Oblężenie Orleanu 1428-1429

?Wszystkie sprawy układały się dla nas pomyślnie aż do czasu oblężenia Orleanu? Klęska waszych ludzi tam zebranych spowodowana była ? według mnie ? w dużej części przez fałszywe wierzenia, szaleńcze przekonania i nierozumny strach, jakie padły na waszych ludzi za sprawą uczennicy i wysłanniczki diabła, zwanej Dziewicą, która używała zgubnych zaklęć i czarów[1]?. Tymi słowami relacjonował klęskę Anglików pod Orleanem książę Bedford królowi Henrykowi VI. Zwycięstwo Francuzów pod Orleanem z 1429r. miało bowiem olbrzymie znaczenie dla wieloletniego konfliktu pomiędzy Anglią a Francją. Było to pierwsze znaczące zwycięstwo armii francuskiej od czasów starcia pod Agincourt z 1415r. Od tej pory wyczerpani Anglicy zaczęli  wycofywać się z kontynentu, a monarchia francuska rozpoczęła proces odbudowy swojej międzynarodowej pozycji. Z tego powodu uznaje się oblężenie Orleanu za punkt zwrotny w zmaganiach angielsko-francuskich z lat 1337-1453.

Wstęp

Oblężenie Orleanu (1428-1429) miało miejsce podczas konfliktu, zwanego w historiografii  ?wojną stuletnią. ? Trwał on z przerwami od 1337 do 1453r.  Jednak jego przyczyn należy szukać w XIII wieku. W XIII wieku narosła niechęć pomiędzy królami francuskimi a angielskimi. Wynikała ona z posiadania rozległych posiadłości angielskich w Akwitanii, Normandii czy Poitou. Początek XIV wieku przyniósł zaognienie tego sporu. Młody angielski król Edward III zażądał swoich praw do Gujenny oraz prawa do korony francuskiej po zmarłym Karolu IV.  Należy podkreślić fakt, że wystąpiła próba podporządkowania miast flandryjskich władzy króla francuskiego, co doprowadziłoby do zachwiania gospodarką Anglii. Natomiast osadzenie na tronie w Paryżu Filipa z dynastii  Walezjuszy ostatecznie pogrzebało resztki szans na utrzymanie pokoju.

Pierwsze walki

Konflikt angielsko-francuski nie miał ciągłego charakteru, lecz toczył się w kilku fazach z wieloletnimi przerwami. Pierwszy etap wojny cechował się zdecydowanymi działaniami ofensywnymi Anglików na terenie Akwitanii i Normandii. Król Edward III rozbudował swoją flotę, by w 1340r. pod Sluis rozbić flotę francuską. Desant na Francję miał miejsce dopiero w 1346r., głównie z uwagi na walki ze Szkotami.  Doszło wtedy do bitwy pod Crecy i wielkiej klęski wojsk francuskich. W kolejnych latach główne walki przeniosły się do Akwitanii, gdzie w 1356 r. Francuzi ponieśli klęskę pod Poitiers, a francuski król Jan II Dobry dostał się do niewoli. W 1360r.  zawarto pokój w Bretigny-Calais, który potwierdzał zdobycze angielskie[2]. Jednak Francja postanowiła walczyć dalej ? i w latach 1369 ? 1389  za sprawą króla Karola VI odzyskała większość zagarniętych ziem. Sprawa ziem i sukcesji nie została rozwiązana co wykorzystał przyszły angielski król ? Henryk V. Wykorzystując ówczesną niestabilność polityczną we Francji zaatakował w 1415r. Francję i pokonał kwiat francuskiego rycerstwa pod Agincourt. Zmusił Francuzów do podpisania traktatu w Troyes, na mocy którego miał zostać spadkobiercą korony francuskiej. Traktat ten pomijał osobę Delfina. Plany te zostały pokrzyżowane przez nagłą śmierć Henryka w 1422r. Koronacja małoletniego Henryka VI i regencja Jana ks. Bedford doprowadziła do wzrostu niezadowolenia wśród społeczeństwa francuskiego[3]. Sytuację wykorzystał więc wspomniany Delfin ? syn króla Francji, który rozpoczął energiczne działania przeciw Anglikom. Ci zaś przystąpili do zajęcia dorzecza Loary. Z uwagi na kluczową rolę Orleanu, rozpoczęcie jego oblężenia przez Anglików mogło na zawsze pogrzebać francuską monarchię.

Joanna d’Arc pod Orleanem/ źródło: Wikimedia Commons

Przygotowania, plany i liczebność obu stron

Anglicy przygotowali się do zajęcia Orleanu bardzo ostrożnie. Zbudowali szereg fortyfikacji ziemnych wraz z wieżami strażniczymi. Umieścili je obok najważniejszych dróg wychodzących z miasta przez co wydawało się[4], że umocnienia skutecznie blokują miasto z resztą kraju. Mieli również zapewnioną aprowizację, co potwierdzają dostawy m.in. śledzi do wojsk angielskich. Strona francuska poza garnizonem w Orleanie zbierała siły pod Blois. Celem Anglików było zdobycie Orleanu, głównie poprzez zagłodzenie miasta. Strona francuska, by przeciwdziałać temu musiała podjąć dwie rzeczy : przerwać angielską blokadę i dostarczyć zapasy wygłodzonym siłom. W tym celu w obozie w Blois zgromadzono dużo zaopatrzenia.

Anglicy posiadali około 5000 żołnierzy, rozsianych po umocnieniach ziemnych. Natomiast Francuzi wraz z posiłkami z Blois liczyli około 6000 żołnierzy. Należy doliczyć po stronie francuskiej około 4000 uzbrojonych cywilów.

Dowódcy

Stroną francuksą dowodzili Joanna d?Arc oraz Jean de Dunois.  Joanna d?Arc była wieśniaczką z Domremy-la-Pucelle. Od 13 roku życia miewała wizje i słyszała anielskie głosy, które kazały jej ratować Francję. Udała się do francuskiego króla i przekonała go do swojej misji[5]. W 1430r. dostała się do niewoli burgundzkiej, broniąc Compiegne. Burgundczycy odsprzedali ją Anglikom, którzy w 1431r.  oskarżyli ją o czary. Na skutek procesu skazano ją na śmierć przez spalenie na stosie. Obroną Orleanu od początku dowodził Jean de Dunois zwany ?Bastardem Orleańskim? Był synem Ludwika Walezjusza, księcia Orleanu  i Mariette d?Enghien. Po śmierci ojca i uwięzieniu brata[6] stanął na czele linii orleańskiej Walezjuszy. Walczył z Joanną d?Arc w obronie Orleanu, w 1432r.  zdobył Chartres a w 1450r. dokończył podbój Normandii. Za zasługi otrzymał liczne tytuły i posiadłości. Anglikami na początku oblężenia dowodził Thomas Montacute.  Był on 4.  earlem Salisbury i członkiem angielskiego parlamentu. Walczył u boku Henryka V pod Harfleur i pod Agincourt. Rozpoczął oblężenie Orleanu, lecz na samym jego początku poniósł śmierć. Jego rolę jako głównego dowódcy przejął John Talbot. Był zasłużonym oficerem angielskim ? tłumił powstanie w Walii i był namiestnikiem w Irlandii. Walczył we Francji ? dowodził oblężeniem Orleanu, a w 1429r. przegrał pod Patay. Od 1436 do 1441r.  walczył z wojskami La Hire?a i konetabla Artura de Richemonta w płn. Francji. Od 1445r. został Wielkim Konetablem Francji z rozkazu Henryka VI. Zginął w czasie bitwy pod Castillon w 1453r., którą uznaje się za koniec wojny stuletniej.

orlean

Orlean w XV wieku/ źródło: Wikimedia Commons.

Walki pod Orleanem

Oblężenie Orleanu rozpoczęło się 12 X 1428r. Anglicy mieli nadzieję, że Orlean padnie tak szybko jak inne miasta w regionie: Jargeau, Meung-sur-Loire, Beaugency i Chateneuf. Na samym początku oblężenia Anglicy zaatakowali obwałowany klasztor augustianów oraz Tourelles, ufortyfikowaną strażnicę, która pilnowała mostu na Loarze. Francuzi wycofując się, zniszczyli fragment mostu. Z uwagi na dość małe siły angielskie, oblegający nie mogli zamknąć  w pełni dostępu do miasta, więc rozpoczęli budowę umocnień polowych. Umieścili jednak tam zbyt mało żołnierzy by blokada była skuteczna. O przedarciu się przez blokadę świadczy fakt, że 2 stycznia 1429 r. do Orleanu wkroczył konwój na które składało się 400 statków oraz  ponad 900 świń[7]. Earl Salisbury został w ataku na Tourelles ranny i zaraz na początku oblężenia zmarł. Jego funkcję przejął John Talbot.  Ataki Francuzów ograniczyły się do wypadów i prób przeszkodzenia Anglikom w tworzeniu fortyfikacji ziemnych. Celem Anglików było zagłodzenie miasta, o czym świadczy niska aktywność wojsk angielskich. Natomiast regularnie ostrzeliwano miasto z bombard. Fakt ten dowodzi przede wszystkim o rozwoju znaczenia artylerii na polach bitew. Artyleria pod Orleanem obniżała również morale oblężonych, co potwierdza tak zwana ?bitwa śledziowa?. 12 lutego 1429 r.  kilka tysięcy francuskich żołnierzy (3000-4000)[8]  próbowało bezskutecznie przechwycić angielski konwój, który przewoził ładunek śledzi dla angielskich wojsk. Po takiej klęsce załamany Delfin chciał uciekać z kraju, lecz wtedy pojawiła się u niego Joanna d?Arc. Przekonała Karola i jego dowódców do zdecydowanej akcji mającej oswobodzić Orlean. Był to ostatni moment na działanie, ponieważ u oblężonych zaczęło brakować jedzenia, amunicji, lecz przede wszystkim wiary w sukces. 26 kwietnia wyruszyła z Blois, by  już 28 dnia tego miesiąca stanąć pod miastem. Z uwagi na wysoki poziom wód w Loarze, odesłano większość korpusu do Blois, a sama Joanna na czele 200 żołnierzy przepłynęła rzekę. W samym Orleanie powitano ją hucznie, sam Bastard Orleański wyszedł jej naprzeciw. 30 kwietnia  jeden z dowódców podległych Bastardowi ? La Hire ?!wyruszył do Blois by ściągnąć resztę armii, a Joannie udało się zamienić kilka słów z angielskim kapitanem Glasdale?em[9]. Reszta armii wróciła 4 maja i uderzono na ważny fort St. Loup. Francuzom udało się go przechwycić. Następnie po dyskusjach zdecydowano na atak na klasztor augustianów 6 maja.  Plan się udał, przez co Tourelles zostało odcięte. O świcie 7 maja rozpoczęto szturm Tourelles. Był to ponownie bezpośredni, frontalny atak. Francuzi tym razem  podminowali przęsło mostu i wysłali tam płonące barki. W czasie ataku Joanna została ranna, jednak walczyła dalej. Bastard chciał zaprzestać walki, lecz Joanna nie chciała się zgodzić. Nakazała ponowny szturm Tourelles, podczas którego zdobyto ten strategiczny punkt, a dowodzący tu kapitan Glasdale zginął. Nazajutrz obie armie ustawiły się w polu gotowe do bitwy, lecz tym razem to Francuzi mieli przewagę liczebną i psychologiczną. W takim wypadku siły angielskie zwinęły oblężenie i ruszyły na północ. Armia francuska była teraz podbudowana psychologicznie oraz posiadała inicjatywę strategiczną. Anglicy byli totalnie rozprężeni i przerażeni ? potwierdza to opinia Thomasa Basina, biskupa wrogiego Karolowi VII: ?Imię Dziewicy, która była wówczas jednogłośnie sławiona we Francji, wystarczyło by przerazić Anglików. Wydawało im się, że nie ma dla nich żadnej nadziei obrony i że jedynym ich ratunkiem jest ucieczka? Taka trwoga wypełniała ich dusze na samo imię Dziewicy ? a wielu z nich zeznało to pod przysięgą ? że po usłyszeniu tego imienia lub zobaczeniu jej znaków, nie mogli w żaden sposób zebrać siły i odwagi do walki, do strzelania z łuku, rzucania pocisków i nacierania na nieprzyjaciela ? jak to zwykle robili przedtem[10].?

Plan oblężenia Orleanu/ źródło: Wikimedia Commons

Plan oblężenia Orleanu/ źródło: Wikimedia Commons

Kampania w dolinie Loary

Wykorzystując swój sukces pod Orleanem, Francuzi ruszyli wyczyścić dorzecze Loary z wojsk najeźdźców.  Od 11 do 12 czerwca 1429r. odbili Jargeau, zadając duże straty wojskom angielskim i biorąc do niewoli dowódcę garnizonu. Pod Meung-sur-Loire (15 VI 1429r.) zdobyli ważną przeprawę, zmuszając Anglików do kolejnego odwrotu. W dniach 16-17 VI 1429r.  zablokowali Anglikom drogę na południe zajmując Beaugency. 18 czerwca doszło do bitwy pod Patay, gdzie około 5000 Anglików uległo 1500 Francuzom. Wzięto do niewoli Johna Talbota, co obniżyło jeszcze bardziej morale Anglików. Sukcesy Joanny doprowadzilły do  koronacji Delfina na króla Francji w katedrze w Reims. Od tej pory wojska angielskie sukcesywnie zaczną tracić terytoria na kontynencie, a królowi francuskiemu pozwoli się na konieczne reformy i odbudowę państwa.

Znaczenie

Chcąc rozmawiać o znaczeniu oblężenia Orleanu z lat 1428-29 należy pokazać kilka rzeczy. Obleżęnie Orleanu było jednym z kilkunastu starć podczas ?wojny stuletniej. ? Nie miało takiego rozmachu  jak Crecy, Agincourt czy Poitiers, lecz znaczenie i konsekwencje tego starcia pozostaną wiekopomne.  Zryw młodej wieśniaczki z Lotaryngii ? Joanny, zmobilizował ludność francuską do stawienia oporu. Jest ona symbolem francuskiego ducha walki w obronie Ojczyzny. Anglicy bowiem traktowali Francję jako źródło dochodów.  Jednocześnie francuskie koła polityczne były skłócone i podzielone, a dowódcy królewscy często współpracowali z wrogiem. Postać Joanny d?Arc zjednoczyła dowódców, żołnierzy, arystokratów i ludność. Dlatego możemy powiedzieć, że w XV wieku powoli budziła się świadomość narodowa w społeczeństwie francuskim. Oblężenie Orleanu ukazało wzrost roli artylerii na polu walki. Mimo że wielu dowódców nie będzie miało respektu do artylerii, nawet po wiek XIX, to jej wzrastająca rola odmieni pola bitew  już w XVI wieku.

Michał Łukaszewski

Bibliografia :

  • Basin T., Histoire de regnes de Charles VII et de Louis XII, ed. Quicherat, Paryż 1855.
  • Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1978.
  • Benett M., The Development of Battle Tactics in the Hundred Years War [w:] Arms, Armies and Fortifications in the Hundred Years War, Woodbridge 1994.
  • Curry A., The Hundred Years? War 1337-1453, Oxford 2002.
  • Doucet R., Latreille A., Perroy E., Historia Francji, t. I, Od początków dziejów do roku 1774, Warszawa 1969.
  • Fortescue J.W., A History of the British Army, Nowy Jork 1899
  • Michałowski R., Historia Powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2009.
  • Nicolle D., Orleans 1429 : France turns to tide, Oxford 2001.
  • Potkowski E., Crecy-Orlean 1346 ? 1429, Warszawa 1986.
  • Rogers C.J., The Military Revolutions of the Hundred Years? War [ w:] The Journal of Military History, t.57, Lexington 1993.
  • Quicherat J., Proces de condemnation et de rehabilitation de Jeanne d?Arc, t. I-V, Paryż 1841-1849.
  • Zins H., Historia Anglii, Warszawa 1974.

[1] J. Quicherat, Proces de condemnation et de rehabilitation de Jeanne d?Arc , t. III, Paryż 1841-1849,  s. 136-137.

[2] J. Baszkiewicz, Historia Francji, Warszawa 1974, s. 154.

[3] E.Potkowski, Crecy-Orlean 1346 ? 1429, Warszawa 1986, s.150.

[4] Tamże, s. 162.

[5] Tamże, s. 158-160.

[6]D. Nicolle, Orleans 1429 : France turns to tide, Oxford 2001, s. 14.

[7] Tamże, s. 40.

[8] Tamże, s. 43.

[9] Tamże, s. 50.

[10] T. Basin, Histoire de regnes de Charles VII et de Louis XII, ed. J. Quicherat, Paryż 1855, s. 71-72.