierowaniem zakładami pracy, formacjami obrony cywilnej i powszechnej samoobrony w gminie Trciana / http://www.archiwum.trzciana.pl/

Należy przy tym podkreślić, iż kultura bezpieczeństwa nie kończy się bynajmniej na podmiotach odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa w powiecie i gminie. Również postawy i zachowania są przejawem tej kultury na szczeblu lokalnym. W tym sensie można rozpatrywać chociażby świadomość obywateli w zakresie bezpieczeństwa powszechnego i porządku publicznego.

Świadectwem pożądanej kultury bezpieczeństwa członków wspólnot lokalnych będzie na przykład respektowanie przepisów prawnych, znajomość sygnałów alarmowych, umiejętność udzielania pierwszej pomocy, identyfikacja z interesem wspólnoty i władz lokalnych, czy reagowanie na naruszenia prawa i porządku w miejscu zamieszkania wspólnoty[15].

Kluczową rolę odgrywa tutaj edukacja dla bezpieczeństwa, która realizowana już od najmłodszych lat, a następnie utrwalana w dorosłym życiu. Tego typu przedsięwzięcia są zasadniczym instrumentem kształtowania pożądanej kultury bezpieczeństwa nie tylko na szczeblu środowisk lokalnych, lecz także skali całego państwa. Równie istotne są programy prewencyjne i różnego rodzaju szkolenia realizowane dla mieszkańców przez właściwie terytorialne komórki organizacyjne służb i instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obywateli[16].

Podsumowując należy stwierdzić, iż tworzenie pożądanego stanu bezpieczeństwa w środowisku lokalnym (w tym przypadku obejmuje ono szczebel gminny) wymaga ciągłego zaangażowania wielu podmiotów (w tym przede wszystkim obywateli i organizacji pozarządowych! – przypis Autora). W wymiarze materialnym i niematerialnym kultura bezpieczeństwa w gminie powinna zapewniać realizację ustawowych zadań, czyli zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty. Dotyczy to zwłaszcza wymogu zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego obywateli oraz zapewnienia im skutecznej ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej.

DSC_00_Lato_w_mieście

Właściwa edukacja młodzieży, chociażby w zakresie pomocy przedmedycznej jest szansą na kształtowanie pożądanej kultury bezpieczeństwa w środowisku społecznym / http://www.strazmiejska.waw.pl/

Szczebel powiatowy natomiast wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym m. in. w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Również sami obywatele mają swój udział w kształtowaniu kultury bezpieczeństwa od której w znacznym stopniu zależeć będzie jakość bezpieczeństwa w środowisku lokalnym. Niezbędne zatem staje się również kształtowanie właściwych postaw i edukacja społeczeństwa w dziedzinie szeroko pojętego bezpieczeństwa. Na koniec warto podkreślić, iż oba szczeble administracyjne są ze sobą współzależne, a zaniedbania na szczeblu pojedynczej gminy przekładają się w sposób bezpośredni na poziom bezpieczeństwa w powiecie.

PRZYPISY

[1] Więcej na ten temat: R. Kuźniar, Polski Przegląd Dyplomatyczny 2006, nr 5 (33), Warszawa 2006.

[2] Flis, J., Jakubczak, R. Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku, wyzwania i strategie, wyd. Bellona, Warszawa 2006, s. 15.

[3] Ibidem, s. 15-16.

[4] Stańczyk, R. Współczesne postrzeganie bezpieczeństwa, PAN, Warszawa 1996, str. 17.

[5] Koziej, S. Teoria i historia bezpieczeństwa, skrypt internetowy, Warszawa 2006.

[6] S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, AON, Warszawa 1994, s. 62-64.

[7] Encyklopedia, PWN, Warszawa 2000, s. 521.

[8] J. Czaja, Kultura bezpieczeństwa narodowego, ?Problemy Bezpieczeństwa?, 1/2007.

[9] J. Piwowarski, Trzy składowe kultury bezpieczeństwa, ?Kultura Bezpieczeństwa. Nauka ? Praktyka ? Refleksje? 2012, nr. 5, Apeiron, Kraków 2012, s. 4.

[10] M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa i obronności, Siedlce, 2011, s. 11.

[11] W. Oleszak, Kultura bezpieczeństwa w środowisku pracy, ?Edukacja Humanistyczna? 2012, nr. 1. (26), Wyższa Szkoła Humanistyczna TWP w Białymstoku, Białystok 2012, s. 17.

[12]Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. 1990 Nr 16 poz. 95 ze zm..

[13] Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz. U. 1998 nr 91 poz. 578 ze zm..

[14] E. Pierzchała, Organizacja administracji bezpieczeństwa ? wybrane zagadnienia [w:] A. Szecówka, S. Musioł (red.), Bezpieczeństwo we współczesnej społeczności lokalnej, Wyd. Alta, Racibórz 2008, s. 12.

[15] Ibidem, s. 31-38.

[16] A. Osierda (red.) Bezpieczeństwo lokalne. Zagrożenia, integracja, strategia działania: praca zbiorowa, Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku Białej, Bielsko-Biała 2008, s. 9

Absolwent Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej w Warszawie (obecnie Akademii Sztuki Wojennej). Instruktor strzelectwa sportowego, instruktor kalisteniki i zagorzały fan wycieczek górskich. Zdobywca Wojskowej Odznaki Górskiej 21 Brygady Strzelców Podhalańskich i Odznaki Skoczka Spadochronowego Służb Ochrony. Członek grupy rekonstrukcyjnej SPAP Wojkowice i Stowarzyszenia "Głos bohatera". Do głównych zainteresowań naukowych autora należą terroryzm międzynarodowy, przestępczość zorganizowana, społeczne inicjatywy w obszarze bezpieczeństwa i obronności oraz zarządzanie kryzysowe.