Od początku istnienia Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, powstałej w 1929 r. w Wiedniu, jej głównym wrogiem była Rosja. Nie miało znaczenia czy miała być to Rosja Radziecka czy Carska. Walka z nią o ?Samostijną Ukrainę? była wręcz dziejową misją Ukraińców. Nie oznaczało to jednak, że nacjonaliści skupiali się na walce tylko z Rosjanami. Wszyscy ?zaborcy?, czytaj Polacy (Lachy) i Rosjanie, mieli być przez członków OUN zwalczani, ale najbardziej znienawidzeni byli właśnie Rosjanie. Sojusznikami OUN miały być państwa ? wrogowie owych ?zaborców?, a więc głównie Niemcy.
Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941 r. przywódcy OUN dostrzegli swoją szansę na powołanie do życia państwa ukraińskiego. Zdecydowanie inne poglądy mieli hitlerowcy, ale jest to temat na inny artykuł. Pierwsze miesiące wojny pokazały, że strona radziecka jest kompletnie nieprzygotowana do prowadzenia wojny partyzanckiej na Zachodniej Ukrainie. Brakowało wyszkolonych, kompetentnych ludzi, sprzętu i zaplecza. Dodatkowym problemem była szczególna wrogość Ukraińców zamieszkujących ten obszar, których spora część była przesycona nacjonalistyczną propagandą OUN. Jej przywódcy nawoływali swoich rodaków do wyłapywania radzieckich żołnierzy, którym udało się uniknąć śmierci lub dostania się do niewoli. Nakazywano wydawanie ich Niemcom, ale także likwidację, co w szczególności dotyczyło komisarzy radzieckich i tych, co do których była pewność, że są członkami partii komunistycznej. Pojawiały się hasła typu: ?Ani kawałka chleba Rosjanom! Niech zdychają przybłędy!? czy ?Nie pomagajcie moskiewsko-żydowskim nieproszonym gościom!?. Nie dziwi zatem sytuacja, że w roku 1941 bardzo ciężko było o powstanie radzieckich oddziałów partyzanckich na terenie przeze mnie omawianym. W momencie powstania Centralnego Sztabu Ruchu Partyzanckiego, 30 maja 1942 r., na czele którego stał Pantelejmon Ponomarienko, oraz w kilka dni później Ukraińskiego Sztabu Partyzanckiego dowodzonego przez Tymofija Strokacza, ruch partyzancki nabrał rozpędu. Na Zachodniej Ukrainie działać zaczęły partyzanckie grupy podporządkowane GRU (Główny Zarząd Wywiadowczy, czyli radziecki wywiad wojskowy) i NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych). Oddziały te jednak miały zadania rozpoznawcze i wywiadowcze, nie szukały początkowo zwady z nacjonalistami ukraińskimi. Rosjanie zrzucali grupy spadochroniarzy, mające tworzyć trzon nowych oddziałów partyzanckich. Polowali na nie jednak zarówno Niemcy jak i członkowie i sympatycy OUN. Jeden z takich zrzutów został zlikwidowany w listopadzie 1942 r. pod Rokitnem. Jedną z pierwszych radzieckich grup partyzanckich, był działający na Wołyniu oddział pułkownika NKWD Dmitrija Miedwiediewa. Inną była przybyła z terenów Białorusi, grupa pułkownika Anatolija Brińskiego ps. ?Diadia Pietja? z GRU. Członkowie radzieckich oddziałów mieli solidne wsparcie zza frontu. Samoloty zrzucały potrzebne zaopatrzenie, broń, amunicję itp. Gorzej sytuacja miała się z grupami OUN-UPA, które w większości broń musiały zdobywać w walce. Prawdopodobnie pierwszą potyczką między UPA a radzieckimi partyzantami, był atak jednej z sotni na wieś Zamoroczenie, 20 lutego 1943 r.
Przeprowadzane były także rajdy przez radzieckie zgrupowania partyzanckie. Były to dobrze uzbrojone i liczne oddziały, które mogły sobie pozwolić na walkę zarówno z Niemcami jak i Ukraińcami. Przykładem jest rajd Zgrupowania Sumskiego, dowodzonego przez Sydora Kowpaka, które w II połowie 1942 r. oczyściło z OUN rejonów ludwipolskiego i kostopolskiego w obwodzie rówieńskim. Sowieci wspominali: ?Wszystkie wsie objęła zaraza banderowców? oraz ?Kanalie strzelały z okien, krzaków i zboża?. Wielokrotnie, aby spokojnie przejść przez ukraińskie wsie, partyzanci Kowpaka udawali banderowców. Sytuacja była tak napięta, że zdarzały się przypadki, starć między poszczególnymi oddziałami radzieckimi. Obie strony napadały także na wsie, w celach rekwizycyjnych, a także by ukrócić wpływy czy to nacjonalistyczne czy komunistyczne.
W kwietniu 1943 r. Nikita Chruszczow, szef partii bolszewickiej na Ukrainie wydał rozkaz, którego wykonanie przez partyzantów, miało przynajmniej spróbować zdyskredytować OUN i UPA na Zachodniej Ukrainie. Organizacje te miały być przedstawiane jako wroga narodu ukraińskiego i agentów III Rzeszy.
Struktura terytorialna UPA/ Źródło: Wikimedia Commons
Największa bitwa pomiędzy UPA a partyzantką radziecką odbyła się w dniach 25-27 lipca 1943 r. pod wsią Teremno w obwodzie tarnopolskim. Wtedy to dwa kurenie (bataliony) UPA zaatakowały obóz partyzantów, Antona Oduchy, dowódcy Zgrupowania Kamieniec Podolski im. Michajłowa. Atak od frontu nie udał się i banderowcy rozpoczęli oblężenie Sowietów, ostrzeliwując ich pozycje z granatników i karabinów maszynowych. Nie udało im się zlikwidować tej grupy, ponieważ partyzanci po trzech dniach walk zdołali przebić kordon okrążenia i odskoczyć od nieprzyjaciela.
Wraz ze zbliżaniem się frontu wschodniego do Zachodniej Ukrainy, jesienią 1943 r. i tym samym większej obecności partyzantów, doszło do spotęgowania intensywności starć między OUN-UPA a partyzantami radzieckimi. O kolejnych walkach informowali m.in. Grigorij Balicki (Oddział im. Stalina), Wasilij Begma (Zgrupowanie Rówieńskie) i Iwan Szitow (Zgrupowanie Tarnopolskie). W listopadzie tego roku, dowódca grupy UPA ?Zawichost?, Jurij Stelmaszczuk na spotkaniu ze stojącym wtedy na czele Głównego Dowództwa UPA, Dmytro Kłacziwskim doszli do wniosku, aby ograniczyć szerokie akcje przeciwko radzieckim partyzantom i oszczędzać siły i środki na przyszłą walkę z NKWD.
Członkowie UPA/ Źródło: Wikimedia Commons
Banderowców irytowały działania radzieckich partyzantów, ponieważ w odwecie za wykolejone pociągi czy zlikwidowane posterunki, Niemcy dokonywali pacyfikacji wsi ukraińskich oraz rozstrzeliwali zakładników, także członków OUN. Jako, że liczebność radzieckich partyzantów zaczęła wzrastać, przywódcy UPA i OUN wydali specjalne wytyczne co do postępowania w przypadku styczności z wrogiem. Zalecano ostrożne działania przeciwko Sowietom, akcje miały być skuteczne, uzmysławiające im, że wkroczyli na wrogie ziemie i nie będą mieć tutaj spokoju. W jednej z ulotek propagandowych czytamy: ?Wszelkimi sposobami zniszczyć tą bolszewicką swołocz?. Z reguły sotnie czy kurenie UPA unikały otwartych bitew z partyzantami radzieckimi. Wystrzegały się długotrwałych i uciążliwych starć. Dzięki znajomości terenu, sieci wywiadowczej ich zadaniem była likwidacja mniejszych grup partyzanckich. W meldunkach przesyłanych przez radzieckich dowódców do ?Wielkiej Ziemi? (radzieckie zaplecze) można zauważyć wiele skarg na działalność nacjonalistów, wymierzona szczególnie w radzieckie oddziały rozpoznawcze, które zamiast wykonywać powierzone im zadania, musiały odpierać ataki UPA.
Oczywiście zdarzały się przypadki rozmów prowadzonych przez poszczególne oddziały partyzanckie z UPA. Dotyczyły one chwilowych rozejmów, wymianie jeńców. Bolszewicy dość długo wierzyli, że są w stanie przeciągnąć na swoją stronę ukraińskich nacjonalistów. Obie strony próbowały w ich trakcie przeciągnąć na swoją stronę jakąś część żołnierzy przeciwnika, którzy byli rozdarci i niezdecydowani, którą stronę poprzeć, używając propagandowego języka.
Nie można jednoznacznie określić strat jakie zadały sobie obie strony w latach 1943-44, a więc w czasie największego nasilenia walk między radzieckimi partyzantami a członkami OUN-UPA na Zachodniej Ukrainie. Mowa na pewno o tysiącach zabitych. Straty nacjonalistów ukraińskich były prawdopodobnie nieco niższe od radzieckich. Wynika to z tego, że dowódcy ukraińscy nie szafowali życiem swoich żołnierzy tak jak ich radzieccy ?koledzy?.
