Zwalczanie zagrożeń o charakterze terrorystycznym stanowi coraz większe wyzwanie dla systemów bezpieczeństwa współczesnych państw. Zasadniczym determinantem skuteczności zwalczania i zapobiegania zagrożeniom tego typu są normy prawne. Na ich podstawie z kolei funkcjonują podmioty tworzące system antyterrorystyczny. Zasadniczym wymogiem są zatem kompleksowe i zintegrowane rozwiązania prawno-organizacyjne w tym zakresie.
Pomimo pewnych prób, w Polsce nadal nie przyjęto jak dotąd kompleksowych rozwiązań w zakresie zapobiegnia i zwalczania zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Odnajduje to swoje odzwierciedlenie zwłaszcza w przepisach prawnych, gdzie problematyka ta jest rozproszona i dotyczy wielu podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe[1]. To z kolei sprawia, iż kompetencje w zakresie zapobiegania i zwalczania zagrożenia terrorystycznego posiada wiele instytucji składających się na system antyterrorystyczny w Polsce.
Do najważniejszych rozwiązań prawnych prawa krajowego w omawianym zakresie należy:
Konstytucja RP ? nadrzędna wobec aktów prawnych niższego rzędu, określa obowiązki państwa wobec obywateli, zwłaszcza w obszarze bezpieczeństwa (Art. 5. –Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju) i podmioty za to odpowiedzialne (Art. 146 ust 4 pkt 7 – w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny) oraz ich kompetencje.
Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu – Dz.U. z 2002 r., Nr 74, poz. 676, z późn. zm;
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, Dz.U. z 2006 r., Nr 104, poz. 709;
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji – Dz.U. z 2007 r., Nr 43, poz. 277, z późn. zm;
Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej – Dz.U. z 2005 r., Nr 234, poz. 1997, z późn. zm;
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych – Dz.U. z 2001 r., Nr 123, poz. 1353, z późn. zm;
Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu – Dz.U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712, z późn. zm;
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej – Dz.U. z 2009 r., Nr 12, poz. 68 i Nr 18, poz. 97;
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach – Dz.U. z 2006 r., Nr 234, poz. 1694, z późn. zm. w zakresie rozdziału 13;
Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – Dz.U.2000 nr 116 poz. 1216 z późn. zm. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 marca 2010 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – Dz.U. 2010 nr 46 poz. 276;
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym – Dz.U. z 2007 r., Nr 89, poz. 590.
Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2009 r. Nr 131, poz. 1076.
Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny – Dz.U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553, z późn. zm;
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. ? Kodeks postępowania karnego – Dz.U. z 1997 r., Nr 89, poz. 555, z późn. zm;
Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze – Dz.U. z 2008 r., Nr 7, poz. 39, z późn. zm;
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych – Dz.U. z 2006 r., Nr 216, poz. 1585, z późn. zm;>
Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji – Dz.U. z 2004 r., Nr 52, poz. 525, z późn. zm;
Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego – Dz.U. z 2002 r., Nr 117, poz. 1007, z późn. zm;
Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym – Dz.U. z 2001 r., Nr 67, poz. 679, z późn. zm.
Ustawa z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich – Dz. U. z 2008 r. nr 171, poz. 1055;
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie trybu postępowania i sposobu współdziałania organów w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu grożącemu statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego – Dz.U. z 2010 r. Nr 163 poz.1096.
Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985, Nr 153, poz. 1271 i z 2006 r. Nr 104, poz. 711) ? jako jeden ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych w Konstytucji RP, może zostać wprowadzony w sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi, które nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków[2].
I inne (rozporządzenia, akty prawa miejscowego), które w sposób szczegółowy określają kompetencje podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe, w tym za zapobieganie i zwalczanie zagrożeń terrorystycznych.
Należy mieć także na uwadze prawo międzynarodowe, czyli konwencje, protokoły i umowy, których Rzeczypospolita jest sygnatariuszem. Do ważniejszych nich możemy zaliczyć między innymi:
Rzeczpospolita wypracowała w swych strukturach prawno-organizacyjnych system zwalczania terroryzmu oparty na 4 zasadniczych etapach działania: rozpoznaniu, przeciwdziałaniu, zwalczaniu i likwidacji skutków. Za każdy z tych aspektów odpowiadają właściwe służby, co stanowi odzwierciedlenie istniejących w kraju podmiotów i mechanizmów działania[4]. Obecnie wysiłki ukierunkowane na zwalczanie zagrożenia terrorystycznego w Polsce są rozproszone w kilku resortach, instytucjach i organizacjach. Problematyka ta podejmowana jest zwłaszcza przez:
Jak wskazują eksperci z Biura Bezpieczeństwa Narodowego, przyjęty model organizacyjno-prawny nie jest zadowalający. O skali niedostatków organizacyjnych może świadczyć również fakt, że nawet służby specjalne, nie posiadają instrumentów i kompetencji pozwalających w podejść do problemu w sposób zintegrowany i interdyscyplinarny. Niemniej takowy obowiązek spoczywa w zasadzie na urzędzie ministra koordynatora ds. służb specjalnych, jednak konfrontując to z rzeczywistymi uprawnieniami i fizycznymi możliwościami wykonawczymi tego urzędu ,międzyinstytucjonalna sprawczość w zakresie koordynacji zdaje się być nieefektywna. Należy wskazać, iż spośród wymienionych podmiotów, najbardziej wyraziste kompetencje w sprawie zwalczania terroryzmu posiadają służby specjalne. Na terytorium kraju ? Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), a poza jego granicami ? Agencja Wywiadu (AW). Kompetencje pozostałych podmiotów stanowią jedynie uzupełnienie ich działalności[5].
Funkcjonariusze ABW. / wiadomosci.onet.pl
Zasadnicze rozwiązanie strukturalne w zakresie zwalczania zagrożenia terrorystycznego w Polsce stanowi Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (CAT), pełniące funkcję koordynacyjno-analityczną w obszarze przeciwdziałania terroryzmowi i jego zwalczania. CAT funkcjonuje w systemie całodobowym 7 dni w tygodniu. Służbę w nim pełnią, oprócz funkcjonariuszy ABW, oddelegowani funkcjonariusze, żołnierze i pracownicy m.in. Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Celnej[6].
Premier Donald Tusk w Centrum Antyterrorystycznym (CAT). / wiadomosci.gazeta.pl
Funkcjonariusze wypełniają swoje zadania w ramach kompetencji instytucji, którą reprezentują. Dodatkowo z CAT aktywnie współpracują podmioty, które uczestniczą w systemie ochrony antyterrorystycznej RP, takie jak chociażby Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Generalny Inspektor Informacji Finansowej , Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Państwowa Straż Pożarna, Sztab Generalny Wojska Polskiego, Żandarmeria Wojskowa i inne. Istotą funkcjonowania takiego systemu jest koordynacja procesu wymiany informacji między uczestnikami systemu ochrony antyterrorystycznej, umożliwiająca wdrażanie wspólnych procedur reagowania w przypadku zaistnienia jednej z czterech kategorii zdefiniowanego zagrożenia terrorystycznego:
W Polsce przyjęto trzy zasadnicze poziomy systemu antyterrorystycznego ? strategiczny, operacyjny, i taktyczny. Na poziomie strategicznym zasadniczą rolę pełni Kolegium ds. Służb Specjalnych. Instytucja ta stanowi organ opiniodawczo-doradczy Rady Ministrów. Do właściwości Kolegium należy między innymi doradztwo i opiniowanie w sprawach programowania, nadzorowania i koordynowania działalności służb specjalnych – Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego. W posiedzeniach kolegium uczestniczą szefowie służb specjalnych.[8]
Rys. 1. Struktury krajowego systemu zwalczania terroryzmu. Źródło: A. Makarski, Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Geneza, zasady działania oraz doświadczenia po pierwszym roku funkcjonowania, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 2/10 s. 113.
W celu wzmocnienia przygotowania Państwa na zagrożenia o charakterze terrorystycznym, niezbędne jest intensyfikowanie działań integrujących przedsięwzięcia realizowane przez uczestników wielopodmiotowego systemu antyterrorystycznego RP[9]. Wizja rozwoju zintegrowanego systemu ochrony Państwa przed zagrożeniami o charakterze terrorystycznym zakłada wzmocnienie mechanizmów koordynacyjnych działania wszystkich podmiotów posiadających ustawowe kompetencje w tym obszarze, jak również zwiększenie ich interoperacyjności, w szczególności w zakresie obiegu i wymiany informacji[10]. Założenia te zgodne są z realizowaną Strategią Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego do 2022 roku oraz innymi dokumentami szczebla strategicznego o obszarze bezpieczeństwa państwa.
[1] K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w Polskiej polityce bezpieczeństw, Difin, Warszawa 2010, s. 17.
[2] Art. 2, pkt. 1. Ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985, Nr 153, poz. 1271 i z 2006 r. Nr 104, poz. 711)
[4] K. Kowalczyk, W. Wróblewski, Terroryzm ? globalne wyzwanie, Adam Marszałek, Toruń 2006 r., s. 173- 183;
[5] P. Siekielski, System przeciwterrorystyczny w Rzeczypospolitej Polskiej, BBN, Warszawa 2012. s. 118.
[6] K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu? op. cit. s.113.
[7] A. Makarski, Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Geneza, zasady działania oraz doświadczenia po pierwszym roku funkcjonowania, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 2/10, s. 105.
[8] Narodowy program antyterrorystyczny na lata 2014-2019, MSW, Warszawa 2014, s. 118.
[9] E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego RP ? zarządzanie bezpieczeństwem, Difin, Warszawa 2011, s. 182.
[10] Narodowy program antyterrorystyczny na lata? op. cit., s. 38.