Pierwsze Shermany w wersji M4A1 trafiły do amerykańskich jednostek pancernych już wiosną 1942 roku. Rozpoczął się okres intensywnego szkolenia przed wysłaniem wojsk amerykańskich do Europy. Następnie do końca 1942 roku do jednostek na terenie USA zaczęły trafiać głównie wersje M4(75) i M4A3, a rzadziej eksportowe M4A2 i M4A4. Pod koniec 1943 roku do jednostek szkoleniowych trafiły M4A3(75)W VVSS oraz w niewielkich ilościach wersji M4 Composite Hull i M4A6. Wiosna 1944 roku w USA zaczęły trafiać licznie czołgi uzbrojone w armatę M1 kal. 76 mm: M4A1(76)W VVSS i M4A3(76)W VVSS i rzadziej M4A2(76)W VVSS oraz uzbrojone w haubice M2 kal. 105: M4(105)D VVSS i M4A3(105)D VVSS. Latem 1944 roku rozpoczęto modernizacje zużytych w czasie szkoleń czołgów M4 Sherman: 795 czołgów w wersji M4, 2259 czołgów w wersji M4A1. Polegała ona na rozłożeniu na części pierwsze, wymianie i modernizacji zużytych elementów. Jesienią 1944 roku do jednostek szkoleniowych trafiły czołgi z zawieszeniem HVSS: M4A1(76)W HVSS, M4A3(76)W HVSS oraz M4A3(105)W HVSS oraz rzadziej M4A2(76)W HVSS.
8 listopada 1942 roku połączone siły brytyjsko-amerykańskie wylądowały w Afryce Północnej. W krótkim czasie opanowały Maroko i Algerie będące pod rządami państwa Vichy kolaborującego z Niemcami. Francuskie wojska prawie nie stawiły oporu i przeszły na stronę aliantów. W grudniu 1942 roku amerykanie dotarli do Tunezji. Amerykańskimi jednostkami pancernymi wyposażonymi w czołgi M4 Sherman były m.in: 1 Dywizja Pancerna i 2 Dywizja Pancerna. Doszło tam do pierwszych walk z Niemcami. Shermany M4A1 miały okazje po raz pierwszy zetrzeć się boju z niemieckimi czołgami PzKpfw III Ausf. J i PzKpfw IV Ausf. F. Amerykańskie i niemieckie czołgi pod kontem technicznym były porównywalne. Amerykańskie natarcie zostało powstrzymane przez niemiecką obronę i rozciągnięte linie zaopatrzeniowe. W lutym 1943 roku oddziały Africa Korps pod dowództwem feldmarszałka Erwina Rommla rozpoczęły ofensywę przeciwko wojskom amerykańskim. Rozpoczęła się bitwa o przełęcz Kasserine. Alianckie wojska poniosły ogromne straty. Zniszczonych zostało 183 alianckich czołgów z czego większość stanowiły czołgi Sherman ,które były masakrowane przez niemieckie armaty przeciwlotnicze Flak 18 kal. 88 mm i niemiecki czołgi. Jedną z głównych przyczyn amerykańskiej klęski był brak doświadczenia bojowego amerykańskich dowódców. W czasie tych walk na jaw wyszła słabość pancerza odlewanego czołgów M4A1 w które jak mówiły załogi ,,pociski wchodziły jak w masło?, złe rozmieszczenie magazynów amunicyjnych oraz łatwo zapalający się silnik benzynowy. Z tego powodu amerykańscy czołgiści zaczęli nazywać swoje czołgi ,,Ronsonami? od popularnej marki amerykańskich zapalniczek. W tym samym czasie w Tunezji pojawiły się pierwsze egzemplarze niemieckich czołgów ciężkich PzKpfw VI Tiger. Dlatego podjęto decyzje o kontynuowaniu badań i wdrożeniem do produkcji wersji Shermana z armatą kal. 76 mm oraz mokrymi magazynami amunicji nad którą opracowano już od wiosny 1942 roku. Mimo zwycięstwa siły Osi po tej bitwie wyczerpały swoje możliwości ofensywne. Amerykanie w marcu rozpoczęli ofensywę na wschód. W tym czasie w amerykańskich jednostkach pancernych zaczęły pojawiać się czołgi Sherman w wersji M4 ze spawanym pancerzem który okazał się zdecydowanie bardziej odporny od odlewanego pancerza wersji M4A1. 13 maja 1943 roku Afrika Korps skapitulowała. Kampania Afrykańska została zakończona.
Sherman M4A1 z 1 Amerykańskiej Dywizji Pancernej na pustyni w pobliżu El Guettar ? Tunezja, wiosna 1943 roku / Źródło: http://www.ww2incolor.pl (domena publiczna)
10 lipca 1943 roku rozpoczęła się Operacja Husky czyli lądowanie aliantów na Sycylii. W tym czasie coraz liczniej pojawiały się czołgi Sherman w wersji M4. Amerykańskimi jednostkami pancernymi walczącymi na Sycylii uzbrojonymi w czołgi Sherman były: 1 Dywizja Pancerna i 2 Dywizja Pancerna. Amerykańska 7 Armia miała zająć zachodnią część Sycylii i iść na północ od zachodu. Amerykanie napotkali zdecydowanie mniejszy opór i mimo dłuższej odległości oraz większych terenów do opanowania szli szybciej od Brytyczyków. Amerykańskie Shermany nie napotykając praktycznie czołgów przeciwnika jechały na szpicy natarcia. W tym samym czasie Brytyjczycy próbowali przerwać niemiecki opór u podnóża Enty. W tym samym czasie 7 Armia 22 lipca zajęła Palermo i ruszyła na północny wschód wzdłuż wybrzeża w kierunku Messyny ,którą według wcześniejszego planu mieli zająć Brytyjczycy. 17 sierpnia Amerykanie opanowali opuszczoną Messynę kilka godzin po niemieckiej ewakuacji. W czasie walk na Sycylii Shermany spisywały się bardzo dobrze. Kampania sycylijska została zakończona.
Sherman M4A1 z 1 Amerykańskiej Dywizji Pancernej na plaży w czasie ,,Operacji Husky? ? 10 lipca 1943 roku / Źródło: Wikimedia Commons
9 września 1943 roku rozpoczęła się Operacja Avalanche czyli lądowania oddziałów amerykańskich pod Salerno we Włoszech. Amerykańskimi jednostkami pancernymi biorącymi udział w tej operacji uzbrojonymi w czołgi Sherman była 1 Dywizja Pancerna i pułki pancerne dywizji piechoty. Nie napotykając praktycznie żadnego oporu po kapitulacji Włoch 5 Armia posuwała się szybko na północ. Alianci bez problemów dotarli w krótkim czasie do linii Neapol-Foggia. W tym samym czasie dowódcą Wojsk Niemieckich we Włoszech został feldmarszałek Albert Kesselring. Utworzył on system linii w środkowych Włoszech. Pierwsze dwie linie najbardziej wysunięte na południe: Linia Barbary i Linia Volturno miały za zadanie opóźnienie alianckich wojsk. Trzecia linia ? Linia Gotów miała powstrzymać alianckie natarcie a pozostałe dwie linie: Linia Bernharta i Linia Hitlera stanowiły wzmocnienie Linii Gotów na osi natarcia na Rzym. Amerykanie rozpoczęli natarcie w dolinie rzeki Liri w kierunku Rzymu. Amerykańskie czołgi po raz pierwszy zetknęły się z niemieckimi czołgami ciężkimi Panther i Tiger. Mogły one zniszczyć Shermana trafieniem w przedni pancerz z odległości nawet 2000 metrów podczas gdy Shermany mogły je zniszczyć trafieniem w boczny lub tylni pancerz z odległości 500 metrów. W Linii Gotów wchodziły także umocnione stanowiska z wieżami czołgów Panther nazywanymi Pantherturm. Alianckie natarcie zostało powstrzymane. Jesienią front na Półwyspie Apenińskim wyhamował. Zażarta niemiecka obrona, trudny teren (Półwysep Apeniński jest przecięty pasmami górskimi i licznymi rzekami) oraz pogoda spowodowała ,że alianci posuwali się bardzo powoli przy bardzo dużych stratach. Shermany zostały sprowadzone do roli wsparcia ogniowego piechoty w której sprawdzały się najlepiej. Teren jednak najczęściej nie sprzyjał użyciu broni pancernej. W styczniu 1944 roku udało się przerwać jedynie Linie Barbary, Linie Volturno oraz Linie Bernharta. Kontynuowano bezskutecznie próby przełamania Linii Gustawa. W celu przerwania impasu na froncie włoskim alianci rozpoczęli Operacja Shingle czyli desant pod Anzio 22 stycznia 1944 roku. Miał on na celu przerwanie Linii Gustawa i umożliwienie marszu na Rzym. Zaraz po dokonaniu desantu wojska alianckie zostały zablokowane w rejonie Anzio. W tym czasie do amerykańskich jednostek zaczęły trafiać Shermany w wersji M4A3(75)D VVSS i M4A3(75)W VVSS. Dopiero w maju 1944 roku po silnej ofensywie wojsk alianckich Linia Gustawa została przełamana. Alianci ruszyli błyskawicznie w stronę Rzymu. 4 czerwca pierwsze amerykańskie czołgi wjechały do miasta. Dwa dni później rozpoczęło się lądowanie w Normandii. Całe wysiłki alianckie zostały skierowane na tym odcinku. Front włoski przeszedł na drugi plan. Od tamtej pory do Włoch nie trafiały praktyczne żadne nowe jednostki (tym bardziej pancerne) a do Europy Zachodniej były ściągane jednostki z Włoch. Po przerwaniu niemieckiej obrony amerykańskie Shermany rozpoczęły rajd za uciekającym przeciwnikiem. W ciągu kolejnych trzech miesięcy alianci kontynuowali natarcie zajmując m.in Florencje i docierając aż do Linii Gotów na której zostali powstrzymani. W tym samym czasie zaczęły docierać do Włoch pierwsze czołgi Sherman w wersjach wsparcia z nową armatą kal. 76 mm: M4A1(76)W VVSS i M4A3(76)W VVSS oraz wsparcia piechoty z haubicą kal. 105 mm: M4(105)D VVSS i M4A3(105)D VVSS. Walki o jej przełamanie potrwały ponad pięć miesięcy. Linie Gotów przerwano dopiero w grudniu 1944 roku. Dalsza ofensywa została wstrzymana przez zimę i wyczerpanie oraz wycofanie części alianckich jednostek walczących na froncie włoskim. Ofensywa rozpoczęła się dopiero w kwietniu 1945 roku. Alianci błyskawicznymi uderzeniami rozbili ostatnie niemieckie linie obronny i ruszyli za uciekającymi jednostkami niemieckimi na północ. Shermany po raz ostatni mogły zadebiutować w pościgu za przeciwnikiem ,który praktycznie nie posiadał czołgów ani broni przeciwpancernej. 2 maja 1945 roku wszystkie niemieckie jednostki na Półwyspie Apenińskim skapitulowały. Kampania włoska została zakończona.
Shermany M4 z 1 Amerykańskiej Dywizji Pancernej wyjeżdżające z okrętu desantowego pod Anzio w czasie Operacji ,,Operacja Shingle? ? Włochy, styczeń 1944 roku / Źródło: http://www.ww2db.com (domena publiczna)
W czasie kampanii włoskie trwały przygotowania do Operacji Overlord czyli lądowania w Normandii. Amerykańskimi jednostkami biorącymi udział w walkach w Europie Zachodniej (od 6 czerwca 1944 roku do 8 maja 1945 roku) uzbrojonymi w czołgi Sherman były: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16 i 20 Dywizja Pancerna oraz pułki pancerne dywizji piechoty. Na początku 1944 roku do tych jednostek zaczęły trafiać czołgi Sherman w wersji M4A3. ii. 6 czerwca 1944 roku alianckie wojska inwazyjne uchwyciły pięć przyczółków na pięciu plażach Normandii (Sword, Juno, Gold, Utah i Omaha). W tej operacji po raz pierwszy użyto na masową skale czołgów pływających Shermanów DD. Amerykańskie wojska lądowały na plażach Utah i Omaha. Na plaży Utah lądowanie tych czołgów zakończyło się sukcesem gdyż większość z nich dotarła na ląd. Natomiast na plaży Omaha praktycznie wszystkie czołgi zostały zatopione w skutek ostrzału nieprzyjaciela lub same zatonęły. Niemcy bezskutecznie próbowali odeprzeć inwazje i odbić plaże. Amerykańskie jednostki pancerne walczyły w Normandii od pierwszych dni od lądowania.Amerykanie szybko ruszyli w głąb lądu. 12 czerwca zajęli Carentan. Dalej napotykali zdecydowany opór niemieckich obrońców i dopiero 27 czerwca zajęli Cherbourg. Amerykańscy czołgiści poznali piekło wojny w Normandii z małymi polami poprzecinanymi żywopłotami. Teren zmuszał załogi Shermanów do poruszania się głównymi drogami. Niemcy organizowali liczne zasadzki na alianckie kolumny ,które często były niszczone w całości jak pod Villers-Bocage. Dla Shermanów największe zagrożenie stanowiła piechota uzbrojona w Panzerfausty i Panzerschrecki, artyleria przeciwpancerna i niemieckie czołgi Panther i Tiger. Dopiero 18 lipca prawie 6 tygodnie po lądowaniu udało się zająć Saint-Lo. Amerykańska 1 Armia rozpoczęła Operacji Cobra przełamały niemiecką obronę. W czasie jej trwania zadebiutowały pierwsze czołgi wyposażone w armatę kal. 76 mm i mokre magazyny amunicji ? M4A1(76)W VVSS i M4A3(76)W VVSS a także wersja wsparcia piechoty z haubicą kal. 105 mm ? M4(105)D VVSS. Okazało się jednak ,że mimo lepszych osiągów niż armata M3 kal. 75 mm, armata M1A1 kal. 76 mm nie jest zdolna do skutecznego niszczenia niemieckich czołgów Panther i Tiger z dużej odległości trafieniem w przedni pancerz. Sytuacja ta utrzymała się do czasu wprowadzenia do służby niszczycieli czołgów M36 Jackson i czołgów ciężkich M26 Pershing na przełomie 1944 i 1945 roku. Niemcy na początku sierpnia rozpoczęli kontrofensywę jednak zakończyła się ona niepowodzeniem. Dwie niemieckie armie ( 7 Armia i 5 Armia Pancerna SS) wpadły w kocioł pod Falaise otoczone z trzech stron. Ich drogę ucieczki zamknęły nacierające z północy jednostki 2 Armii Kanadyjskiej oraz 3 Armii Amerykańskiej z południa. Kocioł został zamknięty 19 sierpnia jednak walki ustały dopiero 22 sierpnia kończąc prawie trzy miesięczną bitwę o Normandię. 15 sierpnia 1944 roku alianci rozpoczęli Operacje Dragoon w południowej Francji. Opanowano ją w ciągu dwóch tygodni. 25 sierpnia wyzwolono Paryż. Kampania Normandzka została zakończona.
Amerykański Sherman DD w Saint Formand ? Francja, czerwiec 1944 roku / Źródło: http://www.worldwarphotos.info (domena publiczna)
Alianckie armie z południowej i północnej Francji rozpoczęły Blitzkrieg w stronę Niemiec. 16 września 1944 roku pierwsze Shermany 3 Armii generała Pattona wjechały na terytorium Niemiec. Aliancka ofensywa została jednak wstrzymana przez rozciągnięcie linii zaopatrzeniowych i niemiecki opór na Linii Zygfryda. Amerykanie na ponad trzy miesiące utknęli na granicy niemiecko-francuskiej. Do amerykańskich jednostek zaczęły regularnie docierać uzupełnienia w postaci kolejnych czołgów z armatami M1 kal. 76 mm ,które zastępowały zniszczone czołgi starszych wersji z armatami M3 kal. 75 mm. 16 grudnia 1944 roku rozpoczęła się niemiecka ofensywa w Ardenach. Niemcy błyskawicznie przełamali obronę osłabionych amerykańskich jednostek. Niemieckie czołgi w ciągu tygodnia dotarli darły w pobliże Mozy. Zaistniała możliwość odcięcia kanadyjsko-brytyjskiej 21 Grupy Armii w Niderlandach. Silne uderzenie 3 Armii generała Pattona na Bastogne uratowała okrążone w tym mieście amerykańskie oddziały i przecięły na pół niemiecką oś natarcia na zachód. Niemieckie natarcie załamało się. Ostatnia niemiecka ofensywna zakończyła się niepowodzeniem a ostatnie silne niemieckie jednostki zostały okrążone i zniszczone.
Sherman M4A3E2 Jumbo z 4 Amerykańskiej Dywizji Pancernej w Bastogne ? Belgia, 26 grudnia 1944 roku / Źródło: forum.warthunder.com (domena publiczna)
1 stycznia 1945 roku ruszyła połączona aliancka ofensywa. Brytyjczycy uderzyli z północy a amerykanie z południa. Alianci szybko odbili utracony teren. W tym samym czasie na front zaczęły trafiać pierwsze czołgi Sherman wyposażone w nowe zawieszenia HVSS: M4A1(76)W HVSS, M4A3(76)W HVSS i M4A3(105)W HVSS. Amerykańskie wojska stanęły przed ostatnią wielką przeszkodą ? rzeką Ren. 7 marca 9 Dywizji Pancernej udało się uchwycić most w Remagen. W ciągu dwóch tygodni wszystkie alianckie jednostki przekroczyły Ren i stanęły na terytorium Niemiec. Niemieckie wojska w zachodnich Niemczech były rozbite. Wszystkie dostępne siły kierowano na wschód przeciwko Armii Czerwonej. Amerykańscy czołgiści zaraz po znalezieniu się na terenie Niemiec spotkali się często z fanatycznym oporem oddziałów Hitlerjugend i Volkssturmu złożonego ze starców i chłopców uzbrojonych w przestarzałe karabiny i Panzerfausty. Szczególnie ta ostatnia broń była śmiertelnym zagrożeniem dla amerykańskich Shermanów. By wzmocnić słabe pancerze swoich czołgów amerykańskie załogi obkładały swoje czołgi workami z piaskiem, balami drzewa lub nawet pokrywały cementem pancerz swoich czołgów. W marcu i w kwietniu większość niemieckich żołnierzy poddawała się amerykańskim wojskom. Fanatyczny opór jednak stawiały oddziały SS i Volksstrumu przez które nacierający Amerykanie ponosili duże straty. 18 kwietnia skapitulowały okrążone od miesiąca 300 tysięczne zgrupowanie niemieckich wojsk w Zagłębiu Ruhry. Amerykanie rozpoczęli rajd przez Niemcy w stronę Łaby i Alp. Nie napotykając większego oporu pokonywali nawet 100 kilometrów dziennie. 9 kwietnia 1 Armia zajęła 25 kwietnia wysunięte oddziały 9 Armii spotkały się wojskami radzieckimi nad rzeką Łabą w miejscowości Torgau. 7 Armia miała zająć tzw. ,,Twierdzą Alpelską? ,która tak naprawdę nie istniała. W pierwszych dniach maja 3 Armia opanowała północno-zachodnią Austrię oraz fragment zachodniej Czechosłowacji. 8 maja III Rzesza oficjalnie skapitulowała. Wojska niemieckie walczyły jeszcze w Austrii i Czechosłowacji do 12-13 maja 1945 roku z Armią Czerwoną próbując przebić się do amerykańskiego sektora okupacyjnego.
Sherman M4A3E8 z 10 Amerykańskiej Dywizji Pancernej w Rosswalden ? Niemcy, 28 kwietnia 1945 roku / Źródło: flickr.com (domena publiczna)
7 grudnia 1941 roku Cesarstwo Japońskie wypowiedziało wojnę Stanom Zjednoczonym bombardując amerykańskich port Pearl Harbour na Hawajach. Japończycy rozpoczęli istny Blitzkrieg na Pacyfiku ,który załamał się pod bitwie o Midway. Amerykanie początkowo próbowali powstrzymać postępy przeciwnika. Z powodów logistycznych m.in na Guadalcanal wysłano czołgi lekkie M2A4 które były równorzędnym przeciwnikiem dla japońskich czołgów Typ 95 Ha-Go. Dopiero w 1943 roku rozpoczęto sprowadzanie na Pacyfik czołgów średnich M4 Sherman. Pierwszymi wersjami jakie trafiły na Pacyfik były: M4A1 i M4A2 ,które trafiły do US Marine Corps w 1943 roku. Brały one udział m.in w walkach na Nowej Gwinei, Wyspach Marshalla, Saipan i Karoliny. W nielicznych starciach z japońskimi czołgami Shermany dosłownie roznosiły w pył przeciwka strzelając często w nie pociskami odłamkowymi. Japońskie czołgi lekkie Typ 95 Ha-Go i Typ 97 Chi-Ha nie miały żadnych szans w starciu z Shermanami. Na początku 1945 roku do US Marine Corps zaczęły trafiać czołgi Sherman w wersji M4A3 i M4 Composite Hull VVSS. Wzięły one udział m.in w walkach na Filipinach, Iwo Jimie i Okinawie. W czasie walk na Iwo Jimie wykorzystano samobieżne miotacze ognia M4A3R3 Zippo. Na Pacyfik nie wysyłano wersji uzbrojonych w armaty M1 kal. 76 mm i haubice M2 kal. 105 mm (ani także z zawieszeniem HVSS) gdyż armata M3 kal. 75 mm całkowicie wystarczała. Amerykańskie załogi podobnie jak piechota bardzo lubiły czołgi Sherman z powodu dużej siły ognia i dobrej ochrony jaką zapewniały wojskom amerykańskim walczącym na Pacyfiku. Japończycy nie mieli żadnych czołgów które były by się w stanie z nimi równać. Jedynym zagrożeniem dla Shermanów była japońska artyleria.
Sherman M4A2 z US Marine Corps na Iwo Jimie ? 22 lutego 1945 roku / Źródło: http://www.pinterest.com (domena publiczzna)
25 czerwca 1950 roku wybuchła Wojna Koreańska. Wojska komunistycznej Korei Północnej wspieranej przez ZSRR uderzyły na Koreę Południową wspieraną przez Stany Zjednoczone. W tym samym czasie w Japonii stacjonowało 54 czołgi M4A3E8 z których utworzony błyskawicznie 8072 Batalion Czołgów Średnich. W lipcu został on wysłany do Korei a 2 sierpnia 1950 roku wszedł do akcji. Do końca 1950 roku 679 z 1326 egzemplarzy amerykańskich czołgów w Korei stanowiły Shermany M4A3E8. Pozostałe to czołgi M24 Chaffe, M26 Pershing i M46 Patton. Najzacieklejszy czas starć z północnokoreańskimi czołgami T-34/85 (dostarczonymi z ZSRR) okres od sierpnia do października 1950. Oba czołgi miały zbliżone parametry techniczne. Przewagę jednak mieli amerykanie których załogi były zdecydowanie lepiej wyszkolone od swoich północnokoreańskich przeciwników. Od listopada 1950 roku wszystkie czołgi zaczęły pełnić rolę wsparcia piechoty oraz artylerii samobieżnej ,która utrzymały do końca konfliktu. Shermany M4A3E8 były używane przez Armię Amerykańską i Kanadyjską do zakończenia Wojny Koreańskiej.
Sherman M4A3E8 z 2 Amerykańskiej Dywizji Piechoty na pozycji ogniowej ? Korea, 11 maja 1952 roku / Źródło: Wikimedia Commons
Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęto redukcje w Armii Amerykańskiej. Zredukowano także liczbę czołgów Sherman. Starsze wersje odesłano do rezerwy. 1949 rozpoczęto program Military Assistance Program. W jego ramach 1254 egzemplarzy czołgów M4A1(76)W VVSS i HVSS otrzymała Francja. W 1950 roku zdecydowano się na zmodernizowanie około 1000 czołgów M4A1(76)W VVSS i M4A3(76)W VVSS ,które miały trafić do Jugosławii, Pakistanu, Danii i Portugalii ,które następnie przekazano do tych państw. Pakistan otrzymał aż 547 egzemplarzy obu tych wersji. W latach 1950-1951 Korea Południowa otrzymała kilkanaście czołgów Sherman M4A3E8 jednak Koreańczycy woleli niszczyciele czołgów M36 Jackson. W latach 50 przekazano Japonii 264 egzemplarze czołgów M4A3E8. Wiele Shermanów trafiło później do Ameryki Południowej i Afryki gdzie były używane do lat 90 ubiegłego wieku. Po zakończeniu Wojny Koreańskiej większość Shermanów została zastąpiona przez czołgi M47 Patton. Na wyposażeniu amerykańskiej Gwardii Narodowej czołgi te pozostawały do końca lat 50. Ostatnie Shermany w wersji M4A3(105)W HVSS wycofano z US Army w 1967 roku.
Pierwszy transport Shermanów dla Armii Brytyjskiej w Egipcie dotarł we wrześniu 1942 roku. 23 października rozpoczęło alianckie natarcie. Rozpoczęła się II bitwa pod El-Alamein. Brał w nim udział około 300 czołgów M4A1 z pancerzem odlewanym i silnikiem benzynowym. (brytyjskie oznaczenie Sherman II) w składzie 8 Armii Brytyjskiej. Czołgi Sherman przed bitwą rozdzielono między 3 dywizje pancerne biorące udział w natarciu: 1 Dywizję Pancerną, 7 Dywizję Pancerną ,,Szczury Pustyni? i 10 Dywizje Pancerną. Był to pierwszy chrzest bojowy Shermana. Po raz pierwszy w boju spotkał się z niemieckimi czołgami i bronią przeciwpancerną. Walczył on obok czołgów M3 Grant i Mk VI Crusader. Spisał się całkiem dobrze a brytyjskie załogi bardzo lubiły Shermana ze względu na dobre połączenie pancerza, armaty i prędkości. Mimo wad jakie wyszły w czasie takich jak źle rozmieszczona amunicja i łatwo zapalający się silnik były ówcześnie najlepszym brytyjskim czołgiem w Afryce Północnej ,który mógł podjąć równą walkę z czołgami przeciwnika. Do końca 1942 i na początku 1943 roku wojska brytyjskie z dywizjami pancernymi na szpicy kontynuowały pościg za wycofującymi się i rozbitymi jednostkami Afrika Korps. W marcu 1943 roku natarcie stanęło na Linii Mareta na granicy tunezyjsko-libijskiej. Przez dwa miesiące trwały próby przełamania niemieckiej obrony które pod koniec kwietnia zakończyły się sukcesem. W między czasie do brytyjskich jednostek pancernych w Afryce Północnej zaczęły trafiać pierwsze czołgi w wersji M4A2 z pancerzem spawanym i silnikiem diesla. 13 maja 1943 roku skapitulowały wojska niemiecko-włoskie w Tunezji. Kampania Afrykańska została zakończona.
Dwa Shermany M4A1 z 1 Brytyjskiej Dywizji Pancernej pod El-Alamein ? Egipt, 24 października 1942 roku / Źródło: http://www.iwm.org.uk (domena publiczna)
10 lipca 1943 roku rozpoczęła się Operacja Husky czyli lądowanie aliantów na Sycylii. W tym czasie coraz liczniej pojawiały się czołgi Sherman w wersji M4A2. Brytyjskimi jednostkami pancernymi walczącymi na Półwyspie Apenińskim uzbrojonymi w czołgi Sherman były: 4 Brygada Pancerna i 23 Brygada Pancerna. Brytyjska 8 Armia miała zająć wschodznią część Sycylii i iść na północ od wschodu wzdłuż wybrzeża. Brytyjczycy napotkali bardzo silny opór ,który wstrzymał ich natarcie. Brytyjskie Shermany zostały sprowadzone do roli wsparcia piechoty w której sprawdzały się świetnie. Brytyjczycy próbowali przerwać niemiecki opór u podnóża Enty i zdobyć Katanie. Zdobyli ją dopiero 5 sierpnia po wielu ciężkich walkach. W końcu udało się przełamać niemiecką obronę i Brytyjczycy ruszyli w kierunku Messyny którą mieli zająć kilka dni po rozpoczęci inwazji. 16 sierpnia dotarli do tego miasta które opanowali już Amerykanie. Kampania Sycylijska została zakończona.
Sherman M4A2 z 4 Brytyjskiej Brygady Pancernej w pobliżu Katanii ? Sycylia, 4 sierpnia 1943 roku / Źródło: forum.warthunder.com (domena publiczna)
3 września 1943 roku rozpoczęła się Operacja Baytown czyli lądowanie wojsk brytyjskich we Włoszech. Brytyjskimi jednostkami pancernymi biorącymi udział w walkach na Półwyspie Apenińskimi uzbrojonymi w czołgi Sherman była: 1 Dywizja Pancerna, 6 Dywizja Pancerna i 7 Dywizja Pancerna ,,Szczury Pustyni?. Nie napotykając praktycznie żadnego oporu po kapitulacji Włoch 8 Armia posuwała się szybko na północ. Alianci bez problemów dotarli w krótkim czasie do linii Neapol-Foggia. W tym samym czasie dowódcą Wojsk Niemieckich we Włoszech został feldmarszałek Albert Kesselring. Utworzył on system linii w środkowych Włoszech. Pierwsze dwie linie najbardziej wysunięte na południe: Linia Barbary i Linia Volturno miały za zadanie opóźnienie alianckich wojsk. Trzecia linia ? Linia Gotów miała powstrzymać alianckie natarcie a pozostałe dwie linie: Linia Bernharta i Linia Hitlera stanowiły wzmocnienie Linii Gotów na osi natarcia na Rzym. Brytyjczycy mieli nacierać na północ na wschodnim sektorze. Brytyjskie czołgi po raz pierwszy zetknęły się z niemieckimi czołgami ciężkimi Panther i Tiger. Mogły one zniszczyć Shermana trafieniem w przedni pancerz z odległości nawet 2000 metrów podczas gdy Shermany mogły je zniszczyć trafieniem w boczny lub tylni pancerz z odległości 500 metrów. W Linii Gotów wchodziły także umocnione stanowiska z wieżami czołgów Panther nazywanymi Pantherturm. Alianckie natarcie zostało powstrzymane. Jesienią front na Półwyspie Apenińskim wyhamował. Zażarta niemiecka obrona, trudny teren (Półwysep Apeniński jest przecięty pasmami górskimi i licznymi rzekami) oraz pogoda spowodowała ,że alianci posuwali się bardzo powoli przy bardzo dużych stratach. Shermany zostały sprowadzone do roli wsparcia ogniowego piechoty w której sprawdzały się najlepiej. Teren jednak najczęściej nie sprzyjał użyciu broni pancernej. W styczniu 1944 roku udało się przerwać jedynie Linie Barbary, Linie Volturno oraz Linie Bernharta. Kontynuowano bezskutecznie próby przełamania Linii Gustawa. W celu przerwania impasu na froncie włoskim alianci rozpoczęli Operacja Shingle czyli desant pod Anzio 22 stycznia 1944 roku. Miał on na celu przerwanie Linii Gustawa i umożliwienie marszu na Rzym. Zaraz po dokonaniu desantu wojska alianckie zostały zablokowane w rejonie Anzio. Najcięższe walki toczono w rejonie klasztoru Monte Cassino i miasta Cassino. Dopiero w maju 1944 roku po silnej ofensywie wojsk alianckich Linia Gustawa została przełamana. Alianci ruszyli błyskawicznie w stronę Rzymu. 4 czerwca opanowano Rzym. Dwa dni później rozpoczęło się lądowanie w Normandii. Całe wysiłki alianckie zostały skierowane na tym odcinku. Front włoski przeszedł na drugi plan. Od tamtej pory do Włoch nie trafiały praktyczne żadne nowe jednostki (tym bardziej pancerne) a do Europy Zachodniej były ściągane jednostki z Włoch. Po przerwaniu niemieckiej obrony brytyjskie Shermany rozpoczęły rajd za uciekającym przeciwnikiem. tym samym czasie zaczęły docierać do Włoch pierwsze czołgi Sherman VC Firefly z armatą 17 funtową.W ciągu kolejnych trzech miesięcy alianci kontynuowali natarcie zajmując m.in Florencje i docierając aż do Linii Gotów na której zostali powstrzymani. Walki o jej przełamanie potrwały ponad pięć miesięcy. Linie Gotów przerwano dopiero w grudniu 1944 roku. Dalsza ofensywa została wstrzymana przez zimę i wyczerpanie oraz wycofanie części alianckich jednostek walczących na froncie włoskim. Ofensywa rozpoczęła się dopiero w kwietniu 1945 roku. Alianci błyskawicznymi uderzeniami rozbili ostatnie niemieckie linie obronny i ruszyli za uciekającymi jednostkami niemieckimi na północ. Shermany po raz ostatni mogły zadebiutować w pościgu za przeciwnikiem ,który praktycznie nie posiadał czołgów ani broni przeciwpancernej. 2 maja 1945 roku wszystkie niemieckie jednostki na Półwyspie Apenińskim skapitulowały. Kampania włoska została zakończona.
Sherman M4A2 z 50 Królewskiego Pułku Pancernego w pobliżu Kaldari ? Włochy, 17 grudnia 1943 roku / Źródło: http://www.plasticmodelzone.com (domena publiczna)
W czasie kampanii włoskie trwały przygotowania do Operacji Overlord czyli lądowania w Normandii. Brytyjskimi jednostkami biorącymi udział w walkach w Europie Zachodniej (od 6 czerwca 1944 roku do 8 maja 1945 roku) uzbrojonymi w czołgi Sherman były: 7 Dywizja Pancerna, 11 Dywizja Pancerna, 79 Dywizja Pancerna i Dywizja Pancerna Gwardii. 6 czerwca 1944 roku alianckie wojska inwazyjne uchwyciły pięć przyczółków na pięciu plażach Normandii (Sword, Juno, Gold, Utah i Omaha). W tej operacji po raz pierwszy użyto na masową skale czołgów pływających Shermanów DD. Brytyjskie wojska lądowały na plażach Sword, Juno i Gold. Na wszystkich plażach lądowanie tych czołgów zakończyło się sukcesem gdyż większość z nich dotarła na ląd. Niemcy bezskutecznie próbowali odeprzeć inwazje i odbić plaże. Amerykańskie jednostki pancerne walczyły w Normandii od pierwszych dni od lądowania. Do końca wojny stanowiły 1/4 jednostek alianckich na froncie zachodnim. 2 Armia szybko ruszyła w głąb lądu. Głównym zadaniem było opanowanie miasta Caen. Pierwsze oddziały dotarły tam już 8 czerwca jednak miasto było zacięcie bronione przez Niemców. Brytyjscy czołgiści poznali piekło wojny w Normandii z małymi polami poprzecinanymi żywopłotami. Teren zmuszał załogi Shermanów do poruszania się głównymi drogami. Niemcy organizowali liczne zasadzki na alianckie kolumny ,które często były niszczone w całości jak pod Villers-Bocage. Dla Shermanów największe zagrożenie stanowiła piechota uzbrojona w Panzerfausty, artyleria przeciwpancerna i niemieckie czołgi Panther i Tiger. Na froncie po raz pierwszy zadebiutowała brytyjska modyfikacja amerykańskiego czołgu ? Sherman VC Firefly. Był on w stanie podjąć walkę z niemieckimi czołgami i zniszczyć je z odległości 1,5 kilometra. Z tego powodu czołgi Firefly były pierwszym celem dla niemieckich czołgistów. Dlatego załogi malowały przód lufy armaty 17 funtowej na biały przez co z daleka wyglądały one jak zwykłe Shermany z armatą 75 mm. To właśnie brytyjski Sherman Firefly zniszczył czołg PzKpfw VI Tiger legendarnego niemieckiego asa pancernego kapitana Michaela Wittmanna. Po ciężkich walkach dopiero 10 lipca udało się zająć doszczętnie zniszczone Caen. 18 lipca 2 Armia rozpoczęła Operacje Goodwood ,która miała celu przerwanie niemieckiej obrony. Po dwóch dniach natarcie zostało zakończono. Przy ogromnych stratach ,które wyniosły około 400 czołgów udało się posunąć na przód. Niemcy na początku sierpnia rozpoczęli kontrofensywę jednak zakończyła się ona niepowodzeniem. Dwie niemieckie armie ( 7 Armia i 5 Armia Pancerna SS) wpadły w kocioł pod Falaise otoczone z trzech stron. Ich drogę ucieczki zamknęły nacierające z północy jednostki 2 Armii Kanadyjskiej oraz 3 Armii Amerykańskiej z południa. Kocioł został zamknięty 19 sierpnia jednak walki ustały dopiero 22 sierpnia kończąc prawie trzy miesięczną bitwę o Normandię. 25 sierpnia wyzwolono Paryż. Brytyjskie wojska rozpoczęły pościg za wycofującymi się Niemcami wzdłuż wybrzeża północnej Francji w stronę Belgii.
Sherman V z 11 Brytyjskiej Dywizji Pancernej w pobliżu Caen ? 11 lipca 1944 roku / Źródło: Wikimedia Commons
Pierwsze jednostki wkroczyły na teren Belgii w pierwszych dniach września 1944 roku. Brytyjskie Shermany Do połowy września opanowano już prawie całą Belgie i część Holandii. Niemiecki opór był słaby i dopiero umacniał się na Linii Zygfryda. W celu jej przerwania rozpoczęto operacje Market-Garden. Miała ona polegać na desantowaniu nad Holandią trzech dywizji powietrznodesantowych ,które miały by uchwycić mosty na Renie i umożliwić natarcie lądowe na Niemcy. Operacja rozpoczęła się 17 września 1944 roku. Początkowo operacja odbywała się bez zakłóceń jednak kontrnatarcie dwóch niemieckich dywizji pancernej na Arnhem i spowolnienie ofensywy 30 Korpusu spowodowało ,że operacja zakończyła się klęską mimo opanowania znacznych terenów. Ofensywa brytyjska stanęła. Do końca lipca oczyszczono z wojsk niemieckich całe ujście Skaldy ,które blokowały wejście do portu w Antwerpii ,który był bardzo ważny ze strategicznego punktu widzenia gdyż skracał alianckie linie zaopatrzeniowe o ponad 500 kilometrów. Zimą 1944/1945 roku w sektorze brytyjskim nie toczono prawie żadnych walk.
Brytyjski Sherman IC Hybrid Firefly w Namur ? Belgia, grudzień 1944 roku / Źródło: forum.warthunder.com (domena publiczna)
Dopiero w marcu ruszyła aliancka ofensywa w stronę Niemiec. 24 marca Brytyjczycy uchwycili przeprawy pod Wiesel. Tego samego dnia rozpoczęła się Operacja Varsity czyli największy w historii desant spadochronowy nad Zagłębie Ruhry. 18 kwietnia otoczone 300 tysięczne zgrupowanie niemieckich wojsk poddało się. Brytyjczycy ruszyli w kierunku Berlina jednak wkrótce skręcili na północ zajmując ważne porty położone nad Morzem Północnym oraz Morzem Bałtyckim. 5 maja poddały się wszystkie wojska niemieckie w północnych Niemczech. 8 maja III Rzesza skapitulowała. II Wojna Światowa dobiegła końca.
Sherman VC Firefly z 7 Brytyjskiej Dywizji Pancernej ,,Szczury Pustyni? w Hamburgu ? Niemcy, 4 maja 1945 roku / Źródło: http://www.ww2db.com (domena publiczna)
Wiosna 1945 roku czołgi Sherman z armatami 75 mm zaczęły być zastępowane przez czołgi Sherman Firefly i Comet. Pod koniec wojny czołgi Firefly stanowiły prawie 50% brytyjskich czołgów Sherman. W ciągu kolejnych dwóch lat zostały niemal całkowicie wycofane z użycia i zezłomowane lub sprzedane do Belgii, Holandii, Indii, Libanu, Pakistanu czy Argentyny. Łącznie do Wielkiej Brytanii trafić miało 17184 egzemplarzy czołgów Sherman (głównie w wersjach M4A1(75)D VVSS, M4A2(75)D VVSS, M4A2(75)D VVSS, M4A4(75)D VVSS, M4A1(76)W VVSS) otrzymanych w ramach programu Lend-Lease.
Pierwsze Shermany do ZSRR dotarły w połowie 1943 roku. Były to czołgi w wersji M4A2(75)D VVSS. Wszystkie rosyjskie czołgi były napędzane silnikiem dieslowskim na olej napędowy dlatego do ZSRR wysyłano tylko i wyłącznie wersję M4A2 z silnikiem dieslowskim ,która była wersją typowo eksportową i nie używaną praktycznie przez Armie Amerykańską (z wyjątkiem jednostek szkoleniowych na terenie USA). Łącznie do połowy 1944 roku do ZSRR dotarło 2007 egzemplarzy tego czołgu. Od jesieni 1944 roku do ZSRR zaczęły trafiać czołgi M4A2(76)W VVSS i M4A2(76)W HVSS z armatą M1 kal. 76 mm i mokrymi magazynami amunicji. Do połowy 1945 roku do ZSRR dotarło 2095 egzemplarzy tego czołgu.W Armii Czerwonej Shermany trafiły tylko na wyposażenie jednostek gwardyjskich takich jak: 1 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany, 3 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany i 9 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany. W Armii Czerwonej czołgi te były bardzo cenione przez swoje załogi jako jedne z nielicznych czołgów z programu Lend-Lease jakie trafiły do ZSRR ze względu na znacznie mniejszą podatność na eksplozje magazynu amunicyjnego od radzieckiego czołgu T-34 (szczególnie wersji M4A2(76)W z mokrymi magazynami amunicji. Radzieccy czołgiści nazywali czołgi Sherman ,,Emcha?. Shermany służyły w Armii Czerwonej do końca 1945 roku. Łącznie do ZSRR w ramach programu Lend-Lease zostało wysłanych 4102 egzemplarze czołgu Sherman (w wersjach M4A2(75)D VVSS, M4A2(75)W VVSS i M4A2(75)W HVSS).
Zniszczony radziecki Sherman M4A2 w czasie operacji Bagriation ? lato 1944 roku / Źródło: http://www.worldwarphotos.info (domena publiczna)
Pod koniec 1943 roku do 2 Brygady Pancernej stacjonującej w Palestynie zaczęły docierać pierwsze czołgi Sherman w wersji Sherman III (M4A2). Trafiły one na wyposażenie 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, 4 Pułku Pancernego ,,Skorpion? i 6 Pułku Pancernego ,,Dzieci Lwowskich?. W grudniu wraz z całym 2 Korpusem Polskim została przebazowana do Egiptu. Tam wymieniła sprzęt ze szkolnego na nowy bojowy. Stamtąd wysłano ją w styczniu 1944 roku do Włoch. Do końca kwietnia 1944 roku polscy czołgiści szkolili się w nowym terenie oraz ćwiczyli zgranie z piechotą. Dokonywali także modyfikacji swojego sprzętu w ramach których dospawano między innymi do wszystkich posiadanych czołgów trzy płyty pancerne. Bardzo cenili swoje czołgi i chcieli je za wszelką cenę dobrze opanować i usprawnić. Od 28 kwietnia do 11 maja zajmowali pozycje obronne w pobliżu Monte Cassino. Od 12 do 18 maja brygada została rozdzielona pomiędzy 3 Karpacką Dywizję Piechoty i 5 Kresową Dywizję Piechoty. Natarcie rozpoczęło się 12 maja. Shermany pełniły rolę wsparcia ogniowego i osłony atakującej piechoty. Walczyły one w trudnym i niesprzyjającym terenie przy zażartej niemieckiej obronie. Żołnierze przy wsparciu piechoty posuwali się bardzo wolno pod ogniem nieprzyjaciela. 18 maja jednostki 2 Korpusu zdobyły klasztor Monte Cassino. Do 25 maja trwały o Piedimonte. Brygada podobnie jak wszystkie inne jednostki 2 Korpusu poniosły znaczne straty w sprzęcie i w ludziach. Po tej bitwie odpoczywała przez dwa kolejne tygodnie w czasie których uzupełniano etaty ludźmi i czołgami. W brygadzie nadal służyły praktycznie same Shermany M4A2. Następnie wspólnie z 3 Dywizją Piechoty brygada brała udział w pościgu za uciekającymi Niemcami. Ich zadaniem było dotarcie i opanowanie Ankony. 18 lipca polskie jednostki wkroczyły do Ankony. W tym czasie 2 Brygada Pancerna miała za zadanie oskrzydlić wycofujące się z Ankony wojska niemieckie i częściowo wykonały te zadanie. Następnie kontynuowała natarcie na północ. 9 sierpnia do walki weszła ponownie 5 Dywizja Piechoty. Opanowała linię rzeki Cezano, a nocnym natarciem zdobyła Monterado. W tym samym 3 Dywizja Piechoty razem z 2 Brygadą Pancerną walczyła pod Scapezzano i także wyszła na linię Cezano. . 31 sierpnia zajęła Pesaro tym samym przełamując na swoim odcinku pierwszą Linię Gotów. 5 września 2 Korpus przeszedł do odwodu 8 Armii i ześrodkował się na północ od Ankony w dolinie rzeki Chianti. Brygada po walkach nad Adriatykiem przez kolejny miesiąc uzupełniała straty i odpoczywała. Od 10 października 5 Dywizja Piechoty wrócił do akcji i walczyła w Apeninie Emiliańskim. prowadziła działania w rejonie Piero di Bagno i atakowała w kierunku północnym.. Opanowała Predappio i Monte Grosso. Pod koniec listopada do pierwszego rzutu weszła 3 Dywizja Piechoty. Zdobyła szereg miejscowości na zachód od Brisighella i na południowym brzegu rzeki Senio. Na tej rubieży 2 Korpus stał do wiosny 1945 roku. Zimą 1944/1945 roku do 2 Korpusu przyszły liczne uzupełnienia w ludziach i sprzęcie. Do 2 Brygady Pancernej zaczęły trafiać m.in Shermany w wersji M4(105)D HVSS oraz Shermany Firefly (we wszystkich wersjach). W kwietniu Korpus wrócił do akcji. Od 13 do 20 kwietnia 2 Brygada nacierała samodzielnie jako zgrupowanie ?Rak? w stronę Bolonii. Zgrupowanie wykonało wówczas do końca postawione mu zadanie. 21 kwietnia opanowano Bolonie. Niemiecka obrona po zdobyciu miasta została przełamana na całej linii frontu. 2 maja skapitulowały wszystkie wojska niemieckie we Włoszech. 8 maja 1945 roku II wojna światowa dobiegła końca. Straty 2 Brygady Pancernej wyniosły 20 poległych, 631 rannych i 7 zaginionych oraz kilkadziesiąt czołgów Sherman. 7 czerwca 1945 roku sformowano 2 Warszawską Dywizję Pancerną w której skład weszła m.in 2 Brygada Pancerna. Niewielka liczba Shermanów trafiła także do 14 Wielkopolskiej Brygady Pancernej. W połowie 1946 roku cały II Korpus zdał sprzęt i została przetransportowany do Wielkiej Brytanii gdzie w 1947 roku wszystkie jego jednostki zostały rozformowane.
Sherman M4A2 z 2 Brygady Pancernej w pobliżu Ankony ? Włochy, lipiec 1944 roku / Źródło: http://www.nac.gov.pl, sygn. 24-473-1
Pod koniec 1943 roku do 1 Dywizji Pancernej stacjonującej w Szkocji zaczęły docierać pierwsze czołgi Sherman w wersji Sherman V (M4A4). Trafiły one na wyposażenie 1 Pułku Pancernego, 2 Pułku Pancernego i 24 Pułku Ułanów wchodzących w skład 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Wiosną 1944 roku rozpoczął się intensywny okres szkolenia. Polscy czołgiści odbywali manewry wraz z piechotą oraz ostre strzelania na strzelnicach. Pierwsze opinie polskich pancerniaków na temat Shermanów po przesiadce na nie z Crusaderów i Covenanterów nie były zbyt przychylne. Zarzucali im mułowatość i wysoką sylwetkę. W nocy z 5 na 6 czerwca w czasie D-Day trwały manewry wszystkich jednostek dywizji. Ćwiczono także z 2 Francuską Dywizją Pancerną. W lipcu dywizja została przerzucona do Anglii. Tam wymieniła sprzęt ze szkolnego na nowy bojowy w tym kilkadziesiąt czołgów Sherman VC Firefly. Pierwsze jednostki dywizji wypłynęły z Wielkiej Brytanii 31 sierpnia i wylądowały w Normandii 1 sierpnia. Do polskich żołnierzy dotarła wieść o wybuchu Powstania Warszawskiego. 8 sierpnia wszystkie jednostki dywizji dotarły w rejon Cean i zostały podporządkowane II Korpusowi Kanadyjskiemu. W czasie pierwszego uderzenia w ramach Operacji Totalitze miała nacierać w stronę miasta Falaise razem z kanadyjską 4 Dywizją Pancerną. Natarcie zakończyło się niepowodzeniem. W skutek ostrzału niemieckich armat kal. 88 mm i niemieckich czołgów Panther i Tiger zniszczone zostały pierwsze polskie czołgi. 14 sierpnia dywizja wzięła udział w Operacji Tractable mająca na celu odcięcie niemieckiej 7 Armii. Niemcy stawili jednak twardy opór i dopiero po 4 dniach zdobyto przeprawy na rzece Divers. Następnie dywizja została podzielona na trzy zgrupowania ? Stefanowicza (1 Pułk Pancerny, Batalion Strzelców Podhalańskich), Kosztuskiego (2 Pułk Pancerny, 8 Batalion Strzelców i 9 Batalion Strzelców) i Zgorzelskiego (10 Pułk Dragonów, 24 Pułk Ułanów i 10 Pułk Strzelców Konnych). Pierwsze dwa zgrupowania miały opanować i utrzymać wzgórze Mont Ormel (zwane przez polskich żołnierzy ,,Maczugą?) a trzecie zgrupowanie miało zająć i utrzymać miasto Chambois (kluczowy węzeł drogowy) i wzgórze 112. 19 sierpnia opanowali zajęte teren mimo ciągłych kontrataków niemieckich wojsk próbujących rozerwać pierścień okrążenia. Polacy z zajętych przez siebie terenów mogły ostrzeliwywać wycofujące się wojska niemieckie i uniemożliwić im odwrót. Przez 4 dni Polacy w Chambois i wzgórzu Maczuga bronili się w okrążeniu atakowani od zachodu przez 7 Armię Niemiecką oraz od północy i zachodu przez 2 Korpus Pancerny SS. W tym czasie oddziały kanadyjskie łamały niemiecką obronę kilkadziesiąt kilometrów na północ. 21 sierpnia okrążonej 1 Dywizji Pancernej przyszła z odsieczą 4 Kanadyjska Dywizja Pancerna. Przez kolejne kilka dni trwały walki z otoczonymi oddziałami niemieckimi. Polska 1 Dywizja Pancerna wzięła 5113 jeńców, zniszczyła 55 czołgów, 44 działa polowe, 38 samochodów pancernych i 207 pojazdów mechanicznych, tracąc przy tym 325 zabitych, 1002 rannych i 114 zaginionych i około 80 czołgów. Straty były w czołgach były niskie w stosunku do innych alianckich jednostek pancernych z powodu świetnego wyszkolenia i taktyki stosowanej przez polskich czołgistów ,które niwelowały wady czołgów Sherman. W kotle pod Falaise zniszczonych zostało całkowicie 8 niemieckich dywizji piechoty. Niemieckie dywizje pancerne uciekły z kotła bez sprzętu ciężkiego. Jak określił to brytyjski feldmarszałek Bernard Motgomery: ,,Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy?. Przez kolejny tydzień dywizja uzupełniała straty w ludziach i sprzęcie oraz odpoczywała. W celu szybszego wejścia na front zredukowano liczbę czołgów w pułkach pancernych. 29 sierpnia ruszyła w pościg za wycofującymi się wojskami niemieckimi w stronę Belgii. Do 6 września pokonała 400 kilometrów i wkroczyła do Belgii. 8 września zdobyto Tielt a 17 września Gandawę. Następnie 1 Dywizja nacierała w kierunku ujścia Skaldy. 19 września opanowano Terneuzen i Axel. 27 października rozpoczęto uderzenie na Bredę i zdobyto ją 2 dni później. Następnie kontynuowano natarcie na Moerdijk 3 listopada i zdobyto je 9 listopada. Następnie 1 Dywizja Pancerna przeszła do obrony nad rzeką Mozą i pozostała tam do kwietnia 1945 roku. Jesienią w ramach uzupełnia strat otrzymała 120 czołgów Sherman V i 17 czołgów Sherman IC Firefly. W listopadzie rozpoczęła się wymiana sprzętu na nowe czołgi Sherman M4A1(76)W VVSS (Sherman IIA). Zdano prawie wszystkie czołgi Sherman V ale zachowano czołgi Sherman Firefly. Do kwietnia uzupełniono wszystkie etaty. Znaczna część żołnierzy z uzupełnień była polskimi żołnierzami siłą wcielonymi do Wehrmachtu. 8 kwietnia 1 Dywizja Pancerna wróciła do walki. Przekroczyła granicę z holendersko-niemiecką pod Goch. 18 kwietnia wyzwolono obóz jeniecki w Oberlangen gdzie trzymano polskie kobiety-żołnierze Armii Krajowej z Powstania Warszawskiego. W tym czasie toczono walki w trudnym terenie Niziny Fryzyjskiej poprzecinanej kanałami. 1 Dywizja prowadziła natarcie wraz z 3 Kanadyjska Dywizją Piechoty i 4 Kanadyjską Dywizją Pancerną. 4 maja okrążono miasto portowe Wilhelmshaven ,które następnego dnia skapitulowało. 8 maja II wojna światowa zakończyła się. Polscy żołnierze przez kolejne dwa lata okupowali tereny Wschodniej Fryzji. W czerwcu 1947 roku dywizja została przerzucona do Wielkiej Brytanii gdzie zdała sprzęt i została zdemobilizowana. Łącznie w czasie II wojny światowej w Polski Siłach Zbrojnych na Zachodzie służyć miało około 700-800 egzemplarzy czołgów Sherman (w wersjach M4A2(75)D VVSS, M4A4(75)D VVSS, M4A1(76)W VVSS, M4(105)D VVSS, Sherman IC Firefly, Sherman IC Hybrid Firefly i Sherman VC Firefly oraz wersjach specjalistycznych) otrzymanych od Wielkiej Brytanii ,które po wojnie do niej wróciły.
Kolumna Shermanów 1 Pułku Pancernego 1 Dywizji Pancernej w Normandii ? 8 sierpnia 1944 roku. Na pierwszym planie Sherman VC Firefly / Źródło: http://www.warthunder.com (domena publiczna)
Pod koniec 1943 roku do 1 i 2 Francuskiej Dywizji Pancernej Wolnych Francuzów sformowanej w Libii zaczęły trafiać pierwsze czołgi M4A2 Sherman. Pochodziły one bezpośrednio od Amerykanów z dostaw Lend-Lease. W tym czasie 1 Dywizja Pancerna stacjonowała w Algierii a 2 Dywizja Pancerna w Maroku gdzie obie przechodziły szkolenie. W kwietniu 1944 roku 2 Dywizję Pancerną przerzucono do Wielkiej Brytanii. W czerwcu 1944 roku przechodziła proces intensywnego szkolenia wraz z 1 Polską Dywizją Pancerną. W lipcu została przerzucona do południowej Anglii. Pod koniec lipca wysłano ją do Francji. 1 sierpnia 1944 roku wylądowała w Normandii. Kilka dni później weszła do akcji pod Avranches. 9 sierpnia zdobyła Le Mache. 12 sierpnia opanowała Alencon. Dzień później zdobyła Argentan. 15 sierpnia 1944 roku w czasie Operacji Dragoon na południu Francji wylądowała 1 Dywizja Pancerna w składzie 1 Armii Francuskiej. Wyzwoliła Tulon i Marsylie. W tym samym czasie 17 sierpnia 2 Dywizja Pancerna wznowiła natarcie i dwa dni później próbowała bezskutecznie połączyć się z 1 Polską Dywizją Pancerną zamykając pierścień okrążenia.W tym samym czasie w Paryżu wybuchło powstanie i wbrew rozkazom dywizja ruszyła w stronę Paryża. 24 sierpnia 2 Dywizja Pancerna wkroczyła do Paryża. Tymczasem 1 Dywizja dotarła 25 sierpnia do rzeki Rodan. Na początku września 2 Dywizja składzie 7 Armii ruszyła za uciekającymi niemieckimi wojskami w stronę Niemiec. 13 września w bitwie pancernej pod Dompaire dywizja zniszczyła niemiecką 112 Brygadę Pancerną i sforsowała Mozelę. W listopadzie 2 Dywizja weszła w skład 1 Armii Francuskiej. Szybko przedarła się przez góry Wogezy i 3 listopada zdobyła Strasburg. W tym samym czasie 19 listopada 1 Dywizja osiągnęła rzekę Ren. W Alzacji obie dywizje pozostały do lutego 1945 roku. W tym odpoczywały i uzupełniały straty (otrzymały m.in nowe Shermany w wersji M4A1(76)W VVSS, M4A2(76)W VVSS, M4A3(75)W VVSS i M4A3(76)W VVSS oraz M4A3(105)W VVSS). W kwietniu obie dywizje ruszyły w stronę Alp przez Szwabię i Bawarię gdzie został je koniec wojny. W 1950 roku Francja otrzymała 1254 egzemplarzy czołgów M4A1(76)W VVSS i HVSS z zapasów Armii Amerykańskiej. Shermany w Armii Francuskiej były używane do początków lat 60 a następnie sprzedane do Izraela, państw Afryki i Ameryki Północnej itp. Łącznie do Francji w ramach programu Lend-Lease i Military Assistance Program trafić miało około 2000 egzemplarzy czołgów Sherman w wersjach M4A1(75)D VVSS, M4A2(75)D VVSS, M4A3(75)W VVSS, M4A3(105)W VVSS, M4A1(76)W, M4A2(76)W i M4A3(76)W z zawieszeniami VVSS i HVSS). Były używane jeszcze przez Francuskie Wojska Kolonialne w czasie Wojny w Indochinach.
M4A1(76)W HVSS / Źródło: the.shadock.free.fr (domena publiczna)
Mimo, że Kanada produkowała własną wersję Shermana ? Grizzly Mk. I (zmodyfikowany M4A1 Sherman) to jednostki walczące w Europie zostały wyposażone w amerykańskie czołgi z brytyjskich dostaw Lend-Lease. Były to dwie dywizje: 4 Dywizja Pancerna i 5 Dywizja Pancerna. Pod koniec 1941 roku 5 Dywizja Pancerna przypłynęła do Wielkiej Brytanii gdzie przez kolejne półtora roku odbywała szkolenia. Rok później pod koniec 1942 roku do Wielkiej Brytanii przypłynęła 4 Dywizja Pancerna. Obie jednostki szkoliły się przez prawie 2 lata od chwili przypłynięcia. 5 Dywizja po osiągnięciu gotowości bojowej w listopadzie 1943 roku została przetransportowana do Włoch gdzie weszła w skład 1 Korpusu Kanadyjskiego. Tam dopiero otrzymała brytyjskie czołgi Sherman V (M4A4). Wiosną 1944 roku weszła do akcji pod Monte Cassino a później w przełamaniu Linii Gotów. Pod koniec lipca 1944 roku 4 Dywizja Pancerna wylądowała we Francji i wspólnie z 1 Polską Dywizją Pancerną brała udział w zamykaniu okrążenia niemieckich wojsk pod Falaise. Następnie ruszyła w pościg za wycofującymi się do Belgii oddziałami niemieckimi. Jesienią 1944 roku brała udział w walkach w Belgii i Holandii. W styczniu 1945 5 Dywizja została przerzucona do Francji skąd dotarła do 1 Armii Kanadyjskiej w Belgii. Obie dywizje wzięła udział w ostatniej ofensywie na froncie zachodnim w kwietniu 1945 roku. Po kapitulacji III Rzeszy 8 maja 1945 roku obie jednostki pełniły role okupacyjne. Łącznie w czasie II wojny światowej w Armii Kanadyjskiej służyć miało około 700-800 egzemplarzy czołgów Sherman (w wersjach M4A2, M4A4, Sherman IC Firefly, Sherman IC Hybrid Firefly i Sherman VC Firefly) ,które po wojnie do niej wróciły. W 1946 roku Kanada zakupiła w Stanach Zjednoczonych około 300 czołgów M4A2(76)W HVSS. Kilkadziesiąt egzemplarzy amerykańskich Shermanów M4A3E8 służyło w pułku Lord Strathcona?s Horse w czasie Wojny Koreańskiej. Shermany zostały wycofane pod koniec lat 50 z jednostek liniowych Armii Kanadyjskiej gdzie zastąpiły je Centuriony a do końca lat 60 służyły w rezerwowych pułkach pancernych.
Sherman IC Hybrid Firefly z 5 Kanadyjskiej Dywizji Pancernej w Porten ? Holandia, kwiecień 1945 roku / Źródło: forum.warthunder.com (domena publiczna)
W październiku 1942 roku w Egipcie 4 Nowozelandzką Brygadę Pancerną przeformowano w 4 Nowozelandzką Brygadę Pancerną. Wyposażono ją w czołgi Sherman III (M4A2) z brytyjskich zapasów. W październiku 1943 roku została wysłana do Włoch. Od zimy 1944 roku walczyła pod Monte Cassino w składzie 5 Armii Amerykańskiej. Wspierała tam 4 Indyjską Dywizję Piechoty oraz 78 Brytyjską Dywizję Piechoty. Shermany pełniły rolę wsparcia ogniowego piechoty. Latem 1944 roku w składzie 8 Armii Brytyjskiej brała udział w przełamywaniu Linii Gotów a następnie w walkach w Apeninach gdzie spędziła zimę. W kwietniu 1945 roku wzięła udział w ostatniej wielkiej ofensywie alianckiej na Półwyspie Apenińskim. 9 maja wkroczyła do Triestu który okupowała przez miesiąc. Łącznie przez brygadę przewinęło się około 200 czołgów Sherman (w wersjach M4A2, Sherman IC Firefy, Sherman IC Hybrid Firefly i Sherman VC Firefly).
Wiosną 1942 roku Wojska Brytyjskie w Mandacie Palestyny rozpoczęły niszczenie znajdującego się tam sprzętu wojskowego. Amunicje zatapiano w morzu a pojazdy niszczono lub zrzucano w przepaść. Pierwszym czołgiem Sherman zdobytym przez Żydów był czołg w wersji M4A2 zakupiony od brytyjskich spadochroniarzy. Był pozbawiony uzbrojenia, przyrządów optycznych, radia, elementów gąsienic, łożysk oraz z uszkodzony silnikiem. Po remoncie został wyposażony we 20 mm działko Hispano-Suiza a następnie w sprowadzoną z Włoch armatę M3 kal. 75 mm. W tym samym czasie powstała pierwsze izraelska jednostka pancerna ? 82 batalion pancerny ,którego dowódcą został polski oficer Feliks Batus. Jedna z jego kompanii została wyposażona w dwa czołgi Cromwell (w wersji Mk. I i Mk. IV) oraz dwa Shermany (w wersji M4A1 i M4A2). Brały one udział w walka w Palestynie. W tym samym czasie Żydzi pozyskali 30 czołgów M4A3(105) VVSS z magazynów na ternie Europy. Miały one przewiercone lufy dlatego początkowo zakładano na nie specjalne tuleje a później wymienione je na zakupione w szwajcarskich magazynach armaty Kruppa Model 11 kal. 75 mm. Kilkanaście Shermanów M4A3(75)W VVSS zakupiono na Filipinach. W latach 1953-1954 Francja przekazała Izraelowi około 100 Shermanów M4A1(76)W VVSS i HVSS. Pod koniec lat 50 wszystkie posiadane czołgi Sherman zostały zmodernizowane do standardu M50 Super Sherman. Modernizacja ta polegała na wyposażeniu czołgu w nowy francuskie armaty kal, 75 mm, silnik Silnik Cummins VT8-460 o mocy 460 KM i zawieszenie HVSS. Izrael zakupił także około 700 egzemplarzy czołgów Sherman M4A3E8 ,które także zmodernizowano do standardu M50 Super Sherman. W 1960 roku około 150 egzemplarzy przebudowano do standardu M51 Isherman z nową francuską armatą kal. 105 mm. Izraelskie Shermany były wykorzystywane w czasie Inwazji na Synaj w 1956 roku, Wojny Sześciodniowej w 1967 roku i Wojnie Jom-Kippur w 1973 roku. Do 1980 roku zostały całkowicie wycofane ze służby. Około 150 egzemplarzy trafiło do stron walczących w wojnie domowej w Libanie a 100 egzemplarzy zostało sprzedanych do Chile gdzie były używane do 1989 roku. Pozostałe egzemplarze przebudowano na różnego rodzaju pojazdy specjalistyczne.
M51 Isherman / Źródło: Wikimedia Commons
W 1941 roku Brazylia w ramach programu Lend-Lease otrzymała 53 czołgi Sherman. 812 egzemplarzy miały otrzymać w ramach programu Lend-Lease Chiny które wykorzystywały je w czasie walk w Chinach i Birmie a po II wojnie światowej w chińskiej wojnie domowej. W 1950 wysłano w ramach programu Military Assistance Program wysłano do Brazylii 30 kolejnych czołgów. Łącznie w Armii Brazylijskiej służyło 83 egzemplarze Shermanów (w wersjach M4, M4 Composite Hull i M4A1). Służyły one do 1979 roku gdy zostały zastąpione przez amerykańskie czołgi lekkie M41 Walker Bulldog. 3 egzemplarze Shermana M4A2 zostały wysłane z Wielkiej Brytanii do Australii na testy. Australijczycy wybrali jednak brytyjskie czołgi ciężkie Churchill i nie zamówili żadnych Shermanów. Po wojnie pozostawione w magazynach na terenie Europy oraz przybywające z USA w ramach programu Military Assistance Program czołgi Sherman zasiliły dopiero co powstające siły zbrojne Belgii, Holandii, Włoch, Danii i Jugosławii oraz Portugalii. Były to Shermany głównie w wersjach M4A1(76)W VVSS, M4A2(76)W VVSS, M4(105) VVSS, M4A3(105) VVSS a także Sherman IC Firefly, Sherman IC Hybrid Firefly, Sherman VC Firefly i nawet Ram Mk II. Służyły one tam do końca lat 50 a nawet do końca lat 60. Kilkaset egzemplarzy Shermanów zostało także w Egipcie gdzie były używane w Egipskich Siłach Zbrojnych. Walczyły także z izraelskimi wersjami Shermanów. Egipcjanie stworzyli własną wersję Shermana z nową wieżą FL-10 francuskiego czołgu lekkiego AMX-13. W 1947 Indie i Pakistan odzyskały niepodległość i przejęły znajdujące się tam brytyjskie Shermany (znajdujące się tam Shermany M4A4 w większość przejęły Indie). W latach 50 Pakistan otrzymał od USA kilkaset egzemplarzy Shermanów M4A1(76)W VVSS i M4A3(76)W VVSS. Shermany były używane po obu stronach w czasie II wojny o Kaszmir w 1965 roku i Wojny Indyjsko-Pakistańskiej w 1971 roku. W 1954 roku Japonia otrzymała 264 egzemplarze czołgów M4A3E8 gdzie zostały zastąpione przez japońskie czołgi Type 61 w połowie lat 60. Kilkaset egzemplarzy Shermanów w różnych wersjach trafiło do krajów Ameryki Północnej w latach 60 i 70. Były używane m.in przez Armię Argentyńską, Chile, Paragwaju i Nikaragui do lat 90.
Egipski czołg M4/FL10 / Źródła: Wikimedia Commons
M4 Sherman jest obok radzieckiego T-34 i niemieckich PzKpfw V Panther i PzKpfw VI Tiger najlepiej znanym i rozpoznawalnym czołgiem II wojny światowej. Wyprodukowano łącznie 49234 egzemplarzy czołgów M4 Sherman wszystkich wersji. Czyni go to drugim czołgiem wyprodukowanym w największej ilości w czasie II wojny światowej (numerem 1 jest T-34 z około 55000 egzemplarzami wyprodukowanymi w czasie II wojny światowej). W chwili II bitwy pod El-Alamein w październiku 1942 roku był bardzo nowoczesnym czołgiem ,który był w stanie walczyć na równi z niemieckimi czołgami. Przewyższał znacznie swojego radzieckiego odpowiednika ? czołg T-34. Był stosunkowo mniej podatny na eksplozje magazynu amunicji, wygodniejszy i lepiej wykonany. Dlatego praktycznie wszystkie Shermany jakie otrzymała Armia Czerwona służyły w jednostkach gwardyjskich. Jego wadami był niższy współczynnik mocy silnika do masy, wysoka sylwetka oraz łatwo zapalający się silnik benzynowy (oprócz wersji M4A2). Wraz z pojawieniem się na froncie pierwszych niemieckich czołgów PzKpfw V Panther i PzKpfw VI Tiger Shermany znalazły się w kłopotliwej sytuacji. Były w stanie zniszczyć oba te czołgi strzałem w boczny lub tylni pancerz z odległości około 500 metrów podczas gdy niemieckie czołgi mogły je niszczyć z odległości 2000 metrów strzałem w przedni pancerz (pocisk zazwyczaj przebijał się na wylot). By temu zaradzić Amerykanie stworzyli wersje Shermana wyposażone w armatę M1 kal. 76 mm i mokre magazyny amunicji. Okazało się jednak mimo znacznego zwiększenia osiągów armaty i zwiększenia bezpieczeństwa załogi Shermany nadal nie są godnymi przeciwnikami dla niemieckich czołgów ciężkich. Brytyjczycy opracowali własną wersję Shermana uzbrojoną w armatę 17 funtową kal. 76,2 mm nazwaną Firefly dzięki której mógł on podjąć równą walkę z niemieckimi czołgami. Kolejną bolesną kwestią był cienki pancerz Shermanów. By go wzmocnić załogi dospawywały dodatkowe płyty pancerza, ognia gąsienic oraz kładli na pancerzu worki z piaskiem, bale drewna lub nawet zabetonowywali pancerze swoich czołgów. Załogi Shermanów najczęściej działały w grupie starając się okrążyć niemieckie czołgi i je zniszczyć. Często także wzywano na pomoc samoloty szturmowe. Zarówno stosunek ilościowy jak i strat w walkach pancernych wynosił 1:4 czyli na 1 zniszczonego Tygrysa lub Panterę przypadały 4 zniszczone Shermany. Oliwy do ognia dolewała także często bezmyślność i słaba taktyka amerykańskich, brytyjskich i kanadyjskich czołgistów którzy nacierali często na niemieckie czołgi i armaty przeciwpancerne bez wcześniejszego rozpoznania i bez wsparcia piechoty. Mimo swoich wad Sherman był dobrym czołgiem łatwym w obsłudze i bardzo podatnym na modernizacje co pokazuje przykład brytyjskiego Shermana Firefly, amerykańskich wersji z armatą kal. 76 mm i powojennych izraelskich M50 Super Sherman i M51 Isherman. Został zaprojektowany w latach 40, używano go na całym świecie a ostatnie egzemplarze zostały wycofane ze służby w latach 90. Był jedną z rzeczy dzięki której alianci wygrali II wojnę światową.
>>> Czytaj także: Czołgowe fakty i mity w filmie ?Furia? reż. Davida Ayera <<<
[youtube http://www.youtube.com/watch?v=gSNTAv8MTJY]FPSRussia i M4 Sherman / Źródło: Youtube
Artykuł pierwotnie został opublikowany na Blogu Historyczno-militarnym
