A. R. Czaykowski – cichociemy, żołnierz AK, ofiara Michnika

7 lutego 1912 roku w Urdominie w powiecie kalwaryjskim urodził się Andrzej Rudolf Czaykowski ps. ?Garda? ? żołnierz Armii Krajowej, cichociemny, dowódca batalionu w Powstaniu Warszawskim, major Wojska Polskiego.

Wiosną 1918 r. rodzina Czaykowskich przeprowadziła się do Warszawy, gdzie młody Andrzej zaczął uczęszczać do Gimnazjum im. Władysława IV, następnie zaś naukę kontynuował w gimnazjum w Kutnie, należy zaznaczyć iż przyszły żołnierz działał w tym czasie w Związku Harcerstwa Polskiego. Swoje związki z wojskiem rozpoczął od ukończenia 1. Korpusu Kadetów im. Marszałka Józefa Piłsudskiego we Lwowie, następnie zaś ukończył Szkołę Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu.

Andrzej Rudolf Czaykowski / Źródło: Wikimedia

Andrzej Rudolf Czaykowski / Źródło: Wikimedia

W czasie kampanii wrześniowej zajmował stanowisko dowódcy plutonu łączności w 1 Pułku Ułanów Krechowieckich im. Bolesława Mościckiego, walczącego w składzie Suwalskiej Brygady Kawalerii. Po ciężkiej bitwie pod Olszowem, pluton łączności por. Czaykowskiego wraz z kilkoma innymi pododdziałami przebił się do Wołkowyska. W wyniku agresji sowieckiej na Polskę, Czaykowski wykonując rozkazy dowódcy zmuszony był przekroczyć granicę litewską pod Gibami. Skutkiem tego został internowany i osadzony w obozie w Rakiszkach, skąd 27 listopada udało mu się zbiec. Po dotarciu do Wilna nawiązał kontakty konspiracyjne ze Związkiem Walki Zbrojnej. W lutym 1940 r. jako łącznika ZWZ wysłano go do Warszawy, niestety w czasie misji został zatrzymany przez sowietów na ówczesnej linii demarkacyjnej w okolicach Oszmiany, a następnie wywieziony do obozu pracy w rejon Archangielska. Podpisanie układu Sikorski ? Majski, stało się dla Czaykowskiego podobnie jak dla tysięcy Polaków szansą do wyrwania się z ?nieludzkiej ziemi?. Po uzyskaniu zwolnienia z obozu dostał się organizowanych Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, gdzie objął stanowisko dowódcy plutonu w szwadronie przybocznym generała Władysława Andersa.

Po podróży z Andersem przez Bagdad, Suez, Durban, Rio de Janeiro i Nowy Jork dotarł do Wielkiej Brytanii. W Anglii ukończył niezwykle trudny i prestiżowy kurs na cichociemnego po czym został zaprzysiężony we wrześniu 1943 r. W nocy z 16 na 17 kwietnia 1944 r. w ramach operacji lotniczej ?Weller 10? wraz z trzema innymi cichociemnymi został przerzucony do okupowanego kraju. Zrzutu dokonano w okolicach Żyrardowa, Czaykowski otrzymał przydział do KG AK w której działał jako oficer operacyjny V Oddziału(Łączność) ? Wydział odbioru zrzutów V-S. Następnie zajmował stanowisko w I Oddziale(organizacyjnym).

W czasie powstania warszawskiego walczył na Mokotowie, początkowo jako oficer taktyczny 5. Rejonu, następnie zaś jako dowódca batalionu ?Ryś? i zastępca dowódcy połączonych batalionów ?Oaza ? Ryś?. Po przejściu kanałami do Śródmieścia ?Garda? walczył jako zastępca dowódcy zgrupowania ?Mokotów?. Towarzysze walk oceniali go jako ?doskonałego i odważnego oficera? czy też ?człowieka niezwykłej odwagi i przytomności umysłu?.

Po upadku powstania Czaykowski wyszedł z miasta wraz z ludnością cywilną. Dalej działał w konspiracji jako oficer KG AK, początkowo w Komórce Przerzutów Powietrznych, następnie zaś w III Oddziale(operacyjnym) otrzymał w tym czasie awans na stopień majora. W końcu grudnia 1944 r. zostaje aresztowany przez Niemców w Częstochowie i wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Gross ? Rosen, następnie zaś do Dory, gdzie doczekał wyzwolenia.

Po oswobodzeniu z obozu, mjr Andrzej Czaykowski ponownie znalazł się w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. W Londynie pracował w zarządzie Stowarzyszenia Polskich Kombatantów będąc wiceprezesem na Wielką Brytanię. Wobec upadku poparcia zachodnich aliantów  dla sprawy polskiej, ?Garda? planował emigrację do Maroka.

Za namową gen. Romana Odzieżyńskiego, ministra spraw wewnętrznych rządu RP na uchodźstwie, 29 lipca 1949 r. wyjechał do kraju z misją tworzenia zalążków delegatury rządowej, osiadł w Krakowie. 13 sierpnia 1951 r. został aresztowany przez UB w Krakowie i przewieziony do Warszawy. W czasie śledztwa pomimo zastosowanych wobec niego tortur ? milczał, nikogo nie obarczył winą, nie dał się złamać komunistycznym oprawcom. 30 kwietnia 1953 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie pod przewodnictwem ppłk. Mieczysława Widaja po sfingowanym procesie, pod zarzutem rzekomego szpiegostwa skazał mjr Andrzeja Rudolfa Czaykowskiego na karę śmierci, utratę praw publicznych i mienia. 10 października 1953 r. zamordowano go w więzieniu mokotowskim w Warszawie. W egzekucji uczestniczył członek składu sędziowskiego por. Stefan Michnik (brat Adama Michnika). Miejsce pochówku jest nieznane, to prawdopodobnie Służew, jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Kwaterze na ?Łączce?.

Absolwent historii na Uniwersytecie Marii-Curie Skłodowskiej w Lublinie. Interesuje się historią wojskowości XIX i XX wieku oraz dziejami Rosji. Był członkiem koła historyków krajów Europy Wschodniej.