26 września 1908 r. członkowie Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej dokonali na stacji w Bezdanach, niedaleko Wilna zuchwałego napadu na rosyjski pociąg przewożący gotówkę z Królestwa Kongresowego do Petersburga. W akcji uczestniczyło czterech przyszłych premierów II Rzeczpospolitej (Tomasz Arciszewski, Walery Sławek, Aleksander Prystor i Józef Piłsudski).
Józef Piłsudski w 1899 r. / Źródło: Wikimedia
Historia podobna jest nieco do tych z Dzikiego Zachodu, gdzie bandyci napadali na pociągi Union czy Pacific Express. W Bezdanach rolę ?bandytów? odegrali członkowie Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej pod dowództwem przyszłego marszałka Polski, Józefa Piłsudskiego. Przejęcie pieniędzy przewożonych pociągiem miało podreperować finanse OB PPS. Początkowo akcja miała odbyć się 19 września 1908 r., ale w wyniku spóźnienia się części uczestników i późnego dostarczenia broni, Piłsudski przełożył termin o tydzień.
Aby nie wzbudzać podejrzeń carskiej policji, uczestnicy akcji przybyli do Bezdan osobno, różnymi środkami lokomocji. Siedemnastu członków OB PPS po wjechaniu pociągu na stację kolejową w Bezdanach miało za zadanie sterroryzować jego pasażerów, członków załogi oraz osoby znajdujące się na dworcu. Każdy z bojowców otrzymał odrębne zadanie. Po dotarciu na miejsce Polacy wtopili się w tłum oczekujących na dworcu. Przykładowo jeden ?zasnął? na ławce, a inny udawał ?pijanego?. Sześciu bojowców, na czele których stał Walery Sławek znajdowało się w zbliżającym się pociągu. W momencie, gdy lokomotywa zbliżała się do stacji zaciągnęli oni hamulec awaryjny i ostrzelali rosyjskich żandarmów. Jan Balaga wybił szybę w wagonie i następnie z Arciszewskim wrzucili do środka po bombie. Trzej napastnicy sterroryzowali urzędnika carskiego, który wskazał im gdzie są pieniądze. Natychmiast zaczęli przeszukiwać pakunki, otwierali koperty. W wielkiej drewnianej skrzyni znajdowały się m.in. weksle oraz sztabki ze srebra. W międzyczasie zatrzymano także pociąg towarowy, a jego załoga dołączyła do zatrzymanych na dworcu. Bojowcy oczekujący na dworcu opanowali jego pomieszczenia. Przecięto druty telefoniczne i linie telegraficzną. Sterroryzowanym pasażerom i członkom kolei oznajmiono, że celem napadu nie jest obrabowanie ich, lecz gotówka należąca do cara.
Tomasz Arciszewski w 1906 / Źródło: Wikimedia
Niedługo przed północą Józef Piłsudski zarządził odwrót. Wraz z Włodzimierzem Momentowiczem ruszyli bryczką w kierunku Jedlinki. Pozostali bojowcy wycofywali się wcześniej ustalonymi trasami. Po dotarciu do majątku Jedlinka rozpoczęło się liczenie łupu. W ręce członków OB PPS wpadło 200 812 rubli i 61 kopiejek. Zdobyte srebro zakopano. Po dwóch miesiącach przyszła małżonka Piłsudskiego, Aleksandra Szczerbińska przemyciła je na teren Galicji. Bojowcy nie ponieśli strat, natomiast ze strony rosyjskiej zginął jeden żołnierz, a pięć innych osób odniosło rany. Napad na pociąg na stacji w Bezdanach był jednym z największych sukcesów OB PPS. Niedługo po zakończeniu akcji, w ręce carskiej policji wpadło czterech członków grupy Piłsudskiego. Czesław Świrski i Tomasz Zakrzewski otrzymali karę śmierci, zamienioną później na dożywotnie więzienie, a Ignacy Grabowski i Cezaryna Kozakiewiczówna skazani zostali w procesie na dożywocie.
