Defilada GRH NSZ Warszawa z okazji 72 rocznicy utworzenia Narodowych Sił Zbrojnych 20 września 1942 roku

Narodowe Siły Zbrojne ? część 1.

Narodowe Siły Zbrojne to jedna z największych polskich konspiracyjnych organizacji wojskowej w czasie II wojny światowej. W latach 1942-1947 walczyły najpierw z nazistowskim a następnie sowieckim okupantem a także wrogiem wewnętrznym takim jak Gwardia Ludowa/Armia Ludowa i innymi bandami. Po przejęciu władzy w Polsce przez komunistów członkowie NSZ stali się ,,bandytami” którzy byli bezlitośnie likwidowani przez stalinowski aparat bezpieczeństwa. Wiele wybitnych postaci tej formacji zostało zmuszonych do emigracji na Zachód lub do podjęcia nierównej i bohaterskiej walki z Sowietami i rodzimymi komunistami w trakcie której wielu z nich skończyło swój żywot w bezimiennych mogiłach… Przez kolejne lata komunizmu w Polsce Narodowe Siły Zbrojne były opluwane i demonizowane w oczach Polaków jako organizacja nazistowska i antysemicka. Dziś po ponad 73 latach od założenia Narodowych Sił Zbrojnych kiedy to organizacja ta i pamięć o jej członkach jest nadal opluwana chciałbym przedstawić wam w tym cyklu artykułów prawdziwą historię tej drugiej co do wielkości polskiej organizacji konspiracyjnej której nie złamał ni Hitler ni Stalin by odkłamać historię zapomnianych przez znaczną część Polaków prawdziwych polskich patriotów i bohaterów… W tym artykule przedstawię wam początki ruchu narodowego w Polsce, historię Narodowej Organizacji Wojskowej i Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy oraz pierwsze miesiące funkcjonowania Narodowych Sił Zbrojnych.

Grafika patriotyczna z motywem Narodowych Sił Zbrojnych / Źródło: Grafika Patriotyczna (domena publiczna).

Grafika patriotyczna z motywem Narodowych Sił Zbrojnych / Źródło: Grafika Patriotyczna (domena publiczna).

Geneza

Roman Dmowski - przywódca polskiego ruchu narodowego końca XIX i pierwszej połowy XX wieku / Źródło: Wikimedia Commons.

Roman Dmowski – przywódca polskiego ruchu narodowego końca XIX i pierwszej połowy XX wieku / Źródło: Wikimedia Commons.

Ruch narodowy pod rozbiorami i w czasie I wojny światowej:

Historia powstania Narodowych Sił Zbrojnych nieodzownie wiąże się z polskimi organizacjami narodowymi okresu międzywojennego. Przed wybuchem II wojny światowej obóz narodowy (mniej lub bardziej radykalny) stanowił jedną z najsilniejszych sił politycznych w II Rzeczpospolitej Polskiej. Jego początki sięgają końca XIX wieku. Po kilku dziesięcioleciach niewoli i trzech nieudanych powstaniach poglądy znacznej części narodu polskiego zaczęły się radykalizować. Dużą popularnością w tym czasie zaczął cieszyć się nacjonalizm. Społeczeństwo rozbite pomiędzy trzech zaborców rozpoczęło dążenie do ponownego zjednoczenia Narodu Polskiego. Na fali tych nastrojów w siłę rosły jak grzyby po deszczu polskie organizacje narodowe. W 1887 roku powstała Liga Polska ,którą uważa się za pierwszą ważną organizacje polskiego ruchu narodowego. W 1893 roku radykalni członkowie (m.in Roman Dmowski) tej organizacji dokonali w niej zamachu stanu i przejęli władzę w tej organizacji zmieniając jej nazwę na Ligę Narodową oraz stworzyli program polityczny oparty na zasadach pragmatyzmu, efektywnej organizacji pracy politycznej i nacjonalizmie. W 1897 roku członkowie Ligi Narodowej stworzyli Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne które w krótkim czasie rozpoczęło sprawne funkcjonowanie na terenach wszystkich trzech zaborów początkowo jako tajna organizacja polityczna a później jako jawna partia polityczna. Od samego początku organizacja ta była głównym przeciwnikiem wszelkiej lewicy, którą zaciekle zwalczała. W 1905 roku narodowcy zdobyli swoich przedstawicieli w rosyjskiej Dumie. W 1914 roku po wybuchu I Wojny Światowej narodowcy opowiedzieli się za Państwami Ententy tworząc Komitet Narodowy Polski przy boku Rosji działający początkowo w Warszawie a następnie w Piotrogrodzie pod przewodnictwem hrabiego Zygmunta Wielopolskiego. Stworzył on Legion Puławski ,który walczył przeciwko Państwom Centralnym u boku Rosjan na froncie wschodnim. Po rewolucji lutowej w Rosji w 1917 roku Komitet Narodowy Polski przeniósł się do Lozanny a następnie przeniósł się do Paryża we Francji. KNP pod przewodnictwem Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego stał się reprezentantem Polski i Polaków przy państwach Ententy. Rozpoczął także realizacje polityki zagranicznej odradzającego się Państwa Polskiego. Został uznany przez Francję, USA, Wielką Brytanie i Włoch i mocno przyczynił się do odrodzenia Polski po zakończeniu I wojny światowej.

Członkowie Obozu Wielkiej Polski w czasie uroczystości / Źródło: Narodowe Archiwum Państwowe.

Członkowie Obozu Wielkiej Polski w czasie uroczystości / Źródło: Narodowe Archiwum Państwowe.

Ruch narodowy w II Rzeczpospolitej Polskiej:

W niepodległej II Rzeczpospolitej Polskiej ruch narodowy stworzył partię polityczną pod nazwą Związek Ludowo-Narodowy. Przez pierwsze lata niepodległości cieszyła się dużym poparciem społeczeństwa w którym dominowały poglądy narodowe i konserwatywne. Mimo to nie udało się im nigdy uzyskać absolutnej większości i stworzyć samodzielnego rządu przez co wielokrotnie wstępował w koalicje z innymi ugrupowaniami. W pierwszym wyborach prezydenckich w grudniu 1922 roku kandydat endecji Maurycy Zamoyski poniósł klęskę. W wyborach zwyciężył Gabriel Narutowicz który został jednak kilka dni po elekcji zginął w zamachu dokonanym przez sympatyka i działacza Eligiusza Niewiadomskiego. Związek Ludowo-Narodowy pod przewodnictwem Romana Dmowskiego był wyraźnie antybrytyjski i antyniemiecki i profrancuski oraz otwarcie zwalczał ugrupowania lewicowe – zarówno Polską Partię Socjalistyczną Daszyńskiego jak i Polskie Stronnictwo Ludowe ,,Wyzwolenie”. Po przewrocie majowym w 1926 roku sanacja rozpoczęła silne zwalczanie endecji. Narodowcy powołali w tym czasie Obóz Wielkiej Polski pod przewodnictwem Romana Dmowskiego. Jego głównym celem była walka z sanacja i mniejszością żydowską. Szybko organizacja ta urosła do 250 tysięcy członków, głównie młodzieży dzięki czemu OWP stało się największą organizacją polityczną w kraju szczególnie w zachodniej części kraju. W 1928 roku Związek Narodowo-Ludowy przekształcono w Stronnictwo Narodowe ,które kontynuowało politykę poprzedniej organizacji. Na początku lat 30 doszło do wewnętrznych sporów w SN gdzie ścierała się grupa ,,starych” opowiadającą się za ograniczonym ustrojem demokracji parlamentarnej z grupą ,,młodych” związanych z OWP i głoszących kryzys liberalnej demokracji oraz zespolenia zasad katolicyzmu z nacjonalizmem. W 1933 roku Obóz Wielkiej Polski został zdelegalizowany przez sanacje gdyż zaczął stanowić dla niej poważne zagrożenie. W Stronnictwie Narodowym doszło do rozłamów w skutek czego w 1932 roku powstał Związek Młodych Narodowców, który opowiadał się za współpracą z sanacją. W 1934 roku powstał Obóz Narodowo-Radykalny, który został szybko zdelegalizowany, a w 1935 roku rozpadł się na bardo radykalny i faszyzujący Ruch Narodowo-Radykalny ,,Falanga” i mniej radykalny Obóz Narodowo-Radykalny ,,ABC”. W 1935 roku władzę w SN objęła grupa ,,młodych”, która podzieliła się na ekstremistyczną antysanacyjną frakcję Jędrzeja Giertycha oraz prosanacyjną grupę Tadeusza Bieleckiego.

Tablica pamiątkowa poświęcona żołnierzom Narodowej Organizacji Wojskowej w Kościanie / Źródło: www.polskaniezwykla.pl (domena publiczna).

Tablica pamiątkowa poświęcona żołnierzom Narodowej Organizacji Wojskowej w Kościanie / Źródło: www.polskaniezwykla.pl (domena publiczna).

Narodowa Organizacja Wojskowa:

W przededniu wybuchu II wojny światowej obóz narodowy w Polsce cieszył się znacznym poparciem ludności polskiej szczególnie w zachodniej części Polski mimo otwartego zwalczania go przez sanacyjne władze od czasu przewrotu majowego. Spowodowało po klęsce Kampanii Wrześniowej powstanie licznych konspiracyjnych formacji narodowych. Największym z nich było powołane przez Stronnictwo Narodowe 13 października 1939 roku (ledwie tydzień po tym gdy ucichły ostatnie strzały pod Kockiem) w Warszawie na konspiracyjnym posiedzeniu członków Komitetu Głównego i Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego konspiracyjną organizację narodową – Narodową Organizację Wojskową. Przez pierwsze dwa lata funkcjonowania nazwa tej formacji ulegała ciągłej zmianie z początkowej Armii Narodowej na Organizację Wojskową Stronnictwa Narodowego po Narodowe Oddziały Wojskowe kończąc 1 lipca 1941 na ostatecznej nazwie – Narodowa Organizacja Wojskowa. Powstanie tej organizacji oprócz chęci dysponowania własną, dużą organizacją konspiracyjną przez Stronnictwo Narodowe był sprzeciwem wobec podporządkowania całego polskiego podziemia konspiracyjnego pod powstający w kraju Związek Walki Zbrojnej będący spadkobiercą przedwojennej, sanacyjnej władzy w Polsce ,która zażarcie zwalczała środowiska narodowe przed wojną. Mimo tego Narodowa Organizacja Wojskowa podporządkowała się zwierzchnictwu Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Uchodźstwie i Naczelnemu Wodzowi Wojska Polskiego na Uchodźstwie. Pierwszą i najważniejszą osobą w Narodowej Organizacji Wojskowej był Komendant Główny NOW. Pierwszym Komendantem Głównym NOW został zaocznie mianowany generał Marian Żegota-Januszajtis ,który został jednak aresztowany we Lwowie zaledwie dwa tygodnie po mianowaniu na stanowisko. Z tego powodu pierwszym faktycznym Komendantem Głównym NOW został Aleksander Demidowicz-Demiedecki ps ,,Aleksander” (który był również członkiem Komitetu Głównego Stronnictwa Narodowego). W grudniu 1939 roku wyjechał on jednak z Polski do Wielkiej Brytanii. Na jego następce i pełniącego obowiązki Komendanta Głównego NOW mianowano podporucznika rezerwy Bogusława Kozubowskiego ps. ,,Gruby”, .,Trojanowski”. Drugą osobą był zastępca Komendanta Głównego NOW. Komendantowi Głównemu podlegała Komenda Główna NOW której struktura organizacyjna przedstawiała się następująco:

  • Wydział I Organizacyjny (szef August Michałowski ps. „Roman” ,a następnie Stefan Klimecki)
  • Wydział II Wywiadowczy (szef podpułkownik Wacław Makatrewicz ps. „Wacław”),
  • Wydział III Operacyjno-Wyszkoleniowy (szef pułkownik Ignacy Oziewicz ps. „Czesław”, a następnie major Stanisław Żochowski ps. „Bohdan”),
  • Wydział IV Zaopatrzenia (szef Kazimierz Kobylański ps. „Kazimierz”, „Jerzy”),
  • Wydział V Łączności (szef major NN ps. „Stanisław”),
  • Centralny Wydział Propagandy (szef Stanisław Piasecki ps. „Staszek” od początku 1940 roku do maja 1941 roku, a następnie Jan Bajkowski od maja 1941 roku a później ksiądz Jan Stępień ps. „Dr Jan” ,który pełnił także funkcje kapelana NOW),
  • Wydział Służby Sanitarnej (szef podpułkownik lekarz A. Kosiński).

Nadzór nad Narodową Organizacją Wojskową sprawował Wydział Wojskowy Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego, któremu podlegały sprawy polityczne, personalne i finansowe związane z tą organizacją. W pozostałych prawach takich jak struktura organizacyjna, wywiad, szkolenie itp. Narodowa Organizacja Wojskowa była całkowicie niezależna od Stronnictwa Narodowego. Już w pierwszych tygodniach po założeniu NOW jej członkowie rozpoczęli tworzenie struktur terenowych. Po niecałych dwóch latach funkcjonowania w połowie 1941 roku struktury terenowe Narodowej Organizacji Wojskowej prezentowały się następująco:

  • Okręg Warszawa Miasto,
  • Okręg Warszawa-ziemska,
  • Okręg Radom,
  • Okręg Kielce,
  • Okręg Lublin,
  • Okręg Rzeszów,
  • Okręg Białystok,
  • Okręg Kraków,
  • Okręg Częstochowa,
  • Okręg Lwów,
  • Okręg Podlasie,
  • Okręg Łódź,
  • Okręg Poznań,
  • Okręg Pomorze-Kujawy.

Jak widać przedwojenna II Rzeczpospolita Polska została podzielona na 14 okręgów. Okręgi dzieliły się na podokręgi. Podokręgi dzieliły się na powiaty. Powiaty dzieliły się na obwody. A obwody dzieliły się na placówki. W pierwszych dwóch latach działalności NOW podobnie jak większość innych polskich organizacji konspiracyjnych wobec ogromnej przewagi okupanta nie podejmowała praktycznie żadnych oficjalnych działań zbrojnych lub dywersyjnych. Cały wysiłek organizacji skupiał się na tworzeniu struktur terenowych, szkoleniu kadr, budowanie siatek wywiadowczych, prowadzenie propagandy antyniemieckiej i patriotycznej oraz gromadzenie broni i amunicji. Większość członków NOW koncentrowała się w dużych miastach zachodniej części Polski przez co struktury terenowe przez pierwsze dwa lata działalności nie były zbyt rozbudowane i ograniczały się do większych miast. W latach 1940-1941 wobec ciągłego rozrastania się i wzmacniania Narodowej Organizacji Wojskowej niemiecka policja dokonała na terenie Pomorza, Małopolski i Mazowszu masowych aresztowań członków Stronnictwa Narodowego ,którzy stanowili polityczną kadrę przywódczą NOW. Rozbili także Narodową Organizację Bojową na terenie Wielkopolski oraz struktury w innych rejonach co uderzyło mocno w NOW. Latem 1941 roku rozpoczęto odbudowę zniszczonych przez Niemców struktur organizacyjnych. We wrześniu 1941 roku podporucznik rezerwy Bogusława Kozubowskiego ps. ,,Gruby”, .,Trojanowski” przeszedł do Związku Walki Zbrojnej co było równoznaczne z zrzeknięciem się funkcji Komenda Głównego NOW. Po czystkach dokonanych w kadrach przywódczych Stronnictwa Narodowego nowo wybrany prezes Zarządu Głównego Stefan Sacha we wrześniu 1941 roku powołał na stanowisko Komendanta Głównego NOW podpułkownik Józefa Rokickiego ps. ?Karol?. Na przełomie 1941 i 1942 roku wzmocniły się naciski na kierownictwo NOW w celu scalenia z ZWZ/AK. Początkowo początkowo prezes SN Stefan Sacha był przeciwny scaleniu Narodowej Organizacji Wojskowej z Związkiem Walki Zbrojnej/Armią Krajową. Wiosną 1942 roku okręg warszawski i większość radomskiego NOW przeszły do Armii Krajowej. Sytuacja ta była na rękę Komendzie Głównej Armii Krajowej która chciała podporządkować sobie wszystkie konspiracyjne organizacje niepodległościowe. Narodowa Organizacja Wojskowa była w tym czasie najliczniejszą samodzielną polską organizacją konspiracyjną nie podległą Armii Krajowej. Wobec nacisku wewnętrznej opozycji i groźby rozłamu w NOW Stefan Sacha na początku maja 1942 roku złożył Komendantowi Głównemu Armii Krajowej generałowi Stefanowi Roweckiemu ps. ,,Grot” propozycję scalenia NOW i SN z AK. Po kilku miesiącach rozmów i negocjacji między Komendą Główną NOW i Armii Krajowej osiągnięto porozumienie w tej sprawie i podpisano umowę scaleniową 23 sierpnia 1942 roku. Początek pierwszej fazy scaleniowej Komendant Główny AK wyznaczył na 4 listopada 1942 roku. Sztab i poszczególni komendanci okręgów otrzymali informacje o scaleniu NOW z Armią Krajową dopiero w lipcu 1942 roku czyli już w trakcie negocjacji które odbywały się bez ich wiedzy i zgody. Wzbudziło to sprzeciw części zarówno kadry oficerskiej jak i zwykłych szeregowych członków NOW. Głównym organizatorem sprzeciwu wobec scalenia Stronnictwa Narodowego z Armią Krajową był August Michałowski a wobec scalenia z Narodowej Organizacji Wojskowej z Armią Krajową zastępca Komendanta Głównego NOW pułkownik Ignacy Oziewicz. Spowodowało to rozłam w NOW. Obóz rozłamowców zyskał poparcie części Komendy Głównej NOW (w szczególności Oddziału I i III) oraz okręgi: radomski, kielecki, częstochowski, lubelski, podlaski i łódzki ,które nie scaliły się z NOW. Obóz scaleniowy zyskał poparcie pozostałej części Komendy Głównej NOW oraz okręgów: białostockiego, krakowskiego, lwowskiego, poznańskiego i warszawskiego (znaczna część z nich była mocno osłabiona po niemieckich aresztowaniach w dwóch ubiegłych latach). Secesyjna część NOW połączyła się 20 września 1942 roku z Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy tworząc nową, dużą narodową organizację konspiracyjną – Narodowe Siły Zbrojne. 4 listopada 1942 roku został zaprzysiężony w Armii Krajowej dotychczasowy Komendant Główny NOW podpułkownik Józef Rokicki i zgodnie z planem rozpoczęła się pierwsza faza scalenia NOW z AK. 19 listopada 1942 roku zaprzysiężona w Armii Krajowej została część komendantów okręgowych NOW ,którzy zgodzili się na scalenie z Armią Krajową. 19 listopada tego samego roku zaprzysiężona została część komendantów okręgowych NOW. Narodowa Organizacja Wojskowa posiadała silne wpływy w Wielkopolsce, Mazowszu, Małopolsce i Lubelszczyźnie. W szczytowym momencie rozwoju na początku 1942 roku organizacja ta liczyła około 80 tysięcy członków. Narodowa Organizacja Wojskowa wydawała wiele czasopism takich jak ?Walka”, ?Wielka Polska?, ?Rzeczpospolita Polska?, ?Młoda Polska?, ?Polak?, ?Żołnierz Wielkiej Polski”, ?Sprawa Narodu? czy ?Myśl Narodowa?. W latach 1939-1942 NOW zajmowała się jednak głównie prowadzeniem działalności wywiadowczej na terenach zarówno włączonych do Rzeszy jak i Generalnym Gubernatorstwie, rozpoznaniem konfidentów i szczególnie niebezpiecznych funkcjonariuszy hitlerowskich, zdobywaniem broni, amunicji i środków finansowych, tworzeniem systemu łączności i patroli terenowych a z czasem także akcje sabotażowe i bojowe oraz samoobronne. W jej skład wchodziły także aktywnie działające leśne oddziały partyzanckie takie jak oddział Franciszka Przysiężniaka ps. ?Ojciec Jan?, oddział Józefa Czuchry ps. ?Orski?, ?Mnich?, ?Bogumił?, ?Podhalanin?, oddział podporucznika Leona Janio ps. ?Łaski?, ?Bryza?, czy oddział Józefa Zadzierskiego ps. ?Wołyniak?. Miejscowe struktury NOW w Warszawie współpracowały z Frontem Odrodzenia Polski i pracownikami Wydziału Opieki Społecznej i Zdrowia Zarządu Miejskiego Warszawy w celu niesienia pomocy Żydom co ewidentnie dementuje plotki o skrajnym antysemityzmie członków tej organizacji i innych konspiracyjnych organizacji narodowych.

Symbol Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy / Źródło: Wikimedia Commons.

Symbol Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy / Źródło: Wikimedia Commons.

Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy:

Równolegle do Narodowej Organizacji Wojskowej 14 lub 15 października 1939 roku w Warszawie kilku członków Grupy ,,Szańca” (m.in Otmar Wawrzkowicz, Tadeusz Salski i Władysław Marcinkowski) powołała do życia Organizacje Wojskową Związek Jaszczurczy. Grupa ,,Szańca” była konspiracyjną grupą składającą się z działaczy przedwojennego, zdelegalizowanego przez sanacje Obozu Narodowo-Radykalnego. Sama nazwa Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy nawiązywała do historycznego Związku Jaszczurczego ,który został utworzony przez polską szlachtę i mieszczan pruskich i pomorskich pod koniec XIV wieku w celu walki z niemieckim Zakonem Krzyżackim. Znaczną część kadr przywódczych i szeregowych stanowili przedwojenni członkowie i sympatycy z Obozu Narodowo-Radykalnego i innych narodowych organizacji politycznych II Rzeczpospolitej Polskiej. Głównymi celami tej organizacji była walka o odzyskanie niepodległości Polski przeciwko hitlerowskim Niemcom i sowieckiej Rosji, odbudowa państwa polskiego z przedwojenną granicą wschodnią i granicą zachodnią z włączonymi do niej Prusami Wschodnimi i ziemiami do Odry i Nysy Łużyckiej po wysiedleniu ludności niemieckiej po wojnie, przebudowa powojennej Polski w duchu koncepcji Katolickiego Państwa Narodu Polskiego poprzez dokonanie przewrotu narodowego i zwalczanie wpływów komunistycznych w kraju. Podobnie jak początkowo Stronnictwo Narodowe, Grupy ?Szańca? kwestionowała prawo Związku Walki Zbrojnej i Delegatury Rządu na Kraj do wyłącznego reprezentowania spraw wojskowych i politycznych na terenie okupowanej Polski. Mimo to ZJ podejmował nie jednokrotnie współpracę z ZWZ jedynie na zasadach równorzędnego partnerstwa a nie podporządkowanej jej organizacji. Pierwszą i najważniejszą osobą w Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy był Komendant Główny ZJ ,którym był przez cały okres istnienia organizacji porucznik rezerwy Władysław Marcinkowski ps. ,,Władysław Szymkiewicz, ,,Jaxa”. Drugą osobą był zastępca Komendanta Głównego i Szefa Sztabu generał brygady w stanie spoczynku Tadeusz Jastrzębski ps. ?Jabłoński?, ?Jabłonowski?, ?Powała?. Trzecią osobą II Zastępca Komendanta Głównego oraz Kwatermistrz NOW Jerzy Iłłakowicz ps ,,Alfred”, ,,Zawisza”, ,,Michał”. Komendantowi Głównemu podlegała Komenda Główna NOW której struktura organizacyjna przedstawiała się następująco:

  • Oddział I Organizacyjny (szef podporucznik rezerwy Wiktor Radziszewski ps. ,,Wiktor”, ,,Wiktor Misiewicz”, ,,Reński
  • Oddział II Wywiadowczy (szef podporucznik rezerwy Witold Gostomski ps. ,,Hubert”, ,,Tatarkiewicz”, ,,Wiktor Grabowski”, ,,Nałęcz”),
  • Oddział III Operacyjno-Wyszkoleniowy (szef kapitan Tadeusz Boguszewski ps. ,,Wacław III”, ,,Bielecki”, ,,Wacław Nakonieczny”),
  • Oddział Oświatowo-Wychowawczy (szef podporucznik rezerwy Julian Sędek ps. ?Juliusz Mac?, ?Juliusz Mackiewicz?),
  • Biuro Fałszerstw (szef Zygmunt Łada a następnie Władysław Weker ps. ,,Franek”).

Komenda Główna Związku Jaszczurczego powstała w 1940 roku. Udało się jej stworzyć skuteczny system dowodzenia i łączności ze strukturami w terenie oraz opracowanać podstawowe dokumenty sztabowe i ogólnoorganizacyjne. Nadzór nad Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy sprawowała Grupa ,,Szańca” ,któremu podlegały przede wszystkim sprawy polityczne. Dużym i bardzo istotnym problemem ZJ był braki w kadrze oficerskiej. W Sztabie Głównym znajdował się tylko jeden oficer zawodowy kapitan Tadeusz Boguszewski a w komendach poszczególnych okręgów było kilku innych oficerów zawodowych jak podpułkownik pilot Piotr Abakanowicz i kapitan Antoni Dąbrowski. Pozostali oficerowie byli rezerwistami których również brakowało. Wobec tych braków ,,Grupa ,,Szańca” nawiązała współpracę z oficerami skonfliktowanymi z ZWZ/AK takimi jak pułkownik dyplomowany Tadeusz Kurcyusz. Oprócz tego skontaktowali się z przedwojennymi wyższymi oficerami w stanie spoczynku którzy byli przeciwnikami sanacji takimi jak generałowie w stanie spoczynku: Józef Plisowski, Mieczysław Poniatowski, Radosław Dzierżykraj-Stokalski, Stanisław Bułak-Bałachowicz czy Tadeusz Jastrzębski. Nawiązali także kontakt z zdegradowanym w okresie międzywojennym generałem Michałem Żymierskim i wypuszczonym przez Niemców z obozu pułkownikiem Julianem Skokowskim. Rozmowy te nie zakończyły się jednak wydatnym sukcesem. Co ciekawe zarówno Żytomierski jak i Skokowski zostali po wojnie oficerami Ludowego Wojska Polskiego gdzie współpracując z komunistami dosłużyli się wysokich stopni i odznaczeń… Równolegle do struktur organizacyjnych zaczęły powstawać struktury terenowe. Do 1941 roku struktury terenowe Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy prezentowały się następująco:

  • Okręg Warszawa-miasto,
  • Okręg Warszawa-województwo,
  • Okręg Kraków,
  • Okręg Kielce,
  • Okręg Częstochowa,
  • Okręg Białystok,
  • Okręg Mazowsze,
  • Okręg Lublin,
  • Okręg Lwów.

Natomiast w październiku 1941 roku utworzono Komendę/Inspektorat Ziem Zachodnich w ramach której stworzono następujące okręgi:

  • Okręg Pomorze,
  • Okręg Poznań,
  • Okręg Łódź,
  • Okręg Śląsk.

Jak widać przedwojenna II Rzeczpospolita Polska została podzielona przez Związek Jaszczurczy na 13 okręgów. Okręgi dzieliły się na powiaty. Powiaty dzieliły się na gminy. W terenie przewidziano powołanie Wojskowych Rejonów Wydzielonych (odpowiedników inspektoratów rejonowych w Armii Krajowej) na potrzeby przyszłego powstania narodowego. Największe wpływy ZJ zdobył w Warszawie i okolicach (około 1,500 członków), Kieleckiem (około 2000 członków), Radomskiem (około 1,500 tysięcy członków) i Łódzkiem (około 300 członków). Związek Jaszczurczy nie prowadził żadnych działań partyzanckich ze względu na brak możliwości takiej walki wobec ogromnej przewagi okupanta. Formowano natomiast tzw. ,,jednostki mobilizacyjne” ,które były jednostkami skadrowanymi posiadającymi jedynie dowództwo. Na czas powstania miały one rozwinąć się w Wojskowych Rejonach Wydzielonych w regularne oddziały partyzanckie. Natomiast poszczególne komendy okręgów oraz Inspektorat Ziem Zachodnich dysponowały własnymi niewielkimi oddziałami Akcji Specjalnej (odpowiednik Kedywu w Armii Krajowej), które prowadziły działania typowo konspiracyjne takie jak akcje odwetowe, wykonywanie wyroków śmierci, zdobywanie środków finansowych oraz broni i wszelkiego rodzaju zaopatrzenie. Związek Jaszczurczy utworzył także swój własny zalążek administracji cywilnej – Komisariat Cywilny (kierowany od początku przez Jerzego Olgierda Iłłakowicza a następnie dr Kazimierza Gluzińskiego ps. ,,Franciszek Górnicki”. Początkowo instytucja ta zajmowała się przygotowaniem planu opanowania Prus Wschodnich i Ziem do Odry i Nysy Łużyckiej. Plany te zakładały zbrojne opanowanie tych terenów przez oddziały wojskowe Związku Jaszczurczego a następnie szybkie obsadzenie tych terenów przez aparat administracyjny Komisariatu Cywilnego. Związek Jaszczurczy podobnie jak większość innych organizacji konspiracyjnych wydawał wiele pism konspiracyjnych takich jak ,,Pochodnia? (a następnie nazwa zmieniona na ?Na Zachodnim Szańcu?), ?Naród i Wojsko? oraz ?Polska Informacja Prasowa? wśród których główną rolę odgrywał ,,Szaniec”. 17 czerwca 1942 roku Niemcy wykryli i zlikwidowali główną siedzibę drukarni Wydziału Oświatowo-Wychowawczego KG ZJ w Warszawie na Powiślu przy ul. Przemysłowej 28 (w pomieszczeniach kotłowni Fabryki Siatek Drucianych) oraz magazynu materiałów propagandowych, w którym znajdowało się wówczas około 10 tysięcy plakatów, liczne broszury i prasa, a także kilkaset listów z ostrzeżeniami do urzędników i policji niemieckiej, co praktycznie unicestwiło propagandę ZJ na jakiś czas.

Grafika patriotyczna z Jaszczurką czyli symbolem Związku Jaszczurczego który następnie przejęły Narodowe Siły Zbrojne jako jeden ze swoich najbardziej rozpoznawalnych symboli obok Krzyża NSZ / Źródło: Grafika Patriotyczna (domena publiczna).

Grafika patriotyczna z Jaszczurką czyli symbolem Związku Jaszczurczego który następnie przejęły Narodowe Siły Zbrojne jako jeden ze swoich najbardziej rozpoznawalnych symboli obok Krzyża NSZ / Źródło: Grafika Patriotyczna (domena publiczna).

Ogromne osiągnięcia Związek Jaszczurczy osiągnął także w dziedzinie wywiadu wojskowego, komunikacyjnego i przemysłowego. Szczególne osiągnięcia na tym polu miał Wydział ,,Zachód” w Oddziale II Komendy Głównej Związku Jaszczurczego (pod kierownictwem porucznika rezerwy Stanisława Jeute ps. ,,Cezary”, ,,Wilk”). Tereny zachodniej Polski włączone do Rzeszy były oraz całego terytorium III Rzeszy Niemieckiej były oplecione gęstą siatką wywiadowczą. Ziemie Polskie włączone do rzeczy podzielono na okręgi takie jak Bydgoszcz, Gdynia, Gniezno, Łódź, Poznań, Starograd Gdański i Żninie. Tereny III Rzeszy na okręgi takie jak: Berlin, Brandenburgia, Bawaria, Brema, Gdańsk, Hamburga, Monachium, Pomorze Wschodnie z Królewcem, Pomorze Zachodnie, Śląsk, Westfalia i Zagłębia Ruhry. Agentami wywiadu ZJ byli zarówno polscy agenci podający się za Niemców jak i zwykli Polacy ,którzy pracowali przymusowo na terenie Niemiec a nawet Niemcy którzy chcieli walczyć z nazistami i z pełną świadomością ze względów moralnych podjęli współpracę z Polakami. Informacje od agentów były przekazywane do Oddziału II Komendy Głównej Związku Jaszczurczego a następnie do Oddziału II Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej (ze względu na brak bezpośredniego kontaktu z Polskim Rządem na Uchodźstwie w Londynie. Przepływ tych informacji kontrolowała grupa Zakonu Narodowego Organizacji Polskiej. Po powstaniu Inspektoratu Ziem Zachodnich w październiku 1941 roku wywiad Związku Jaszczurczego został do niego całkowicie włączony. Osiągnięcia wywiadu Związku Jaszczurczego są oszałamiające. Przykładowo należą do nich zdobycie informacji na temat agresji Niemiec na Grecję, zdobycie daty zamierzonego ataku niemieckiej Afrika Korps na Aleksandrię w Egipcie czy informacji na temat budowy i konstrukcji niemieckich U-bootów w stoczniach w Gdynii, Gdańsku i Elblągu a także informacji na temat położenia i przeznaczenia strategicznie ważnych niemieckich fabryk zbrojeniowych na terenie III Rzeszy. Informacje te miały ogromny wpływ na przebieg wojny i przyczyniły się do spektakularnych akcji Aliantów czy równie spektakularnych klęsk Niemców. Żadne państwo alianckie nie posiadało równie potężnej i tak głębokiej siatki wywiadowczej jak polski Związek Jaszczurczy. Dlatego wywiad ZJ był zażarcie zwalczany przez niemieckie Gestapo które już w 1940 roku utworzyło specjalny oddział ,,Sonderkommando ZJ” przeznaczony tylko i wyłącznie do zwalczania Związku Jaszczurczego. Po dwóch latach na początku 1942 roku Gestapo udało się osłabić wywiad ZJ po przez rozbicie części siatek wywiadowczych. W jednym z większych procesów polskich agentów wywiadu w Berlinie. 31 członków kierownictwa wywiadu ZJ zostało skazanych na śmierć przez ścięcie. Nie na rozstrzelanie czy powieszenie w jaki standardowo skazywano schwytanych agentów wywiadu a właśnie ścięto co było zarezerwowane dla najwybitniejszych i najzdolniejszych wrogów III Rzeszy których naziści darzyli ogromnym szacunkiem a nawet podziwem. Większość sukcesów wywiadu Związku Jaszczurczego a od połowy 1942 roku Narodowych Sił Zbrojnych zostało przywłaszczonych przez Armię Krajową która przekazywała te informacje na Zachód. Przywłaszczenie sukcesów przez AK i zapomnienie o wybitnych agentach wywiadu ZJ a później NSZ jest wyjątkowo niesprawiedliwe i krzywdzące dla tych ludzi którzy za swoją śmiertelnie niebezpieczną a jakże istotną pracę często płacili najwyższą cenę… W 1942 roku Związek Jaszczurczy liczył według jednych szacunków od 7 do 10 tysięcy członków natomiast badacze z kręgów narodowych oceniają jego liczebność na około 60 tysięcy osób. Osobiście uważam ,że prawda leży w tym przypadku. Świadczy o tym błyskawiczny rozrost organizacji oraz ogromne osiągnięcia których bez licznej kadry osobowej nie mogli by osiągnąć. Po rozłamie w Narodowej Organizacji Wojskowej na tle scalenia z Armią Krajową secesyjna część NOW połączyła się z ZJ i innymi pomniejszymi konspiracyjnymi organizacjami narodowymi 20 września 1942 roku w skutek czego zostały powołane do życia Narodowe Siły Zbrojne.

Narodowe Siły Zbrojne

Pierwszy Komendant Główny NSZ - pułkownik dyplomowany Ignacy Oziewicz ps. ?Czesław" / Źródło: www.onr.czyz.org (domena publiczna)

Pierwszy Komendant Główny NSZ – pułkownik dyplomowany Ignacy Oziewicz ps. ?Czesław” / Źródło: www.onr.czyz.org (domena publiczna).

Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych:

Za datę powstanie Narodowych Sił Zbrojnych uważa się 20 września 1942 roku, kiedy to pierwszy komendant NSZ pułkownik Ignacy Oziewicz wydał pierwszy rozkaz o powstaniu NSZ i objęciu przez niego funkcji jej komendanta. Jak wspomniałem wcześniej bezpośrednią przyczyną powstania Narodowych Sił Zbrojnych – drugiej po Armii Krajowej podziemnej organizacji konspiracyjnej był rozłam w Stronnictwie Narodowym i Narodowej Organizacji Wojskowej na tle scalenia z Armią Krajową. Jedna część przywództwa SN i dowództwa NOW była za połączeniem z AK/ZWZ argumentując to potrzebą stworzenia spójnej i dobrze zarządzanej, jednej dużej polskiej organizacji konspiracyjnej która mogła by prowadzić skoordynowaną wojnę z niemieckim okupantem oraz w godzinie ,,W” zorganizować wielkie narodowe powstanie antyniemieckie. Druga część przywództwa SN i dowództwa NOW sprzeciwiała się bardzo temu pomysłowi argumentując to zagrożeniem ułatwienia niemieckiemu okupantowi zniszczenia całego polskiego podziemia konspiracyjnego po przez zniszczenie głównych struktur Armii Krajowej. Punktem kulminacyjnym rozłamu było niepoinformowanie części struktur w SN i NOW o umowie scaleniowej z Armią Krajową co wywołało ich bunt i secesję. Pośrednią przyczyną rozłamu w NOW była chęć powołania nowej, szerszej narodowej organizacji konspiracyjnej w skład której weszły by większość pomniejszych i rozczłonkowanych konspiracyjnych formacji narodowych. Zaraz po rozłamie politycy secesyjnej części Stronnictwa Narodowego ,,Wielka Polska” będący politycznym przywództwem secesyjnej części NOW podjęli rozmowy i negocjacje z Grupą ,,Szańca” będącym politycznym przywództwem secesyjnej części Związku Jaszczurczego w sprawie utworzenia Narodowych Sił Zbrojnych. Do NSZ oprócz tego w jej skład weszło kilka mniejszych organizacji narodowych w tym: Legion Unii Narodów Słowiańskich, Narodowa Konspiracja Niepodległości, Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny, Zakon Odrodzenia Polski i Zbrojne Pogotowie Narodu. Częściowo do NSZ przyłączyło się także kilka innych organizacji narodowych taki jak: Bojowa Organizacja ,,Wschód”, Konfederacja Zbrojna, Korpus Obrońców Polski, Młody Nurt, Organizacja Wojskowa ,,Wilki”, Polska Organizacja Zbrojna, Polskie Wojska Unijne Załoga Partyzantów Wojskowych i Związek Kobiet Czynu oraz część oddziałów z Armii Krajowej głównie z okręgu mazowieckiego i białostockiego gdzie doszło do tego w skutek rażących niekompetencji miejscowych dowódców oddziałów i wywiadu AK. Na czele nowo powstałej organizacji stanął dotychczasowy zastępca Komendanta Głównego NOW – pułkownik Ignacy Oziewicz.

Krzyż NSZ na tablicy pamiątkowej w Sanoku / Źródło: Wikimedia Commons.

Krzyż NSZ na tablicy pamiątkowej w Sanoku / Źródło: Wikimedia Commons.

Struktura organizacyjna Narodowych Sił Zbrojnych:

Dowództwo NSZ skupiało się w utworzonej w październiku 1942 roku Komendzie Głównej NSZ. Na czele tej organizacji stał Komendant Główny NSZ. Jako pierwszy stanowisko to objął pułkownik Ignacy Oziewicz. Był to przedwojenny oficer zawodowy ,który swoją karierę w Wojsku Polskim rozpoczął w lutym 1919 roku i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Przez okres międzywojenny pełnił czynną służbę awansując stopniowo od dowódcy pułku do dowódcy dywizji. W czasie Kampanii Wrześniowej dowodził dowódca 29 Dywizji Piechoty. Po rozbiciu swojej jednostki i internowaniu na Litwie powrócił do Polski gdzie wstąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej w której awansował do stopnia zastępcy Komendanta Głównego i szefa Oddziału Operacyjnego. Ze względu na swoje antysanacyjne poglądy wobec próby scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej z Armią Krajową stanął na czele secesyjnej części tej formacji ,która wspólnie z Związkiem Jaszczurczym utworzyła Narodowe Siły Zbrojne. Funkcje komendanta NSZ sprawował od 20 września 1942 roku do 9 czerwca 1943 roku gdy został aresztowany przez Niemców. Przy KG NSZ funkcjonował sztab na czele którego stał Szef Sztabu. Pierwszym Szefem Sztabu KG NSZ został major dyplomowany a następnie podpułkownik NSZ Edmund Ludwik Michalski ps. ?Kajetan? ,który sprawował swoją funkcje od 20 września 1942 roku do kwietnia 1943 roku. Sztab KG NSZ dzielił się na 5 Oddziałów:

  • Oddział I Organizacyjny (dowódca major a następnie podpułkownik NSZ Tadeusz Danilewicz od 20 września 1942 roku do kwietnia 1944 roku),
  • Oddział II Wywiadowczy (dowódca podpułkownik dyplomowany Wacław Berka od 20 września 1942 roku do grudnia 1942 roku a później podporucznik a następnie major NSZ Witold Gostomoski ps. ?Nałęcz?, ?Hubert?, ?Witold? od grudnia 1942 roku do września 1944 roku),
  • Oddział III Operacyjno-Wyszkoleniowy (dowódca kapitan a następnie podpułkownik NSZ Tadeusz Boguszewski ps. ?Wacław III?, ?Bielecki?, ?Wacław Niekonieczny? od 20 września 1942 roku do lipca 1944 roku),
  • Oddział IV Kwatermistrzowski (dowódca kapitan dyplomowany Jan Ostrowski od 20 września 1942 roku do stycznia 1945 roku),
  • Oddział V Łączności (dowódca nieznany ps. ,,Zbigniew Sawicki” od 20 września 1942 roku do stycznia 1945 roku),
  • Oddział VI Oświatowo-Wychowawczy a wcześniej Szefostwo Służby Oświatowo-Wychowawczej ( dowódca podporucznik rezerwy ,a następnie kapitan NSZ Julian Sędek ps. ?Juliusz Mac?, ?Mickiewicz” od 20 września 1942 roku do września 1943 roku).

oraz inne instytucje i służby pomocnicze:

  • Batalion Osłony KG NSZ (dowódca kapitan NSZ Mieczysław Dukalski od 1 stycznia do 21 lipca 1944 roku),
  • Biuro Fałszerstw (dowódca podporucznik Władysław Weker od 20 września 1942 roku do 1 sierpnia 1944 roku),
  • Biura Informacji (dowódca podchorąży Mirosław Ostromęcki od 20 września 1942 roku do 1 sierpnia 1944 roku),
  • Brygada Dyspozycyjna Komendanta Głównego NSZ ( dowódca kapitan a następnie podpułkownik NSZ Zygmunt Reliszko (od lutego 1943 roku do 3 października 1944 roku),
  • Centralny Wydział Finansowy (dowódca kapitan a następnie major NSZ Jerzy Olgierd Iłlakowicz od 20 września 1942 roku do 1 sierpnia 1944 roku),
  • Oddział Bojowy przy KG NSZ (dowódca porucznik Tadeusz Siemiątkowski od 20 września 1942 roku do 1 sierpnia 1944 roku),
  • Służba Duszpasterstwa (dowódca ksiądz kapitan NSZ Michał Poradowski od 20 września 1942 roku do 1 lutego 1944 roku),
  • Szefostwo Służby Oświatowo-Wychowawczej (dowódca podporucznik rezerwy a następnie kapitan NSZ Julian Sędek ps. ?Juliusz Mac?, ?Mickiewicz” od 20 września 1942 roku do września 1943 roku),
  • Wojskowa Służba Kobiet (kapitan Halina Reszke od 20 września 1942 roku do 1 sierpnia 1944 roku).

Po za tym istniał właściwy Pion Wojskowy Narodowych Sił Zbrojnych który dzielił się na:

  • Oddziały Akcji Specjalnej,
  • Oddziały Dyspozycyjne,
  • Oddziały Partyzanckie,
  • Oddziały Pogotowia Akcji Specjalnej.

Pierwsze oddziały Akcji Specjalnej i Pogotowia Akcji Specjalnej (czyli stricte wojskowe oddziały NSZ) zaczęły powstawać już w październiku 1942 roku z rozkazu Komendanta Głównego NSZ pułkownika Ignacego Oziewicza o uruchomieniu Akcji Specjalnej numer 1. Formacja ta była wzorowana na Armii Krajowej. Rozkaz ten zawierał nakaz likwidowania band wywrotowych i przestępczych, a walkę z hitlerowskimi ekspedycjami karnymi podejmować tylko w przypadku rażącej niesłuszności okupanta oraz zdobywać środki materialne poprzez napady na okupacyjne urzędy skarbowe, poczty itp. Przywództwo Narodowych Sił Zbrojnych i Stronnictwa Narodowego pod koniec 1942 roku zrozumiało ,że sytuacja geopolityczna uległa zmianie. Ofensywa niemiecka na wschodzie zaczęła się załamywać i inicjatywę zaczęli przejmować Sowieci. Narodowcy jak żadna inna formacja polityczna zdawali sobie sprawę jakie zagrożenie niesie za sobą komunizm i niosąca ją na bagnetach Armia Czerwona. Dlatego na równi z walką z Niemcami stawiano walkę z wewnętrznym wrogiem jakie były grupy przestępcze i rabunkowe które wykorzystywały okupację do własnych, zbrodniczych celów oraz walki z sowiecką agenturą i bandami które stanowiły forpocztę komunizmu w Polsce. Choć należy zaznaczyć ,że zarówno Niemcy jak i Sowieci byli przez cały okres istnienia NSZ wrogiem równorzędnym. Po wojnie dokument ten został celowo sfałszowany przez komunistów w celach politycznych skąd też bierze się wiele nieuzasadnionych kontrowersji w temacie Narodowych Sił Zbrojnych. Jeszcze przed końcem 1942 roku wydano rozkaz Akcji Specjalnej numer 2 który nakazywał strukturom NSZ udzielać pomocy ludności polskiej wypędzonej z Zamojszczyzny wysiedlanej w ramach niemieckiej operacji ,,Aktion Zamość”. Oddziały AS i PAS miały za zdanie wykonywanie zadań specjalnych zleconych przez regionalne struktury NSZ takie jak likwidacja konfidentów i zdrajców czy niemieckich funkcjonariuszy aparatu okupacyjnego, odbijanie więźniów, zdobywanie broni, amunicji, zaopatrzenia, żywności i pieniędzy na okupancie oraz ochrona ludności cywilnej przed bandytami i okupantami itp. Pierwszymi Oddziałami Partyzanckimi zaczęły powstawać również jesienią 1942 roku. Część z nich była już istniejącymi oddziałami leśnymi dotychczas podporządkowanymi Narodowej Organizacji Wojskowej i Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy choć zaczęto formować również nowe oddziały partyzanckie NSZ. Oddziały Partyzanckie miały za zadanie prowadzenie akcji dywersyjno-partyzanckich przeciwko okupantowi, ochrona ludności cywilnej przed bandytami i okupantami, gromadzenie broni i amunicji, szkolenie wojskowe poszczególnych żołnierzy i oddziałów i przygotowywanie się do powstania powszechnego w chwili klęski Niemiec i zwycięstwa aliantów. Oddziały Dyspozycyjne również zaczęły powstawać jesienią 1942 roku jako oddziały podległe bezpośrednio po Komendę Główną NSZ lub komendy poszczególnych okręgów lub powiatów. Miały one za zdanie ochronę struktur dowodzenia i wykonywanie akcji i operacji zleconych przez komórki dowodzenia którym były podległe. Wszystkie te opisane powyżej formacje były zbrojnym ramieniem Narodowych Sił Zbrojnych.

Mapa organizacji terenowej NSZ / Źródło: Wikimedia Commons

Mapa organizacji terenowej NSZ / Źródło: Wikimedia Commons

Struktura terenowa Narodowych Sił Zbrojnych:

Struktura terenowa NSZ opierała się głównie na przedwojennym podziale administracyjnym II Rzeczpospolitej Polskiej (aczkolwiek z większymi lub mniejszymi korektami w granicach województw). Przedstawiała się następująco. Najwyższą najwyższą jednostką organizacji terenowej był inspektoraty. Inspektoraty dzieliły się na okręgi. Okręgi dzieliły się na powiaty. Powiaty dzieliły się na placówki. Zaraz po utworzeniu NSZ teren dawnej II Rzeczpospolitej Polskiej podzielono na 6 inspektoratów:

  • Inspektorat Ziem Północnych (północną część województwa warszawskiego i województwo białotockie),
  • Inspektorat Ziem Północno-Wschodnich (województwo wileńskie, województwo nowogródzkie, województwo poleskie i województwo wołyńskie ,który ostatecznie nie powstał),
  • Inspektorat Ziem Centralnych (miasto stołeczne Warszawa, południowa część województwa warszawskiego i północna część województwa lubelskiego),
  • Inspektorat Ziem Zachodnich (województwo pomorskie, województwo poznańskie, województwo łódzkie, mniejsza, zachodnia część województwa kieleckiego i województwo śląskie),
  • Inspektorat Ziem Południowo-Zachodnich (większa, wschodnia część województwa kieleckiego i południowa część województwa lubuskiego),
  • Inspektorat Ziem Południowo-Wschodnich (województwo krakowskie, województwo lwowskie, województwo tarnopolskie i województwo stanisławowskie).

W skład tych inspektoratów wchodziło 14 okręgów:

  • Okręg IA Warszawa-miasto (obszar miasta stołecznego Warszawy),
  • Okręg IB Warszawa-powiaty (południowa część województwa warszawskiego otaczający Warszawę),
  • Okręg II Mazowsze Północne (północna część województwa warszawskiego,
  • Okręg III Lubelski (południowa część województwa lubelskiego),
  • Okręg IVC Rzeszowski (zachodnia część województwa lwowskiego),
  • Okręg V Kielecki ,a następnie Kielecko-Rzeszowski (większa, zachodnia część województwa kieleckiego),
  • Okręg VII Krakowski (województwo krakowskie),
  • Okręg VIII Częstochowski (zachodnia, mniejsza część województwa kieleckiego),
  • Okręg IX Łódzki (województwo łódzkie),
  • Okręg X Poznański (województwo poznańskie),
  • Okręg XI Pomorski (województwo pomorskie),
  • Okręg XII Podlaskie (północna część województwa lubelskiego),
  • Okręg XIII Białostocki (województwo białostockie),
  • Okręg XIV Lwowski (zachodnia część województwa lwowskiego, województwo tarnopolskie i województwo stanisławowskie).

Podział ten był bardzo zbliżony do struktury terenowej Armii Krajowej. Jak widać struktura ta pokrywała się praktycznie z podziałem administracyjnym II RP z tą różnicą, że niektóre województwa były dzielone a inne scalane.

Zdjęcie powojenne Sekretarza Generalnego Zbigniewa Stypułkowskiego / Źródło: www.onr.czyz.org (domena publiczna).

Zdjęcie powojenne Sekretarza Generalnego Zbigniewa Stypułkowskiego / Źródło: www.onr.czyz.org (domena publiczna).

Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna:

Powstanie TNRP było następstwem rozłamu w Narodowej Organizacji Wojskowej i Stronnictwie Narodowym. W wyniku rozłamu w NOW z secesyjnej jej części oraz Związkiem Jaszczurczym powstały NSZ. W wyniku rozłamu w Stronnictwie Narodowym powstała secesyjne Stronnictwo Narodowe połączyło się z Grupą ,,Szańca” tworząc TNRP. Narodowe Siły Zbrojne jako organizacja stricte wojskowa nie prowadziła żadnych działań politycznych i potrzebowały nad sobą politycznego zwierzchnictwa (odpowiednik Delegatury Rządu na Kraj w Armii Krajowej) którym była właśnie Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna. Za datę powstania TNRP uznaje się 8 maja 1943 roku. W jej skład wchodziło 40 osób. Jej organem wykonawczym było Prezydium TNRP w skład którego wchodzili: August Michałowski (SN), Otmar Wawrzkowicz (ZJ), Jan Matłachowski (SN), Jerzy Olgierd Iłłakowicz (ZJ), Karol Stojanowski (SN), Tadeusz Salski (ZJ), Władysław Marcinkowski (ZJ), Zbigniew Stypułkowski (SN). Jego skład prezentował się następująco:

  • Sekretarz Generalny – Zbigniew Stypułkowski ps. ,,Zbyszek”, ,,Czemp”, ,,Sobota”, ,,Cze-ski”,
  • Kierownik Organizacyjno-Wykonawczy Otmar Wawrzkoniewcz ps. ,,Oleś”, ,,Kaczkowski”,
  • Kierownik Wydziału Wojskowego – August Michałowski ps. ,,Roman”,
  • Kierownik Wydziału Finansowego – Jerzy Olgierd Iłłakowicz ps. ,,Michał Zawisza”,
  • Kierownik Wydziału Propagandowo-Politycznego – Jan Matłachowski ps. ,,Ostoja”,
  • Kierownik Wydziału Służby Cywilnej – Tadeusz Salski ps. ,,Tadeusz”,
  • Kierownik Konsolidacji Obwodu Narodowego – Karol Stojanowski ps. ,,Karol”, ,,Błażej”,
  • Członek Prezydium ? Władysław Marcinkowski ps. ,,Jaxa”, ,,Władysław”, ,,Jaxa Szymkiewicz”.

Każdy z wyżej wymienionych 8 członków Prezydium TNRP był przedwojennym działaczem Stronnictwa Narodowego lub Obozu Narodowo-Radykalnego. Najwybitniejszą postacią z tego grona jest Zbigniew Stypułkowski który był najmłodszym przedwojennym posłem na Sejm II RP oraz wybitnym działaczem i wizjonerem polskiego środowiska narodowego. Jak widać pomiędzy dwoma scalonymi organizacjami w TNRP zachowała się równowaga sił. Na 8 członków Prezydium czterech należało wcześniej do wcześniejszego Stronnictwa Narodowego a czterech kolejnych należało wcześniej do Grupy ,,Szańca”. Do kompetencji tej organizacji należało przede wszystkim prowadzenie działalności politycznej w imieniu Narodowych Sił Zbrojnych oraz reprezentowani ich w kontaktach z innymi polskimi organizacjami konspiracyjnymi takimi jak ZWZ/AK czy BCh. Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna była organem politycznym Narodowych Sił Zbrojnych. Rada ta miała stać się zalążkiem tymczasowego rządu polskiego po wyzwoleniu Polski w końcowej fazie wojny. Miała sprawować władzę w Polsce do pierwszych powszechnych wyborów samorządowych i parlamentarnych po zakończeniu wojny.

Kierownik Grupy Prawno-Administracyjnej Pułkownik Stanisław Kasznica ps. "Wąsowski" (późniejszy Komendant Główny NSZ) / Źródło: www.onr.czyz.org (domena publiczna).

Kierownik Grupy Prawno-Administracyjnej Pułkownik Stanisław Kasznica ps. „Wąsowski” (późniejszy Komendant Główny NSZ) / Źródło: www.onr.czyz.org (domena publiczna).

Służba Cywilna Narodu:

Powstanie SCN podobnie jak TNRP było następstwem powstania Narodowych Sił Zbrojnych. Powstała ona w wyniku przekształcenia i powiększenia Komisariatu Cywilnego Związku Jaszczurczego o członków administracji secesyjnej części NOW. Za datę jej powstania uznaje się koniec września 1942 roku czyli w tym samym czasie co NSZ. Jej kierownikiem był Kazimierz Gluziński ps. ,,Franciszek Górnicki” z KC ZJ a jego zastępcą został Stanisław Froelich ps. „Hieronim Rudzki” z SN. Organem doradczym kierownika SCN była rada kierowników Grup Wydziałów oraz szef Wydziału Organizacyjnego (sekretariatu). Sekretarzem (sekretarzem generalnym) SCN był mgr inż. Tadeusz Skarzyński ps. „Malarski”, „Farbiarz”, „Bończa”, „Olsza”. Struktura organizacyjna SCN prezentowała się następująco:

  • Grupa Gospodarcza (kierownik dr inż. Stefan Nowicki ps. „Rogala”) składający się z Wydziałów: Finansowego, Handlowego, Rolniczego, Przemysłowego, Statystycznego i Biura Planowania,
  • Grupa Wychowania Narodowego (kierownik prof. Ludwik Jaxa-Bykowski) składający się z Wydziałów: Kultury i Oświaty oraz Wyznań Religijnych,
  • Grupa Techniczna składający się z Wydziałów: Robót Publicznych, Komunikacji i Telekomunikacji,
  • Grupa Prawno-Administracyjna (kierownik Stanisław Kasznica) składający się z Wydziałów: Prawego, Wschodniego, Zachodniego i Szefostwa Administracji,
  • Wydziały niezależne: Organizacyjny, Społeczny i Zdrowia (podległym bezpośrednio kierownikowi SCN.

Jak widać SCN składał się z 19 wydziałów zgrupowanych w 4 grupach. Podstawową komórką organizacyjną SCN był wydział a terenową powiat. Istniały też komórki wyższego rzędu w postaci grup wydziałów z kierownikiem na czele, które łączyły merytorycznie pokrewne wydziały. Podstawowa praca odbywała się na poziomie wydziałów i w komitetach na poziomie Grup Wydziałów. Istniało także 6 delegatur terenowych: czterech delegatur w Kielcach, Krakowie, Lublinie i Lwowie (podległe Szefostwu Administracji) oraz dwóch delegatur Śląsk i Pomorze-Mazury (podległe Wydziałowi Zachodniemu). Kierowali nimi komisarze cywilni lub kierownicy organizacyjni. Działalność SCN skupiała się głównie w Warszawie z racji tego ,że była to stolica przedwojennej Polski i miała nią pozostać także po jej zakończeniu. W jej składzie pracowało kilka tysięcy specjalistów z różnych dziedzin życia politycznego, społecznego i gospodarczego, którzy nie zawsze byli związani z obozem narodowym. Organem prasowym SCN było pismo „W Służbie Narodu”, które było wydawane w latach 1943-1944. Służba Cywilna Narodu była cywilną administracją Narodowych Sił Zbrojnych szykowaną na moment tzw. ,,powstania powszechnego”. SCN miało za zadanie utworzyć administrację państwową na wyzwolonych terenach i sprawować na nich tymczasową władzę do czasu pierwszych powszechnych wyborów samorządowych i parlamentarnych po zakończeniu wojny. Jednym z jej głównych zadań miało być także stworzenie polskiej administracji na wschodnich terenach III Rzeszy (które docelowo miały zostać włączone w granice Polski) by postawić aliantów jeszcze przed zakończeniem wojny przed faktem dokonanym. Narodowcy nie chcieli dopuścić by powtórzyła się sytuacja z września 1939 roku gdy Polska została zaatakowana przez Niemcy z trzech stron dlatego dążyli do stworzenia jednej granic z Niemcami na linii Odry i Nysy. Kaprysem historii jest to ,że właśnie ten pomysł polskich narodowców został wykonany niemalże w zupełności przez komunistyczne Związek Sowiecki…

Grafika patriotyczna z motywem Narodowych Sił Zbrojnych / Źródło: Grafika Patriotyczna (domena publiczna).

Grafika patriotyczna z motywem Narodowych Sił Zbrojnych / Źródło: Grafika Patriotyczna (domena publiczna).

Początki Narodowych Sił Zbrojnych: 

Utworzenie Narodowych Sił Zbrojnych spotkało się w oczywisty sposób z dezaprobatą Armii Krajowej. Było to spowodowane pokrzyżowaniem planów AK co do scalenia narodowych organizacji konspiracyjnych z nią oraz powstanie nowej, dużej i konkurencyjnej polskiej dużej organizacji konspiracyjnej całkowicie niezależnej od AK. 11 kwietnia 1943 roku w oficjalnym organie Komendy Głównej Armii Krajowej ?Biuletynie informacyjnym? ukazało się oświadczenie Delegata Rządu Jana Piekałkiewicza pod tytułem ?Warcholstwo? ,które w wyraźny sposób potępiało utworzenie NSZ. Spowodowało to kontrakcje ze stron organów prasowych NSZ. Ta walka prasowa pomiędzy obiema organizacjami mimo próby jej zażegnania przez dowództwa obu organizacji trwała znaczny czas. Pierwsze miesiące funkcjonowania świeżo powstałych Narodowych Sił Zbrojnych poświęcono na organizacje struktur organizacyjnych i terytorialnych (opisanych powyżej). Kręgosłupem tej organizacji stały się jej dwa największe człony: Narodowa Organizacja Wojskowa i Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy dzięki czemu w bardzo w ciągu kilku miesięcy udało się zbudować nową, dużą narodową organizację konspiracyjną na terenie prawie całej przedwojennej II Rzeczpospolitej (nie udało się to jedynie na Kresach Wschodnich z pominięciem Lwowszczyzny). W części okręgów budowanie struktur NSZ ograniczyło się do włączenia nowo przyłączonych formacji do istniejących struktur ale w części okręgów konieczna była budowa struktur od nowa. Większość szeregowych żołnierzy NSZ stanowili dawni żołnierze NOW którzy nie przyłączyli się do AK oraz ZJ choć nie brakowało nowych ochotników. Większość kadry oficerskiej NSZ stanowili dotychczasowi oficerowie NOW i ZJ oraz wcześniejsi oficerowie ZWZ/AK tacy jak pułkownik dyplomowany Tadeusz Kurcyusz i major (a następni pułkownik NSZ) Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski (którzy później zostali komendantami głównymi NSZ) choć napływał także nowy narybek młodych oficerów z powstających podziemnych szkół podchorążych. W większości miast na terenie Generalnego Gubernatorstwa i Ziem włączonych do Rzeszy zaczęły powstawać placówki konspiracyjne NSZ. Na wsiach i w lasach zaczęły powstawać pierwsze leśne oddziały partyzanckie. Większość z nich skupiona była na terenie Kielecczyzny i Lubelszczyzny (Okręgów III i V) ze względu na występujące tam dobre warunki terenowe dla istnienia większych formacji leśnych, dużej liczebności struktur NSZ na tych terenach oraz trudności z kontrolą tych terenów przez niemieckiego okupanta. Na terenie Kielecczyzny było to oddziały partyzanckie porucznika ?Morskiego?, porucznika ?Bema? czy porucznika ?Groźnego? i wielu innych. Na Lubelszczyźnie natomiast były to oddziały partyzanckie oficerów porucznika ?Grota?, major ?Zęba?, porucznika ?Stepa?, porucznika ?Cichego? czy podporucznika ?Znicza? i wielu innych.

Program polityczno-wojskowy NSZ został streszczony w ,,Deklaracji Narodowych Sił Zbrojnych” z lutego 1943 roku, która brzmiała następująco:

,,NSZ są formacją ideowo-wojskową Narodu Polskiego.

NSZ skupiają w swych szeregach, niezależnie od podziałów partyjnych, wszystkich Polaków zdecydowanych na bezwzględną walkę z każdym wrogiem o Państwo Narodu Polskiego w należnych Mu powiększonych granicach, oparte na zasadach sprawiedliwości i moralności chrześcijańskiej.

NSZ – zbrojne ramię Narodu Polskiego, realizując wolę jego olbrzymiej większości, stawiają za swój pierwszy cel, zdobycie granic zachodnich na Odrze i Nissie Łużyckiej, jako naszych granic historycznych, jedynie i trwale zabezpieczających byt i rozwój Polski.

Do tego celu NSZ dążyć będą bezpośrednio i natychmiast po złamaniu się Niemiec i po wypędzeniu okupantów z Kraju.
Nasze granice wschodnie, ustalone traktatem ryskim, nie mogą podlegać dyskusji.

NSZ, stając na straży bezpieczeństwa i porządku odbudowującego się państwa, wystąpi zdecydowanie przeciw próbom uchwycenia władzy przez komunę oraz przeciw wszelkim elementom anarchii i ośrodkom terroru politycznego, niedopuszczającego do stanowienia przez Naród Polski o Jego ustroju i formie rządów.

NSZ jako formacja ideowo-wojskowa są zawiązkiem przyszłej Armji Narodowej. Szkoląc oraz wychowując oficerów i szeregowych w duchu Polskiej Ideologii Wojskowej, NSZ przygotowują kadry, których zadaniem będzie stworzenie wielkiej nowoczesnej Armji Narodowej.

W chwili obecnej NSZ poza pracami organizacyjno-wyszkoleniowemi, prowadzą walkę konspiracyjną z okupantem i likwidują dywersję komunistyczną. W razie gdyby akcja niemiecka zagrażała nam masowem wyniszczeniem NSZ pokierują zbiorowym oporem społeczeństwa.

Właściwy czas dla ogólnonarodowego powstania uwarunkowany będzie załamaniem potęgi militarnej Niemiec i musi być uzgodniony z naszymi aliantami.
NSZ dążą do scalenia akcji wojskowej w kraju pod rozkazami komendanta Sił Zbrojnych w Kraju.

Cele specjalne zawarte w Deklaracji NSZ oraz względy konspiracyjne uzasadniają zachowanie odrębności oddziałów NSZ w ramach Sił Zbrojnych w Kraju.”

Do głównych celów NSZ należała walka o niepodległość Polski w granicach zachodnich na Odrze i Nysie Łużyckiej (tzw. ,,Marsz na Zachód”) i granicach wschodnich ustalonych na mocy Traktatu Ryskiego z 1921 roku). Jeśli chodzi o powojenny program polityczne NSZ chciało przebudowy systemu sprawowania władzy po przez wzmocnienie roli i pozycji prezydenta i senatu w celu zlikwidowaniu przedwojennego chaosu parlamentarnego, decentralizacji organów administracji w celu rozwinięcia samorządów, wzmocnienia pozycji rodziny w społeczeństwie oraz stworzenie systemu edukacji opartego na katolickich zasadach etycznych, utworzenia Armii Narodowej w celu ochrony Państwa Polskiego przez wrogimi Polsce ustrojami nazistowskimi i sowieckimi, ograniczona reforma rolna na korzyść chłopów oraz prywatyzacja zakładów państwowych i oparcie gospodarki na własności prywatnej. NSZ było zagorzałym przeciwnikiem komunizmu i komunistów których bezwzględnie zwalczali jako największych wewnętrznych wrogów Narodu Polskiego oprócz band rabunkowych (choć tutaj należy zaznaczyć ,że większość żołnierzy GL/AL rekrutowała się z wcześniejszych bandytów…). Sprzeciwiano się zdecydowanie idei powstania antyniemieckiego proponowanego przez Armię Krajową w chwili wkroczenia Armii Czerwonej ze względu na brak jego sukcesu, ogromne straty wśród ludności cywilnej i szybką jego pacyfikacje czy to ze strony okupanta niemieckiego czy sowieckiego… Uważali także ,że walkę z Niemcami należy ograniczyć do niezbędnego minimum takiego jak zdobywanie broni i amunicji na okupancie, prowadzeniu działań dywersyjnych oraz akcji samoobrony ludności cywilnej i samej konspiracji. Motywowali to narażeniem na niepotrzebne straty zarówno ludności cywilnej jak i samej konspiracji ,która będzie niezbędna do wyzwolenia Polski i jej odbudowy. Należy zaznaczyć ,że głównym celem istnienia Polskiego Państwa Podziemnego i polskiej konspiracji niepodległościowej była przede wszystkim ochrona ludności cywilnej (czyli tzw. ,,substancji żywej narodu”), utrzymanie funkcjonowania państwowości Polskiej na czas okupacji oraz przygotowywanie się do zbrojnego wyzwolenia Ziem Polskich z chwilą klęski Niemiec i przyjścia z pomocą aliantów zachodnich.

Przysięga Narodowych Sił Zbrojnych / Źródło: Wikimedia Commons.

Przysięga Narodowych Sił Zbrojnych / Źródło: Wikimedia Commons.

Narodowe Siły Zbrojne miały także swoją przysięgę którą składali kandydaci chcący wstąpić do tej organizacji oraz która obowiązywała jej członków. Brzmiała ona następująco:

,,Ja walkę o Wielką Polskę uważam za najważniejszy cel mego życia. Mając szczerą i nieprzymuszoną wolę służyć Ojczyźnie, aż do ostatniej kropli krwi ? Wstępuję do Narodowych Sił Zbrojnych. Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu w Trójcy Świętej Jedynemu, że wiernie będę walczył o niepodległość Polski. Rozkazów wszystkich mych przełożonych będę słuchał i posłusznie będę je wykonywał. Tajemnic organizacyjnych będę wiernie strzegł. W pełni świadomości celu pierwej śmierć poniosę aniżeli zdradzę. Tak mi dopomóż Bóg i święta Syna Jego Męko i Ty Królowo Korony Polskiej.

Defilada GRH NSZ Warszawa z okazji 72 rocznicy utworzenia Narodowych Sił Zbrojnych 20 września 1942 roku

Defilada GRH NSZ Warszawa z okazji 72 rocznicy utworzenia Narodowych Sił Zbrojnych 20 września 1942 roku.

Podsumowanie:

Narodowe Siły Zbrojne (podobnie jak jego protoplaści czyli Narodowa Organizacja Wojskowa i Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy) to jedna z najbardziej zapomnianych polski konspiracyjnych organizacji niepodległościowych. Przyczynami tego stanu rzeczy jest zarówno celowe zapomnienia, demonizacja i wymazanie z kart historii niewygodnej wojskowej organizacji narodowej przez komunistów w czasach PRL którzy czynili z żołnierzy NSZ zdrajców, kolaborantów, bandytów, zbrodniarzy i morderców Żydów a aktualnie kontynuowane przez pogrobowców komunistów po 1989 roku oraz równie celowe lub nie zapomnienie na rzecz powszechnie znanej i wychwalanego ZWZ/AK do której NOW/ZJ/NSZ stanowiły organizacje bliźniacze jednak stwarzały także konkurencje ale mimo to przez całą okupację współpraca między tymi organizacjami kwitła. Dla wielu ludzi niewygodnych był, jest i będzie także narodowo-katolicki program tej organizacji który wbrew powielanym kłamliwym opiniom nigdy nie był ani antysemicki ani faszystowski. Siła i ilość narodowego podziemia konspiracyjnego w okupowanej Polsce doskonale obrazuje także popularność i poparcie znacznej części Narodu Polskiego dla przedwojennych narodowców. Każda z wymienionych przeze mnie powyżej organizacji takich jak Narodowa Organizacja Wojskowa, Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy czy sformowane w wyniku jej połączenia Narodowe Siły Zbrojne włożyły ogromny i nieoceniony wkład w Polskie Państwo Podziemne w latach 1939-1942. Stworzyli prężnie działające struktury organizacyjne i terenowe działające na praktycznie wszystkich terenach przedwojennej II Rzeczpospolitej Polskiej a nawet wykraczających po za ten obszar. Skoncentrowały w swoich szeregach dziesiątki tysięcy polskich patriotów wśród których dominował kwiat przedwojennej młodzieży polskiej która wychowana na wartościach takich jak Bóg, Honor, Ojczyzna za wszelką cenę broniła swojej Ojczyzny i Narodu Polskiego przed okupantem zarówno niemieckim jak i sowieckim. Obok wojskowej konspiracji stworzyli fundamenty pod wszystkie dziedziny każdego niepodległego państwa. Stworzono konspiracyjną administrację która była przygotowywana na dzień wyzwolenia ziem polskich spod wszystkich okupantów kiedy mogła by rozpocząć normalną i oficjalną działalność odbudowując Państwo Polskiego. Utworzono podziemne szkolnictwo wszystkich szczebli począwszy od podstawowego po studia wyższe gdzie młodzież polska mimo okupacji i wojny mogła kształcić się i rozwijać się nadal. Mimo okupacji i wojny wydawano dziesiątki czasopism i książek w których poruszano wszystkie możliwe tematy jakimi interesowało się polskie społeczeństwo. Wywiad wszystkich tych organizacji wykonał nieocenioną pracę na rzecz zwycięstwa nad III Rzeszą tworząc siatki wywiadowcze nie tylko na terenie przedwojennej Polski ale oplatając nią niemalże całe terytorium Rzeszy Niemieckiej. Agenci wywiadu tych organizacji zdobyli setki bezcennych informacji o których wspominałem które często wpływały na losy wojny ponosząc za to częstą najwyższą ofiarę. Jednak z powodu braku kontaktu z polskim rządem w Londynie informacje te były przekazywane dalej przez wywiad Armii Krajowej co powodowało przypisywanie osiągnięć wywiadu narodowych organizacji konspiracyjnych ZWZ/AK. Wszystko to było niesamowitym osiągnięciem narodowego podziemia konspiracyjnego które mimo wojny i okupacji dwóch totalitarnych reżimów podtrzymywało istnienie Państwa Polskiego i życie Narodu Polskiego z wszystkimi jego dziedzinami życia równolegle do konspiracji ZWZ/AK tworząc wspólnie z nim i innymi przedwojennymi środowiskami i organizacjami fenomen Polskiego Państwa Podziemnego. Bez względu na sympatie polityczne i stosunek do polskiego ruchu narodowego każdy współczesny Polak powinien znać prawdziwą historię polskiej narodowej konspiracji i pamiętać o jej bohaterach.

W kolejnym artykule z tego cyklu poruszę temat Narodowych Sił Zbrojnych od początku 1943 roku do lata 1944 roku. Jeśli popełniłem w tekście wszelkiego rodzaju błędy proszę pisać w komentarzach.

Mateusz Zielonka

Artykuł po raz pierwszy ukazał się na Blogu Historyczno-MilitarnymNarodowe Siły Zbrojne ? część 1.

Bibliografia:

Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia. Tom 1-3 – Leszek Żebrowski

Encyklopedia ,,Białych Plam”

Narodowe Siły Zbrojne – Marek Chodakiewicz

http://wmeritum.pl/narodowe-sily-zbrojne-73-lata-historii

http://nsz.com.pl/index.php/grh-nsz

http://it.home.pl/nsz/nsz/texts/wpnsz.htm

http://www.onr.czyz.org/artykul-10-t-narodowe-sin%EF%BF%BDy-zbrojne-w-latach-1942-44.html

https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowe_Si%C5%82y_Zbrojne

https://pl.wikipedia.org/wiki/Organizacja_Wojskowa_Zwi%C4%85zek_Jaszczurczy

https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowa_Organizacja_Wojskowa

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tymczasowa_Narodowa_Rada_Polityczna

https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82u%C5%BCba_Cywilna_Narodu

https://pl.wikipedia.org/wiki/Grupa_Sza%C5%84ca