„Smallest-biggest-gun.”

Drobne i skrótowe rozważania nt. ostatnich serii pancerników eskadrowych Royal Navy w epoce bezpośrednio przed zwodowaniem przełomowego i nowatorskiego HMS Dreadnought.

King_Edward_VII-class_battleships_on_maneuvers_ca._1909

Okręty liniowe generacji półdrednotów – semidrednotów, typu King Edward VII na manewrach w roku 1909. Morze Północne. Źródło: wikimedia.org

Ostatnia dekada XIX stulecia przyniosła istny skok ilościowy, związany z wyścigiem zbrojeń morskich.
Brytyjczycy, zagrożeni w swej hegemonii przez Francję i Rosję – a następnie przez Cesarstwo Niemieckie – rozpoczęli gruntowną modernizację i rozbudowę Royal Navy, zamawiając długie serie pancerników eskadrowych (wzorcowy typ Majestic – 9 jednostek, typ Canopus – 6, typ Formidable / London – 8, typ Duncan – 6, typ King Edward VII – 8) o podobnych charakterystykach i uzbrojeniu (4 działa 305 mm w dwu wieżach, umiejscowionych w linii symetrii, na dziobie i na rufie), co znacznie ułatwiało łączenie ich w jednorodne zespoły taktyczne.

Podobne jednostki budowały i inne floty, główna zaś różnica polegała na kalibrze artylerii głównej (Francuzi stosowali również 305 mm, Niemcy – 280 i 240 mm, Rosjanie – 305 i 254 mm, Amerykanie zaś – 330 i 305 mm.).
Istotniejszymi zmianami było stopniowe i stale postępujące opancerzenie pokładów (w związku z wprowadzeniem doskonalszych pocisków) i pojawienie się artylerii średnich kalibrów (105 do 164 mm) umieszczanej zazwyczaj na burtach w pancernych kazamatach.

Przed 1904 rokiem – w epoce przeddrednotowej – projektowano już okręty liniowe, które oprócz 4 armat głównego kalibru 305 mm miały dodatkowo od 4 do 10 armat kalibru 234-254 mm. Do takich jednostek należały zamówione w Wielkiej Brytanii japońskie pancerniki Katori i Kashima (4 x 305, 4 x 254), podobne do nich brytyjskie typu King Edward VII (4 x 305, 4 x 234) lub jednostki typu Lord Nelson (4 x 305, 10 x 234.).

Już w połowie 1904 r. Brytyjczycy rozważali budowę okrętu liniowego uzbrojonego w jednolitą artylerię głównego kalibru (początki studiów projektowych nad tą jednostką sięgały 1902 r.).
Dla ścisłości należałoby jednak dodać, że pomysły budowy pancerników uzbrojonych w jednolitą artylerię głównego kalibru, zamiast mieszanej głównego i średniego kalibru, pojawiły się już na przełomie XIX i XX wieku. Pomysły te związane były po części z dążeniem do zwiększenia siły ognia, po części natomiast z przewidywaniem zwiększenia dystansu walki w przyszłych bitwach morskich.

Tymczasem, w momencie narodzenia pomysłu pancernika o jednolitej artylerii głównego kalibru (254 do 305 mm), Royal Navy poświęciła swą uwagę drugiemu kalibrowi artylerii głównej, który Brytyjczycy dołożyli na swych najnowszych konstrukcjach wojenno-morskich.
Jej 8 pancerników typu King Edward VII, zbudowanych w latach 1902-1906 otrzymały po cztery działa 234 mm w pojedynczych wieżach jako uzupełnienie standardowych 4 dział 305 mm i 10 – 152 mm (armaty średniokalibrowe.).
Była to reakcja na uświadomienie sobie przez brytyjską Admiralicję w Londynie faktu, że mimo liczebnej przewagi, pancerniki brytyjskie ustępują innym siłą ognia. Stąd wynikła decyzja o zamontowaniu mieszanego uzbrojenia dwóch kalibrów artylerii głównej na nowych jednostkach.

Następstwem tego kroku było zamówienie przez  Royal Navy kolejnej wersji udoskonalonego pancernika eskadrowego o bardzo silnej artylerii drugiego głównego kalibru.
Brytyjskie okręty typu Lord Nelson (HMS Agamemnon i HMS Lord Nelson), ukończone w 1908 r. (więc już w dwa lata po zwodowaniu i wejściu do służby rewolucyjnego HMS Dreadnought!), przy standardowych 4 działach 305 mm miały aż 10 armat 234 mm, umieszczonych do tego w pancernych wieżach.

Nieuchronny przełom przyspieszyły doświadczenia płynące z przebiegu wojny rosyjsko-japońskiej (1904 – 1905 r.), obserwowane z najwyższym zainteresowaniem przez kręgi morskie wszystkich państw.
Pomysł budowy pancernika o jednolitej artylerii głównego kalibru był tak dalece rewolucyjny w swym zamyśle, że jego wcielenie w życie wymagało dowodu – doświadczeń, które potwierdziłyby tezy stanowiące uzasadnienie budowy takich okrętów.
Wojna rosyjsko-japońska doświadczeń takich dostarczyła aż nadto, w rezultacie czego, gdy w czerwcu 1904 r. Pierwszym Lordem Admiralicji został zagorzały zwolennik budowy pancernika nowej generacji, uzbrojonego w jednolitą artylerię głównego kalibru – adm. John Arbuthnot Fisher (postać zaiste niekonwencjonalna, i wyłamująca się z wszelkich szablonów i stereotypów), Brytyjczycy jeszcze w grudniu 1904 r. podjęli decyzję o rozpoczęciu prac nad jednostką nowej generacji.

Historia wyścigu zbrojeń morskich wieku pary i stali w okresie poprzedzającym rok 1914, miała odżyć na nowo z jeszcze większym rozmachem i zaciętością.
Z kolei teoria „panowania na morzu” przeżywała wówczas swój istny renesans.

Wyznawca teorii wojennomorskich Mahana, Colomba i Corbetta. Gorący orędownik propagowania doktryny Nawalizmu na gruncie medialnym i społecznym w naszym kraju. Zainteresowania: wszystko co związane z budownictwem okrętowym oraz strategią i taktyką wojen morskich wieku pary, od okresu wojny krymskiej do okresu interwencji British Baltic Force w trakcie rosyjskiej wojny domowej włącznie. Dla stosownej przeciwwagi umysłowej, pochłania go również tematyka alianckich bombardowań powietrznych na niemieckie ośrodki miejskie w toku II WŚ oraz historia i rozwój "skrzydła bombowego" Rządu JKM - RAF Bomber Command.