Wydawać by się mogło, że zbrodnie komunistyczne zostały szeroko opisane w literaturze przedmiotu. Powstało wiele publikacji poświęconych Żołnierzom Wyklętym, masowemu terrorowi prowadzonego przez Urząd Bezpieczeństwa czy też NKWD. Jednakże Robert Spałek w swojej książce rzuca nowe światło na wydarzenia rozgrywające się w powojennej Polsce, albowiem opisuje przebieg procesu poszukiwań wewnętrznego wroga w kierownictwie i strukturach Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Robert Spałek należy do historyków młodego pokolenia ponieważ swoje studia magisterskie na Uniwersytecie Warszawskim ukończył w 2000 r. Po ich zakończeniu rozpoczął pracę w Instytucie Pamięci Narodowej w Oddziałowym Biurze Edukacji Publicznej w Warszawie. Jest autorem wielu publikacji oraz artykułów naukowych. Pisał m. in. w biuletynach IPN, ?Pamięć i Sprawiedliwość? oraz przez pewien okres prowadził stały dział felietonu historycznego w ?Gazecie Polskiej?. Natomiast recenzowana książka jest jego rozprawą doktorską, którą obronił w 2013 r. Jej recenzentami byli prof. dr hab. Andrzej Paczkowski oraz prof. dr hab. Tadeusz Wolsza.
Książka Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948-1956 wydana przez wydawnictwo Zysk i Ska posiada rozbudowaną strukturę o układzie problemowym. Składa się w pięciu rozdziałów, które łącznie dają nam pokaźną ilość materiału, bo ponad tysiąc stron tekstu.
Publikacja rozpoczyna się od Prologu zatytułowanego Inny Świat, który zawiera krótką, teoretyczną charakterystykę mentalności komunistów jako specyficznej grupy społecznej. Zawarte zostały w niej również elementy czystek partyjnych wraz z odniesieniem do sytuacji politycznej w państwach Bloku Wschodniego w powojennej Europie. Rozdział 1 zatytułowany ?Dwójkarze?. Wokół Włodzimierza Lechowicza, Alfreda Jaroszewicza i innych skupia się na omówieniu aresztowań z lat 1948-49 i prowadzonego śledztwa (w latach 1948-1956) przeciwko ludziom zasiadających na wysokim szczeblu władzy oraz administracji. Działacze ci najczęściej powiązani byli z Włodzimierzem Lechowiczem oraz Alfredem Jaroszewiczem oskarżonych o współpracę z przedwojennym wywiadem wojskowym, a także o działalność agenturalną na szkodę Komunistycznej Partii Polski i PPR. Rozdział 2, Bracia Fieldowie. Spisek międzynarodowy a wróg wewnętrzny w Polsce (1949-154), przedstawia losy amerykańskiego architekta Hermana Fielda, który został uwikłany w spisek na podstawie fikcyjnych przesłanek. Autor szczegółowo przedstawia proces uzyskiwania pożądanych zeznań, stosując przy tym represje wobec oskarżonych i jego znajomych. Poznajemy metody wymuszania informacji obciążających innych, niekiedy zupełnie przypadkowych osób, co powoduje rozszerzenie się ?spisku? do grupy komunistycznych współpracowników Fielda oraz jego przyjaciół i znajomych z Polski. Afera szpiegowska, rzekomo inspirowana przez anglo-amerykański wywiad, osiąga rozmiary spisku międzynarodowego, przedstawione są pokazowe procesy Laszlo Rajka na Węgrzech i Rudolfa Slanskyiego w Czechosłowacji, których jedyną winą było to, że mieli styczność z aresztowanym (np. w Szwajcarii w trakcie studiów). Rozdział 3, Wspólne ogniwo. Wokół Mariana Spychalskiego i ?spychalszczyzny?, skupia się na historii partyjno-wywiadowczej szefa Gwardii Ludowej i jego współpracowników w okresie okupacji i fingowanych po wojnie konsekwencji tej działalności. Autor przedstawia rolę Spychalskiego w wywiadzie komunistycznym, denuncjowaniu żołnierzy Armii Krajowej, a także przedstawia problem ?spisku generałów? w Wojsku Polskim. Kończy swoje rozważania na aresztowaniu i zeznaniach złamanego psychicznie Spychalskiego obciążające Władysława Gomułkę, m.in. chęć podporządkowania partii komunistycznej rządowi RP w Londynie oraz wyjątkową niechęć, czy nawet wrogość wobec Związku Sowieckiego. Rozdział 4, Niedoszły finał. Wokół Władysława Gomułki i innych, ukazuje historię zarzutów skierowanych wobec sekretarzowi generalnemu PPR. Autor drobiazgowo przedstawił jego działalność polityczną do 1948 r., przy czym zwrócił uwagę na walkę o kierownictwo w partii z Bolesławem Bierutem. Następnie omówiona została inwigilacja zarówno otoczenia, jak i samego Gomułki, jego aresztowanie i pobyt w odosobnieniu w Miedzyszynie. Zwieńczeniem książki jest rozdział 5, Fabryka spisku. Od grupy specjalnej do Departamentu X MBP, który ma odmienny charakter od pozostałych. Nie został osnuty wokół indywidualnych historii, ale wokół zajmującej nas instytucji i jej rozwoju – Departamentu X MBP, nadzoru nad nim, warunków pracy i mentalności oficerów, a także narastającej obawy spiskowej w środowisku komunistycznym. Przestawione w nim zostały takie postacie jak: Józef Różański, Roman Romkowski, Anatol Fejgin czy też Józef Światło, który osobiście był zaangażowany w zaaresztowanie niemal wszystkich działaczy partyjnych określonych przez resort za wroga wewnętrznego partii.
Jak widać studium Roberta Spałka stanowi przeogromną bazę do badań nad terrorem autoagresywnym, będącym oprócz terroru masowego i powszechnego istotną (choć odnoszącą się do najmniejszej grupy osób) składową terroru państwowego w latach 1948-1956. Ciekawym elementem książki jest przedstawiona przez Autora metoda badawcza albowiem opowiedziana w książce historia rozgrywa się na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, mamy dwie przestrzenie czasowe: przeszłą oraz teraźniejszą, przedstawiającą lata 1948-156. Po drugie, wyodrębnioną mamy przeszłość fałszywą oraz prawdziwą, które mieszają się ze sobą. Jednocześnie stykamy się z przeszłością zmyśloną (upozorowaną, zakłamaną), która funkcjonuje w badanej teraźniejszości rzeczywistej jako fakt ? dane wydarzenie może być nieprawdziwe, a mimo to jest traktowane jako fakt i stanowi rzeczywisty punkt odniesienia dla innych wydarzeń, zarówno tych fałszywych jak i prawdziwych. Tak skomplikowany charakter problemu badawczego stanowił dla Autora ogromne utrudnienie, jednak wydaje się, że wypełnił swój obowiązek krytyki wobec analizowanych źródeł.
Podsumowując, książka Komuniści przeciwko komunistom posiada nowatorski temat, ale przede wszystkim szerokie jego ujęcie, przy uwzględnieniu obszernej bazy źródłowej oraz literatury przedmiotu. W połączeniu z doskonałym sposobem opracowania zabranych materiałów oraz przystępnym i precyzyjnym językiem, utrzymanym w naukowym stylu narracji, stanowi ona doskonałe studium nad mechanizmami epoki stalinowskiej czy władzy komunistycznej w Polsce.
