Osiągnięcia oraz postawa polskich lotników w czasie kampanii wrześniowej w rodzimej historiografii pozostają w cieniu w stosunku do osiągnięć ?naszych? na zachodzie choćby w Bitwie o Anglię. Jest to oczywiście wielce niesłuszne i mylące. Na całe szczęście zdarzają się od tego chlubne wyjątki, takie jak seria ?Dywizjony myśliwskie września 1939? publikowana przez Wydawnictwo Vesper. Na początku 2015 roku ukazała się najnowsza część tej niezwykle interesującej kolekcji – monografia ?III/1 Dywizjon Myśliwski?.
Autorami omawianej pracy są dwaj znawcy tematu polskiego lotnictwa w czasie II wojny światowej. Łukasz Łydżba ma w swoim dorobku pisarskim prace poświęcone Wileńskiemu, Lwowskiemu, Krakowskiemu oraz IV/1 Dywizjonowi Myśliwskiemu. Marek Rogusz jest zaś autorem biografii pilota eskadry kościuszkowskiej Wojciecha Januszewicza oraz książki ?Zielonka. Zapomniane lotnisko Września 1939 roku.? Wspólnymi siłami obaj autorzy tym razem postanowili przybliżyć nam historię III/1 Dywizjonu Myśliwskiego, który w ramach Brygady Pościgowej w czasie kampanii wrześniowej bronił przestrzeni powietrznej nad stolicą Polski.
Praca została zbudowana w oparciu o układ chronologiczno ? problemowy. Otwiera ją rozdział poświęcony dziejom tytułowego Dywizjonu od 1921 do 1939 roku. Autorzy prezentują w nim wiele aspektów działania tej jednej z najbardziej elitarnych jednostek polskiego lotnictwa. Czytelnicy dowiedzieć się mogą jakie nazwiska związane były z opisywaną jednostką, jakiego używano sprzętu czy też jak przebiegało szkolenie pilotów w ramach jednostki. Kolejne rozdziały podejmują już temat przewodni serii ?Dywizjony myśliwskie września 1939?. Dzięki temu otrzymujemy potężną dawkę wiedzy na temat działań Dywizjonu w ramach Brygady Pościgowej. Począwszy od mobilizacji, poprzez walki jednostki w powietrznej obronie stolicy, ewakuację na wschód, a skończywszy na przekroczeniu granicy rumuńskiej 18 września poznajemy szczegółowy opis działań – dzień po dniu całego zespołu III/1 Dywizjonu Myśliwskiego.
Styl autorów zdecydowanie przypadł mi do gustu. Wzbogacenie tekstu o liczne wspomnienia pozwala nam spojrzeć na opisywane wydarzenia z różnych perspektyw. Relacje kilkunastu pilotów wśród których na czoło wysuwają się fragmenty nigdy nie publikowanego ?Pamiętnika wojennego pilota eskadry kościuszkowskiej? autorstwa Mirosława Fericia pozwalają odczuć nam atmosferę jaka panowała wśród pilotów dywizjonu. Z drugiej strony wykorzystanie licznych relacji świadków, pamiętających i obserwujących zmagania dzielnych polskich pilotów ?z ziemi? pokazują jakim uznaniem cieszyli się oni wśród ludności cywilnej.
Niezwykle wartościową częścią książki jest blisko 120 zdjęć, które uzupełniają prowadzoną narrację. Co ważne lwia część z nich to fotografie pochodzące z wielu prywatnych archiwów z zbiorów przez co bardzo trudno dostępne choćby w internecie. Pracę uzupełnia pięć załączników przedstawiających m.in. skład personelu, stan wyjściowy samolotów, zwycięstwa oraz straty myśliwców III/1 Dywizjonu Myśliwskiego. Książka została zbudowana na podstawie bardzo bogatej bibliografii.
Podsumowując książka ?III/1 Dywizjon Myśliwski? jest jedną z ciekawszych prac dotyczących polskiego lotnictwa w II wojnie światowej, jakie ukazały się na rodzimym rynku wydawniczym. Uważam, że powinna stać się obowiązkową lekturą nie tylko dla wszystkich pasjonatów lotnictwa lecz także dla wszystkich zainteresowanych historią Polski.
