Starcie pod Prewezą we włoskiej propagandzie wojennej. Źródło: mymilitaria.it

Pierwsze strzały wojny trypolitańskiej (29 IX 1911)

29 września 1911 r. rozpoczęła się wojna włosko-turecka (1911-1912 r.), która natychmiast rozgorzała na Morzach Śródziemnym i Czerwonym. Do pierwszej bitwy morskiej doszło już w dniu wybuchu wojny, zaledwie pół godziny od jej ogłoszenia. Capitano di fregata Italo Ricci na czele dywizjonu kontrtorpedowców (5 okrętów) zatopił pod Prewezą (Grecja) ogniem artyleryjskim mały torpedowiec Tokad. Bliźniacza jednostka Alpagot została zapędzona do portu, gdzie zniszczono ją nazajutrz wraz z innym okrętem tej klasy Hamidiye.

Gdy we wrześniu 1911 r. wybuchła wojna z Włochami o Trypolitanię najwartościowsze tureckie okręty – pancerniki (predrednoty) Barbaros Hayrettin i Turgut Reis wracały wraz z głównymi siłami Osmańskiej Marynarki Wojennej z wizyty w Bejrucie, którą złożyły przy okazji manewrów na Morzu Śródziemnym. Admiralicja w Stambule doskonale zdawała sobie sprawę, że jej siły nie są w stanie skutecznie przeciwstawić się dużo nowocześniejszej i silniejszej flocie włoskiej. Okrętom wydano więc rozkaz natychmiastowego powrotu do Dardaneli. Bez wątpienia na decyzję o uniknięciu starcia miał też wpływ fakt, iż Osmańska Marynarka Wojenna kontrolowana była wówczas przez brytyjską misję morską. Zaangażowanie się w konflikt okrętów tureckich (pod flagą brytyjskich oficerów) mogło więc stanowić casus belli dla konfliktu między Wielką Brytanią a Włochami, czego oczywiście Londyn sobie nie życzył.

Włoski kontrtorpedowiec Carabiniere (typ Soldati) [Bersagliere], rok wejścia do służby: 1910.  Źródło: wikimedia.org

Włoski kontrtorpedowiec Carabiniere (typ Soldati) [Bersagliere], rok wejścia do służby: 1910.
Źródło: wikimedia.org

Pechowa półflotylla i jej przeciwnik

W chwili wybuchu wojny włosko-tureckiej, Imperium Osmańskie miało bazę morską w Prewezie, nad Morzem Jońskim. W tym czasie była ona portem macierzystym dla torpedowców Hamidiye1, Alpagot, Antalya oraz Tokad, a także kilku uzbrojonych parowców i holowników. Hamidiye i Alpagot zostały w dniu 28 września 1911 r. wysłane w eskorcie jachtu Trablus (1887 r., 629 t) do Reşadiye (ob. Igumenitsa w Grecji), który miał tam przejść planowy remont maszyny i kotła.

Włosi zamierzali rozpocząć działania morskie od oczyszczenia Adriatyku ze znajdujących się tam tureckich sił morskich. Zadanie to zlecono kontradm. Ludwikowi Amadeuszowi Sabaudzkiemu ks. Abruzzów2 (członek sabaudzkiej rodziny królewskiej; syn Amadeusza I, niefortunnego króla Hiszpanii w okresie 1870-1873), który miał do dyspozycji stary krążownik pancerny Vettor Pisani3 oraz siły lekkie. Jeden z jego podkomendnych capitano di fregata Italo Ricci, na czele dywizjonu kontrtorpedowców (5 okrętów) wyruszył z Brindisi wieczorem 28 września 1911 r. pod Prewezę.

Włoski kontrtorpedowiec Garibaldino (typ Soldati) [Bersagliere] Źródło: wikimedia.org

Włoski kontrtorpedowiec Garibaldino (typ Soldati) [Bersagliere], rok wejścia do służby: 1910.
Podczas I wojny światowej operował głównie na Adriatyku. Zatonął 16 lipca 1918 r. w rejonie Villefranche-sur-Mer (Lazurowe Wybrzeże) po kolizji z brytyjskim kontrtorpedowcem HMS Cygnet (typ „D”.). Liczba ofiar nie jest mi znana.
Źródło: wikimedia.org

Bitwa

W dniu 29 września 1911 r., kiedy po wygaśnięciu włoskiego ultimatum wybuchła wojna, tureckie torpedowce Antalya i Tokad miały odbyć patrol na północy. Tuż po wyjściu z portu w Prewezie dostrzegł je włoski dywizjon kontrtorpedowców capitano di fregata Ricci (Alpino, Carabiniere, Espero, Lanciere i Garibaldino)4, który otworzył ogień. Torpedowce zostały zupełnie zaskoczone. Tokad obrał kurs na północ ścigany przez trzy kontrtorpedowce, a Antalya skierował się na południe z dwoma ścigającymi kontrtorpedowcami za nim. Po 15 trafieniach Tokad stanął w ogniu wyrzucając się na brzeg koło Nikopolis (starożytne Akcjum) z dziewięcioma poległymi. Antalya dotarła do Prewezy odnosząc tylko lekkie uszkodzenia.

Pod koniec października 1911 r., kiedy pod naciskiem Austro-Węgier Włochy zostały zmuszone do przerwania blokady wybrzeża5, Antalya z zespołem ratowniczym na pokładzie podszedł do wypalonego wraku Tokad, aby przywrócić mu pływalność i odholować do Prewezu w listopadzie 1911 r.

Pozostałe dwa torpedowce w Prewezie: Hamidiye i Alpagot zostały w dniu 28 września wysłane w eskorcie jachtu Trablus do Reşadiye (Igumenitsa.). W dniu 30 września u wejścia do portu pojawiły się włoskie kontrtorpedowce, które otworzyły ogień do jednostek w porcie, spotykając się ze zmasowanym przeciwdziałaniem. Trafione wielokrotnie torpedowce zatonęły, a załoga Trablus usiłowała zatopić swoją jednostkę. Przeszkodził temu włoski oddział pryzowy, który zdobył jacht.

Włoski kontrtorpedowiec Alpino (typ Soldati) [Bersagliere], rok wejścia do służby: 1910.  Źródło: wikimedia.org

Włoski kontrtorpedowiec Alpino (typ Soldati) [Bersagliere], rok wejścia do służby: 1910.
Źródło: wikimedia.org

Konkluzja

Niewielkim i stosunkowo słabo uzbrojonym torpedowcom tureckim przyszło zmierzyć się z III Squadriglia Cacciatorpediniere (3. dywizjonem kontrtorpedowców.). Porównanie charakterystyk, w szczególności uzbrojenia jednostek antagonistów, nie pozostawia żadnych wątpliwości po której stronie była przewaga.

Pozostając przy okrętach, tworzących pechową półflotyllę zasadnym wydaje się przybliżyć ich statystyki. Typy do których należały te jednostki określano jako typ Hamidiye (Hamidiye), typ Akhisar (Alpagot), oraz typ Antalya (Antalya, Tokad.). Łącznie w latach 1901-1905 zbudowano 11 torpedowców tych typów w stoczniach włoskich (!) [stocznia Ansaldo w Genui.]. Okręty tureckie wypierały 145-165 ton. Klasyczna siłownia parowa z maszynami tłokowymi zapewniała osiągnięcie prędkości maksymalnej wynoszącej 24-26 węzłów. Uzbrojenie składało się z 2 armat kal. 37 mm oraz dwóch w.t. 450 mm. Co się tyczy włoskich kontrtorpedowców, to należały one (oprócz Espero6) do typu Soldati. Okręty te wypierały po 415 ton. Napęd w postaci zespołu maszyn parowych potrójnej ekspansji firmy Thornycroft, rozwijał moc 6000 KM i pozwalał na osiągnięcie prędkości 28,5 węzła. Uzbrojenie obejmowało cztery działa kal. 76 mm oraz trzy wyrzutnie torped kal. 450 mm, a ponadto okręty posiadały tory minowe.

Godzi się dodać, iż zestawienie włoskiego zespołu wynikało z faktu, że z powodu braku nowoczesnych krążowników lekkich oraz szybkobieżnych liderów (przewodników flotylli) w składzie Regia Marina, flotyllom kontrtorpedowców przydawano wyłącznie pełnomorskie kontrtorpedowce, które miały spełniać zadania związane z rozpoznaniem. Teoria ta, w konfrontacji z praktyką okazała się być niewykonalna, gdyż wspomniane kontrtorpedowce nie zawsze mogły wywiązywać się z teoretycznie wyznaczonych im zadań, a to za sprawą warunków atmosferycznych, bądź ich nikłego zasięgu.Tak było również w opisywanym przypadku.

Wypada w tym miejscu nadmienić, iż flota włoska w momencie wybuchu konfliktu, piąta potęga morska świata (12 pancerników, 10 krążowników pancernych, setki mniejszych jednostek) nie rozporządzała jakimikolwiek krążownikami rozpoznawczymi. (!) Jest to dowód na nieproporcjonalne rozwijanie sił morskich.

Po doświadczeniach wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905 r.) stało się jasne, że krążowniki, które wcześniej pełniły przy eskadrze służbę rozpoznawczą i łącznikową, powinny odpowiadać nowym kontrtorpedowcom. Teraz poza dotychczasowymi zadaniami, powinny także prowadzić kontrtorpedowce i torpedowce do ataku oraz zapewniać im osłonę ogniową  przed atakiem analogicznych jednostek przeciwnika. Lidery miały stanowić klasę pośrednią między kontrtorpedowcami a krążownikami lekkimi i służyć do walki z okrętami nawodnymi oraz prowadzenia rozpoznania; głównym przeciwnikiem miały być austriackie kontrtorpedowce.

Uważa się, że zbudowanie przez Rosjan krążownika II klasy Nowik (rok wejścia do służby: 1901) stworzyło trend w światowym budownictwie okrętowym do tworzenia lekkich krążowników (scouts), w przypadku których opancerzenie (jak i uzbrojenie) poświęcono na rzecz prędkości i zasięgu. Zgodnie z tą tendencją kierownictwo włoskiej królewskiej floty (Regia Marina) podjęło w 1908 r. decyzję o budowie analogicznej jednostki, która miała stać się doświadczalnym egzemplarzem dla sprawdzenia poprawności przyjętych założeń oraz opracowania zasad bojowego zastosowania okrętów tej klasy. Zakładano zatem, że stanie się on prototypem dla budowy niewielkiej serii jednostek. Nieco wcześniej podobny zamysły zaczęli realizować koledzy włoskich konstruktorów z drugiej strony Adriatyku: stępkę pod austro-węgierski lekki krążownik (scout) Admiral Spaun położono w 1908 r., a wodowano go w następnym 1909 r.

Źródło: navyworld.narod.ru

Źródło: navyworld.narod.ru

Źródło: marina.difesa.it

Źródło: marina.difesa.it

Źródło: it.picclick.com

Źródło: it.picclick.com

Gdy w Europie rozgorzała I wojna światowa, Quarto wraz z jednostkami rozpoznawczymi (scoutami) Nino Bixio, Marsala, Libia, krążownikiem minowym Agordat i 3 krążownikami pomocniczymi wchodziły w skład Dywizji Rozpoznawczej kontradm. Enrico Millo. Jednostką dowodził capitano di fregata Gustavo Nicastro. Jesienią 1915 r. Dywizjon Rozpoznawczy został przebazowany do Brindisi ? w pobliże głównego teatru działań wojennych. Quarto został przydzielony do ochrony konwojów zmierzających do albańskiego portu Durazzo (ob. Durrës) z ładunkami dla serbskiej armii. W tych działaniach okręt miał najlepszą okazję zaprezentowania się w czasie całej wojny. Ponadto, znajdujące się w Brindisi jednostki pozostawały w gotowości do wyjścia w morze dla wsparcia torpedowców, które zabezpieczały działania lotnictwa. Przez cały ten okres okręt uczestniczył w 54 operacjach oraz 9 razy eskortował konwoje, co zajęło łącznie 1336 godzin, a dalsze 141 godzin zajęły przebazowania. Poza tym jednostka spędziła 2663 godziny w gotowości 60-minutowej (część kotłów rozpalona), a kolejne 2336 godzin w 30-minutowej (?pod parą?.). Wymiary: 131,6 x 12,9 x 4,1 metra. Wyporność standardowa: 3281 ton. Napęd: 10 kotłów ?Blechynden? (8 opalanych paliwem płynnym, 2 z opalaniem mieszanym), 2 turbiny Parsonsa o mocy 25 000 KM, 4 śruby. Zapas paliwa: 479 ton mazutu + 50 ton węgla. Prędkość: 28 węzłów. Zasięg: 2300 Mm przy prędkości 15 węzłów. Opancerzenie (mm): pokład ? 40, stanowisko dowodzenia ? 100. Uzbrojenie: 6 x 120 mm (L/50), 6 x 76 mm (L/50), 2 wt 450 mm. Załoga: 12 oficerów i 311 marynarzy. Źródło: naviearmatori.net

Krążownik lekki Quarto (klasyfikowany jako Esploratore, lider) – klasyczna 3-kominowa sylwetka z początku XX wieku.
Kadłub Quarto posiadał pokład dziobówki, eleganckie kształty i znaczne wydłużenie (stosunek długości do szerokości – 10,26.). Przysadzista sylwetka Quarto charakteryzowała się minimalnymi nadbudówkami i 3 niewysokimi kominami, rozmieszczonymi w równej odległości od siebie oraz 2 wysokimi masztami z platformami reflektorów (wysokość fokmasztu od linii wodnej wynosiła 27 m.).
Gdy w Europie rozgorzała I wojna światowa, krążownik lekki Quarto wraz z jednostkami rozpoznawczymi (scoutami) Nino Bixio, Marsala, Libia, krążownikiem minowym Agordat i 3 krążownikami pomocniczymi wchodziły w skład Dywizji Rozpoznawczej kontradm. Enrico Millo. Jednostką dowodził capitano di fregata Gustavo Nicastro.
Jesienią 1915 r. Dywizjon Rozpoznawczy został przebazowany do Brindisi ? w pobliże głównego teatru działań wojennych. Quarto został przydzielony do ochrony konwojów zmierzających do albańskiego portu Durazzo (ob. Durrës) z ładunkami dla serbskiej armii. W tych działaniach okręt miał najlepszą okazję zaprezentowania się w czasie całej wojny. Ponadto, znajdujące się w Brindisi jednostki pozostawały w gotowości do wyjścia w morze dla wsparcia torpedowców, które zabezpieczały działania lotnictwa.
Przez cały ten okres okręt uczestniczył w 54 operacjach oraz 9 razy eskortował konwoje, co zajęło łącznie 1336 godzin, a dalsze 141 godzin zajęły przebazowania. Poza tym jednostka spędziła 2663 godziny w gotowości 60-minutowej (część kotłów rozpalona), a kolejne 2336 godzin w 30-minutowej (?pod parą?.).
Wymiary: 131,6 x 12,9 x 4,1 metra.
Wyporność standardowa: 3281 ton.
Napęd: 10 kotłów Blechynden-Odero (8 opalanych paliwem płynnym, 2 z opalaniem mieszanym), 2 turbiny Parsonsa o mocy 25 000 KM, 4 śruby.
Zapas paliwa: 479 ton mazutu + 50 ton węgla.
Prędkość: 28 węzłów.
Zasięg: 2300 Mm przy prędkości 15 węzłów.
Opancerzenie (mm): pokład ? 40, stanowisko dowodzenia ? 100.
Uzbrojenie: 6 x 120 mm (L/50), 6 x 76 mm (L/50), 2 wt 450 mm, 200 min.
Załoga: 12 oficerów i 311 marynarzy.
Źródło: naviearmatori.net

Pierwszym efektem podjętej decyzji było pojawienie się w składzie włoskiej floty nowej klasy okrętów – Esploratori. W literaturze określa się je zwykle jako „jednostki rozpoznawcze”, co stanowi pełną analogię do bardziej rozpowszechnionego angielskiego określenia „scout”. Zamówienie na budowę złożono w 1908 r. w morskim arsenale w Wenecji. Prace przy budowie kadłuba podjęto jednak rok później. Położenie stępki nastąpiło 11 listopada 1909 r. Wodowanie nastąpiło 9 sierpnia 1911 r. Prace wykończeniowe, wyposażeniowe i próby jednostki trwały do maja 1912 r. Lekki krążownik Quarto rozpoczął 11 maja 1912 r. służbę w Regia Marina.

Wymyślony jako prototyp dla budowy serii podobnych okrętów, Quarto w przeciwieństwie do Admirala Spauna, który zapoczątkował serię krążowników, stanowiących kręgosłup lekkich sił floty, pozostał w jednym egzemplarzu. Można upatrywać w tym błędu kierownictwa włoskiej floty, bowiem Quarto zarekomendował się lepiej od zbudowanych później następców – „scoutów” Marsala i Nino Bixio (rok wejścia do służby: 1914.).

Quarto stał się jednym z lepszych okrętów włoskiej floty doby I wojny światowej, jednak cały czas pozostawał swego rodzaju „koniem roboczym” aż do czasu pojawienia się nowoczesnych krążowników lekkich, których brak był dotkliwie odczuwalny nie tylko w czasie wojny, ale w pierwszej powojennej dekadzie, zmuszając włoską admiralicję do utrzymywania w linii aż do połowy lat 30. XX wieku zdobycznych krążowników austriackich i niemieckich.

Starcie pod Prewezą miało skutki na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, bitwa była niewątpliwym taktycznym sukcesem Włochów. Przy minimalnych stratach rozgromiono zespół przeciwnika. Dzięki temu podniosło się również włoskie morale w pierwszych dniach konfliktu. Po tureckiej stronie odczucia były, jak łatwo można się domyśleć, odwrotne. Przy tym osmańskie Dowództwo Floty doszło do wniosku, że jakiekolwiek wypady sił lekkich na Morze Śródziemne niosą ze sobą zbyt duże ryzyko strat i ograniczyło takie działania (przy pełnej aprobacie Ministerstwa Floty i Sztabu Generalnego.). Uprawniona wydaje się więc teza, że wynik bitwy miał w szerszej perspektywie nie tylko taktyczne, lecz również operacyjne znaczenie.

Wypada również nadmienić, iż w kampanii tej marynarka włoska odegrała decydującą rolę. Rozgromiła nieliczne zespoły floty tureckiej, zabezpieczyła przerzut 56-tysięcznej armii włoskiej gen. Carlo Canevy do Libii, wspierała jej działania w pasie nadbrzeżnym oraz aktywnie działała na morskich liniach komunikacyjnych, uniemożliwiając dowóz wojsk tureckich.

Włoski krążownik Libia.  Największymi jednostkami pływającymi, w jakie postanowił zainwestować sułtan Abdülhamid II (1876-1909) były krążowniki pancernopokładowe, które w pierwotnym zamierzeniu wykorzystywane miały być do działań przeciw flotom handlowym wroga oraz do ochorny własnego - i tak już wtedy bardzo skromnego - kabotażu.  Wykonanie trzech krążowników psotanowiono zlecić za granicą. W 1900 r. zostały zamówione Mecidiye (stocznia William Cramp & Sons w Filadelfii) i Hamidiye (stocznia Armstrong Whitworth & Co. w Newcastle), a w 1904 r. Drama (stocznia Gio. Ansaldo & C. w Genui.).  Ostatnia jednostka została zwodowana w 1912 r., już w trakcie osmańsko-włoskiej wojny o Trypolitanię. Turcy nigdy nie ujrzeli jej więc pod swoją banderą. Skonfiskowana przez Włochów służyła w ich marynarce wojennej do 1935 r.  Wyporność: 4465 ton.  Uzbrojenie: 2 x 152 mm, 8 x 120 mm, (następnie) 2 x 76 mm pl, 2 wt 450 mm.  Prędkość: 22 węzły.  Źródła: wikimedia.org i navyworld.narod.ru

Włoski krążownik pancernopokładowy Libia.
Największymi jednostkami pływającymi, w jakie postanowił zainwestować sułtan Abdülhamid II (1876-1909) były krążowniki pancernopokładowe, które w pierwotnym zamierzeniu wykorzystywane miały być do działań przeciw flotom handlowym wroga oraz do ochrony własnego – i tak już wtedy bardzo skromnego – kabotażu.
Wykonanie trzech krążowników psotanowiono zlecić za granicą. W 1900 r. zostały zamówione Mecidiye (stocznia William Cramp & Sons w Filadelfii) i Hamidiye (stocznia Armstrong Whitworth & Co. w Newcastle), a w 1904 r. Drama (stocznia Gio. Ansaldo & C. w Genui.).
Ostatnia jednostka została zwodowana w 1912 r., już w trakcie osmańsko-włoskiej wojny o Trypolitanię. Turcy nigdy nie ujrzeli jej więc pod swoją banderą. Skonfiskowana przez Włochów służyła w ich marynarce wojennej do 1935 r. pod nazwą Libia.
Wyporność: 4465 ton.
Uzbrojenie: 2 x 152 mm, 8 x 120 mm, (następnie) 2 x 76 mm pl, 2 wt 450 mm.
Opancerzenie (mm): pp 101, pag 76.
Prędkość: 22 węzły.
Źródła: wikimedia.org i navyworld.narod.ru

Włoskie mare nostrum

W Rzymie zdawano sobie sprawę, że flota sułtańska powoli zaczyna się dźwigać z trwającej przez dziesięciolecia zapaści. Nie dając więc Turkom więcej czasu na  odbudowanie potencjału morskiego, 29 września 1911 r. Włosi rozpoczęli działania wojenne. Wiadomość o tym zastała niemal całą osmańską flotę w drodze powrotnej z wizyty w Bejrucie. Nie tylko liczebność, ale i stan techniczny większości okrętów nie pozwalał im na konfrontację na otwartym morzu z włoską marynarką wojenną. W Stambule podjęto więc decyzję o jak najszybszym powrocie floty na wody wewnętrzne. Postanowiono jednocześnie, że grupująca najwartościowsze jednostki tzw. Eskadra Szkolna, która w momencie wybuchu wojny znajdowała się na morzu, pozostanie w Dardanelach z zadaniem pełnienia służby dozorowej. 15 października 1911 r. dołączyły do niej także wszystkie te okręty, których usterki można było usunąć doraźnie na miejscu. Przebywanie głównych sił floty osmańskiej poza obszarem działań wojennych umożliwiło Włochom nie tylko opanowanie tureckich portów we wschodniej części Morza Śródziemnego i nad Morzem Czerwonym, ale także na zdobycie archipelagu Dodekanezów oraz dokonanie 18 lipca 1912 r. brawurowego, acz zupełnie bezowocnego wypadu pięciu kontrtorpedowców na wody Dardaneli.

Zajęcie przez Włochy Dodekanezów doprowadziło w praktyce do dominacji na akwenie egejskim nie tylko floty tego kraju, ale także Grecji, która bacznie obserwując przebieg wojny trypolitańskiej intensywnie przygotowywała się do uderzenia na Imperium Osmańskie wspólnie z Serbią, Czarnogórą i Bułgarią.

1 Torpedowiec nie powinien być mylony z krążownikiem pancernopokładowym o tej samej nazwie, który podczas pierwszej wojny bałkańskiej (1912-1913 r.) dokonał legendarnego rajdu przeciwko żegludze greckiej, który składał się z trzech różnych wypadów (w okresie styczeń-kwiecień 1913 r.).
Krążownik Hamidiye – w służbie od 1904 r.; 3904 tony; 22 węzły; 2 x 150 mm, 8 x 120 mm, 6 x 47 mm, 6 x 37 mm, 2 wt 457 mm.

2 Luigi Amadeo di Savoia ks. degli Abruzzi (29 I 1873 – 18 III 1933) – stryjeczny brat króla Wiktora Emanuela III, słynny alpinista, podróżnik, badacz Alaski, Arktyki, Afryki i Azji o olbrzymim dorobku. Oficer morski, który w stopniu wiceadmirała dowodził flotą włoską w czasie I wojny światowej.

3 Vettor Pisani (typ Vettor Pisani): w służbie od 1898 r.; 7242 tony; 12 x 152 mm, 6 x 120 mm, 14 x 47 mm, 4 wt 450 mm; 17 węzłów.

4 Alpino (dowódca capitano di fregata Giuseppe Bertetti); Lanciere (dowódca capitano di fregata Nicola Tangari); Garibaldino (dowódca capitano di corvetta Roberto Andrioli Stagno); Carabiniere (dowódca ?); Espero (dowódca ?).

5 Dalsze operacje na Adriatyku zostały zawieszone z powodu niechętnego stanowiska Austro-Węgier, które, obawiając się włoskich tendencji rewindykacyjnych na tym obszarze, zaczęły mobilizować swoją flotę (9 pancerników – w tym 3 semidrednoty i 6 predrednotów, 2 krążowniki pancerne, 3 krążowniki pancernopokładowe, 1 krążownik lekki, 12 średnich kontrtorpedowców i 3 stawiacze min + szereg torpedowców pełnomorskich i przybrzeżnych oraz stacjonarnych okrętów obrony wybrzeża.).

6 Espero (typ Nembo): w służbie od 1905 r.; 330 ton standard; 4 x 76 mm, 2 wt 450 mm, 10-16 min; 30 węzłów.

Włoski kontrtorpedowiec Lanciere (typ Soldato) [Bersagliere], rok wejścia do służby: 1907.  Źródło: ilchiaroscuro.altervista.org

Włoski kontrtorpedowiec Lanciere (typ Soldato) [Bersagliere], rok wejścia do służby: 1907.
Źródło: ilchiaroscuro.altervista.org

Bibliografia

? A. Fraccaroli ? Italian Warships of World War I, London 1970
? B. Langensiepen, A. Güleryüz ? The Ottoman Steam Navy 1828-1923, London 1995
? P. Olender ? Wojny morskie 1883-1914, Warszawa 2005
? P.P. Wieczorkiewicz ? Historia Wojen Morskich, t. 2 (Wiek Pary), Londyn 1995
? J. Gozdawa-Gołębiowski ? Od Wojny Krymskiej do Bałkańskiej, Gdańsk 1985
? S.W. Patjanin, M.S. Barabanow ? Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, Moskwa 2007
? J. Celikow – „Quarto” – weteran włoskiej floty; [w:] „Okręty Wojenne”, cz.I, nr 5/2013; cz.II, nr 6/2013
? P. Nykiel ? Pancerniki typu Brandenburg w służbie tureckiej; [w:] ?Okręty Wojenne?, cz.I, nr 5/2012; cz.II, nr 6/2012
? P. Nykiel – Turecki krążownik pancernopokładowy Hamidiye; [w:] „Okręty Wojenne”, cz.I, nr 2/2010; cz.II, nr 3/2010
? H. Ehlers – Marynarka Wojenna Albanii. Część I: Okres do 1944 roku; [w:] „Okręty Wojenne” nr 2/2015
? J. Campbell – Naval Weapons of World War I, Annapolis 2011
? Conway?s All the World?s Fighting Ships 1906-1921, London 1986
? Jane’s Fighting Ships of World War I, London 2001
? K. Csonkaréti ?Marynarka Wojenna Austro-Węgier w I Wojnie Światowej 1914-1918, Kraków 2004

Wyznawca teorii wojennomorskich Mahana, Colomba i Corbetta. Gorący orędownik propagowania doktryny Nawalizmu na gruncie medialnym i społecznym w naszym kraju. Zainteresowania: wszystko co związane z budownictwem okrętowym oraz strategią i taktyką wojen morskich wieku pary, od okresu wojny krymskiej do okresu interwencji British Baltic Force w trakcie rosyjskiej wojny domowej włącznie. Dla stosownej przeciwwagi umysłowej, pochłania go również tematyka alianckich bombardowań powietrznych na niemieckie ośrodki miejskie w toku II WŚ oraz historia i rozwój "skrzydła bombowego" Rządu JKM - RAF Bomber Command.