Istota logistyki sytuacji kryzysowych

Logistyka jest pojęciem znanym od zarania, a jej korzeni należy upatrywać w wojskowości, gdzie wiązała się przede wszystkim z koniecznością zabezpieczenia potrzeb wojska. Współcześnie procesy logistyczne stanowią nie tylko o sukcesie operacji wojskowych, lecz stały się zasadniczym aspektem zarządzania nowoczesnym przedsiębiorstwem i potężną gałęzią sektora usługowego. Jednym z rodzajów logistyki jest logistyka sytuacji kryzysowych, której zasadniczym celem jest zapewnienie niezbędnych warunków przetrwania wszystkim osobom poszkodowanym w sytuacji kryzysowej i zabezpieczenie działań ratowniczych.

POJĘCIE, GENEZA I PODZIAŁ LOGISTYKI

Aby podjąć rozważania nad pojęciem logistyki i jej genezą należy wskazać na etymologiczne korzenie terminu. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że pojęcie to było znane już w starożytności a jego źródłosłów wywodzi się z języka starogreckiego. W starożytnej Grecji funkcjonowały w języku wyrazy takie jak: logos ? słowo, nauka, objaśnianie, obliczanie, logisticos ? rachowanie, biegły w rachunkach, czy logismos ? rachunek, plan[1].

Inne źródła wskazują, iż rodowodu pojęcia logistyki można doszukiwać się również w innych językach. W języku łacińskim odnajdujemy słowa logica i logicus, które oznaczają logikę, czyli dziedzinę nauki związaną ze sztuką poprawnego rozumowania, uzasadnionego i precyzyjnego formułowania myśli oraz uzasadniania twierdzeń. Z kolei w języku francuskim słowo logistique oznacza przedsięwzięcia związane z zakwaterowaniem , zaopatrywaniem i transportem wojsk. Należy podkreślić, iż pojęcie logistyka zostało po raz pierwszy użyte we francuskim słownictwie wojskowym[2].

Logistyka jako nauka wywodzi się z wojskowości, a jej genezy należy doszukiwać się w konieczności zaopatrywania wojska w niezbędne do prowadzenia walki zasoby. W pierwszej połowie XIX wieku wybitny francuski teoretyk wojenny i generał H. Jomini określał logistykę jako praktyczną sztukę zaopatrywania i przemieszczania wojsk[3].

Pod koniec XIX i na początku XX wieku logistykę traktowano jako ogniwo łączące gospodarkę narodową z siłami zbrojnymi. Takie rozumienie i praktyka logistyki utrzymywała się w zasadzie do końca II wojny światowej. Warto również podkreślić, iż  to właśnie logistyka obok produkcji przemysłu zbrojnego przechyliła szalę zwycięstwa na stronę aliantów[4]

Obecnie przedmiotem logistyki wojskowej są teoretyczne i praktyczne przedsięwzięcia mające na celu wsparcie oraz utrzymanie gotowości bojowej sił zbrojnych. Według S. Abta, logistyka wojskowa to jednolity proces, na który składa się przedmiot zaopatrywania (materiały, urządzenia, sprzęt), czynności (określenie potrzeb, dostawa, rozdział) oraz funkcje (organizowanie, planowanie, wykonawstwo, kontrola)[5]. Sprawne zabezpieczanie logistyczne działań sił zbrojnych nadal stanowi o powodzeniu operacji wojskowych, zwłaszcza tych o charakterze ekspedycyjnym.

Pomimo faktu, iż logistyka dynamicznie rozwijała się w sferze militarnej to jej dorobek dość późno zaadaptowano w praktyce gospodarczej. Z dorobku logistyki po raz pierwszy skorzystano w gospodarce na początku lat sześćdziesiątych XX wieku w Stanach Zjednoczonych. W Europie Zachodniej i Japonii koncepcje logistyki upowszechniły się na początku lat siedemdziesiątych. W Polsce pierwsze koncepcje logistyczne pojawiły się dopiero w latach dziewięćdziesiątych, choć już w latach sześćdziesiątych pojęcie logistyka zostało wprowadzone do polskiej literaturze przedmiotu za sprawą W. Stankiewicza[6].

Wskazując na istotę współczesnej logistyki cywilnej warto przytoczyć definicję sformułowaną przez S. Abta i H. Woźniaka. Według przytoczonych autorów logistyka to dziedzina wiedzy, która na bazie systemów informatycznych zmierza ponad podziałami organizacyjnymi przedsiębiorstw ku ich interpretacji, by zapewnić optymalne kształtowanie łańcuchów zaopatrzeniowych od momentu pozyskania surowców, poprzez ich przerób, dystrybucję w różnych ogniwach handlu, aż do ostatecznego odbiorcy[7].

Należy zaznaczyć, iż logistyka cywilna utożsamiana jest często z logistyką biznesu, choć pojęcie to nie doczekało się wyczerpującego opracowania w literaturze przedmiotu. W definiowaniu logistyki biznesu akcentuje się różne znaczenia tego pojęcia, odnosząc je zarówno do praktyki gospodarczej, jak i dziedziny wiedzy ekonomicznej[8]. W rozumieniu potocznym może być to jednak uzasadnione, gdyż zasadniczym celem logistyki cywilnej jest przecież optymalizacja kosztów i maksymalizacja zysków przedsiębiorstw.

Tabela nr. 1. Podział i charakterystyka poszczególnych typów logistyki. / Źródło: J. Szołtysek, S. Twaróg, Koncepcja logistyki społecznej na tle paradygmatu logistyki [w:] J. Szołtysek, G. Trzpiot, Demograficzne uwarunkowania logistyki społecznej, ?Zeszyty Naukowe? 2013, nr 175, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katowice 2013, s. 25.

Tabela nr. 1. Podział i charakterystyka poszczególnych typów logistyki. / Źródło: J. Szołtysek, S. Twaróg, Koncepcja logistyki społecznej na tle paradygmatu logistyki [w:] J. Szołtysek, G. Trzpiot, Demograficzne uwarunkowania logistyki społecznej, ?Zeszyty Naukowe? 2013, nr 175, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katowice 2013, s. 25.

Niektórzy badacze wyróżniają również nowy typ logistyki, stawiając ją jako kategorie równorzędną z logistyką biznesu i wojskową ? logistykę społeczną. To właśnie ta kategoria jest najbliższa pojęciu logistyki sytuacji kryzysowych. Podając za P. Kołodziejczykiem i J. Szołtyskiem logistyka społeczna obejmuje kształtowanie przepływów materialnych (oraz towarzyszący im przepływ informacji) o szczególnej roli społecznej w celu uzyskania określonych walorów czasoprzestrzennych (oraz przymiotów uzupełniających), wynikających z potrzeb społeczeństwa i zapewniających jego prawidłowe funkcjonowanie[9].

W świetle najnowszych trendów i koncepcji, pojęcie logistyki w sensie ogólnym należy postrzegać w trzech zasadniczych aspektach:

  • funkcjonalnym ? gdzie jest ona postrzegana jako ogólny proces zarządzania obejmujący planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie;
  • przedmiotowym ? gdzie logistyka przedstawiana jest jako dziedzina wiedzy o fizycznych przepływach materiałowych, usług logistycznych i informacji między dostawcami i odbiorcami;
  • ocenowym ? gdzie rozumiana jest jako dyscyplina naukowa dostarczająca rozwiązań zapewniających wysoką efektywność procesów gospodarczych zorientowanych na zaspokojenia potrzeb określonego podmiotu[10].

WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA LOGISTYKI

Logistyka we współczesnym wydaniu, zarówno cywilna, jak i wojskowa integruje wszelkie procesy i strumienie logistyczne w jeden spójny system logistyczny, który ma za zadanie zwiększać efektywność gospodarowania przy wydatnym wspomaganiu za pomocą metod i technik współczesnej technologii. Jednocześnie wyraźne jest pogłębienie się więzi między logistyką wojskową a równie dojrzałą logistyką cywilną[11].

Na współczesny wymiar logistyki, wpływają przwartościowania i zjawiska charakterystyczne dla XXI wieku. Postępująca globalizacja gospodarki i zastosowanie zaawansowanych rozwiązań technologicznych stworzyło dobre warunki do pozyskiwania tanich źródeł zasobów oraz rozwoju orientacji na sprzedaż i zaspokojenie zdywersyfikowanych wymagań podmiotów, na rzecz których realizowane są określone usługi logistyczne. Zasadniczym megatrendem w logistyce cywilnej jest indywidualizacja oferowanych dóbr i usług oraz skracanie czasu realizacji dostaw[12].

To z kolei wiąże się ze zwiększeniem fizycznych strumieni towarów i koniecznością stworzenia i utrzymywania rozbudowanej sieci kanałów logistycznych oraz łańcuchów dostaw przystosowanych do elastycznego dostosowania się do rynku. Dlatego też jednym z najważniejszych trendów i wyzwań dla współczesnej logistyki gospodarczej jest konieczność integracji istniejących łańcuchów dostaw w rozbudowane, kompleksowe i niezawodne sieci logistyczne[13].

Według M. Ciesielskiego do zasadniczych przyczyn gwałtownego rozwoju logistyki i wzrostu jej znaczenia należy uznać następujące czynniki:

  • wyczerpanie się możliwości obniżki kosztów produkcji;
  • wzrost zróżnicowania wyrobów;
  • rosnące koszty transportu;
  • globalizację procesów gospodarczych;
  • wzrost kosztów obsługi zapasów;
  • rozwój technik komputerowych, który umożliwił stworzenie nowoczesnych technik optymalizacyjnych[14].

W odniesieniu do logistyki wojskowej uwidoczniły się podobne trendy, co związane jest z globalizacją, rozwojem nowoczesnych technologii i charakterem współczesnych konfliktów zbrojnych. Skala współczesnych operacji militarnych oraz wymagany czas reakcji stanowią zasadnicze wyzwanie dla zabezpieczenia logistycznego współczesnych sił zbrojnych. Cechy współczesnych konfliktów zbrojnych oraz miejsca ich występowania stwarzają konieczność posiadania zdolności do przerzutu wojsk na odległe teatry działań oraz zastosowania najnowocześniejszych technologii i doświadczonego personelu w celu optymalizacji procesów logistycznych[15].

Przytoczone uwarunkowania w mniejszym lub większym stopniu dotyczą również logistyki w sytuacjach kryzysowych. Podsumowując należy stwierdzić, iż główne megatrendy XXI wieku w postaci globalizacji i rozwoju nowoczesnych technologii niosą ze sobą zarówno szansę (informatyzacja procesów logistycznych, ograniczenie barier geograficznych w realizacji usług logistycznych), jak i zagrożenia (coraz bardziej nieprzewidywalny i destrukcyjny charakter współczesnych zagrożeń powodujący zaburzenia realizacji dostaw i usług dla poszkodowanych).

POJĘCIE I ISTOTA LOGISTYKI SYTUACJI KRYZYSOWYCH

Logistyka sytuacji kryzysowych jest przede wszystkim pochodną koncepcji logistyki cywilnej i wojskowej. Choć czerpie z ogólnie przyjętych koncepcji logistycznych, to cechuje się określoną specyfiką. Misją logistyki w sytuacjach kryzysowych kryzysowych jest przede wszystkim ratowanie życia i zdrowia poszkodowanych oraz zapewnienie im wszelkich niezbędnych warunków do przetrwania[16].

Według prof. E. Nowaka logistykę sytuacji kryzysowych należy definiować jako określoną specjalność naukową, której prekursorami są logistyka gospodarcza i wojskowa. W tym sensie stanowi ona sumę wszystkich działań organów kierowania i podmiotów (jednostek) wykonawczych realizujących zadania logistyczne (i medyczne), dzięki którym dokonuje się kształtowanie, sterowanie i kontrola procesów zaopatrzeniowych i usługowych w łańcuchach logistycznych organizowanych w sytuacjach kryzysowych[17].   

Logistyka w sytuacjach kryzysowych w przeciwieństwie do logistyki cywilnej i wojskowej ukierunkowana jest przede wszystkim na osoby poszkodowane w wyniku wystąpienia sytuacji kryzysowej, ratowanie życia i zdrowia poszkodowanych, zaspokajanie ich elementarnych potrzeb, zabezpieczenie dostaw zaopatrzenia, usług i medycznych oraz minimalizację czasu realizacji zadań logistycznych[18].

Rys. 1. Misje i cele logistyki w sytuacjach kryzysowych oraz sposoby ich osiągania. / Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009, s. 11.

Rys. 1. Misje i cele logistyki w sytuacjach kryzysowych oraz sposoby ich osiągania. / Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009, s. 11.

Ponieważ zarządzanie kryzysowe dotyczy szczególnych warunków, to należy zakładać, iż będą one wpływać również na całokształt przedsięwzięć logistycznych realizowanych w obszarze wystąpienia zagrożenia. Do warunków tych należy zaliczyć:

  • presję czasu;
  • niekompletne dane do podjęcia decyzji (zakłócenia w systemach łączności i przekazywaniu informacji);
  • nieprzewidywalne zdarzenia;
  • zaangażowanie środków masowego przekazu;
  • negatywny stosunek opinii publicznej;
  • zewnętrzną interwencję w tok zdarzeń i działań;
  • zadania wynikające z ustaw o stanach nadzwyczajnych: o stanie wyjątkowym, o stanie klęski żywiołowej, o stanie wojny;
  • ograniczone siły oraz środki i inne[19].

E. Nowak z kolei wyróżnia następujące czynniki warunkujące organizację i realizację przedsięwzięć logistycznych na rzecz ludności poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych:

  • Presja czasu;
  • Zjawisko dychotomii;
  • Duża różnorodność i zmienność zjawisk, jakie towarzyszą sytuacjom kryzysowym;
  • Ekstremalne warunki;
  • Blokada lub izolacja obszarów dotkniętych skutkami sytuacji kryzysowej;
  • Trudności z dotarciem do poszkodowanych;
  • Limitowanie dostaw zaopatrzenia oraz świadczenia usług logistycznych;
  • Ewakuacja ludności poszkodowanej[20];

Z uwagi na fakt, iż logistyka w sytuacjach kryzysowych dotyka obszernej problematyki zarządzania kryzysowego, realizowane w jej ramach przedsięwzięcia nie ograniczają się jedynie do zaopatrzenia i świadczenia usług specjalistycznych oraz gospodarczo-bytowych na rzecz ludności poszkodowanej. Logistyka sytuacji kryzysowych obejmuje także zabezpieczenie logistyczne podmiotów (ekip ratowniczych, jednostek, instytucji) prowadzących działania ratownicze i działania prewencyjne na obszarze dotkniętym skutkami sytuacji kryzysowej, oraz zabezpieczenie działań związanych z odbudową obiektów infrastruktury krytycznej[21].

Funkcją logistyki w sytuacjach kryzysowych jest koordynacja przepływów niezbędnego zaopatrzenia, usług logistycznych i medycznych, która przebiega pod presją czasu. Istotą działań logistycznych w sytuacjach kryzysowych jest organizacja przepływów posiadanych zasobów (osób, zasobów materialnych, informacji) we właściwym miejscu, w jak najkrótszym czasie, aby zminimalizować możliwości wystąpienia zagrożeń, lub ich skutków[22].

W logistyce sytuacji kryzysowych wyraźne są próby zaadaptowania koncepcji stosowanych w logistyce cywilnej i wojskowej. Warto w tym miejscu przywołać koncepcje 7W, która jest stosowana z powodzeniem w zarządzaniu przedsiębiorstwem[23]. Zasady wynikające z koncepcji z uwzględnieniem specyfiki zarządzania kryzysowego przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela nr. 2. Zasady wynikające z koncepcji 7W dla logistyki sytuacji kryzysowych. / Źródło: K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin, Warszawa 2010, s. 88-87.

Tabela nr. 2. Zasady wynikające z koncepcji 7W dla logistyki sytuacji kryzysowych. / Źródło: K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin, Warszawa 2010, s. 88-87.

W czasie sytuacji kryzysowej kluczowe znaczenie ma sprawna organizacja dostaw podstawowych środków zaopatrzenia, usług logistycznych i medycznych. Do realizacji tych zadań powołuje się grupy zabezpieczenia logistycznego oraz grupy opieki zdrowotnej i pomocy socjalno-bytowej, funkcjonujące w ramach zespołów zarządzania kryzysowego. Celem ich działalności jest udzielenie pomocy jak największej liczbie osób poszkodowanych w możliwie krótkim czasie[24].

CHARAKTERYSTYKA I ZASADY ORGANIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ LOGISTYCZNYCH W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

Sytuacje kryzysowe i związane z nimi przedsięwzięcia generują określone potrzeby wymagające wszechstronnego zabezpieczenia logistycznego. Zabezpieczenie logistyczne w sytuacjach kryzysowych obejmuje zarówno działania, jak i zasoby wykorzystywane w celu zapewnienia środków niezbędnych do przetrwania ludności poszkodowanej, minimalizacji czasu dostaw zaopatrzenia i usług oraz optymalizacji działań.

Przedsięwzięcia logistyczne w sytuacjach kryzysowych jest elementem szerszego pojęcia jakim jest zarządzanie logistyczne. Stanowi ono integralny element zarządzania kryzysowego i obejmuje przede wszystkim świadczenie usług logistycznych dla poszkodowanych. Działania logistyczne w sytuacjach kryzysowych mają charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Wymiar zewnętrzny obejmuje działania związane bezpośrednio z ochroną zagrożonej ludności i zapewnienie jej warunków przetrwania. Wymiar wewnętrzny z kolei odnosi się do zabezpieczania działań we własnym zakresie przez poszczególne służby biorące udział działaniach ratowniczych[25].

Kalkulacja potrzeb zabezpieczenia logistycznego dla ludności poszkodowanej w sytuacjach o charakterze kryzysowym powinny być prowadzone w odniesieniu do dużej skali. Według E. Nowaka liczba będąca populacją szacunkową powinna być nie mniejsza niż 100. Potrzeby logistyczne i medyczne ludności poszkodowanej wynikają w znacznej mierze ze strategii działań logistycznych prowadzonej na rzecz ludności poszkodowanej w sytuacji kryzysowej[26].

Rozkładając proces zabezpieczenia logistycznego na czynniki pierwsze można wyróżnić następujące zasadnicze przedsięwzięcia:

  1. Usługi logistyczne;
    1. Usługi specjalistyczne;

W tej kategorii mieszczą się głównie usługi transportowe. Wiążą się z ewakuacją, dostawami zaopatrzenia, i przeładunkiem. Obejmują planowanie liczby środków transportowych z uwzględnieniem środków pozyskiwanych z gospodarki narodowej w ramach stosownych umów, czy świadczeń obronnych[27].

  1. Usługi gospodarczo-bytowe;

Obejmuje zaopatrzenie ludności cywilnej w niezbędne artykuły konsumpcyjne ? żywność, wodę, odzież, środki higieny, środki czystości, leki itp. W tej kategorii mieszczą się również przedsięwzięcia ukierunkowane na zakwaterowanie ludności poszkodowanej. Może mieć ono miejsce w ośrodkach wczasowych, hotelach, szkołach, lub być realizowane poprzez dokwaterowanie do ludności cywilnej pozostającej poza obszarem zagrożenia[28].

  1. Inne usługi;

Obejmują różne inne usługi, do których E. Nowak zalicza: pomoc socjalną, zbiórkę i przewóz osób zmarłych i zabitych, usługi pogrzebowe, wywóz odpadów stałych i śmieci, zabiegi dezynfekcyjne, deratyzacyjne, zabiegi specjalne podczas likwidacji skażeń chemicznych i promieniotwórczych, utylizację martwych zwierząt oraz zakażonej żywności ubrań, medykamentów itp[29].

  1. Usługi medyczne;
    1. Pierwsza pomoc;
    2. Kwalifikowana pierwsza pomoc;
    3. Medyczne czynności ratunkowe;
    4. Pomoc lekarska;
      1. Kwalifikowana pomoc lekarska;
      2. Specjalistyczna pomoc lekarska;

Organizacja przytoczonych przedsięwzięć dla ludności poszkodowanej w sytuacji kryzysowej ukierunkowana jest na tworzenie logistycznych łańcuchów dostaw, które pozwolą zapewnić wysoką skuteczność zabezpieczenia logistycznego. Skuteczność ta z kolei determinowana jest koniecznością wdrożenia pewnych zasad charakterystycznych dla procesów logistycznych w sytuacjach kryzysowych. Do zasad organizacji zabezpieczenia logistycznego i pomocy medycznej dla ludności poszkodowanej należą:

  • Zasada rozpoznania logistycznego i prognozowania;
  • Zasada gospodarności i odpowiedzialności;
  • Zasada terminowości;
  • Zasada skuteczności;
  • Zasada współdziałania logistycznego;
  • Zasada normowania i limitowania;
  • Zasada reglamentacji;
  • Zasada priorytetów;
  • Zasada specyfiki ?produktu logistycznego?[30].

Warto zaznaczyć, iż przedstawione zasady są po części tożsame z zasadami wypracowanymi na potrzeby logistyki cywilnej i wojskowej.\

KONSTATACJE

Podsumowując należy stwierdzić, iż zabezpieczenie działań ratowniczych i zapewnienie niezbędnych warunków dla przetrwania poszkodowanych jest zasadniczym determinantem skuteczności procesu zarządzania sytuacją kryzysową. W logistyce wojskowej odbiorcą usług logistycznych i zaopatrzenia są wydzielone siły i środki realizujące zadania bojowe, natomiast w logistyce cywilnej (biznesowej) klienci na wolnym rynku. Logistyka sytuacji kryzysowych dostarcza specyficzny ?produkt? i usługi dla odbiorców poszkodowanych w wyniku zagrożenia. W tym przypadku jakość usług niejednokrotnie przesądza o życiu i zdrowiu ludności dotkniętej skutkami sytuacji kryzysowej.

PRZYPISY:

[1] J. Szpon, I. Dembińska-Cyran, A. Wiktorowska-Jasik, Podstawy logistyki, Stowarzyszenie

Naukowe Instytut Gospodarki i Rynku, Szczecin 2005, s. 9

[2] K. Ficoń, Logistyka operacyjna, BEL Studio, Warszawa 2014, s. 13-14.

[3] H. Jomini, Zarys sztuki wojennej 1830, wyd. pol. Warszawa 1966.

[4] J. Keegan, Historia wojen, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, podając za: D. Kisperska-Moroń, S. Krzyżaniak, Logistyka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2009, s. 15.

[5] S. Abt, Logistyka w teorii i praktyce, Wydawnictwo AE, Poznań 2001, s. 10.

[6] C. Skowronek, Z. Sariusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2008, s. 15-16.

[7] S. Abt, H. Woźniak, Podstawy logistyki, Stella Maris, Gdańsk, 1993, s. 21.

[8] J. Szołtysek, Logistyczne aspekty zarządzania przepływami osób i ładunków w miastach, wydanie II, Wydawnictwo AE, Katowice 2009, s. 64.

[9] P. Kołodziejczyk, J. Szołtysek, Epistemologia logistyki społecznej, ?Przegląd organizacji? 2009, nr 4,s. 22.

[10] W. Nowak, E. Nowak, Podstawy logistyki w sytuacjach kryzysowych z elementami zarządzania logistycznego, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Warszawa 2009 s. 9.

[11] K. Ficoń, Logistyka?, op. cit., s. 36.

[12] A. Bujak, Współczesna logistyka i jej wyzwania, ?Zeszyty Naukowe WSOWL? 2007, nr. 3 (145), WSOWL, Wrocław 2007, s. 158-160.

[13] M. Ciesielski, Sieci logistyczne, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2002, s. 20.

[14] M. Ciesielski, Logistyka w strategiach firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

? Poznań 1999, s. 9.

[15] W. Biernikowicz, Transport wojskowy wobec wyzwań współczesnego pola walki na przykładzie misji w afganistanie, ?Zeszyty Naukowe WSOWL? 2010, nr. 4 (158), WSOWL, Wrocław 2010, s. 30-32.

[16] W. Nowak, E. Nowak, Podstawy logistyki w sytuacjach kryzysowych?, op. cit., s. 7

[17] E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009, s. 11.

[18] Ibidem, s. 33.

[19] A. Szymonik, J. Maciejewski, Logistyka w zarządzaniu kryzysowym, ?Systemy logistyczne wojsk?2008, nr. 34, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2008, s. 71.

[20] E. Nowak, Logistyka w sytuacjach?, op. cit., s. 68-69.

[21] W. Nowak, E. Nowak, Podstawy logistyki w sytuacjach kryzysowych?, op. cit., s. 7.

[22] K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin, Warszawa 2010, s. 88-89.

[23] J. J. Coyle, E. J., Bardi, J. C. Langrey, Zarządzanie Logistyczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, s. 51-52.

[24] Ibidem, s. 89.

[25] R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe ? dobre praktyki, Difin, Warszawa 2012, s. 53-55.

[26] E. Nowak, Logistyka w sytuacjach?, op .cit., s. 45.

[27] Instrukcja w sprawie zasad ewakuacji ludności, zwierząt i mienia na wypadek masowego zagrożenia, Biuro Szefa Obrony Cywilnej Kraju, Warszawa 2008, s. 20.

[28] Ibidem.

[29] E. Nowak, Logistyka w sytuacjach?, op .cit., s. 62.

[30] E. Nowak, Logistyka w sytuacjach?, op .cit.

Absolwent Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej w Warszawie (obecnie Akademii Sztuki Wojennej). Instruktor strzelectwa sportowego, instruktor kalisteniki i zagorzały fan wycieczek górskich. Zdobywca Wojskowej Odznaki Górskiej 21 Brygady Strzelców Podhalańskich i Odznaki Skoczka Spadochronowego Służb Ochrony. Członek grupy rekonstrukcyjnej SPAP Wojkowice i Stowarzyszenia "Głos bohatera". Do głównych zainteresowań naukowych autora należą terroryzm międzynarodowy, przestępczość zorganizowana, społeczne inicjatywy w obszarze bezpieczeństwa i obronności oraz zarządzanie kryzysowe.