Renesans (z franc. renaissance, z wł. rinascimento, rinascita dell arte ? odrodzenie /sztuki/) ? w sztuce okres rozwoju kultury europejskiej od schyłku średniowiecza do początków doby nowożytnej, obejmujący XV i XVI stulecie. Jego kolebką były Włochy, gdzie rozwijał się w latach 1420-1580, choć już od 1520 r. zaczął ustępować miejsca manieryzmowi. Renesans charakteryzowały m.in. fascynacja antykiem, rozkwit nauki, humanizm, zeświecczenie życia społecznego, ponadto indywidualizm i docenienie roli artysty w kształtowaniu kultury. Pojęcie to stworzył włoski artysta Giorgio Vasari w 1550 r.
W teorii sztuki przyjęto za podstawę założenia o intelektualnym, a nie rękodzielniczym charakterze twórczości artystycznej, co miało zbliżyć sztukę do wiedzy i nadać jej walor poznawczy. Przedstawiciele to: Leone Battista Alberti, Andrea Palladio, Piero della Francesca, Leonardo da Vinci.
W architekturze sięgano do wzorów starożytnych, poszukiwano idealnych proporcji i przejrzystych podziałów. Ukształtowały się nowe układy przestrzenne budowli (centralne budowle z kopułami) oraz nowożytne typy budynków świeckich (pałac miejski). Stosowano antyczne porządki architektoniczne i motywy dekoracyjne, rozwijało się budownictwo sakralne (kościoły i kaplice na planie centralnym) oraz świeckie (pałace miejskie, kamienice mieszczańskie, ratusze). Nastąpił rozkwit urbanistyki (zakładanie miast o regularnym planie geometrycznym). Przedstawicielami między innymi byli: Filippo Brunelleschi, Jacopo Sansovino, Donato Bramante, Michele Sanmicheli, Michelangelo Buonarroti, Rafael Santi, A. Palladio, L. da Vinci.
Renesans: D. Bramante, rotunda kościoła S. Maria delle Grazie w Mediolanie
W sztukach przedstawiających prowadzono badania nad perspektywą, proporcjami, mechaniką ruchu i anatomią ciała. Właściwym dla renesansu był zwrot ku naturze. Usamodzielniły się i rozwinęły świeckie gatunki tematyczne: portret i pejzaż. W rzeźbie dominowały: realistyczne popiersia portretowe, posąg konny, akt i rzeźba sepulkralna. W malarstwie dążono do pełnoplastycznego odtworzenia postaci w trójwymiarowej przestrzeni, do ich prawidłowego wkomponowania w tło, konsekwentnego ujęcia światła w obrazie. Prowadzono doświadczenia w zakresie techniki malarskiej (tempera, malarstwo olejne i ścienne ? freski). Rzeźbiarze reprezentujący renesans to: Lorenzo Ghiberti, Donatello, Andrea del Verrocchio, M. Buonarroti; malarze: Masaccio, Sandro Botticelli, Andrea Mantegna, L. da Vinci, M. Buonarroti, R. Santi, Tycjan.
Renesans: D. Bramante, Tempietto w Rzymie
Renesans przejawiał się w budownictwie sakralnym oraz świeckim. Na rozwój sztuki wpływał mecenat władców świeckich (monarchów i panów feudalnych), papieży oraz ambicje władz poszczególnych miast. Oprócz walorów użytkowych, budowle świeckie pełnić miały funkcje reprezentacyjne, świadcząc przy tym o zamożności i dobrym guście właściciela. Fortyfikacje miejskie dostosowywano do wymogów nowej sztuki wojennej, w której na znaczeniu zyskała artyleria. Materiał używany do tworzenia to kamień ciosowy, cegła palona; ściany ceglane pokrywano tynkami, a mury z kamienia licowano płytkami ciosowymi ? boniami. Odnośnie układu przestrzennego w budownictwie kościelnym występowały kościoły jedno i trzynawowe (na rzucie prostokątnym) lub jednoprzestrzenne o założeniach centralnych; ponadto kaplice, wolno stojące lub dostawiane jednym bokiem do ściany kościoła, wznoszone na planie kwadratu, złożone ze spiętrzonych na sobie kolejno elementów: trzonu, ścian tarczowych z pendentywami, bębna z kolistymi oknami, kopuły, latarni i hełmu. W budownictwie pałacowym dominowały rozwiązania włoskie, o kwadratowym lub prostokątnym obrysie, z wewnętrznymi dziedzińcami (cortilami), z arkadowymi podcieniami i krużgankami. Fortyfikacje miejskie przybierały formę wysuniętych do przodu wieloboków, zwanych bastionami. Natomiast biorąc pod uwagę typ przekrycia był to strop pułapowy zdobiony kasetonami; sklepienia: kolebkowe z lunetami, krzyżowe, zwierciadlane; kopuła, jedno- lub dwupowłokowa. Nie wprowadzano nowych układów konstrukcji bryły. Rozwiązania wzorowane były na budownictwie greckim, rzymskim i bizantyjskim. Forma byłaoparta na wzorach antycznych. Kładziono duży nacisk na wystrój elewacji budynku ? ważną rolę odgrywały gzymsy, pilastry, półkolumny, kolumny wolno stojące, bonie oraz dekoracje wykonane techniką sgraffito. Otwory w ścianie otrzymywały przekrycie płaskie lub półkoliste, bogato ornamentowane.
Źródło fot.: Wikimedia Commons
