W ciągu pierwszych dni pierwszej wojny światowej – głównodowodzący rosyjskiej Floty Bałtyckiej – adm. Nikołaj Essen powziął na własną odpowiedzialność decyzję, która miałaby skutki polityczne i strategiczne o nieobliczalnych wprost konsekwencjach. Była to prawdopodobnie jedna z najbardziej kontrowersyjnych decyzji, podjętych podczas Wielkiej Wojny. Dowódca Floty Bałtyckiej zaplanował przeprowadzenie prewencyjnej operacji, której celem miało być zneutralizowanie szwedzkiej marynarki wojennej.
>>> Czytaj także: Niedoszłe bałtyckie Pearl Harbor 1914 r. Część 1 <<<<
>>> Czytaj także: Niedoszłe bałtyckie Pearl Harbor 1914 r. Część 2 <<<<
Rosyjska Flota Bałtycka w przededniu wybuchu wojny.
Gwałtownie rozwijający się kryzys międzynarodowy w Europie latem 1914 r., którego skutkiem był wybuch pierwszej wojny światowej, zaskoczył rosyjską Flotę Bałtycką w trakcie realizacji zakrojonych na wielką skalę programów flotowych. Na stan Floty Bałtyckiej w 1914 r. niekorzystnie rzutował fakt, iż żadnego spośród dwóch uchwalonych przez Dumę w okresie „międzywojennym” programów nie zdołano w pełni sfinansować przed wybuchem Wielkiej Wojny. Najbardziej zaawansowana byłą realizacja „Małego programu” rozbudowy marynarki wojennej, w ramach którego budowano dla Floty Bałtyckiej cztery drednoty typu Gangut.1 Ministerstwo Marynarki planowało, iż pancerniki wejdą do służby w grudniu 1914 r. Plany resortu marynarki stanęły jednak pod znakiem zapytania w wyniku strajku, który wiosną 1914 r. wybuchł w Stoczni Admiralicji. Strajk spowodował opóźnienia w pracach wykończeniowych na pancernikach Gangut i Połtawa budowanych na tamtejszych pochylniach stoczniowych. Podczas narady w dniu 9 kwietnia ustalono, iż na próby zdawczo-odbiorcze pancerniki będą kierowano w następującej kolejności: Gangut, Siewastopol, Połtawa i na końcu Pietropawłowsk. Nagłe zaostrzenie sytuacji politycznej w Europie po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie, które postawiło Rosję wobec groźby wybuchu wojny z Niemcami, wymusiło podjęcie energicznych przygotowań do szybszego niż pierwotnie planowano wcielenia drednotów do służby. 14 lipca 1914 r. rozkazem Dowódcy Sił Morskich na Bałtyku adm. von Essena sformowano 2. Brygadę Pancerników złożoną z jednostek rezerwowych (Gangut, Siewastopol, Połtawa, Pietropawłowsk.). Równolegle z przyspieszeniem prac wykończeniowych rozpoczęto kompletowanie załóg okrętowych. Zgodnie z ustaleniami narady kwietniowej, próby zdawczo-odbiorcze rozpoczęto najwcześniej na pancerniku Gangut. Jednakże, mimo maksymalnego przyspieszenia prac, nie zdołano ściśle dotrzymać terminu postulowanego przez dowódcę Ganguta.
Drugim przedwojennym programem flotowym, którego celem było wzmocnienie sił morskich na Bałtyku był „Program przyspieszonej rozbudowy Floty Bałtyckiej”, zatwierdzony przez cara 6 lipca 1912 r. Program zakładał zbudowanie w latach 1912-1916 4 krążowników liniowych typu Izmaił2, 4 krążowników lekkich typu Swietłana3, 36 kontrtorpedowców oraz 12 okrętów podwodnych typu Bars. W 1914 r. prace nad realizacją programu były jednakże we wstępnej fazie realizacji, w związku z czym dowództwo Floty Bałtyckiej mogło liczyć na wejście do służby nowych jednostek nawodnych najwcześniej za dwa miesiące, zaś pierwszych okrętów podwodnych – za rok.
W lipcu 1914 r. w skład Floty Bałtyckiej wchodziły:
– 4 pancerniki (predrednoty): Andriej Pierwozwannyj, Impierator Pawieł I, Sława, Cesariewicz, – 6 krążowników pancernych: Riurik, Admirał Makarow, Pałłada, Bajan, Gromoboj, Rossija, – 4 krążowniki lekkie: Bogatyr’, Oleg Awrora, Diana, – 58 kontrtorpedowców: w tym 1 typu Nowik (Nowik), 8 typu Ukraina (Ukraina, Turkmieniec-Stawropolskij, Stierieguszczij, Strasznyj, Donskoj Kazak, Zabajkalec, Kazaniec, Wojskowoj), 4 typu Ochotnik (Ochotnik, Pogranicznik, Sibirskij Striełok, Gienierał Kondratienko), 4 typu Finn (Finn, Dobrowolec, Moskwitianin, Emir Bucharskij), 4 typu Wsadnik (Wsadnik, Ussurijec, Amuriec, Gajdamak), 8 typu Inżenier-Miechanik Zwieriew (Inżenier-Miechanik Zwieriew, Inżenier-Miechanik Dmitriew, Wynosliwyj, Wnimatielnyj, Bditielnyj, Wnuszytielnyj, Burnyj, Bojewoj), 10 typu Lejtienant Burakow (Mietkij, Mołodieckij, Moszcznyj, Iskusnyj, Ispołnitielnyj, Kriepkij, Logkij, Łowkij, Letuczij, Lichoj), 1 typu Groznyj (Gromiaszczij), 1 typu Bujnyj (Widnyj), 1 typu Prytkij (Prytkij), 8 typu Diejatielnyj (Diejatielnyj, Silnyj, Storożewoj, Strojnyj, Raziaszczij, Rastoropnyj, Dielnyj, Dostojnyj), 7 typu Sokoł (Procznyj, Podwiżnyj, Posłusznyj, Prozorliwyj, Rietiwyj, Riezwyj, Rjanyj), – 13 torpedowców: w tym 8 typu Cykłon (jednostki o numerach taktycznych Nr 214-Nr 220, Nr 222), 1 zmodyfikowanego typu Ussuri (Nr 212), 1 zmodyfikowanego typu Sungari (Nr 213), 3 typu Piernow (Nr 128, Nr 129, Nr 142), – 7 kanonierek: w tym 4 typu Gilak (Gilak, Koriejec, Bobr, Siwucz), 1 typu Chiwiniec (Chiwiniec), 1 typu Chrabryj (Chrabryj), 1 typu Groziaszczij (Groziaszczij), – 11 okrętów podwodnych: w tym 1 typu Akuła (Akuła), 1 typu Minoga (Minoga), 4 typu Kajman (Kajman, Alligator, Krokodił, Drakon), 4 typu Som (Bieługa, Pieskar’, Stierlad’), 2 typu Kasatka (Okuń, Makriel), – 6 stawiaczy min: w tym 2 typu Amur (Amur, Jenisiej), Wołga, Ładoga, Narowa, Oniega, – 8 trałowców: w tym 5 typu Minriep (Minriep, Wzryw, Zapał, Prowodnik, Fugas), 3 typu Iskra (Iskra, Płamia, Patron), – liczne jednostki pomocnicze, w tym 7 okrętów łącznikowych, 23 transportowce, a także okręty szkolne, jachty, okręty hydrograficzne, warsztatowe oraz holowniki.
Na papierze Flota Bałtycka przedstawiała się imponująco. Według stanu z 14 lipca 1914 r., po uwzględnieniu okrętów wciągniętych formalnie do spisów floty, ale pozostających jeszcze w budowie, dysponowała 298 jednostkami o łącznym tonażu 701 397 ton. W 1914 r. stan osobowy Floty Bałtyckiej przedstawiał się następująco: 1308 oficerów (w tym 18 admirałów, 11 generałów, 315 oficerów sztabowych, 964 oficerów flagowych) oraz 32 374 podoficerów i marynarzy (w tym 904 konduktorów.).
Stan faktyczny floty nie napawał jednak zbyt wielkim optymizmem. Okręty, którymi w 1914 r. dysponował adm. Essen były już w większości przestarzałe. Trzon floty czynnej tworzyła brygada pancerników (predrednotów) złożona z pięciu jednostek – czterech pancerników oraz krążownika pancernego Riurik. Spośród nich największą wartość bojową przedstawiały pancerniki typu Andriej Pierwozwannyj (Andriej Pierwozwannyj, Impierator Pawieł I) o wyporności normalnej ponad 18 000 t, zbudowane w latach 1903-1912 w stoczniach rosyjskich. Okręty te były budowane według zmodyfikowanego projektu pancernika typu Borodino. Projekt ten został dodatkowo zmieniony na podstawie doświadczeń płynących z wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905 r.), co jednakże skutkowało wydłużeniem okresu budowy obu jednostek. Najważniejsze zmiany polegały na wzmocnieniu artylerii średniego kalibru (14 x 302 mm) oraz ujednoliceniu artylerii służącej do osłony przez atakami kontrtorpedowców (12 x 120 mm.). Stałym elementem obrony przeciwtorpedowej pancernika miała być ponadto wzdłużna gródź przeciwtorpedowa, ciągnąca się w pewnym oddaleniu od burty i osłaniająca newralgiczne części okrętu.
Dwa pozostałe pancerniki (Cesariewicz, Sława) prezentowały jeszcze niższe walory bojowe. Pancernik Cesariewicz mający wyporność normalną ponad 13 000 t, został zbudowany w latach 1899-1903 w stoczni francuskiej Forges et Chantiers de la Méditerranée w La Seyne koło Tulonu, według projektu francuskiego pancernika Jaureguiberry zbudowanego wcześniej dla Marine Nationale. Doświadczenia przy projektowaniu i budowie Cesariewicza wykorzystano następnie przy budowie dla floty rosyjskiej serii pancerników typu Borodino. Cesariewicz uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej, podczas której został uszkodzony w bitwie na Morzu Żółtym (10 VIII 1904), a następnie internowany w Tsingtao (ówczesna kolonia niemiecka w Chinach.). Po wojnie został zwrócony Rosji, po czym w latach 1910-1911 przeszedł remont kapitalny w Stoczni Bałtyckiej (St. Petersburg), podczas którego wymieniono m.in. kotły oraz całą artylerię.
Czwartym pancernikiem Floty Bałtyckiej był pancernik Sława. Był to okręt typu Borodino o wyporności normalnej około 14 500 t, zbudowany w latach 1901-1905 w Stoczni Bałtyckiej. W latach 1910-1911 okręt przeszedł remont kapitalny w stoczni Forges et Chantiers de la Méditerranée w La Seyne koło Tulonu, podczas którego wymieniono m.in. kotły. W przededniu wybuchu pierwszej wojny światowej rosyjskie predrednoty były już jednostkami mocno przestarzałymi. Dysponowały stosunkowo słabą artylerią główną (4 x 405 mm) oraz niewielką prędkością (18 w.). Drednoty, które wchodziły w skład floty potencjalnego przeciwnika (Kaiserliche Marine) były nie tylko znacznie lepiej opancerzone, ale także dysponowały przewagą prędkości (średnio 15%) oraz siły ognia (3-krotną.).
Pancerniki Floty Bałtyckiej mogły liczyć na wsparcie sześciu krążowników pancernych. W 1914 r. cztery spośród nich wchodziły w skład brygady krążowników (Admirał Makarow, Pałłada, Bajan, Gromoboj), jeden w skład brygady pancerników (Riurik), a jeden w skład Zespołu Okrętów Szkolnych Korpusu Morskiego (Rossija.).
Stosunkowo największe walory bojowe posiadał krążownik Riurik. Był to okręt o wyporności normalnej ponad 15 000 t, zbudowany w latach 1905-1909 w brytyjskiej stoczni Vickersa (Barrow-in-Furness.). Pod względem wyporności, opancerzenia i uzbrojenia Riurik był porównywalny z niemieckim krążownikiem pancernym Blücher, zbudowanym w latach 1906-1909; ustępował mu natomiast wyraźnie prędkością (Riurik – 21 w, Blücher – 26 w), co zapewniało jednostce niemieckiej przewagę taktyczną. Wśród krążowników pancernych Floty Bałtyckiej zbudowanych po wojnie rosyjsko-japońskiej bliźniaczymi jednostkami były: Admirał Makarow (wyporność normalna około 8000 t) zbudowany w latach 1905-1908 w stoczni francuskiej Forges et Chantiers de la Méditerranée oraz Pałłada i Bajan zbudowane w latach 1905-1911 w Nowej Stoczni Admiralicji. Jednostką prototypową dla wspomnianych krążowników była wcześniejsza wersja krążownika Bajan, zbudowanego w latach 1899-1902 w stoczni Forges et Chantiers de la Méditerranée. Na krążownikach stanowiących rozwinięcie typu Bajan zmniejszono wysokość nadbudówek pokładowych oraz grubość pancerza burtowego na linii wodnej, pancerza artylerii głównej oraz pancerza stanowiska dowodzenia. Okręty te rozwijały prędkość 21 w, a ich uzbrojenie składało się z 2 armat kal. 203 mm, 8 x 152 mm, 22 x 75 mm, 2 wt 457. Kontrakt na budowę krążownika Admirał Makarow podpisany ze stocznią Forges et Chantiers de la Méditerranée zawierał klauzulę, iż cała dokumentacja projektowa zostanie przekazana Nowej Stoczni Admiralicji (St. Petersburg.). Umożliwiło to zbudowanie na pochylniach stoczni rosyjskiej dwóch kolejnych jednostek tej serii.
Do najstarszych krążowników pancernych Floty Bałtyckiej należały: Gromoboj oraz Rossija. Były to bliźniacze jednostki o wyporności normalnej ponad 13 000 t, zbudowane w latach 1893-1897 w Stoczni Bałtyckiej. Podczas wojny rosyjsko-japońskiej wchodziły w skład Samodzielnego Zespołu Krążowników bazującego we Władywostoku. Gromoboj i Rossija stanowiły rozwinięcie projektu krążownika Riurik, który został zatopiony 14 sierpnia 1904 r. podczas bitwy w Cieśninie Koreańskiej. Po wojnie oba krążowniki powróciły na Bałtyk, gdzie skierowano je do stoczni w Kronsztadzie celem przeprowadzenia remontów kapitalnych. Na krążowniku Rossija przeprowadzono prace remontowe w latach 1906-1909 (m.in. remont kadłuba, przegląd połączony z wymianą niektórych urządzeń w maszynowni), a na krążowniku Gromoboj w latach 1907-1911 (m.in. dokonano wymiany kotłów oraz wzmocniono pancerz artylerii głównej.). Po remoncie kapitalnym krążowniki były w stanie rozwijać prędkość od 18,5 w (Gromoboj) do 20,4 w (Rossija.). Ich uzbrojenie było zróżnicowane. W 1912 r. na każdym z nich zamontowano 4 armaty kal. 203 mm oraz 22 x 152 mm. Krążownik Gromoboj był ponadto uzbrojony w 4 armaty kal. 75 mm, 4 x 47 mm, 2 wt 457 oraz 200 min; natomiast krążownik Rossija w 15 armat kal. 75 mm oraz 300 min.
Oprócz krążowników pancernych w skład Floty Bałtyckiej wchodziły cztery krążowniki lekkie. Dwa z nich należały do typu Bogatyr’ (Bogatyr’, Oleg), a dwa pozostałe do typu Diana (Awrora, Diana.). Były to jednostki o wyporności normalnej od 7000 do 7500 t. Jedna z nich została zbudowana w stoczni niemieckiej (Bogatyr’ – A.G. Vulcan w Szczecinie 1899-1902), a trzy pozostałe w stoczniach rosyjskich (Nowa Stocznia Admiralicji – Oleg 1901-1904, Awrora 1897-1903; Stocznia Admiralicji – Diana 1896-1901.). Wszystkie cztery krążowniki (klasyfikowane wówczas jako pancernopokładowe) przeszły swój chrzest bojowy podczas wojny rosyjsko-japońskiej. Po zakończeniu wojny powróciły na Bałtyk i zostały skierowane na remonty kapitalne. W latach 1909-1912 Bogatyr’ przeszedł remont kadłuba i maszynowni (wymiana kotłów) w stoczni Franko-Rosyjskich Zakładów Budownictwa Okrętowego w St. Petersburgu, a w 1912 r. skierowano go do stoczni w Kronsztadzie, gdzie przeprowadzono remont kapitalny głównych mechanizmów okrętowych, Oleg przeszedł remont kadłuba i maszynowni w latach 1910-1911 w stoczni Franko-Rosyjskich Zakładów Budownictwa Okrętowego. Prace na Awrorze obejmujące remont kadłuba i maszynowni prowadzono w latach 1906-1908 najpierw w stoczni Franko-Rosyjskich Zakładów Budownictwa Okrętowego, a następnie kontynuowano je w Stoczni Bałtyckiej. W 1914 r. krążownik został ponadto przezbrojony – zdemontowano 4 armaty kal. 75 mm, a zwiększono do 10 liczbę armat kal. 152 mm. Na krążowniku Diana remont kapitalny kadłuba i maszynowni przeprowadzono w Stoczni Bałtyckiej w 1906 r., a następnie kontynuowano go w latach 1912-1914 (zamontowano wówczas nowe kotły systemu Belleville’a-Dołgolenko.). W 1914 r. okręt został przezbrojony, w miejsce armat kal. 152 mm zamontowano 10 armat kal. 130 mm. Ponadto planowano zainstalowanie na krążowniku nowoczesnego systemu kierowania ogniem (system Ericssona), modernizację stanowiska dowodzenia i komór amunicyjnych oraz wzmocnienie pancerza pokładowego. Prace remontowo-modernizacyjne, których zakończenie przewidywano początkowo na maj 1914 r. przeciągnęły się jednak aż do wybuchu wojny, a część z nich w ogóle nie została sfinalizowana.
Przed wybuchem pierwszej wojny światowej systematycznie rosło znaczenie wielozadaniowych jednostek jakimi były kontrtorpedowce. Ilość zadań jakie we wszystkich marynarkach wojennych stawiano przed jednostkami tej klasy była imponująca. Już przed wybuchem Wielkiej Wojny kontrtorpedowce były wykorzystywane do zwalczania torpedowców i okrętów podwodnych nieprzyjaciela, minowania szlaków wodnych, ostrzeliwania wybrzeży, prowadzenia działań rozpoznawczych, przeprowadzania ataków torpedowych na zespoły bojowe (vide: wojna rosyjsko-japońska), eskortowania własnych transportowców z wojskiem i statków handlowych oraz zwalczania żeglugi handlowej nieprzyjaciela. Opóźnienia w realizacji rosyjskich programów flotowych sprawiły jednak, iż w 1914 r. Flota Bałtycka dysponowała, co prawda, stosunkowo znaczną liczbą kontrtorpedowców (58 jednostek), ale były to jednostki przestarzałe.
Jedynym nowoczesnym okrętem tej klasy, który wszedł do służby przed wybuchem Wielkiej Wojny był Nowik. Okręt ten został zbudowany w latach 1911-1913 w stoczni Towarzystwa Putiłowskich Zakładów Mechanicznych i Budownictwa Okrętowego w St. Petersburgu. Plany konstrukcyjne opracowali inżynierowie niemieckiej firmy stoczniowej Vulcan we współpracy z inżynierami Zakładów Putiłowskich. Kontrtorpedowiec Nowik miał wyporność normalną 1280 t, dysponował silnym uzbrojeniem artyleryjsko-torpedowym (4 x 102, 4 x 2 wt 457), napędzany turbinami osiągał dużą jak na owe czasy prędkość 36 w. Po zakończeniu prób zdawczo-odbiorczych Nowik wszedł do służby i w 1913 r. został włączony w skład brygady krążowników bazującej w Rewlu. Pod względem walorów taktyczno-technicznych Nowik górował wyraźnie nad kontrtorpedowcami Kaiserliche Marine, które weszły do służby przed wybuchem Wielkiej Wojny. Nawet najnowsze niemieckie okręty tej klasy, które zaczęły wchodzić do służby w 1914 r. (typu V 25) były znacznie mniejsze (wyporność normalna 650 t), słabiej uzbrojone (3 x 88, 6 wt 500) i dysponowały mniejszą prędkością (32,5 w.). Nowik był jednostką prototypową, na podstawie której zbudowano kilka serii kontrtorpedowców – „nowików.” Opóźnienia w realizacji programów flotowych sprawiły, iż wchodziły one sukcesywnie do służby już po wybuchu pierwszej wojny światowej. Podczas Wielkiej Wojny we Flocie Bałtyckiej służyło ogółem 17 „nowików.”
Oprócz Nowika Flota Bałtycka posiadała w swoim składzie dziesiątki przestarzałych kontrtorpedowców różnych typów o wyporności normalnej od 230 (kontrtorpedowce typu Sokoł) do 750 t (typu Ochotnik, Ukraina.). Nawet największe z tych jednostek ustępowały wyraźnie Nowikowi zarówno pod względem uzbrojenia (Ochotnik – 2 x 102, 3 wt 457, 24 miny; Ukraina – 2 x 102, 2 wt 457), jak i prędkości (25-26 w.). W pięcioleciu poprzedzającym wybuch pierwszej wojny światowej kontrtorpedowce Floty Bałtyckiej przeszły remonty kapitalne, co sprawiło, iż w 1914 r. były przygotowane do realizacji zadań bojowych określonych w planie strategiczno-operacyjnym. Cennym walorem bojowym części kontrtorpedowców było ich przystosowanie do przewozu i stawiania min (kontrtorpedowce typu Ochotnik – 24 miny, typu Finn, Wsadnik – 20 min, typu Diejatielnyj – 18 min, typu Bujnyj – 16 min, typu Lejtienant Burakow, Prytkij, Sokoł – 10 min.).
W przededniu wybuchu Wielkiej Wojny Flota Bałtycka dysponowała ponadto 13 przestarzałymi torpedowcami, które pozostawały w służbie od minimum dziesięciu lat. Były to jednostki o wyporności normalnej od 120-200 t; uzbrojone w 2 armaty kal. 47 mm, 2 wt 457 (torpedowce typu Cykłon) lub 2-3 armaty kal. 37 mm i 2 wt 381 (typu Piernow oraz zmodyfikowanego typu Ussuri i Sungari); osiągające prędkość od 16-24 w. Ich niewielka wartość bojowa sprawiła, iż planowano je wykorzystać wyłącznie w rejonach przybrzeżnych, głównie w Zatoce Fińskiej.
Plany obrony wód Zatoki Fińskiej opierające się na pozycjach minowo-artyleryjskich uwzględniały także wykorzystanie kanonierek. Były to jednostki o wyporności normalnej od 960 do 1735 t. Ich główne uzbrojenie stanowiła artyleria: 2 x 120, 4-8 x 75 (kanonierki typu Gilak, typu Chiwiniec); 2 x 203, 1 x 152, 5 x 47 (typu Chrabryj); 2 x 152, 6 x 76 (typu Groziaszczij.).
Przed wybuchem pierwszej wojny światowej w marynarce rosyjskiej. podobnie jak i w marynarkach innych mocarstw, nie dostrzegano możliwości ofensywnych drzemiących w stosunkowo nowej klasie okrętów, jaką były okręty podwodne. W przedwojennych planach strategiczno-operacyjnych Floty Bałtyckiej wyznaczono im zadania wyłącznie defensywne. Miały pełnić służbę dozorową na podejściach do portów i baz w Zatoce Fińskiej. W 1914 r. Flota Bałtycka dysponowała zaledwie 11 okrętami podwodnymi. Największymi z nich były jednostki typu Kajman oraz Akuła. Okręty typu Kajman zbudowane w latach 1905-1911 w stoczni firmy Crichton & Co. w St. Petersburgu miały wyporność nawodną 409 t i podwodną 482 t, osiągały prędkość nawodną 8,4 w i podwodną 7 w, uzbrojone były w 6 wt 457 (w tym 2 zwt systemu Drzewieckiego.). Akuła zbudowany w latach 1906-1911 w Stoczni Bałtyckiej miał wyporność nawodną 370 t i podwodną 468 t, osiągał prędkość nawodną 10,66 w, a podwodną 6,4 w; uzbrojony był w 8 wt 457 (w tym 4 zwt systemu Drzewieckiego.).
Do małych okrętów podwodnych należały jednostki typu Minoga, Kasatka oraz Som. Pierwszy z nich został zbudowany w latach 1906-1909 w Stoczni Bałtyckiej. Minoga miał wyporność nawodną 117 t i podwodną 142 t, osiągał prędkość nawodną 11 w i podwodną 5 w, uzbrojony był w 2 wt 457. Dwa okręty typu Kasatka (Makriel, Okuń) zbudowane w latach 1904-1908 w Stoczni Bałtyckiej miały wyporność nawodną 140 t i podwodną 177 t, osiągały prędkość nawodną 8,5 w i podwodną 5,5 w, uzbrojone były w 4 wt 457 systemu Drzewieckiego. Trzy okręty typu Som (Bieługa, Pieskar’, Stierlad’) zbudowane w latach 1904-1906 w stoczni Newskich Zakładów Mechanicznych i Budownictwa Okrętowego w St. Petersburgu miały wyporność nawodną 105 t i podwodną 124 t, osiągały prędkość nawodną 8,5 w i podwodną 6 w, uzbrojone były w 1 wt 457.
Ważną rolę w planach budowy i utrzymania pozycji minowo-artyleryjskich przewidziano dla jednostek pomocniczych: stawiaczy min oraz trałowców. W przededniu wybuchu wojny Flota Bałtycka dysponowała 6 stawiaczami min, z których połowę stanowiły jednostki zaprojektowane od początku wyłącznie z myślą o wypełnianiu tychże zadań. Należały do nich dwa stawiacze min typu Amur (Amur, Jenisiej) oraz stawiacz min Wołga. Stawiacze min typu Amur zostały zbudowane w latach 1904-1909 w Stoczni Bałtyckiej. Były to jednostki o wyporności normalnej 2926 t, osiągające prędkość 16 w, uzbrojone w 5 armat kal. 120 mm, 2 x 75 mm i mogące zabierać 320 min. Stawiacz min Wołga został zbudowany w latach 1901-1909 w Nowej Stoczni Admiralicji. Pod względem parametrów taktyczno-technicznych wyraźnie ustępował stawiaczom min typu Amur. Okręt miał wyporność normalną 1710 t, osiągał prędkość 13 w, uzbrojony był w 4 armaty kal. 47 mm i zabierał od 230 do maksymalnie 277 min. Pozostałe stawiacze min (Ładoga, Narowa, Oniega) były przebudowanymi krążownikami przestarzałych typów, na których kosztem uzbrojenia torpedowego i znacznej części artyleryjskiego zamontowano tory minowe oraz zbudowano pomieszczenia do magazynowania min. Ładoga miała wyporność normalną 6100 t, osiągała prędkość 12 w, uzbrojona była w 4 armaty kal. 47 mm, zabierała 1080 min; w 1912 r. przeszła remont kapitalny (wymiana kotłów) w stoczni w Kronsztadzie. Narowa miała wyporność normalną 4960 t, osiągała prędkość 11 w, uzbrojona była w 4 armaty kal. 75 mm, zabierała 658 min; w 1913 r. przeszła remont kapitalny (wymiana kotłów, przebudowa pomieszczeń do magazynowania min) w Stoczni Arsenału MW w Kronsztadzie. Oniega miała wyporność normalną 4838 t, osiągała prędkość 11 w, uzbrojona była w 4 armaty kal. 75 mm, zabierała 283 miny; w latach 1909-1911 przeszła remont kapitalny w stoczni w Kronsztadzie. Wszystkie trzy jednostki były mocno wysłużone (co najmniej 35 lat służby na morzu!), jednakże po remontach kapitalnych przeprowadzonych w pięcioleciu poprzedzającym wybuch pierwszej wojny światowej były w stanie realizować zadania określone w planie operacyjnym Floty Bałtyckiej.
Przed wybuchem wojny Flota Bałtycka dysponowała również 8 trałowcami, co należało do rzadkości w ówczesnych flotach, zaprojektowanymi z myślą o realizacji wyżej wymienionych zadań. Ta odrębna klasa jednostek, nie figurująca jeszcze w klasyfikacji okrętów rosyjskich z 1907 r., ukształtowała się ostatecznie dopiero podczas pierwszej wojny światowej. Trałowce Floty Bałtyckiej należały do typu Minriep (Minriep, Wzryw, Zapał, Prowodnik, Fugas) oraz Iskra (Iskra, Płamia, Patron.). Trałowce typu Minriep zostały zbudowane w latach 1909-1912 w stoczni Iżorskich Zakładów Mechanicznych i Budownictwa Okrętowego (St. Petersburg.). Były to jednostki o wyporności normalnej 137 t, zanurzeniu 1,9 m, osiągające prędkość 11 w. Uzbrojono je w armatę kal. 57 mm i przystosowano do zabierania 50 min. Do ich podstawowego wyposażenia należały trały różnych typów (najbardziej popularny we flocie rosyjskiej był trał Szulca.). Trałowce typu Iskra zostały zbudowane w latach 1913-1914 w brytyjskiej stoczni Smith Shipbuilding Co. w Middlesborough. Były to jednostki o wyporności normalnej 420 t, zanurzeniu 3,28 m, osiągające prędkość 11,6 w. Uzbrojono je w 2 armaty kal. 75 mm i przystosowano do zabierania 45 min. Podobnie jak trałowce typu Minriep dysponowały one różnymi rodzajami trałów.
U progu kampanii letniej 1914 r. flota czynna dysponowała:
– brygadą pancerników (predrednotów), – brygadą krążowników, – dwiema dywizjami kontrtorpedowców, – brygadą okrętów podwodnych, – zespołem stawiaczy min.
Brygada pancerników (Andriej Pierwozwannyj, Impierator Pawieł I, Sława, Cesariewicz), do której włączono krążownik pancerny Riurik oraz ściągnięty z Władywostoku transportowiec Arguń (okręt pomocniczy), bazowała w Helsingforsie (Helsinki.). Kampanię letnią rozpoczęła w dniu 22 kwietnia, przeprowadzając ćwiczebne strzelania artyleryjskie, a w połowie czerwca i w pierwszej dekadzie lipca wzięła udział w manewrach floty czynnej. Brygada krążowników (Admirał Makarow, Pałłada, Bajan, Gromoboj), w skład której włączono kontrtorpedowiec Nowik, bazowała w Rewlu (Tallinn.). Kampanię letnią rozpoczęła w pełnym składzie w dniu 7 kwietnia od przeprowadzenia ćwiczebnych strzelań artyleryjskich. W czerwcu i lipcu brygada uczestniczyła w manewrach sił głównych. 1. Dywizja Kontrtorpedowców (cztery dywizjony), za wyjątkiem czterech jednostek przebywających czasowo w innych portach (Pogranicznik, Wojskowoj – w St. Petersburgu, Gienierał Kondratienko – w Helsingforsie, Ispołnitielnyj w Kronsztadzie), bazowała w Libawie (Lipawa/Liep?ja.). Wstępem do zbliżającej się kampanii letniej były dwu- trzytygodniowe wyjścia w morze podejmowane od połowy marca w celu poddania próbie mechanizmów okrętowych. Kampanię letnią 1. Dywizja Kontrtorpedowców rozpoczęła formalnie 28 kwietnia. Cztery dni później nastąpiła zmiana organizacyjna w składzie Dywizji. Z rozkazu Dowódcy Sił Morskich na Bałtyku 3. dywizjon kontrtorpedowców (za wyjątkiem kontrtorpedowca Ochotnik) został włączony do składu 2. Dywizji Kontrtorpedowców.
Wspomniany związek taktyczny, w skład którego wchodziły dwa dywizjony kontrtorpedowców (od 1 V trzy dywizjony) oraz jednostki pomocnicze, bazował w Helsingforsie. 2. Dywizja Kontrtorpedowców rozpoczęła kampanię letnią 28 kwietnia. Jedynie trzy jednostki pomocnicze, które w okresie zimowym przebywały poza miejscem dyslokacji Dywizji, rozpoczęły kampanię z niewielkim opóźnieniem: bazujący w Libawie transportowiec Pieczora – 1 maja, bazujący w Kronsztadzie transportowiec Suchon – 22 maja oraz bazujący w Rewlu transportowiec Wodolej Nr 2 – 23 maja. Podczas kampanii letniej kontrtorpedowce 2. Dywizji zapoznawały się z warunkami żeglugi w rejonie szkierowym. W czerwcu i lipcu obie dywizje kontrtorpedowców uczestniczyły w manewrach z udziałem sił głównych floty czynnej.
Brygada okrętów podwodnych (dwa dywizjony) bazowała w Rewlu, natomiast przydzielony do jej dyspozycji zespół jednostek pomocniczych (transportowce – Jewropa i Chabarowsk) – w Libawie. Gros okrętów brygady rozpoczęło kampanię letnią 25 kwietnia. Jedynie cztery jednostki rozpoczęły pływania z pewnym opóźnieniem: Alligator (7 V) oraz Makriel, Minoga i Okuń przydzielone do Szkolnego Zespołu Okrętów Podwodnych, który prowadził szkolenie praktyczne przyszłych podwodników (18 V.). Latem szkolenie brygady prowadzone było zgodnie z nakreślonym wcześniej planem. Okręty odbywały rejsy ćwiczebne na Bałtyku oraz brały udział w manewrach sił głównych floty czynnej.
Zespół stawiaczy min (Amur, Jenisiej, Wołga, Ładoga, Oniega) bazował w Helsingforsie (Narowa – w Konsztadzie z uwagi na remont kapitalny.). Gros okrętów zespołu rozpoczęło kampanię letnią 28 kwietnia (Amur – kilka dni wcześniej, Narowa – 2 V.). Po rozpoczęciu kampanii letniej wszystkie jednostki zespołu zostały przebazowane do Lappvik skąd wyruszały w rejsy ćwiczebne.
We flocie rezerwowej pozostawały: – zespół trałowców, – dywizjon torpedowców, – zespoły szkolne oraz pozostałe jednostki pomocnicze.
Zespół trałowców (Minriep, Wzryw, Zapał, Prowodnik, Fugas) bazował zimą w Kronsztadzie, a po rozpoczęciu kampanii letniej (19 V) w Björke. Podczas kampanii załogi zapoznawały się z trałami i w ramach rutynowych ćwiczeń trałowały tory wodne oraz redy portów. Generalnym sprawdzianem ich wyszkolenia był udział w manewrach floty czynnej latem 1914 r. 15 lutego 1914 r. do służby weszły ponadto trzy trałowce typu Iskra (Iskra, Płamia, Patron.). Admiralicja zamierzała początkowo przebazować je do Władywostoku i włączyć w skład Flotylli Syberyjskiej. Planów tych zaniechano w związku z groźbą wybuchu wojny w Europie, a jednostki włączono w skład zespołu trałowców Floty Bałtyckiej.
W skład floty rezerwowej wchodziły cztery zespoły okrętów szkolnych: Szkolny Zespół Artyleryjski, Szkolny Zespół Minowo-Torpedowy, Zespół Okrętów Korpusu Morskiego oraz Szkolny Zespół Okrętów Podwodnych. Szkolny Zespół Artyleryjski bazujący w Kronsztadzie dysponował dwoma starymi pancernikami – Piotr Wielikij i Impierator Aleksandr II, krążownikiem lekkim Diana, kanonierką Koriejec oraz dwoma okrętami łącznikowymi – Wojewoda i Posadnik. Zespół, za wyjątkiem krążownika Diana przebywającego jeszcze w remoncie kapitalnym, rozpoczął kampanię letnią 14 maja. Na czas kampanii przebazowano go do Rewla, a do jego składu włączono pięć torpedowców (Nr 128, Nr 129, Nr 142, Nr 215, Nr 220) oraz dwa kontrtorpedowce (Riezwyj, Prytkij.).
W czerwcowych manewrach floty czynnej wzięły udział jedynie pancerniki szkolne, natomiast w manewrach lipcowych wszystkie okręty Zespołu, łącznie z krążownikiem Diana, który rozpoczął kampanię dopiero 22 czerwca. W skład Szkolnego Zespołu Minowo-Torpedowego bazującego w Kronsztadzie wchodziły okręty szkolne – Dwina oraz Nikołajew. W przededniu kampanii letniej, której rozpoczęcie wyznaczono na 20 maja, do Zespołu włączono dwa torpedowce (Nr 212, Nr 213) oraz okręt szkolny Łastoczka. Latem na jednostkach Zespołu prowadzono szkolenie praktyczne dla słuchaczy Oficerskich Kursów Minowo-Torpedowych oraz uczniów Szkoły Minowo-Torpedowej.
W skład Zespołu Okrętów Korpusu Morskiego wchodziły: krążownik pancerny Rossija, krążownik lekki Oleg, trzy kanonierki (Chiwiniec, Chrabryj, Bobr), dwa okręty szkolne (Woin, Wiernyj), dwa kontrtorpedowce (Ussurijec, Amuriec), okręt portowy Kotka, dwa szkunery (Zabawa, Moriak) oraz specjalnie przygotowana lichtuga. W 1914 r. pływania szkolne z kadetami i gardemarynami Korpusu Morskiego rozpoczęły się w połowie maja i trwały na wodach Bałtyku do końca lipca, po czym Zespół został rozwiązany.
W skład Szkolnego Zespołu Okrętów Podwodnych bazującego w Libawie wchodziły cztery okręty podwodne (Bieługa, Pieskar’, Stierlad’, Sig) oraz transportowiec Chabarowsk (baza okrętów podwodnych.). Zespół rozpoczął kampanię letnią 28 kwietnia. 18 maja jego skład powiększono o trzy kolejne okręty podwodne – Okuń (do 14 VI), Makriel oraz Minoga; natomiast 9 lipca Sig został skreślony ze spisów floty.
Reasumując, na termin rozpoczęcia ostatniej przed wybuchem pierwszej wojny światowej kampanii letniej Floty Bałtyckiej rzutowały dwa czynniki: stopień gotowości okrętów do wyjścia w morze oraz stan pokrywy lodowej na akwenie (przede wszystkim w Zatoce Fińskiej.). Po ogłoszeniu mobilizacji zespoły szkolne zostały rozwiązane, a odbywający w nich szkolenie praktyczne oficerowie, podoficerowie oraz kadeci otrzymali przydziały na okręty.
Rosyjska Flota Bałtycka – mobilizacja i wybuch wojny.
W rosyjskiej Flocie Bałtyckiej bezpośrednie przygotowania do wojny rozpoczęto 25 lipca 1914 r. Dowódca Sił Morskich na Bałtyku adm. Nikołaj von Essen, obawiając się, iż w przypadku nagłego wybuchu wojny podległe mu siły morskie mogą zostać zaatakowane z zaskoczenia przez przeważającą liczebnie i jakościowo Kaiserliche Marine, zarządził stan podwyższonej gotowości dla Floty. By wyeliminować groźbę zaskoczenia, rozkazał:
1. Zorganizować u wejścia do Zatoki Fińskiej całodobowy dozór; zadanie to powierzono brygadzie krążowników (Admirał Makarow, Pałłada, Bajan, Gromoboj) bazującej w Rewlu.
2. Przebazować zespół stawiaczy min z Helsingforsu w rejon Porkkala-Udd, gdzie miał być utrzymywany w pełnej gotowości do postawienia zagród minowych na pozycji centralnej.
3. Zorganizować ochronę red w bazach Floty.
4. Przestrzegać ciszy radiowej.
Admirał von Essen nie znał planów operacyjnych Kaiserliche Marine, gdyż kompletnie zawiódł rosyjski wywiad morski. Praca sekcji Referatu Specjalnego Sztabu Generalnego MW odpowiedzialnej za Bałtycki TDW, spotkała się z krytycznymi uwagami zarówno Dowódcy Sił Morskich na Bałtyku, jak i zastępcy szefa sztabu Floty ds. operacyjnych kpt. 1. rangi Aleksandra Kołczaka, który otwarcie stwierdzał:
Jesteśmy całkowicie pozbawieni informacji o przeciwniku. Nasz wywiad zasługuje na ocenę niedostateczną, gdyż nie robi nic pożytecznego.
? M. Aleksiejew – Wojennaja razwiedka Rossii. Pierwaja mirowaja wojna, kniga III, cz. II, Moskwa, 2001, s. 39.
Próby zażegnania kryzysu politycznego, który ogarnął Europę latem 1914 r. zakończyły się fiaskiem. Wypowiedzenie wojny Serbii przez Austro-Węgry w dniu 28 lipca 1914 r. zapoczątkowało reakcję łańcuchową, której efektem był wybuch pierwszej wojny światowej. Informacja o zarządzeniu przez cara Mikołaja II częściowej mobilizacji w czterech okręgach wojskowych oraz we Flocie Bałtyckiej i Czarnomorskiej została przekazana Dowódcy Sił Morskich na Bałtyku drogą telegraficzną przez ministra marynarki adm. Grigorowicza 29 lipca o godz. 18.38. Mobilizacja miała rozpocząć się o północy z 29 na 30 lipca. Grigorowicz pisał w swych memuarach, iż natychmiast po otrzymaniu informacji o mobilizacji skontaktował się telefonicznie z carem, prosząc o wyrażenie zgody na realizację głównego zadania nakreślonego w „Planie strategicznego rozwinięcia Floty Bałtyckiej na wypadek wojny powszechnej w Europie” z 1912 r., tj. postawienia zagród minowych na pozycji centralnej.
Według ministra, odpowiedź Mikołaja brzmiała: Nie stawiać zagród minowych, lecz czekać. W opinii Grigorowicza, wahania monarchy wynikały najprawdopodobniej z żywionej przez niego nadziei, iż możliwe jest jeszcze zażegnanie kryzysu na drodze negocjacji. Wieści o pogłębianiu się kryzysu w stosunkach rosyjsko-niemieckich dotarły do minnistra marynarki z 30 na 31 lipca:
O północy obudził mnie szef Sztabu Generalnego MW, który przybył wraz z kpt. 2. rangi W.M. Altvaterem [oficer Sztabu Generalnego MW w latach 1912-1917] z prośbą, abym wysłał telegram do Dowódcy Sił Morskich na Bałtyku, by niezwłocznie postawił zagrody minowe. Wyrażona przez nich prośba była uzasadniona, ale miałem przecież wyraźny rozkaz cara nakazujący zwłokę. W tej sytuacji zdecydowałem zwrócić się z zapytaniem do szefa Sztabu Polowego Naczelnego Wodza generała N.N. Januszkiewicza i, po otrzymaniu potwierdzenia, wysłałem admirałowi Essenowi telegram błyskawiczny ze swoim podpisem.
? I.K. Grigorowicz – Wospominanija bywszego morskogo ministra, Kronsztadt-Moskwa 2005, s. 91.
Przypomnijmy, iż 29 lipca 1914 r. Mikołaj II podpisał „Instrukcję o dowodzeniu armią polową podczas wojny”, na mocy której kierowanie wojną na lądzie i na morzu miało zostać scentralizowane w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza. Błyskawiczne zaaprobowanie przez Sztab Polowy Naczelnego Wodza wniosku Sztabu Generalnego MW o postawieniu zagród minowych na pozycji centralnej wynikało zapewne z faktu, iż generał Januszkiewicz został zaznajomiony przez wiceadm. Rusina z najświeższymi ustaleniami rosyjskiego wywiadu morskiego. Według ustaleń Jewgienija Wintera, o północy z 30 na 31 lipca Rusin otrzymał raport wywiadu informujący, iż 29 lipca w godzinach wieczornych w Kilonii rozpoczęła się mobilizacja i koncentracja eskadr Kaiserliche Marine. Z ustaleń wywiadu wynikało, iż flota niemiecka będzie gotowa do wyjścia w morze rankiem 30 lipca. Według ocen sztabowców rosyjskich, przy prędkości marszowej 16 w, eskadry niemieckie byłyby w stanie pokonać odległość między Kilonią, a pozycją centralną (600 Mm) w ciągu 37,5 godziny. Tym samym, gdyby flota niemiecka opuściła Kilonię przed świtem 30 lipca, to około południa 31 lipca weszłaby na wody Zatoki Fińskiej, a cztery godziny później znalazłaby się na pozycji centralnej. Ponieważ w planie strategiczno-operacyjnym dla Floty Bałtyckiej założono, iż postawienie zagród minowych na pozycji centralnej potrwa 6 godzin, szef Sztabu Generalnego podjął wysiłki (nocna wizyta Grigorowicza), aby zapewnić dowódcy Floty Bałtyckiej czas niezbędny na wykonanie zadania. Telegram ministra marynarki zezwalający na postawienie zagród minowych został wysłany 31 lipca o godzinie 3.30. Potwierdzenie ze strony adm. von Essena nadeszło o godz. 4.15.
Analiza działań podejmowanych podczas kryzysu lipcowego przez dowódcę Floty Bałtyckiej dowodzi, iż admirał von Essen był przekonany, że wybuch wojny jest kwestią najbliższych dni. Ogłoszenie stanu podwyższonej gotowości dla Floty Bałtyckiej traktował jako pierwszy krok na drodze do mobilizacji i wojny. W przekonaniu o słuszności podejmowanych działań prewencyjnych utwierdzały go telegramy napływające od szefa Sztabu Generalnego wiceadm. Rusina oraz ministra marynarki adm. Grigorowicza. Na wieść o wypowiedzeniu wojny Serbii przez Austro-Węgry von Essen, nie czekając na odgórne zarządzenia, rozkazał postawić zagrody minowe na podejściach do Kronsztadu.
Na mocy ukazu carskiego, mobilizacja we Flocie Bałtyckiej rozpoczęła się o północy z 29 na 30 lipca 1914 r. Informacja o mobilizacji została przekazana drogą radiową przez dowódcę Floty Bałtyckiej:
Do sił morskich i portów. Dym, Dym, Dym. Pozostać na miejscach.
? J. Winter – Bałtijskij fłot…, s. 20.
Po ogłoszeniu mobilizacji dowódcy związków taktycznych oraz poszczególnych okrętów otworzyli pakiety operacyjne zawierające szczegółowe instrukcje precyzujące zadania nakreślone w „Planie strategicznego rozwinięcia Floty Bałtyckiej na wypadek wojny powszechnej w Europie”, zatwierdzonym przez cara w 1912 r. W pakietach znajdował się ponadto kod telegraficzny na czas wojny oraz sygnały rozpoznawcze.
Z dniem ogłoszenia mobilizacji rozwiązano wszystkie zespoły naukowe i zawieszono zajęcia we wszystkich szkołach morskich. Kadra naukowo-dydaktyczna otrzymała przydziały do sztabów flot czynnych, a słuchacze najstarszego rocznika Korpusu Morskiego oraz Morskiej Szkoły Inżynieryjnej zostali awansowani na stopień miczmana i skierowani do służby na okrętach. Z rozkazu ministra marynarki, aż do odwołania zawieszono przeniesienia do rezerwy oraz udzielanie przepustek. Marynarzy przebywających na przepustkach wezwano w trybie natychmiastowym do stawienia się na macierzystym okręcie. Zgodnie z instrukcjami zawartymi w planach mobilizacyjnych, okręty pobierały w bazach pełne zapasy amunicji, min, torped, paliwa, wody, oraz prowiantu. Usuwano z nich wszystkie materiały łatwopalne i nieprzydatne w boju, które pakowane były do skrzyń i odsyłane na brzeg. W ramach środków zapobiegawczych mających uniemożliwić zaskoczenie Floty Bałtyckiej przez Kaiserliche Marine, adm. von Essen wydał rozkaz o wygaszeniu niektórych latarni morskich oraz świateł nawigacyjnych na północnym brzegu Zatoki Fińskiej. Szczególnie istotne znaczenie miało wygaszenie latarni morskich oraz świateł nawigacyjnych rozmieszczonych na zachód od pozycji centralnej.
Po przeprowadzeniu mobilizacji w skład Floty Bałtyckiej (według stanu z 14 X 1914) wchodziły:
Eskadra floty czynnej:
– 4 drednoty, – 4 predrednoty, – 5 krążowników pancernych, – 4 krążowniki lekkie, – 31 kontrtorpedowców, – 8 okrętów podwodnych, – 2 bazy okrętów podwodnych, – 28 trałowców, – baza trałowców, – 2 krążowniki pomocnicze, – 8 transportowców, – 2 okręty szpitalne, – okręt warsztatowy.
Po wybuchu wojny przyspieszono kompletowanie załóg oraz zintensyfikowano prace wykończeniowe na drednotach bałtyckich. Ich wejście do służby w eskadrze floty czynnej nastąpiło po próbach mechanizmów okrętowych jesienią 1914 r. Najwcześniej wszedł do służby Siewastopol (27 września), następnie Połtawa (24 listopada), Pietropawłowsk (20 grudnia). Gangut (22 grudnia.). Próby na Gangucie, wyznaczone pierwotnie na 9 listopada, zostały opóźnione na skutek uszkodzeń doznanych przez okręt po kolizji z pancernikiem Połtawa, do której doszło w końcu października. Po wejściu do służby drednoty przebazowano do Helsingforsu. Zimą 1914/1915 na ich pokładach trwały prace mające na celu usunięcie wykrytych usterek oraz przygotowania do prób z bronią artyleryjską i torpedową, które zamierzano przeprowadzić latem 1915 r.
Siły wydzielone do obrony baz i twierdz morskich oraz pozostające w rezerwie:
– szkolny okręt artyleryjski, – 28 kontrtorpedowców, – 5 torpedowców, – 6 kanonierek, – 7 okrętów podwodnych, – baza okrętów podwodnych, – 4 dozorowce, – 6 okrętów łącznikowych, – 6 okrętów szkolnych, – 33 transportowce, – okręt warsztatowy, – jacht, – dziesiątki mniejszych jednostek pomocniczych.
Liczebność stanu osobowego Floty Bałtyckiej na stopie wojennej uległa podwojeniu i wynosiła około 60 000 oficerów, podoficerów i marynarzy. Brak precyzyjnych danych dotyczących liczby oficerów służących we Flocie Bałtyckiej podczas pierwszej wojny światowej. W 1914 r. na stopie pokojowej było ich 1308. Po ogłoszeniu mobilizacji ich liczba wzrosła. Według ustaleń rosyjskiego historyka Siergieja Wołkowa w styczniu 1917 r. we Flocie Bałtyckiej służyło już ponad 4300 oficerów, a w październiku t.r. – 4500 oficerów. W końcu 1917 r. w rosyjskiej marynarce wojennej służyło ogółem ponad 6000 oficerów. Liczba podoficerów i marynarzy służących we Flocie Bałtyckiej wzrosła po mobilizacji do 54 451 (bez konduktorów.).
Cdn.
Ordre de Bataille Floty Bałtyckiej 14 października 1914 r.
Dowódca Floty Bałtyckiej – adm. Nikołaj von Essen ? okręt admiralski – krążownik pancerny Riurik (kpt. 1. rangi Michaił Bachiriew) ? okręty przydzielone – kontrtorpedowce: Nowik (kpt 2. rangi Piotr Palecki), Pogranicznik (kpt. 2. rangi Władimir Rudniew)
ESKADRA FLOTY CZYNNEJ
1. BRYGADA PANCERNIKÓW – wiceadm. baron Wasilij Fersen ? pancerniki: Andriej Pierwozwannyj (kpt. 1. rangi Aleksandr Zielenoj(, Impierator Pawieł I (kpt. 1. rangi Arkadij Niebolsin), Sława (kpt. 1. rangi baron Otto Richter), Cesariewicz (kpt. 1. rangi Nikołaj Rejn)
2. BRYGADA PANCERNIKÓW – kontradm. Andriej Maksimow ? pancerniki: Siewastopol (kpt. 1. rangi Anatolij Biestużew-Riumin), Gangut (kpt. 1. rangi Nikołaj Grigorow), Połtawa (kpt. 1. rangi baron Władimir Grewenitz), Pietropawłowsk (kpt. 1. rangi Władimir Piłkin)
1. BRYGADA KRĄŻOWNIKÓW – kontradm. Nikołaj Kołomiejcow ? krążowniki pancerne: Gromoboj (kpt. 1. rangi Aleksandr Titow), Admirał Makarow (kpt. 2. rangi Pawieł Plen), Bajan (kpt. 1. rangi Aleksandr Weiss)
2. BRYGADA KRĄŻOWNIKÓW – kontradm. Piotr Leskow ? krążownik pancerny Rossija (kpt. 1. rangi Nikołaj Podgórski) ? krążowniki lekkie: Bogatyr’ (kpt. 1. rangi Jewgienij Krinicki), Oleg (kpt. 1. rangi Piotr Truchaczew), Awrora (kpt. 1. rangi Grigorij Butakow), Diana (kpt. 1. rangi Władimir Scheltinga)
1. DYWIZJA KONTRTORPEDOWCÓW – kontradm. Iwan Storre ? półdywizjon specjalnego przeznaczenia – kontrtorpedowce: Sibirskij Striełok (kpt. 2. rangi Gieorgij Gadd), Gienierał Kondratienko (kpt. 2. rangi Kławdij Szewielow), Ochotnik (kpt. 2. rangi Pawieł Gelmersen) ? 1. dywizjon kontrtorpedowców – kpt. 2. rangi Piotr Władisławlew kontrtorpedowce: Emir Bucharskij (kpt. 2. rangi Andriej Nikitin), Finn (kpt. 2. rangi Michaił Aleambarow), Moskwitianin (kpt. 2. rangi Aleksiej Dombrowski), Dobrowolec (kpt. 2. rangi Pawieł Postielnikow), Wsadnik (kpt. 2. rangi Iwan Dmitriew), Gajdamak (kpt. 2. rangi Wsiewołod Modzalewski), Amuriec (kpt. 2. rangi baron Aleksiej Kosinski), Ussurijec (kpt. 2. rangi Aleksandr Razwozow) ? 2. dywizjon kontrtorpedowców – kpt. 1. rangi Nikołaj Wiesiełago kontrtorpedowce: Turkmieniec Stawropolskij (kpt. 2. rangi Michaił Behrens), Kazaniec (kpt. 2. rangi Stiepan Dmitriew), Stierieguszczij (kpt. 2. rangi Nikołaj Patton), Strasznyj (kpt. 2. rangi Wiaczesław Kłoczkowski), Donskoj Kazak (kpt. 2. rangi Aleksandr Stark), Zabajkalec (kpt. 2. rangi Siergiej Koptiew), Wojskowoj (kpt. 2. rangi Karl von Den), Ukraina (kpt. 2. rangi Aleksiej Sałtanow) ? 4. dywizjon kontrtorpedowców – kpt. 2. rangi Leonid Iwanow kontrtorpedowce: Ispołnitielnyj (kpt. 2. rangi Nikołaj Ostielecki), Kriepkij (kpt. 2. rangi Siergiej Politowski), Logkij (kpt. 2. rangi Pawieł Wilken), Mietkij (kpt. 2. rangi Piotr Kraszeninikow), Moszcznyj (kpt. 2. rangi baron Konstantin Knorring), Łowkij (starszyj lejtienant Piotr Michajłow), Letuczij (kpt. 2. rangi Lew Sachnowski), Lichoj (kpt. 2. rangi Anatolij Jekimow)
BRYGADA OKRĘTÓW PODWODNYCH – kontradm. Pawieł Lewicki ? 1. dywizjon okrętów podwodnych ? kpt. 2 rangi Siergiej Własiew okręty podwodne: Akuła (kpt. 2 rangi Siergiej Własiew ? dowódca 1. dywizjonu), Okuń (lejtienant Wasilij Mierkuszow), Makriel (lejtienant Dmitrij Karaburdżi), Minoga (lejtienant Nikołaj Ilinski) okręt?baza Chabarowsk (kpt. 2 rangi Jewgienij Maksimow) kontrtorpedowiec Mołodieckij (kpt. 2. rangi Władimir D?Anju) ? 2. dywizjon okrętów podwodnych ? kpt. 1. rangi Konstantin Czegłokow okręty podwodne: Kajman (starszyj lejtienant Iwan Messer), Krokodił (lejtienant Jakow Podgorny), Alligator (kpt. 2. rangi Rostisław Walrond), Drakon (starszyj lejtienant Nikołaj Gudim) okręt?baza Jewropa (kpt. 2 rangi Siergiej Butakow) kontrtorpedowiec Posłusznyj (starszyj lejtienant Pawieł Michajłow)
DYWIZJA TRAŁOWCÓW – kpt. 1. rangi Piotr Kitkin ? 1. Grupa Trałowców – kpt. 1. rangi Piotr Kitkin okręt-baza Groziaszczij – kpt. 1. rangi Piotr Kitkin 1. dywizjon trałowców – kpt. 2. rangi Aleksandr Maksimow torpedowce z urządzeniami do trałowania: Nr 214, Nr 215, Nr 216, Nr 217, Nr 218, Nr 219, Nr 220, Nr 222 2. dywizjon trałowców – starszyj lejtienant Fiodor Gercken trałowce: Iskra, Płamia, Patron, Jakor’ 3. dywizjon trałowców – kpt. 2. rangi Pawieł Szutow trałowce: Minriep, Wzryw, Fugas, Zapał, Komieta, Płanieta
? 2. Grupa Trałowców – kpt. 2. rangi Siergiej Kowalewski 1. dywizjon trałowców – starszyj lejtienant Gieorgij Dombrowski trałowce pomocnicze: Nr 1, Nr 2, Nr 3, Nr 4, nr 5, Nr 6 2. dywizjon trałowców – kpt. 2. rangi Pawieł von Glanesapp trałowce pomocnicze: Nr 9, Nr 10, Nr 11, Nr 12
KRĄŻOWNIKI POMOCNICZE: Mitawa – kpt. 2. rangi Aleksandr Kirilin Ruś – kpt. 1. rangi Maks von Schultz
OKRĘTY SZPITALNE: Ariadna – kpt. 2. rangi Władimir Aleksiejew Nikołajew – kpt. 1. rangi Konstantin Stiepanow
TRANSPORTOWCE: Anadyr’ – kpt. 1. rangi Aleksiej Grigoriew Arguń – kpt. 1. rangi Pawieł Bałk Łachta – praporszczyk Iwan Ilin Okiean – kpt. 1. rangi Siergiej de Livron Borgo – praporszczyk Niewrażyn Suchona – (?) Wodolej Nr 1 – porucznik Pimien Urłankin Wodolej Nr 4 – sztabskapitan Iwan Ritter okręt warsztatowy Angara – kpt. 1. rangi Aleksandr Iwanow
SIŁY WYDZIELONE DO OBRONY PORTÓW
Port Imperatora Piotra Wielkiego (Rewel): ? Dywizjon stawiaczy min – kontradm. Wasilij Kanin stawiacze min: Amur (kpt. 2. rangi Aleksandr Rużek), Jenisiej (kpt. 2. rangi Konstantin Prochorow), Ładoga (kpt. 1. rangi Nikołaj Krotkow), Narowa (kpt. 2. rangi Michaił Nikolski), Oniega (kpt. 2. rangi Lew Postriganiew), Wołga (kpt. 2. rangi Siegiej Miasnow), Ilmień (kpt. 2. rangi Anatolij Pietrow) ? 1. Zespół Rezerwowy – kpt. 1. rangi Jewgienij Odincow szkolny okręt artyleryjski Impierator Aleksandr II – kpt. 1. rangi Nikołaj Wiaziemski okręt szkolny Piotr Wielikij – kpt. 1. rangi Fiodor Szamszow okręty łącznikowe: Wojewoda (kpt. 1. rangi Stiepan Paskin), Posadnik (starszyj lejtienant Siergiej Łukomski) dozorowce: Bierkut’ (kpt. 1. rangi Stiepan Paskin), Kondor (kpt. 1. rangi Walrond)
2. DYWIZJA KONTRTORPEDOWCÓW – kontradm. Aleksandr Kurosz ? 3. dywizjon kontrtorpedowców – kpt. 1. rangi Symeon Fabricki kontrtorpedowce: Wynosliwyj (starszyj lejtienant Nikołaj Pini), Wnimatielnyj (kpt. 2. rangi baron Christian Meidel), Inżenier-Miechanik Dmitriew (kpt. 2. rangi Siergiej Bardukow), Inżenier-Miechanik Zwieriew (kpt. 2. rangi Timofiej von der Raab Tihlen), Wnuszytielnyj (kpt. 2. rangi Leonid Puszczin), Bditielnyj (kpt. 2. rangi Nikołaj Maksimow), Burnyj (kpt. 2. rangi Władisław Sipajło), Bojewoj (starszyj lejtienant Boris Rybkin) ? 5. dywizjon kontrtorpedowców – kpt. 1. rangi Władimir Tyrkow kontrtorpedowce: Gromiaszczij (kpt. 2. rangi Anatolij de Simon), Diejatielnyj (kpt. 2. rangi Aleksandr Jakubowski), Silnyj (kpt. 2. rangi Gieorgij Stark), Storożewoj (kpt. 2. rangi Nikołaj Romaszew), Strojnyj (kpt. 2. rangi Nikołaj Tyrkow), Raziaszczij (starszyj lejtienant Nikołaj Kostienski), Rastoropnyj (starszyj lejtienant Wasilij Sielitriennikow), Dielnyj (starszyj lejtienant Hilarion Bibikow), Dostojnyj (starszyj lejtienant Boris Iwanow) ? 6. dywizjon kontrtorpedowców – kpt. 1. rangi Nikołaj Powaliszyn kontrtorpedowce: Widnyj (kpt. 2. rangi Piotr Zielenoj), Riezwyj (kpt. 2. rangi Fiodor Wasiljew), Prytkij (kpt. 2. rangi Stiepan Buraczek), Podwiżnyj (kpt. 2. rangi Apollon Buraczek), Procznyj (kpt. 2. rangi Konstantin Miertwago), Rietiwyj (kpt. 2. rangi Władimir Gołubiew)
? Dywizjon kanonierek – kpt. 1. rangi Siergiej Zarubajew kanonierki: Chrabryj (kpt. 2. rangi Witold Panasewicz), Chiwiniec (kpt. 2. rangi Władimir Azariew), Bobr (kpt. 2. rangi Aleksandr Basow), Siwucz (kpt. 2. rangi Piotr Czerkasow), Koriejec (kpt. 2. rangi Iwan Fiediajewski), Gilak (kpt. 2. rangi Pawieł Wołkow)
? Flotylla Transportowców – kpt. 1. rangi Mitrofan Skałowski transportowce: Riga (kpt. 2. rangi Gieorgij Riumin), Oka (kpt. 2. rangi Aleksiej Łosiew), Miezień (?), Pieczora (kpt. 1. rangi Jewgrafij Gamiłowski), Wodolej Nr 2 (porucznik Iosif Ganagin), Libawa (?), Az (?), Buki (?), Wiedi (?), Głagoł (?), Dobro (?), Jest’ (?), Żywiotie (?), Ziemla (?), Iże (?), Kako (?), Ludi (?), Mysletie (?), Nasz (?), On (?), Pokoj (?), Słowo (?), Twiordo (?), U (?), Fert’ (?), Ce (?), Sza (?) okręt warsztatowy Kama – płk Aleksandr Pawłow
? Półdywizjon okrętów podwodnych – kpt. 1. rangi Włądimir Jermakow okręty podwodne: Sig (kpt. 2. rangi Appolinarij Nikiforaki), Bieługa (lejtienant Gawrił von Dicht), Pieskar’ (lejtienant Konstantin Sobolew), Stierlad’ (starszyj lejtienant Gieorgij Palicyn)
ZESPÓŁ OKRĘTÓW SŁUŻBY ŁĄCZNOŚCI ? okręty łącznikowe: Lejtienant Burakow (lejtienant Michaił Romaszew), Iskussnyj (kpt. 2. rangi Aleksandr Owander), Porażajuszczij (lejtienant Siergiej Sazonow), Prozorliwyj (kpt. 2. rangi baron Erich Vietinghoff), Rjanyj (starszyj lejtienant Aleksiej Ryżej), Nr 104, Nr 119, Nr 120 holownik portowy Siłacz
? Dywizjon okrętów podwodnych specjalnego przeznaczenia – lejtienant Nikołaj Nordstein okręty podwodne: Nr 1, Nr 2, Nr 3 okręt-baza Oland
Port w Sveaborgu ? Półdywizjon torpedowców – kpt. 1. rangi Anatolij Rybałtowski torpedowce: Nr 212, Nr 213, Nr 128, Nr 129, Nr 142
Port w Kronsztadzie ? 2. Zespół Rezerwowy – kontradm. Aleksiej Sapsaj okręty szkolne: Woin (kpt. 2. rangi Władimir Satkiewicz), Wiernyj (kpt. 2. rangi Siergiej Timiriew), Rynda (kpt. 2. rangi Modiest’ Iwanow), Afrika (kpt. 1. rangi Gustaw von Schultz), Dwina (kpt. 1. rangi Siergiej Posochow) dozorowce: Orioł (kpt. 1. rangi Karin), Roksana (kpt. 1. rangi Pankow) transportowce: Krasnaja Gorska, Łuna, Zaria, Niewka, Sławnyj, Kronsztad okręt łącznikowy Łastoczka jacht Zarnica
Stopnie oficerów morskich we flocie wojennej Rosji według stanu na rok 1914 oraz ich polskie odpowiedniki.
Oficerowie flagowi:
? Gienierał-admirał* – Admirał floty ? Admirał – Admirał ? Wiceadmirał – Wiceadmirał ? Kontradmirał – Kontradmirał
Oficerowie starsi:
? Kapitan 1. ranga – Komandor ? Kapitan 2. ranga – Komandor porucznik ? Starszyj lejtienant** – Komandor podporucznik
Oficerowie młodsi:
? Lejtienant*** – Kapitan marynarki / Porucznik marynarki ? Miczman – Podporucznik marynarki
Podchorążowie:
? Gardemarin – Chorąży marynarki
* Jako ostatni stopień ten otrzymał wielki książę Aleksy Aleksandrowicz (1883.). ** Stopień wprowadzony w 1909 r. w miejsce dotychczas obowiązującego: kapitan-lejtienant. *** Brak polskiego odpowiednika. Stopień pośredni w PMW.
1 Ostatecznie drednoty bałtyckie miały zostać zbudowane według wielokrotnie modyfikowanego projektu opracowanego przez inżynierów Stoczni Bałtyckiej. Techniczny nadzór nad projektowaniem i budową miała sprawować brytyjska firma stoczniowa John Brown. W maju 1909 r. ostateczna wersja dokumentacji technicznej pancerników została przyjęta przez Morski Komitet Techniczny i zatwierdzona przez ministra marynarki. Z analizy dokumentacji wynika, iż pod naciskiem specjalistów Sztabu Generalnego MW zdecydowano się uwzględnić rozwiązania projektowe włoskiego inż. konstruktora Cunibertiego. Cztery drednoty typu Gangut, których budowę rozpoczęto w 1909 r. w Stoczni Bałtyckiej (Siewastopol, Pietropawłowsk) oraz w Stoczni Admiralicji (Gangut, Połtawa), zarówno sylwetką jak i charakterystyką przypominały włoski Dante Alighieri, którego projektodawcą był Cuniberti. Identyczny był m.in. skład i rozmieszczenie artylerii głównej. Tworzyło ją 12 armat kal. 305 mm rozmieszczonych w trzydziałowych wieżach, z których dwie zainstalowano na śródokręciu, a po jednej w sektorze dziobowym i rufowym. Poważnym błędem popełnionym przez rosyjskich konstruktorów było zaprojektowanie dla drednotów bałtyckich stosunkowo słabego opancerzenia. Opierając się na doświadczeniach wojny z Japonią, uznano za celowe pokrycie całej powierzchni bocznej kadłuba pancerzem. W efekcie pancerz burtowy miał w najgrubszym miejscu zaledwie 225 mm. Górny pokład pancerza pokładowego wykonanego ze zwykłej stali okrętowej miał grubość 37,5 mm, środkowy – 25 mm, a dolny – 12 mm. Bardzo słabe było opancerzenie wież artylerii głównej: ściany – 203 mm, dach – 75 mm, barbety powyżej pokładu górnego – 152 mm. Projektowanie zakończono nie przeprowadzając wcześniej ostrzału doświadczalnych przedziałów pancernych w warunkach poligonowych. Próby mające na celu ocenę wytrzymałości pokładów i burt pancerników typu Gangut, połączone z testowaniem nowych pocisków kal. 305 mm i 203 mm, przeprowadzono dopiero w sierpniu i we wrześniu 1913 r. na Morzu Czarnym. Jako okręt-cel wykorzystano skreślony ze spisów floty stary pancernik Floty Czarnomorskiej Czesma. Próby wykazały, iż opancerzenie drednotów typu Gangut jest niewystarczające, gdyż pociski burzące kal. 305 mm przebijały pancerz główny o grubości 225 mm z odległości 65 kabli (ok. 12 km.). Eksperyment wykazał też błędne rozmieszczenie pokładów pancernych. Umieszczenie najgrubszego pancerza na górnym pokładzie nie chroniło przed zniszczeniem pokładu środkowego i dolnego zbudowanego z cieńszej stali. W raporcie wskazywano, iż górny pokład powinien być wykonany z cieńszej stali, aby tylko zainicjować wybuch pocisku, zaś pokład dolny powinien mieć najgrubszy pancerz, aby mógł zatrzymać odłamki. Sprawozdanie z prób poligonowych spowodowało wybuch skandalu w Ministerstwie Marynarki. Skandal został wyciszony przez nowego szefa resortu morskiego adm. Iwana Grigorowicza, który osobiście meldował o tej sprawie carowi. Mimo iż groźba trafienia choćby jednym pociskiem kal. 305 mm stanowiła dla pancernika typu Gangut poważne ryzyko, admiralicja rosyjska nie zdecydowała się na przebudowę żadnego z czterech drednotów bałtyckich uznając, iż spowodowałoby to duże opóźnienia w ich wejściu do służby.
2 Ceremonia oficjalnego położenia stępki czterech krążowniów liniowych typu Izmaił miała miejsce 1 stycznia 1914 r. Okręty o wyporności normalnej 32 000 t miały dysponować potężną artylerią główną – 12 x 356 mm. Po wybuchu pierwszej wojny światowej tempo prac wykończeniowych gwałtownie spadło z uwagi na zawieszenie dostaw od zagranicznych kontrahentów oraz braki zaopatrzeniowe. Latem 1916 r. kontynuowano prace tylko na krążowniku Izmaił, natomiast prace na pozostałych krążownikach całkowicie ustały. Według stanu z 28 kwietnia 1917 r. stopień zaawansowania prac był następujący: Izmaił – 65%, Borodino – 57%, Kinburn – 52%, Nawarin – 50%. W październiku 1917 r. decyzją Rządu Tymczasowego oficjalnie przerwano budowę krążowników Borodino, Kinburn oraz Nawarin. W 1922 r. wymienione krążowniki zostały skreślone ze spisów floty i sprzedane w Niemczech, gdzie je złomowano. Nieco inne były losy krążownika Izmaił. Decyzję o przerwaniu prac wykończeniowych podjęła w grudniu 1917 r. Rada Komisarzy Ludowych. Rozpatrywane były pomysły dokończenia budowy krążownika bądź przebudowania go na lotniskowiec. Pomysły te nie doczekały się jednak realizacji. W końcu lat 30. XX w. krążownik skreślono ze spisów floty i złomowano.
3 Ceremonia położenia stępki czterech krążowników typu Swietłana odbyła się w listopadzie-grudniu 1913 r. Po wybuchu pierwszej wojny światowej prace na krążownikach przerwano z uwagi na zawieszenie dostaw od kontrahenta brytyjskiego. Losy krążowników potoczyły się różnie. W listopadzie 1917 r. krążownik Swietłana odholowano do Piotrogrodu i wznowiono na nim prace wykończeniowe w Stoczni Bałtyckiej; 5 lutego 1925 r. krążownik przemianowano na Profintern; w 1928 r. Profintern został wcielony do Czerwonej Floty Bałtyckiej, a od 1930 r. wchodził w skład Czerwonej Floty Czarnomorskiej; 31 października 1939 r. został przemianowany na Krasnyj Krym; podczas drugiej wojny światowej uczestniczył w obronie Odessy, Sewastopola oraz Kaukazu; po wojnie wycofany ze służby we flocie czynnej (1953), przeklasyfikowany na krążownik szkolny (1954), rozbrojony (1957); skreślony ze spisów floty i złomowany (1959.). Admirał Butakow do końca pierwszej wojny światowej pozostawał w Stoczni Putiłowskiej; w latach 30. podjęto na nim prace wykończeniowe i przeklasyfikowano go na krążownik szkolny; podczas drugiej wojny światowej okręt cumujący w porcie leningradzkim został uszkodzony w wyniku ostrzału artyleryjskiego i zatonął (25 kwietnia 1942); po wojnie został podniesiony (1948), a następnie złomowany (1952.). Admirał Spiridow został w latach 1924-1926 przebudowany w Stoczni Północnej w Leningradzie na zbiornikowiec, a następnie włączony w skład radzieckiej floty handlowej na Morzu Czarnym; po awarii układu napędowego był wykorzystywany w latach 1934-1938 w charakterze holowanej barki paliwowej; w 1938 r. został wycofany z eksploatacji i zacumowany w porcie w Mariupolu (Morze Azowskie); w czasie wojny radziecko-niemieckiej został zatopiony 8 października 1941 r. w porcie mariupolskim podczas ewakuacji jednostek Armii Czerwonej; w 1942 r. został podniesiony przez Niemców, a następnie wykorzystywany w charakterze zbiornikowca przez zespół Kriegsmarine operujący na Morzu Azowskim; 20 września 1943 r. zatopiony przez Niemców podczas ewakuacji; 1 lipca 1944 r. Admirał Spiridow został podniesiony przez zespół Służby Awaryjno-Ratowniczej Floty Czarnomorskiej; przekształcony w hulk w latach 1946-1952 był wykorzystywany w charakterze zbiornika paliwowego; w 1952 r. złomowany w zakładach „Azowstal”. Krążownik Admirał Grejg został odholowany w grudniu 1917 r. do Piotrogrodu; w latach 1924-1926 przebudowany w Stoczni Bałtyckiej w Leningradzie na zbiornikowiec, a następnie włączony w skład radzieckiej floty handlowej na Morzu Czarnym; w grudniu 1937 r. został poważnie uszkodzony podczas sztormu, który zaskoczył go na zewnętrznej redzie Tuapse (Morze Czarne); w 1938 r. wycofany ze służby i złomowany.
