Fot. 3 Warszawska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej

Obrona powietrzna a przeciwlotnicza w systemie bezpieczeństwa narodowego

W dyskusjach nad kierunkami i możliwościami modernizacyjnymi Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej pojawiają się również kwestie obrony przeciwlotniczej. Terminy takie jak obrona powietrzna (OP) i obrona przeciwlotnicza (OPL) mogą sprawić pewne problemy związane z ich zakresem pojęciowym i rozróżnieniem. Dlatego też w niniejszym artykule zostanie poruszona kwestia definiowania obrony powietrznej i przeciwlotniczej, ich funkcji oraz umiejscowienia w systemie bezpieczeństwa państwa.

Bogdan Zdrodowski w książce Obrona przeciwlotnicza wojsk wskazuje, iż obrona powietrzna przedstawiona jest w 2 aspektach: szerszym jako element systemu bezpieczeństwa państwa, a węższym jako formę walki zbrojnej. Obrona Powietrzna (OP) postrzegana jako element systemu bezpieczeństwa państwa : ?ma zapewnić jego bezpieczeństwo w wymiarze powietrznym. W tym przypadku OP jest traktowana jak zespół działań służących przeciwdziałaniu zagrożeniom bezpieczeństwa państwa niesionym z powietrza i kosmosu?[1]. Obrona powietrzna traktowana jako forma walki zbrojnej ma charakter obronny i jest przeznaczona do walki ze ŚNP.

Obrona powietrzna jest więc elementem systemu bezpieczeństwa państwa. W ramach obrony powietrznej z kolei funkcjonuje obrona przeciwlotnicza jako część składowa OP, jednakże przed wyjaśnieniem tej zależności, zostanie przedstawiona definicja obrony powietrznej oraz przeciwlotniczej. Obrona powietrzna (OP) jest przedmiotem badań wielu teoretyków bezpieczeństwa, którzy wypracowali różne definicje OP. Przykładem może być m.in. definicja  teoretyka wojskowości, profesora nauk wojskowych, gen. broni Jemioło Tadeusza, wg którego OP to: ?całokształt przedsięwzięć oraz działań mających na celu odparcie agresji przeciwnika powietrznego oraz zapewnienie obrony obiektów i wojsk rozmieszczonych na obszarze kraju przed napadem z powietrza. Realizują ją wojska lotnicze i obrony powietrznej oraz wydzielone siły i środki wojsk lądowych i marynarki wojennej?[2].

Definicja prof. dr. inż. Andrzeja Glena OP określa ją w wąskim i szerokim ujęciu: ?w szerokim ujęciu OP interpretuje jako część bezpieczeństwa powietrznego państwa ukierunkowaną na niedopuszczenie militarnych i niemilitarnych środków napadu powietrznego do zadania strat osłanianym czasie pokoju, kryzysu i wojny obiektom i wojskom zarówno na terytorium kraju jak i poza nim niepozwalających tymże osłanianym obiektom na normalne funkcjonowanie. W wąskim rozumieniu OP należy rozumieć jako część walki zbrojnej ukierunkowanej na niedopuszczeniu militarnych ŚNP przeciwnika do zadania strat osłanianym obiektom, przekraczających potencjał bojowy krytyczny tychże osłanianych obiektów?[3].

Z racji członkostwa Polski w strukturach NATO, warto skonfrontować ww. interpretacje terminu OP z definicjami sojuszniczymi. Słownik podstawowych terminów i definicji NATO obronę powietrzną  określa jako ?wszelkie środki przeznaczone  do likwidacji lub zmniejszenia efektywności wrogich działań powietrznych?[4]. Natomiast słownik sił powietrznych USA OP definiuje jako: ?działania podejmowane przeciwko atakowi wykonanemu przez statki powietrzne nieprzyjaciela, skierowanemu na obszar odpowiedzialności obrony powietrznej?[5].

Na podstawie definicji narodowych i sojuszniczych w niniejszej pracy dyplomowej jako najbardziej odpowiednią uznano tą prezentowaną przez Szefostwo Obrony Powietrznej Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych, gdzie OP rozumiana jest jako: ?całokształt przedsięwzięć realizowanych w skali państwa (koalicji państw), planowanych, organizowanych i koordynowanych na wszystkich poziomach dowodzenia (polityczno-wojskowym, strategiczno-operacyjnym i taktycznym) we współdziałaniu z układem pozamilitarnym, których celem w czasie pokoju i kryzysu jest ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej i przestrzeni powietrznej państwa (koalicji państw), a w czasie wojny utrzymanie wymaganego stopnia kontroli przestrzeni powietrznej poprzez zmniejszenie potencjału bojowego środków napadu powietrznego przeciwnika i minimalizowanie skutków ich oddziaływania, jak również osłona infrastruktury krytycznej, zgrupowań wojsk oraz ludności cywilnej?[6].

W wyniku rozwoju teorii OP, nastąpił również proces próby zdefiniowania obrony przeciwlotniczej. Jedną z wielu prób zdefiniowania OPL była ta podjęta przez kmdr. ppor. Damiana Kryńskiego z 9 Dywizjonu Przeciwlotniczego Marynarki Wojennej, wg której: ?Obrona przeciwlotnicza (OPL) to część składowa obrony powietrznej (OP), obejmująca zwalczanie środków napadu powietrznego (ŚNP) w powietrzu, na korzyść walczących związków operacyjnych (ZO) i taktycznych (ZT), oddziałów oraz pododdziałów oraz osłanianych obiektów?[7].

Nieco inną definicją jest ta prezentowana przez mjr. mgr. inż. Witolda Materaka z Akademii Obrony Narodowej (obecnie Akademii Sztuki Wojennej), gdzie ?system obrony przeciwlotniczej (OPL) to celowo wyodrębniony z systemu obrony powietrznej zbiór podsystemów (elementów) o określonym przeznaczeniu rozpoznania, ognia i dowodzenia oraz relacji, jakie one tworzą w czasie walki ze ŚNP przeciwnika prowadzonej w określonym wycinku rzeczywistości pola walki?[8].

Z kolei w terminologii sojuszniczej, w strukturach NATO obronę przeciwlotniczą (ang. Army Organic Air Defense ? AOAD) ujmuje się jako: ?całokształt przedsięwzięć mających na celu osłonę wojsk lądowych w czasie prowadzenia działań bojowych i w rejonach ześrodkowania oraz ważnych obiektów wojskowych przed rozpoznaniem i uderzeniami lotnictwa i bezzałogowych ŚNP głównie z małych wysokości?[9].

Obrona przeciwlotnicza w środowisku naukowym Akademii Obrony Narodowej (Akademii Sztuki Wojennej) oznacza z kolei: ?część obrony powietrznej przeznaczona  do niszczenia  i obezwładniana lotnictwa przeciwnika, uniemożliwiając mu lub ograniczając dotarcie do osłanianych obiektów (wojsk) i wykonanie uderzeń (rozpoznania)?[10].

Na podstawie przytoczonych definicji należy stwierdzić, że OPL jest częścią składową OP, z kolei ta stanowi element sytemu bezpieczeństwa państwa, co ukazano na poniższym rysunku.

 

OPL w Systemie Bezpieczeństwa Państwa / Źródło: opracowanie własne.

OPL w Systemie Bezpieczeństwa Państwa / Źródło: opracowanie własne.

Płk Radomyski, obecnie dziekan Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych, usystematyzował również kwestię struktury samego systemu obrony przeciwlotniczej, wskazując jednocześnie z jakich elementów składa się współczesna polska OPL, co ilustruje poniższy rysunek.

Struktura funkcjonalna systemu OPL / Źródło: A. Radomyski, Podstawy obrony powietrznej, AON, Warszawa 2015, s. 118.

Struktura funkcjonalna systemu OPL / Źródło: A. Radomyski, Podstawy obrony powietrznej, AON, Warszawa 2015, s. 118.

Podsystem dowodzenia traktować należy jako zbiór wszystkich elementów dowodzenia OPL wyróżnionych ze względu na zachodzącą między nimi relacje informacyjno-decyzyjne. Podsystem ten powołany jest, aby w skuteczny sposób oddziaływać na pozostałe podsystemy poprzez dowodzenie i kierowanie nimi w trakcie prowadzenia działań bojowych. Podsystem rozpoznania to zbiór elementów przeznaczonych do wykonywania takich działań jak zdobywanie, przetwarzanie i udostępnianie informacji o ŚNP. W ramach tych działań dokonuje się wykrywanie, śledzenie oraz identyfikację obiektów ŚNP oraz alarmowanie własnych wojsk.

Podsystem ognia to ogół zbiór sił i środków oddziałujących na cele powietrzne oraz ich relacji. Głównym  zadaniem tego podsystemu jest zniszczenie/uszkodzenie ŚNP w powietrzu. Z kolei na podsystem zabezpieczenia składają się wszelkie elementy zasilające informacyjnie, materiałowo, technicznie i osobowo cały system OPL. Zapewnia on właściwe utrzymanie stanów osobowych jak i uzbrojenia, m.in. zaopatrzenie w rakiety, amunicję i inne środki bojowe.

Wykonawcą zadań OP na terenie naszego kraju są Wojska Obrony Przeciwlotniczej (WOPL) wyodrębnione z Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Niejednokrotnie WOPL są utożsamiane wyłącznie z Wojskami Lądowymi jako odpowiedzialne za zwalczanie przeciwników powietrznych, co jest błędnym podejściem. Z aktualnie pięciu rodzajów Sił Zbrojnych RP: Wojsk Lądowych (WL), Marynarki Wojennej (MW), Sił Powietrznych (SP), Wojsk Specjalnych (WS) oraz od 1 stycznia 2017 r. Wojsk Obrony Terytorialnej (WOT) za OPL na terenie naszego kraju odpowiadają oprócz WL również MW i SP.

PRZYPISY

[1] A. Radomyski, Podstawy obrony powietrznej, AON, Warszawa 2015, s. 100.

[2] T. Jemioło, Przesłanki budowy jednolitego systemu obrony powietrznej, Zeszyty Naukowe nr 1, AON, Warszawa 1990, s. 16.

[3] A. Radomyski, Obrona przeciwlotnicza w specyficznych środowiskach, AON, Warszawa 2013, s. 11.

[4] AAP-6(U), Słownik podstawowych terminów i definicji NATO, MON, Warszawa 1998, s. 10

[5] A. Radomyski, Obrona przeciwlotnicza? op. cit., s. 11.

[6] Obrona powietrzna w systemie bezpieczeństwa państwa. Red. A. Radomyski. AON, Warszawa 2016, s. 25.

[7] Obrona powietrzna. Przegląd osiągnięć. Red. A. Cywiński. Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia 2017, s. 64

[8] A. Radomyski, Obrona powietrzna?, op. cit., s. 334

[9] A. Radomyski, Diagnoza strategiczna?,  op. cit., s. 41.

[10] Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON Wydział Strategiczno-Obronny, Wydanie szóste, Warszawa 2008, s. 80.