W momencie wybuchu II wojny światowej niemiecka marynarka wojenna była zdecydowanie większa i silniejsza od polskiej floty. Niemcy obawiając się żywego zaangażowania się sojuszników Polski w konflikt, zdecydowali się do agresji na Polskę wydzielić część swojej floty zgrupowanej w tzw. Grupie Marynarki ?Wschód?.
Dowództwo nad grupą sprawował admirał Conrad Albrecht urzędujący w Świnoujściu, a w jej skład wchodziły: 2 pancerniki: ?Schleswig-Holstein? oraz ?Schlesien?, 4 lekkie krążowniki: ?Nürnberg?, ?Leipzig?, ?Köln? oraz ?Königsberg?, 9 niszczycieli typu ?Leberecht Maass?, 9 torpedowców, 8 ścigaczy torpedowych, 10 okrętów podwodnych, 25 trałowców oraz kilkadziesiąt mniejszych jednostek, a także okrętów przestarzałych do użycia w bezpośredniej walce. Głównym zadaniem Kriegsmarine według ?Fall Weiss? było zniszczenie polskich sił morskich, bądź wyeliminowanie ich z udziału w walce, blokada szlaków morskich do polskich portów, sparaliżowanie polskiego handlu morskiego oraz zapewnienie bezpieczeństwa własnej żegludze na Bałtyku. Niemiecka flota w realizacji tych zadań już od pierwszych dni wojny była wspierana przez siły 1. Floty powietrznej oraz jednostki lotnictwa przybrzeżnego.
Polskie niszczyciele płynące do Wielkiej Brytanii ? widok z rufy ORP „Błyskawica” na ORP „Grom” i ORP „Burza”/Źródło: Wikimedia
Realizacja planu ?Pekin? polegającego na opuszczeniu Bałtyku przez trzy polskie niszczyciele [?Błyskawica?, ?Burza?, ?Grom?] sprawiła, iż Polska Marynarka Wojenna w nadchodzącej wojnie wykonywać miała zadania głównie defensywne. Strzegąca polskiego Wybrzeża flota składała się z niszczyciela ?Wicher?, stawiacza min ?Gryf?, sześciu trałowców: ?Czajka?, ?Jaskółka?, ?Mewa?, ?Rybitwa?, ?Czapla? i ?Żuraw?, dwóch kanonierek ?Generał Haller? i ?Komendant Piłsudski? oraz kilku starych jednostek nieprzedstawiających większej wartości bojowej [stary torpedowiec ?Mazur?, okręt-hulk ?Bałtyk?, okręty-cele ?Kujawiak? i ?Ślązak? czy też okręt hydrograficzny ?Pomorzanin?]. Na tym tle zdecydowanie największą wartość bojową przedstawiał Dywizjon Okrętów Podwodnych pod dowództwem komandora Aleksandra Mohuczego. Dywizjon tworzyły dwa nowoczesne okręty podwodne ? ?Orzeł? oraz ?Sęp? oraz trzy jednostki starszego typu ?Ryś?, ?Żbik? i ?Wilk?. Jeśli chodzi o zadania polskiej floty, to zgodnie z wytycznymi marszałka Rydza-Śmigłego miała ona przeszkadzać w komunikacji morskiej między Rzeszą a Prusami Wschodnimi. Kolejnym założeniem była ochrona Helu jako zasadniczej bazy PMW, a także Gdyni jako drugiego strategicznego portu II RP.
Jak widać flota niemiecka miała zdecydowaną przewagę nad polskimi jednostkami. Tak w pracy „Druga wojna światowa na Bałtyku” opisywał tą sytuację wybitny polski marynista Edmund Kosiarz:
?Pod względem wyporności, siły niemieckie około dwudziestokrotnie przewyższały tonaż nawodnych jednostek polskich, a pod względem siły ognia przewaga była wprost druzgocąca.[?] Na okrętach niemieckich znajdowało się łącznie 398 dział, w tym 8 kal. 280 mm, 56 kal. 150 mm i 58 kal. 127 mm, a na okrętach polskich i we wszystkich jednostkach nadbrzeżnych tylko 40 dział, w tej liczbie 4 kal. 152,4 mmi 10 kal. 120 ? 130 mm?.
Pomimo tej olbrzymiej dysproporcji sił polscy marynarze byli pełni nadziei w związku ze zbliżającymi się zmaganiami z niemieckimi agresorami. Świadczy o tym ich postawa i olbrzymie zaangażowanie już od pierwszych chwil wojny. Gorącą atmosferę pierwszych wrześniowych dni doskonale opisuje Bolesław Romanowski w swych wspomnieniach zatytułowanych ?Torpeda w celu?:
?Młodzi i pełni zapału sądziliśmy, że po to służymy w marynarce wojennej, aby walczyć. W walce potrafimy wykazać nasze umiejętności, odwagę i poświęcenie dla sprawy. Spodziewaliśmy się wojny rycerskiej, obfitującej w akcje pełne bohaterstwa i szlachetnych czynów.?
We wrześniu 1939 roku polskie okręty podwodne bronić miały Wybrzeża zgodnie z koncepcją planu o kryptonimie ?Worek?. Według założeń tego planu siły Dywizjonu Okrętów Podwodnych zostały rozmieszczone w określonych sektorach w układzie gwiaździstym po to by wykonywać ataki torpedowe na niemieckie jednostki atakujące Hel. Decydując się na przyjęcie tej strategii Dowództwo Floty rezygnowało z ofensywnego wykorzystania pięciu polskich okrętów podwodnych. Przyjęty wariant był szczególnie nietrafiony bowiem znacznie ograniczał możliwości Dywizjonu, który pełnię swoich możliwości mógłby pokazać na pełnym morzu. W strefie przybrzeżnej był zaś narażony na ataki niemieckiego lotnictwa panującego od pierwszych chwil wojny w powietrzu.
Dowództwo Floty spore nadzieję w obronie polskiego Wybrzeża upatrywało w postawieniu zagród minowych. Zaminowanie odpowiednich rejonów
Mina SM-5. Na takiej samej zatonął niemiecki trałowiec / Źródło:Wikimedia
pozwalało wyłączyć z działania część nieprzyjacielskich okrętów, które bez wytrałowania min nie byłyby w stanie atakować polskich wybrzeży. Do stawiania min morskich oprócz ?Gryfa? i trałowców przystosowane były również ORP ?Wilk?, ?Ryś? oraz ?Żbik? ? każda z jednostek na swój pokład zabrać mogła zapas 20 min. Zgodnie z rozkazami Dowództwa Floty podwodne stawiacze min miały postawić trzy małe zapory minowe w pobliżu Półwyspu Helskiego. ORP ?Wilk? w dniach od 3 do 9 września postawił zaporę minową między Helem, a Wisłoujściem. ?Ryś? z powodu zagrożenia ze strony nieprzyjacielskich okrętów zdołał postawić tylko 10 min. Podobnie jak ?Wilk? cały zapas 20 min zdołał postawić ?Żbik? zagroda powstała w odległości 9 mil morskich na północny-wschód od Jastarni. Po wykonaniu zadania okręty podwodne udały się do nowych miejsc rozmieszczenia.
1 października 1939 roku na zagrodę postawioną przez ORP ?Żbik? wpłynął niemiecki trałowiec ?M ? 85? . W wyniku eksplozji miny okręt niemiecki zatonął, zabierając na dno 24 marynarzy z 51 ? osobowej załogi. Był to największy sukces polskich podwodniaków w kampanii wrześniowej. Niestety załoga ?Żbika? nie mogła zbytnio cieszyć się z sukcesu bowiem od 25 września przebywała na internowaniu w Szwecji.
Na koniec warto wypada poświęcić kilka słów ofierze polskich marynarzy. Trałowiec ?M ? 85? zbudowany został w stoczni Nordseewerke Emden, do służby trafił 3 sierpnia 1918 roku. Podczas agresji na Polskę wchodził w skład 7. Flotylli Trałowców przydzielonej do służby eskortowej i trałowej na trasie Stolpmünde (Ustka) – Pillau (Piława) oraz do blokady polskiego wybrzeża. W 2013 roku wrak okrętu ?M ? 85? został odnaleziony przez załogę okrętu hydrograficznego Marynarki Wojennej ORP Arctowski.
Niemiecki Trałowiec M-85/ Źródło: Wikimedia
Bibliografia:
Kosiarz E., Druga wojna światowa na Bałtyku, Gdańsk 1988
Kosiarz E., Polacy na morzach 1939 ? 1945, Warszawa 1969
Pertek J., Wielkie dni małej floty, Poznań 1987
Piaskowski S., Okręty Rzeczpospolitej Polskiej 1920 ? 1946, Warszawa 1996
Romanowski B., Torpeda w celu, Gdańsk 2002
Rudzki Cz., Polskie okręty podwodne 1926 ? 1969, Warszawa 1985
