Nakrycie głowy jest jednym z charakterystycznych wytworów naszej kultury i tradycji. Według słownika języka polskiego, rogatywka to rodzaj nakrycia głowy z kwadratowym denkiem. Wywodzi się od konfederatki, która swoje początki zawdzięcza Konfederacji Barskiej (1768-1772). Ściślej biorąc, od jej uczestników, którzy zaczęli nosić ją zamiast magierek, kołpaków czy różnego rodzaju czap.
Konfederatka wykonana była z czterech kawałków sukna, o główce z kwadratowym denkiem lekko przechylona, obszyta barankiem – czarnym lub siwym, bez daszka. Przy lewym jej boku umieszczano kokardę, rozetę oraz pióra bądź kitę. Bardzo szybko zaczęła kojarzyć się z ruchem patriotycznym oraz walką o wolną Rzeczpospolitą. Jej odmianą była krakuska, przyjmowana przez oddziały chłopskie. Konfederatka cieszyła się popularnością wśród wojsk Insurekcji Kościuszkowskiej. Już w tym czasie pojawiły się odmiany tej ?czapki? wśród niektórych pułków ułańskich.
Ułani Księstwa Warszawskiego w rogatywkach / Źródło: Wikimedia Commons
Prawdziwy rozwój rogatywek to czasy utworzenia Legionów Dąbrowskiego u boku Napoleona. Według przepisów z 1810 roku, rogatywki ułanów i piechoty (fizylierów i woltyżerów) wykonywano z czarnego filcu i płótna ze skórzanym daszkiem, miały wysokość 9 cali (22,5 cm) i szerokość boków 10 cali (25 cm), zdobione były okuciami, kitami, kokardami i kordonami. W Księstwie Warszawskim przyjęto standardy z Legionu, a razem z nimi – rogatywkę dla ułanów oraz części piechoty. I to właśnie ona przez następne lata będzie kojarzyć się Polakom z czasami napoleońskimi oraz powstaniem listopadowym. Po upadku tego powstania w 1831 roku, w środowiskach emigracyjnych, jak i w kraju, uważano noszenie konfederatki za oznakę patriotyzmu. Zachowały się liczne przekazy, że nasz wieszcz narodowy, Adam Mickiewicz, chodził w konfederatce i czamarce po Paryżu.
Ubiór odegrał bardzo ważną rolę w przededniu powstania styczniowego. Za oznakę buntu przeciwko władzy carskiej uważano noszenie konfederatek, czasami dodatkowo zakładano jeszcze czamarę. Znienawidzony przez społeczeństwo stał się wygląd tzw. angielski, czyli typowego carskiego urzędnika. Doprowadziło to do wydania przez Rząd Narodowy zakazu noszenia cylindrów. W utrudnionych warunkach walk partyzanckiej, mimo starań władz powstania, nie udało się wprowadzić jednakowego umundurowania dla oddziałów powstańczych. Jednak każdy powstaniec miał na głowie konfederatkę z biało-czerwoną kokardą narodową. Po upadku najdłuższej trwającego zrywu narodowego, zaczęła się na szeroką skalę praca u podstaw, a razem z nią dalsze rozpowszechnianie konfederatki, w szczególności jej odmiany krakuski wśród chłopstwa.
Rogatywka wzór 1919 / Źródło: Wikimedia Commons
W II Rzeczpospolitej wojsko zaczęto odchodzić już od coraz bardziej przestarzałych konfederatek na rzecz unowocześnionych rogatywek. Jednak nie oznaczało to odejścia od tradycji. Albowiem szycie rogatywki wprowadzonej przez Komisję Ubiorczą Ministerstwa Spraw Wojskowych w 1919 roku było bardzo podobne do konfederatki – składała się z czterech kawałków materiału, zamiast kokardy narodowej użyto już Orła, dodano również element rogatej czapki ułańskiej w postaci daszka. Jednak odzyskanie niepodległości w 1918 roku nie zakończyło walk o granice Rzeczpospolitej. Wielu polskich działaczy w regionach walczących o przyłączenie do Rzeczpospolitej (takich jak Małopolska, Kaszuby, zagłębie Dąbrowskie) nosiło rogatywki.
Bardzo szybko w młodej polskiej wprowadzono reformy mundurowe (w 1935 roku) – dotychczasową rogatywkę zastąpiono nowym wzorem o nowym kroju, usztywnionym kwadratowym denku, przechylonym na prawą stronę co stanowi kolejne odwołanie do konfederatki. Jednak nie wszystkie rogatywki były takie same. Dla rożnych regionów Polski wprowadzono dodatki, które niesamowicie podkreślały regionalizm Rzeczpospolitej np.: w dywizjonach górskich noszono rogatywkę z orlim piórem. Dopiero w 1937 roku postanowiono wprowadzić kolejne modyfikacje w szyciu rogatywek i tak wykonana miała być ona z sukna mundurowego dla szeregowców, a z kamgarnu – dla oficerów. Daszek usztywniono z tego samego materiału, otok był składany, co umożliwiało jego opuszczanie, chroniąc przy tym uszy i kark. Godło na rogatywce haftowano szarą nicią, na owalnej podkładce sukiennej. Rogatywka bardzo szybko zaczęła przenikać również do cywila, a w szczególności do licznych organizacji paramilitarnych, towarzystw, czy harcerstwa. Decydowały o tym nie tylko walory wygody, ale jej symbol jako czapki polskiej.
[youtube http://www.youtube.com/watch?v=v0M_QAvn670] Pieśni wojskowe w wykonaniu 98-letniego rotmistrza 9. psk – Feliksa Hoduna (rogatywka usztywniona wz. 1935)
Rogatywki w okresie II wojny światowej używane były w różnych oddziałach partyzanckich. Często spotykano je podczas Powstania Warszawskiego. Polskie siły zbrojne na zachodzie zostały umundurowane na wzór angielski – w berety. Dla Ludowego Wojska Polskiego wprowadzono kilka rodzajów rogatywek, jednak różniły się one znacznie od przedwojennych – przede wszystkim nie były już tak wygodne. Początkowo wprowadzone zostały miękkie czapki polowe wzorowane na tej przedwojennej. Po wyzwoleniu obszarów Polski ponownie zaczęto używać przedwojennych twardych rogatywek garnizonowych, które zastąpiono na początku lat 50. czapkami okrągłymi. W 1961 r. Ludowe Wojsko Polskie przywróciło lekkie nieusztywnione rogatywki polowe, z tkaniny bawełnianej w kamuflażu moro. Czapki te były również używane w oddziałach Milicji Obywatelskiej i Straży Pożarnej.
Na początku III Rzeczpospolitej Polskiej przywrócono w Wojsku Polskim tradycyjne nakrycie głowy, w postaci rogatywki garnizonowej. Jednak już 1993 roku wprowadzono nowe umundurowanie wz. 93, gdzie rogatywka postanowiono zastąpić beretem. Jednak, ze względu na czas wprowadzania reformy, rogatywkę używano do czasu zużycia wcześniejszych wzorów umundurowań. I tak w 1996 roku opróżniono magazyny z rogatywek, a MON zlikwidował jako miękką czapkę polową Wojska Polskiego, na rzecz zachodnich beretów. Nadal jednak używana jest usztywniona rogatywka garnizonowa.
Z lewej strony rogatywka polowa do munduru typu „moro”. Z prawej rogatywka wz. 89 w kamuflażu Puma, który był używany do 1993 r.
Z krajobrazu polskiego zniknęły rogatywki. Nie przenikały tak, jak w II Rzeczpospolitej – z koszar do cywila. Bardzo szybko, przybyłe z zachodu beseballówki czy patrolówki, weszły do naszego ubioru. W czasach globalnej wioski, warto bronić się przed zalewem obcych cywilizacji poprzez kontynuowanie tradycji – dzieła naszych przodków. Niewątpliwie rogatywka stanowi element naszej tradycji narodowej. W czapce polskiej jest zapisana walka i dążenie do niepodległej Rzeczpospolitej, oraz jak sam nazwa i wygląd wskazuje rogatą duszę Polaków.
W 2015 r.powstał projekt Rogatywka, którego pomysłodawcą jest Soyers, były operator Jednostki Wojskowej Komandosów z Lublińca. Celem projektu jest wprowadzenie na wyposażenie Wojska Polskiego rogatywki, stylizowanej na tej przedwojennej. Warto jednak zaznaczyć, iż czapkę wykonano z materiałów, z jakich powstają współczesne żołnierskie mundury. W niektórych miejscach ma ona wszyte wzmocnienia i siatki poprawiające wentylację powietrza. Daszek ? wzorowany na projekcie z 1937 roku ? jest szeroki lecz niezbyt długi. Front rogatywki zdobi orzeł, wyhaftowany szarą nitką. Czapkę przygotowano w dwóch rodzajach kamuflażu: multicam i A-Tacs, a obecnie opracowywana jest także wersja w kamuflażu wz. 93 ?Pantera?. Z tyłu rogatywki można regulować jej rozmiar.
Artykuł pierwotnie został opublikowany na portalu dobroni.pl
