Jednym z zasadniczych skutków dekolonizacji było pojawienie się obszarów niestabilności i zagrożeń spowodowanych problemami systemów politycznych państw postkolonialnych. To z kolei stało się zarzewiem niekorzystnych zjawisk na wielu innych płaszczyznach bezpieczeństwa międzynarodowego. Organizacja Narodów Zjednoczonych jako globalna organizacja działająca na rzecz pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego nie pozostała obojętna wobec zagrożeń i wyzwań związanych z burzliwym procesem dekolonizacji. ONZ pełni również ważną rolę w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia oraz kontroli zbrojeń konwencjonalnych. Warto zatem przybliżyć działalność organizacji w przytoczonych obszarach.
WSTĘP
Próby stworzenia instytucjonalnych struktur w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego i współpracy międzynarodowej o charakterze uniwersalnym sięgają burzliwego XX wieku. Przykładem tego typu przedsięwzięcia było utworzenie w latach międzywojennych Ligi Narodów. Organizacja ta powstała wówczas z inicjatywy prezydenta USA ? Woodrowa Wilsona po zakończeniu I wojny światowej, której dramat trwale wpisał się psychikę wielu ludzi pragnących nie dopuścić w przyszłości do podobnej tragedii.Niestety z powodu nie przystąpienia do Ligi najważniejszych i najbardziej wpływowych aktorów stosunków międzynarodowych w przytoczonym okresie historycznym ? Stanów Zjednoczonych, Niemiec i ZSRR, organizacja ta nie zapobiegła wydarzeniom, które doprowadziły do wybuchu II wojny światowej. Choć Liga osiągnęła pewne sukcesy w zakresie ochrony zdrowia i praw człowieka, to zasadniczy cel jej powołania nie został zrealizowany[1].
Jak podkreśla, T. Łoś-Nowak, jedną z najważniejszych konsekwencji II wojny światowej było powołanie Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ)), która z jednej strony miała zastąpić nieskuteczną Ligę Narodów, a z drugiej stworzyć ramy systemowo-instytucjonalne na rzecz stabilizacji i globalnego bezpieczeństwa[2]. Próby powołania organizacji podjęto jeszcze podczas trwania II wojny światowej, czego wyrazem było podpisanie przez rządy USA i Wielkiej Brytanii 14 sierpnia 1941 r. w Londynie wyrażając wolę ?współpracy z innymi wolnymi narodami zarówno w czasie wojny jak i pokoju?[3]. Za dzień powołania ONZ uznaje się 26 czerwca 1945 r., gdyż wówczas miało miejsce podpisanie przez 50 państw Karty Narodów Zjednoczonych, będącej traktatem międzynarodowym, a zarazem statutem organizacji. Tym samy zrealizowano koncepcję utworzenia Systemu Narodów Zjednoczonych, który według R. Kuźniara to uniwersalna podstawa prawnoorganizacyjna stosunków łączących globalną społeczność międzynarodową[4].
DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH NA RZECZ DEKOLONIZACJI
Jednym z zasadniczych skutków dekolonizacji było pojawienie się obszarów niestabilności i zagrożeń spowodowanych głównie problemami systemów politycznych państw postkolonialnych, co z kolei stało się zarzewiem niekorzystnych zjawisk na wielu innych płaszczyznach[5]. ONZ jako globalna organizacja działająca na rzecz pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego nie pozostała obojętna wobec zagrożeń i wyzwań związanych z procesem dekolonizacji. Poprzez zjawisko dekolonizacji należy rozumieć proces uzyskiwania niezależności państwowej przez terytoria będące koloniami, likwidacja kolonializmu. Może następować za porozumieniem stron ? w sposób pokojowy, lub na skutek powstania, rewolucji czy innego konfliktu zbrojnego[6].
Imperia kolonialne w 1898 / wikipedia.pl
W Karcie NZ wprowadzono system powiernictwa, z założeniem, że społeczność międzynarodowa będzie popierać postęp ludności obszarów powierniczych w dziedzinachpolitycznej, gospodarczej, społecznej i oświatowej oraz stopniowy rozwój ludności w kierunku samorządu lub niepodległości, z uwzględnieniem szczególnych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz zgodnie z postanowieniami poszczególnych obszarów powierniczych[7]. W etapie dekolonizacji powiernictwem objęto 3 kategorie obszarów: obszary mandatowe, obszary odłączone od państw nieprzyjacielskich pokonanych w II wojnie światowej oraz obszary dobrowolnie przekazane do systemu powiernictwa. ONZ odegrało także zasadniczą rolę w procesie dekolonizacji obszarów niesamodzielnych (terytoria, które na mocy artykułu XI Karty Narodów Zjednoczonych powinny ulec dekolonizacji).
Można wyróżnić trzy zasadnicze fazy dekolonizacji, w które zaangażowała się ONZ. Pierwsza faza przypada n lata 1946-55. Wówczas Zgromadzenie Ogólne ONZ ustaliło zakres, charakter i procedurę przekazywania informacji o obszarach niesamodzielnych przez państwa kolonialne. Następnie prawo badania tych informacji i podejmowania uchwał oceniających sytuację w koloniach i uzyskania w ten sposób możliwości sprawowania kontroli nad terytoriami niesamodzielnymi. Druga faza przypadła na lata 1956-59, co związane było z narastaniem fali emancypacyjnej narodów krajów kolonialnych. Trzecia faza rozpoczęła się w 1960r., a w jej obliczu celem ONZ stało się całkowite zlikwidowanie systemu kolonialnego jako sprzecznego z zasadami Karty NZ. Wówczas Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło jeden z najważniejszych dokumentów w historii stosunków międzynarodowych – deklaracje o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym[8].
Z kolei w uchwalonym przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 16 XII 1966 r. Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych stwierdzono, że wszystkie narody mają prawo do samostanowienia[9]. Nie zaprzestano jednak dalszych prac legislacyjnych. Faktycznie proces dekolonizacji według danych ONZ potrwa do roku 2020 w ramach Trzeciej Międzynarodowej Dekady Likwidowania Kolonializmu. Dwa wcześniejsze dokumenty, których celem było aktywizowanie społeczności międzynarodowej w usuwaniu skutków kolonializmu i jego pozostałości były wydawane kolejno w 1990 i 2001 roku[10]. Świadczy to o znaczącej roli organizacji w procesie dekolonizacji. Niemniej jednak wiele problemów, które zrodziły się w procesie dekolonizacji, zwłaszcza w Afryce pomimo zabiegów ONZ nadal pozostaje nierozwiązanych.
DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH NA RZECZ ROZBROJENIA I KONTROLI ZBROJEŃ
Organizacja Narodów Zjednoczonych po II wojnie światowej stała się wiodącym podmiotem odpowiedzialnym za utrzymywanie bezpieczeństwa międzynarodowego w różnych jego obszarach. Karta Narodów Zjednoczonych będąca podstawą działalności organizacji, pozwala jej oddziaływać w zakresie rozwiązywania problemów bezpieczeństwa międzynarodowego na wielu płaszczyznach[11]. ONZ posiada instrumentarium do zapewnienia bezpieczeństwa w aspekcie ekologicznym, przestępczości, terroryzmu, gospodarczym, humanitarnym, kulturowym i wielu innych, które nie dotykają bezpośrednio problematyki konfliktów zbrojnych. Zapisy w Karcie Narodów Zjednoczonych pozwalają na zastosowanie dwóch zasadniczych rodzajów sankcji. Pierwsze z nich to rodzaj przymusu niepociągający za sobą użycia siły zbrojnej, których przejawem są sankcje ekonomiczne bądź dyplomatyczne. Drugi natomiast obejmuje użycie siły, w tym demonstrację siły, blokady, operacje sił pokojowych oraz prawo do samoobrony[12].
Do ważniejszych zabiegów mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego podejmowanych przez ONZ należy kontrola zbrojeń i rozbrojenie. Wyjaśnienie przytoczonych terminów jest niezbędne aby przejść do dalszych rozważań. Choć pojęć ?kontrola zbrojeń” I ?rozbrojenie” używa się wymiennie, odnoszą się one jednak do odmiennych form osiągania bezpieczeństwa międzynarodowego, odzwierciedlających różne koncepcje polityczne. Jak podkreśla H. Bull rozbrojenie należy rozumieć jako ograniczenie lub wykluczenie zbrojeń, które może być jedno – lub wielostronne, powszechne lub lokalne, całkowite lub częściowe, kontrolowane lub niekontrolowane. Z kolei kontrola zbrojeń polega wg. Bulla na nałożonych na politykę zbrojeniową ograniczeniach o charakterze międzynarodowym, odnoszących się do poziomu uzbrojenia, jego typu, wprowadzenia go do wyposażenia wojskowego lub jego użycia bojowego[13].
Najwięksi eksporterzy i odbiorcy uzbrojenia (dane na 2014 rok) / businessinsider.com
W kwestii rozbrojenia Karta NZ stanowi, że Zgromadzenie Ogólne NZ rozważa ogólne zasady współdziałania dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, łącznie z zasadami dotyczącymi rozbrojenia i regulacji zbrojeń (…)[14]. ONZ zajmuje się zarówno problematyką broni konwencjonalnej (broń ręczna, miny, strzelecka i lekka), jak i broni masowego rażenia (atomowa, biologiczna, chemiczna). Podejście do rozbrojenia różni się w zależności od regionu geograficznego. Departament ds. Rozbrojenia (DDA) mieszczący się w głównej siedzibie ONZ w Nowym Jorku posiada trzy ośrodki regionalne: w Afryce (Lome, Togo), Azji (Katmandu, Nepal) i Ameryce Łacińskiej (Lima, Peru) oraz oddział w Genewie (Geneva Branch)[15]. Każdy z regionów posiada swoją specyfikę, co skutkuje przyjęciem zróżnicowanych metod kontroli zbrojeń i rozbrojenia. ONZ posiada w sewj strukturze wyspecjalizowane organy podejmujące problematykę rozbrojenia i kontroli zbrojeń. Należą do nich w szczególności:
Działalność organizacji w obszarze rozbrojenia i kontroli zbrojeń to również, a może przede wszystkim forum rokowań i tworzenie prawa międzynarodowego. Rokowania w ramach ONZ doprowadziły między innymi do zawarcia istotnych układów rozbrojeniowych, np. o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (1963), układu o nieproliferacji broni jądrowej (1968), układu o pokojowym wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej (1967), o dezatomizacji dna oceanów (1971), konwencji o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej. Należy także wspomnieć o rezolucjach wydawanych przez Rade Bezpieczeństwa ONZ, czego przykładem była rezolucja nr 1701 na mocy której zobowiązano Hezbollah do rozbrojenia[16].
ZAKOŃCZENIE
ONZ od początku swego funkcjonowania stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. Są to jednak cele główne, a działalność organizacji jest o wiele bardziej obszerna aniżeli wynika to powierzchownej analizy. ONZ odegrała kluczową rolę w procesie demontażu kolonializmu poprzez mobilizowanie społeczności międzynarodowej i opinii publicznej oraz liczne zabiegi prawno-organizacyjne. Wywierała skuteczny nacisk na rządy państw posiadających kolonie, a jej decyzje przyspieszyły ostateczną likwidację systemu kolonialnego na świecie.
Nie można także odmówić skuteczności ONZ w podejmowaniu działań na rzecz szeroko pojętej kontroli zbrojeń konwencjonalnych, nuklearnych i rozbrojenia stron w konfliktach.. Na forum organizacji konsultowano i wprowadzano w życiu wiele aktów prawa międzynarodowego, które przyczyniły się do większej kontroli zarówno broni konwencjonalnej, jak i masowej zagłady. Działania organizacji na rzecz rozbrojenia i nierozprzestrzeniania broni jądrowej pomimo pewnych trudności, w obiektywny sposób przyczyniły się do wzrostu zaufania pomiędzy państwami i stanowią trwały wkład w budowanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
BIBLIOGRFIA
PRZYPISY
[1] K. Żurkowska, Bezpieczeństwo międzynarodowe ? przegląd aktualnego stanu, IusAtTax, Warszawa 2011, s. 106.
[2] T-Łoś-Nowak [red.], Organizacje w stosunkach międzynarodowych, istota-mechanizmy działania-zasięg, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 83.
[3] ONZ ?Początki i najważniejsze wydarzenia w historii, Ośrodek informacji ONZ, Warszawa 1998.
[4] R. Kuźniar, System Narodów Zjednoczonych, [w:] E. Haliżak, R. Kuźniar, Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszwaskiego, Warszawa 2001.
[5] M. Doredna ? Zabrowicz, Douala ? miasto utraconych nadziei? Skutki dekolonizacji w Afryce a zrównoważony rozwój, ?PROBLEMY EKOROZWOJU ? PROBLEMS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT? 2011, vol. 6, no 2, s. 107-116.
[6] W. Roszkowski, Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, wyd. 2005, str. 138-154.
[7] Art. 71, pkt b, Karty Narodów Zjednoczonych.
[8] Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 2514 (XV), 14 grudnia 1960r.
[9] Dz.U. 1977 nr 38 poz. 167. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.
[10] http://www.un.org/en/decolonization/history.shtml, dostęp: 12.09.2015.
[11] E. Latoszek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Elipsa, Warszawa 2006, s. 78.
[12] Karta Narodów Zjednoczonych (Dz. U. z dnia 6 marca 1947 r.).
[13] H. Bull, The Control of Arms Rac: Disammanet and Arms Control in the Missle Age, New York: Fredrick A. Praeger Publishers, 1961, s. 4-5.
[14] Art. 11, Karty Narodów Zjednoczonych (Dz. U. z dnia 6 marca 1947 r.).
[15] http://www.unic.un.org.pl/rozbrojenie/, dostęp: 12.06.2014.
[16] http://www.un.org/News/Press/docs/2006/sc8808.doc.htm, dostęp: 12.09.2015.
