Wilhelm Canaris ok. 1927 r. / Źródło: Wikimedia Commons

„Spisek Canarisa”. Czy miał szanse powodzenia ?

Zniszczenie reżimu, który po 30 stycznia 1933 r. obsadził swoich ludzi we wszystkich działach administracji państwowej, nie ograniczało się tylko do zlikwidowania Hitlera. Równie ważnym aspektem było przygotowanie następców najbardziej wpływowych osób w państwie jak; Hermann Goering, Joseph Goebbels. Jak w większości przypadków element zaskoczenia miał tutaj odgrywać wiodącą rolę.

Dlatego też każda opozycja licząca na jakikolwiek sukces musiała opierać się w armii. To była jedyna, aktywna siła, jaka pozostała w Niemczech, której nie stworzyli naziści, ani w całości nie infiltrowali. Jednakże po śmierci prezydenta Hindenburga, Hitler skupił jego uprawnienia w swoich rękach, a więc m.in. został dowódcą sił zbrojnych Rzeszy. Wojsko miało pozostać głównym ośrodkiem troski Hitlera, w gruncie jego władzy bowiem nie było, lecz duże grono bezrobotnych. Partnerstwo pomiędzy Hitlerem, a dowództwem armii nigdy nie było idealne. Dodatkowo w tych właśnie ludziach można było upatrywać tych, którzy skutecznie mogą przeprowadzić zamach stanu.

Hans Oster / Źródło: Wikimedia Commons

Hans Oster / Źródło: Wikimedia Commons

Spodziewając się takiego obrotu sprawy, Hitler narzucił każdemu żołnierzowi przysięgę osobistej lojalności wobec siebie. To doskonałe posunięcie miało być ciągłym źródłem udręki dla tych, którzy próbowali obalić Führera, gdyż każdy człowiek, do którego się zwracali cywile, był związany przysięgą osobistej wierności Hitlerowi. W armii szefem opozycji był nieoficjalnie ówczesny generał-pułkownik Ludwik Beck, który będąc szefem sztabu generalnego jawnie był przeciwny nazistowskim planom agresji. W bliskim kontakcie z Beckiem pozostawał admirał Wilhelm Canaris, szef wywiadu wojskowego (Abwehry), w którego wydziale skupiła się opozycja po odejściu Becka. Na jej czele stali dwaj współpracownicy Canarisa, generał ?major Hans Oster, szef sztabu Abwehry, zawieszony w 1943 r. i młody prawnik dr Hans von Dohnanayi.

Hans Dohnanyi / Źródło: Wikimedia Commons

Hans Dohnanyi / Źródło: Wikimedia Commons

Canaris mimo, iż był zawodowym oficerem, wyrzekał się przemocy i wojny jako elementu rozwiązywania konfliktów. Był nacjonalistą i antykomunistą, który początkowo był podatny na hasła głoszone przez NSDAP, jednak do samej partii nigdy nie wstąpił. Popierał antykomunizm Hitlera, jego plany podboju świata czy przywrócenie potęgi Niemiec, a jednocześnie raziło go bezprawie, wszechobecność SS i umniejszanie roli wojska. Mimo to wielu historyków sugeruje, że Canaris od samego początku był zdecydowanym przeciwnikiem nazizmu oraz, że przyjął stanowisko szefa Abwehry tylko dlatego, by być jak najbliżej Hitlera i w spokoju planować ewentualny zamach. Odtworzył wyższe szczeble swojego wydziału według własnego wyobrażenia, otaczając się ludźmi podobnie myślącymi.

Wilhelm Canaris 1940 r. / Źródło: Wikimedia Commons

Wilhelm Canaris 1940 r. / Źródło: Wikimedia Commons

Po niepowodzeniach spisków z 1938 r. i 1939 r., w których brali udział także konspiratorzy z Abwehry, Canaris i spółka wrócili do codziennej pracy w ramach niemieckiej machiny wojennej. Canaris dostał awans na stopień admirała i został odznaczony niemieckim Srebrnym Krzyżem za wkład w prowadzenie działań wojennych. Ostera awansowano na generała dywizji. To właśnie on stał się głównym konspiratorem w tej grupie. Canaris dostarczał informacji, dokumentów i rozbudowywał siatkę szpiegowską. Z racji bardzo wysokiego stanowiska nie mógł brać czynnego udziału w pracach grupy.

Po przekazaniu niemieckich planów wojskowych nieprzyjacielowi w 1940 r. Oster wraz z Dohnanyim pracowali nad pomysłem ocalenia wielu niemieckich Żydów. Wysyłano ich za granicę jako agentów Abwehry. Canaris dalej prowadził podwójną grę, oficjalnie jako szef Abwehry służył Hitlerowi, a nieoficjalnie współpracował z Osterem. Działania służb wywiadowczych z upływem wojny na Zachodzie zaniedbano przez co agentury zostały spenetrowane przez służby wywiadowcze państw zachodnich. Dochodziło do dużej liczby nadużyć, przez co SS zaczęło się przyglądać działalności Abwehry, a Reinhard Heydrich ? szef policji politycznej, założył teczkę Canarisa, w której umieszczano wszelkie przejawy niekompetencji admirała. Według Waltera Schellenberga, wysokiego funkcjonariusza SS, los Canarisa był już przesądzony w kwietniu 1942 r., kiedy to nie przekazał Hitlerowi informacji o ataku Brytyjczyków na niemiecką stację radarową.

Wiosną 1943 r. Oster został zwolniony z Abwehry i osadzony w areszcie domowym. Wprawdzie aresztowanie miało związek z Dohnanyim, ale nie było już wątpliwości, że sytuacja robiła się co raz trudniejsza dla spiskowców. W lutym 1944 r. wywiad i kontrwywiad zostaje rozwiązany. Abwehra została włączona w skład Biura Bezpieczeństwa Rzeszy, której faktycznym przywódcą był Walter Schellenburg. W swoich pamiętnikach wyraził on swoją opinię na temat Canarisa: ?Osobiste i zawodowe niedociągnięcia Canarisa tak dalece skompromitowały go w oczach Hitlera, że ten zdecydował się go zwolnić z zajmowanego stanowiska?.

Obóz we Flossenbürgu. Tablica pamiątkowa poświęcona osobom straconym 9 kwietnia 1945 roku / Źródło: Wikimedia Commons

Obóz we Flossenbürgu. Tablica pamiątkowa poświęcona osobom straconym 9 kwietnia 1945 roku / Źródło: Wikimedia Commons

Pierwszy kwartał 1944 r. Canaris i Oster spędzili w aresztach domowych, ciągle przesłuchiwani. Były szef wywiadu i kontrwywiadu nadspodziewanie szybko został oczyszczony z zarzutów i z początkiem lipca otrzymał posadę w Naczelnym Dowództwie, wrócił do Berlina. Jednak wolność długo nie potrwała, bo kolejny spisek na życie Führera spowodował lawinę aresztowań, w tym także Canarisa. Wraz z Osterem byli więzieni w piwnicach berlińskiej siedziby Gestapo. Obaj nie przyznawali się do żadnych stawianych zarzutów, podając mylne lub nieprawdziwe informacje. Sytuacja wymknęła się spod kontroli wówczas, gdy we wrześniu odnaleziono dokumentację nieprawości SS, jak i teraźniejszych planów konspiratorów. Oster załamał się i zaczął mówić prawdę, natomiast Canaris wciąż zaciekle bronił się, dostarczając rzetelnych dowodów swojej działalności.

Sytuacja na froncie i co raz większa liczba nalotów na Berlin spowodowały, że obu spiskowców przeniesiono do obozu koncentracyjnego w Flossenburgu w północnej Bawarii. Odkrycie dzienników Wilhelma Canarisa ostatecznie zakończyło sprawę. Ósmego kwietnia 1945 r. odbył się proces obu opozycjonistów. Canaris do końca trzeźwo myślał; podważał każdy punkt oskarżenia. Twierdził, że tolerował działalność konspiratorów, tylko dla prowadzenia obserwacji. Każde tłumaczenie było zbyteczne, gdyż wyrok wydano już kilka dni wcześniej na samym szczycie władzy. 9 kwietnia Wilhelm Canaris i Hans Oster w obecności komendanta obozu i lekarza SS zawiśli na szubienicy.

 

Czytaj więcej:

>>>Polowanie na Fuhrera<<<

>>>Zamach 20 lipca 1944 r. Operacja Walkiria<<<

 

Bibliografia:

 

– Basak A., Ruch oporu czy opozycja? [w:] Studia nad antyhitlerowską opozycją w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, pod red. K. Joncy, Warszawa 1990, s. 313-349.

– Bullock A., Hitler. Studium tyranii, Warszawa 2004.

– Manvell R., Fraenkel H., Spisek Canarisa, Łódź 1991.

– Moorhouse R., Polowanie na Hitlera. Historia zamachów na wodza Trzeciej Rzeszy, Kraków 2006.

– Schellenberg W., Wspomnienia, Wrocław 1989.

– Studia nad antyhitlerowską opozycją w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, pod red. J. Jońcy, Warszawa 1990.

 

Absolwent historii i politologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zainteresowany geografią polityczną świata i aspektami działalności Unii Europejskiej. Jak sam podkreśla, jego konikiem jest historia III Rzeszy, a także kampanie wyborcze w USA.