Brygada Strzelców Polskich w Bobrujsku/ Źródło: forum.dobroni.pl

Początki Wojska Polskiego na Wschodzie – Brygada Strzelców Polskich

Kontynuacja zapomnianej historii Polaków tworzących regularne jednostki wojskowe podczas I wojny światowej w Rosji. Brygada Strzelców Polskich powstała z resztek Legionu Puławskiego i Legionu Lubelskiego zdziesiątkowanych w trakcie walk odwrotowych w 1915 roku. 

Gen. Piotr Szymanowski, jeszcze w trakcie wycofywania się Legionu a właściwie 104 brygady Pospolitego Ruszenia, jak nazywali Legion Rosjanie, rozpoczął starania u władz zwierzchnich w celu sformowania oddziału o wielkości co najmniej brygady. 19 sierpnia z Kobrynia wysłał raport do Inspektora Pospolitego Ruszenia. Inspektor raport zaopiniował i przesłał do Stawki. Stawka w osobie gen. Aleksiejewa 9 września 1915 r zatwierdziła raport ale Dowództwo Frontu Zachodniego zwlekało jego z realizacją. Zniecierpliwiony gen. Szymanowski wydał w dniu 13. października 1915 r. rozkaz, że sztab 104 Brygady zostaje Sztabem Brygady Strzelców Polskich, resztki I-go i II-go Legionu stają się kadrą 1-go batalionu Strzelców, oba szwadrony a właściwie ?konne sotnie? stają się Dywizjonem Ułanów Polskich. Według przepisów brygada miała posiadać cztery bataliony piechoty, artylerii Rosjanie znowuż nie przydzielili. W końcu 1915 r. sformowano jeszcze kompanię saperów. Polscy posłowie do Dumy pp. Jaroński, Gościcki i Raczkowski odmówili poparcia przy organizacji Brygady, tłumacząc to ?nieprzychylną koniunkturą polityczną”. Dopiero później, latem 1916 r. poseł Jaroński odwiedził Brygadę i u dowodzącego Frontem Zachodnim gen. A .J. Ewerta starał się o polepszenie stanu Brygady. Rosjanie jednakże nie do końca ufali Polakom i na szefa sztabu Brygady przydzielili Rosjanina kapitana gwardii Żylińskiego oraz starszego adiutanta kapitana Korzeniowskiego. Obaj zawzięcie tępili resztki samodzielności dawnych Legionów, szczególnie w sprawie używania języka polskiego. Przeciwwagą dla wpływów Żylińskiego i Korzeniewskiego byli dwaj chorążowie Paweł Romocki i Liesel, którzy starali się uniemożliwiać im zakusy rusyfikacyjne. Dowódcą 1 batalionu sprawował płk. J. Rządkowski, dotychczasowy dowódca pierwszego Legionu Pol. Formowanie batalionu rozpoczęło się w Bobrujsku w miejscu postoju dawnego Legionu Puławskiego, natomiast Sztab Brygady pozostawał do 23 listopada w Smoleńsku i dopiero 25 listopada przybył do Bobrujska. Wraz z formowaniem pierwszego batalionu rozpoczęto formować Batalion Rezerwowy z którego wyłoniły się stopniowo 2-gi; 3-ci i 4-ty batalion. Dowództwo nad batalionem rezerwowym sprawował najpierw kpt. Kuczewski, a od 12 stycznia ppłk. Żdziarski. W dniu 31 grudnia do Brygady przybył płk. Lucjan Żeligowski i w tym też dniu rozkazem Sztabu Brygady objął dowództwo 2-go batalionu. Trzeci batalion formował się od dnia 12 stycznia 1916 r. pod płk. Witoldem Dołegą- Otockim, odsuniętym niedługo za dążenia rusyfikacyjne i zastąpionym przez płk. Bolesława Freja, a 4-ty batalion objął w dn. 15 stycznia 1916 r płk. Znamierowski. Naczelnym lekarzem zostaje naznaczony dr. Władysław Żywanowski, zmarły w Kijowie w dn. 27 maja 1917 r. Brygada w tym czasie, pod koniec formowania, liczyła ponad 4000 bagnetów i zaczęła stanowić dość poważną siłę. W skład Brygady włączony został jeszcze Dywizjon Ułanów Polskich. Dywizjon Ułanów Polskich organizacyjnie i operacyjnie podlegał Dowództwu Brygady Strzelców Polskich i nie różnił się niczym od kawalerii rosyjskiej. Jedyną zewnętrzną różnica były srebrne szlify i odznaki amarantowe, a oficerowie pomimo zakazu nosili podwójne lampasy amarantowe i galowe czapki. Stan Brygady uzupełniał Polowy Szpital Ruchomy Polskiego Komitetu Pomocy Sanitarnej (PKPS) i Czołówka Sanitarna Nr 70 PKPS , która przybyła na front dopiero na początku maja 1916 r .

Piotr Szymanowski w mundurze rosyjskim gen. ppor. jazdy/ Źródło: Wikimedia

Tak wyekwipowana Brygada wyruszyła koleją na front 28 marca 1916 r. na stację Pogorzelce (linia Baranowicze – Mińsk Litewski) gdzie włączono brygadę w skład Moskiewskiego Korpusu Grenadierów i rozlokowano w tzw. ?moskiewskim lesie? pod Czernichowem. Początkowo Brygada wykonywała ćwiczenia taktyczne i zapoznawała się z systemem okopów, dodatkowo żołnierze naprawiali drogi po wiosennych roztopach gdyż były nie do przebycia ze względu na gliniaste i podmokłe grunty. W dniu 7 kwietnia następuje zmiana na stanowisku dowódcy brygady, na miejsce gen. ppor. P. Szymanowskiego przychodzi gen. por. Adam Sławoczyński. Brygadę Strzelców Polskich wizytował dowódca Frontu Zachodniego gen. A. Ewert w dniu 28 maja 1916 r. i po obejrzeniu nakazanych ćwiczeń wydał Brygadzie pochlebną opinię.

Plan twierdzy Bobrujsk/ Źródło: Atlas twierdz rosyjskiego imperium

Wszystkie jednostki Frontu Zachodniego przygotowywały się w tym okresie do planowanej ofensywy. Dla Frontu zachodniego miała być to ofensywa pozorowana, w celu dezinformacji przeciwnika i odciągnięcie uwagi od Frontu Południowo-Zachodniego, gdzie gen. Brusiłow planował uderzenie na Galicję. W tym czasie Brygada przechodzi okresowo pod rozkazy gen. Daniłłowa dowódcy XXV Korpusu, luzując w okopach IV batalion Klaźmińskiego Pułku Piechoty pod wsią Zaosie (miejsce urodzin A. Mickiewicza). Brygada prowadzi w tym czasie walki pozoracyjne i rozpoznanie sił przeciwnika, wspierając swoim działaniem Korpus Grenadierów Moskiewskich prowadzącego intensywne walki na sąsiednim południowym odcinku frontu (czerwiec 1916 r). Walki demonstracyjne prowadzone przez Korpus Grenadierów w jednym tylko dniu 13 czerwca pochłonęły poległych i rannych: 127 oficerów i do 9000 żołnierzy. Nawała artyleryjska to wystrzelonych 36 000 pocisków różnych kalibrów, zniszczono całkowicie pierwszą linie okopów i zasieki z drutu na odcinku od Rukawczyc, przez Miropolszczyznę do Skrobiowej tj. ca. 22-24 km. Rankiem 22 -go czerwca Brygada przeszła marszem przez Zalesie, Seramowicze do miejscowości Dołmatowszczyzna. Brygada zluzowała tam rosyjski 183 Pułtuski Pułk Piechoty, 4 batalion zajął pozycje koło wsi Rukawczyce, 2 batalion zajął miasteczko Cyryno zaś pozostałe bataliony pozostawały w rezerwie w okolicach Okanowicz. Dnia 4-go lipca Front Zachodni ponowił natarcie demonstracyjne, a Brygada Strzelców miała zająć wzgórze na zachód od Cyryna, jednak rozkaz został odwołany, Brygada dostała rozkaz obsadzić brzeg rzeki Serwecz od Ostaszyna przez Lubanicze do miejscowości Krynki. Brygada nakazaną linię obrony osiągnęła 6-go lipca. Po sześciu dniach 12 lipca Brygadę skoncentrowano w Niekraszewiczach skąd przechodzi marszem do Łukowicz, gdzie bataliony porządkują szyki po ostatnich walkach . Rozkaz wymarszu przychodzi 14 -go lipca. Brygada maszeruje przez Żuchowicze, Seramowicze, Połoneczkę, Szczerbowicze i Wolnę zatrzymując się w lesie na płn-wschód od folwarku Stajki. Dnia 22 -go lipca brygada obejmuje odcinek obrony nad rzeką Szczarą; od Zaosia do Ułasów, luzując Pierwszy Pułk Grenadierów Moskiewskich. Okopy odziedziczone po 1-szym pułku były w bardzo złym stanie, bez strzelnic, płytkie i pozasypywane, a częściowo zapełnione wodą. Bataliony odbudowują pod ostrzałem okopy mając przeciwko sobie 51-szy pułk landwery bawarskiej. Już 27-go przychodzi rozkaz nakazujący Brygadzie zająć okopy niemieckie w pobliżu miejscowości Duży Przylądek (ros. Bolszoj Mys) na północ od Torczycy. Po zapadnięciu zmierzchu wyrusza czołowy oddział, złożony z dwóch plutonów 1-ej i 2-giej kompani zwiadowców 1-go batalionu, celem zajęcia przyczółku na rzece Szczarze i oznaczenia przepraw. Oddziały pokonały rzekę Szczarę w bród, często po szyję w błotnistej wodzie. Strzelcy na początku walki zajęli niewielkie wzgórze, wypierając z niego Niemców. Artyleria przeciwnika rozpoczęła od razu ostrzał pagórka, który trwał nieprzerwanie przez ponad półtorej godziny, dopiero nad ranem przyszedł rozkaz powrotu na pozycje. Brygada wycofała się zabierając rannych i zdobytą broń maszynową. Straty Brygady w tej walce to zabitych, rannych i zaginionych około 140 ludzi. Szturm ten zakończył działalność bojową Brygady nad rzeką Szczarą, front zamarł na długie miesiące na linii okopów, Brygadę wycofano do rezerwy frontu. Sztab Brygady stacjonował w majątku Stajki, gdzie rozlokowano Czołówkę Sanitarną L-70 Pol. Komitetu Pomocy Sanitarnej pod kierownictwem księcia Lubomirskiego, w pobliskich wioskach Łomasze i Niekrasze stacjonowały bataliony strzelców, pod Nieświeżem w folwarkach Malewo i Kamionka ? Jeleńszczyzna stacjonował  Dywizjon Ułanów Polskich, w majątku Felisin – szpital Brygady, utworzony dzięki staraniom księcia Czesława Światopełk ? Mirskiego, wreszcie Punkt Ewakuacyjny PKPS pod kierownictwem Zdzisława Koziełł- Poklewskiego w Chwojewie. W połowie września nadszedł rozkaz od gen. A. Ewerta o zmianie na stanowisku dowódcy Brygady, z dniem 27-go września 1916 r obowiązki dowódcy brygady przejął gen. ppor. Kajetan Olszewski. Nowy dowódca wprowadził większe porządki w intendenturze brygady oraz wzmógł nacisk na szkolenie i karność wśród młodych oficerów brygady. Brygada zimę spędziła nad rzeką Szczarą pełniąc służbę okopową wymiennie z pułkami rosyjskimi, ale do znaczących walk nie dochodziło. W okresie tym ukończono proces formowania kompanii saperów, zapoczątkowany jeszcze na pozycjach bojowych w Stajkach. Organizacji kompanii podjął się początkowo chor. inż. H. Bagiński, później swą pomoc okazali chor. Gołoński i ppor. Korzeniowski (Bobrujsk), ostatecznie kompania saperów przeszła pod dowództwo oficera z 9 Pułku Saperów, odznaczonego z dzielność Krzyżem Św. Jerzego , pkpt . Mieczysława Wężyka . Kompania liczyła 300 wyszkolonych saperów , a sprzęt pozyskano z nadwyżek 9-go Pułku Saperów. Nadszedł grudzień 1916 r. a wraz z nim ogłoszenie dowódcy Frontu Południowo-Zachodniego gen. A. Brusiłowa o rozpoczęciu formowania oddziałów polskich pieszych i konnych. Gen. Brusiłow znając dzielność polskich żołnierzy pragnął sformować Wojsko Polskie i miał na to zgodę Stawki  (tak nazywano Naczelne Dowództwo Armii Imperium Rosyjskiego). Jednocześnie gen. Brusiłow wiedział, że walczy w składzie Frontu Zachodniego Brygada Strzelców Polskich i czynił starania o jej dyslokację do składu Frontu Południowo-Zachodniego pod jego dowództwem. Zgodę taką uzyskał w styczniu 1917 r. i Brygada Strzelców Polskich rozkazem Naczelnego Wodza z 11 stycznia została przeniesiona do Okręgu Kijowskiego celem przeformowania w dywizję. Zgodnie z rozkazem Brygada wyszła ze składu Korpusu Grenadierów, a dowódca Korpusu Moskiewskiego gen. Parski wydał rozkaz pożegnalny w którym dziękował wszystkim strzelcom i dowódcom za wkład i zaangażowanie w walce oraz życzył szybkiego stworzenia Wojska Polskiego i wywalczenia Niepodległej Polski (sic!). Następował nowy etap powolnego budowania wojsk polskich w Rosji.

Tadeusz Białek

Czytaj także:

Początki Wojska Polskiego na Wschodzie, czyli Legion Puławski

Zapomniane ślady podków. Początki polskich formacji konnych w I wojnie światowej na wschodzie. Część I 

Zapomniane ślady podków. Początki polskich formacji konnych w I wojnie światowej na wschodzie. Część II – Pułk Ułanów Polskich 

Aleksiej Brusiłow – najwybitniejszy carski generał okresu Wielkiej Wojny

Bibliografia :

Henryk Bagiński, Wojsko Polskie na wschodzie 1914 ? 1920, Warszawa 1921

Jan Rządkowski, Pierwszy Legion Puławski, Warszawa 1925

Andrzej Rosner, Teraz będzie Polska- wybór z pamiętników z I wojny światowej, Warszawa 1988

Wacław Lipiński, Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918, Warszawa 1990

Jacek Woyno, Materiały archiwalne do dziejów polskich formacji wojskowych w Rosji (1914-1920), Centralne Archiwum Wojskowe, Warszawa 2012

Mieczysław Wrzosek, Polskie ochotnicze formacje wojskowe w pierwszej wojnie światowej i w okresie następnych dwóch lat (1914-1920), [w:] Białostockie Teki Historyczne Tom 10/2012