Tureniusz w bitwie na Wydmach/ źródło: Wikimedia Commons

Turenne v Conde ? bitwa na Diunach z 1658 roku

W czerwcu 1658 roku na wydmach koło Dunkierki zmierzyła się armia francusko-angielska z armią hiszpańską. Naprzeciw siebie stanęli wybitni francuscy wodzowie ? hr. Turenne oraz Ludwik ks. Conde. Rywalizacja miała jednak głębszy kontekst, aniżeli spór personalny. Na trwającą od lat 30. XVII wieku wojnę hiszpańsko- francuską nałożył się bunt arystokratów, któremu przewodził sam ks. Conde. Ujściem tych wydarzeń była właśnie bitwa na Diunach.

Tło

Genezy konfliktu należy szukać w czasach kardynała Richelieu, który to wplątał Francję w europejską wojnę, zwaną wojną trzydziestoletnią.  Wojska francuskie stanęły przeciwko armiom Habsburgów. Wedle politycznej koncepcji Richelieu należało wzmocnić Francję i jak najbardziej osłabić otaczających ich Habsburgów.  Wodzowie Ludwika XIII i Ludwika XIV wielokrotnie niszczyli cesarskie armie ? pod Rocroi, Lens, Fryburgiem, czy Nőrdlingen. Rosnąca potęga Francji uległa zachwianiu w okresie regencji Anny Austriaczki i kardynała Mazzarin. Pomimo podpisania traktatów westfalskich, społeczne niezadowolenie utrzymywało się na wysokim poziomie. W maju 1648r. paryska burżuazja rozpoczęła bunt przeciwko polityce kardynała Mazzarina. Został on nazwany w historiografii Frondą ? z francuskiego proca. Za sprawą  ks. Conde w 1649r. bunt przekształcił się w wojnę domową. Kondeusz wraz z grupą arystokratów rozpoczęli walki przeciwko rojalistycznym siłom, którymi dowodził hr. Turenne. Kilkuletnie walki doprowadziły do klęski buntowników. W 1652r. utracili Paryż, a do końca 1653r. bunty na prowincjach (Langwedocja, Bordeaux) zostały spacyfikowane. Również kardynał Mazzarin mógł  powrócić do rządzenia. Pozostał natomiast problem Hiszpanii i samego Kondeusza. Od 1654r., problem ten został zrównoważony sojuszem francusko-angielskim. Cromwellowska Anglia wystąpiła zbrojnie przeciwko Hiszpanii i jej naturalnym sojusznikiem stała się Francja Ludwika XIV. Na mocy porozumienia angielsko-francuskiego z Paryża z 1657r. Anglia miała dostać Dunkierkę, która godziła wówczas w jej handel morski, oraz wystawić 6000 ludzi do walki z Hiszpanami.[1] Rozstrzygnięcie konfliktu miało nastąpić w 1658r.

Kampania i oblężenie Dunkierki

W maju 1658r. Tureniusz rozpoczął działania zaczepne w Niderlandach. Wiedząc że siły hiszpańskie Kondeusza i Don Juana de Austria Młodszego znajdują się w okolicach Brukseli[2], ruszył prosto na Dunkierkę, którą pod koniec maja obległ. Tureniusz był zdeterminowany wygrać, a fortuna mu sprzyjała[3] ? pisze T.A. Dodge. W nocy z 4 na 5 czerwca ukończono okopy wzdłuż twierdzy.[4] Jej garnizon nie był duży ? liczył około 3000 osób. Tureniusz przeciwstawił im około 20.000 ludzi. Dodatkowo ich działania były wspierane przez angielskie okręty. Dnia 12 czerwca pod Dunkierką pojawiła się armia hiszpańska.[5] O losie Dunkierki miała zadecydować bitwa.

Oblężenie Dunkierki z 1658r./ źródło: Wikimedia Commons

Siły i plany obu stron

Siły francusko- angielskie hr. Turenne?a liczyły pod Dunkierką około 15.000 żołnierzy.[6] Spośród nich około 6.000 znajdowało się w kawalerii, podczas gdy reszta była piechotą.[7] Tureniusz ustawił swoją armię w cztery linie ? w pierwszej linii na skrzydłach stanęła jazda, w centrum piechota (po lewej stronie angielska); drugą linię stanowiła jazda, która stanęła za piechotą z pierwszej linii. Trzecia linia wojsk angielsko- francuskich uszykowana została w taki sam sposób jak pierwsza linia. Natomiast w czwartej linii została ustawiona jazda, prawdopodobnie w roli odwodu. [8] Naprzeciw im stanęło około 14.000 wojsk hiszpańskich.[9] Istnieje jednak rozbieżność co do liczby kawalerii i piechoty. T. Longueville podaje, że Hiszpanie mieli 6000 piechoty do 8000 kawalerii, podczas gdy T. A. Dodge podaje, iż konnica hiszpańska liczyła 6000 kawalerzystów, resztę ? czyli 8000 stanowili piechurzy.[10] Conde wraz z hiszpańskim wodzem ? don Juanem Austrią Młodszym ustawili armię w dwie linie ? w pierwszej stanęła piechota, zaś w drugiej kawaleria.[11] Ich celem było rozbicie centrum wojsk Tureniusza za pomocą tercios. Wsparciem dla nich miałaby być kawaleria. Turenne planował natomiast współdziałanie piechoty i kawalerii, w tym niekorzystnym terenie. Polem bitwy były bowiem nadmorskie wydmy i diuny, które utrudniały zachowanie jednolitości poszczególnych formacji.

Rozmieszczenie sił obu armii w bitwie na Diunach z 1658r./ źródło: Wikimedia Commons

Dowódcy

Stroną angielsko-francuską dowodzili hr. Turenne oraz sir William Lockhart. Henri de la Tour d?Auvergne hr. de Turenne urodził się w 1611r. w Sedanie. Uczył się sztuki wojennej od swego wuja ? Maurycego Orańskiego. Dzielnie walczył podczas wojny trzydziestoletniej 1618-1648, m.in. pod Fryburgiem. W 1643r. został marszałkiem Francji. W okresie Frondy stanął po stronie króla Ludwika XIV. Największe sukcesy odniósł podczas wojny holenderskiej ? pod Enzheim, Sinzheim czy Turckheim. Zginął w 1675r. pod Sasbach.

Partnerujący mu na Wydmach, sir William Lockhart urodził się w 1621r. Brał udział w angielskiej wojnie domowej po stronie króla Karola I Stuarta. Przeszedł na stronę Cromwella, za co mianował go komisarzem w Szkocji. Był uzdolnionym dyplomatą ? negocjował m.in. traktat z Paryża z 1657r. Po zdobyciu Dunkierki został jej komendantem. Zmarł w 1676r.

Ich oponentami byli ks. Conde oraz don Juan Austria Młodszy. Hiszpański wódz był synem króla hiszpańskiego Filipa IV. Urodził się w 1629r. Pod Dunkierką miał 29 lat. Niewielkie doświadczenie bojowe zdobywał podczas wojny Francji z Hiszpanią. Nie ufał ks. Conde.[12] On natomiast miał bardzo bogate doświadczenie wojenne ? wojna trzydziestoletnia (Rocroi, Lens, Fryburg, II Nőrdlingen) uczyniła zeń bohatera francuskiego. Duże doświadczenia dała mu Fronda ? zwłaszcza możliwość częstych konfrontacji z hr. Turenne?em. W 1671r. pogodził się z królem Ludwikiem XIV i walczył z powrotem dla niego podczas wojny holenderskiej. Zmarł w 1686 roku.

Ks. Conde/ źródło: Wikimedia Commons

Bitwa

Bitwa rozpoczęła się od ognia dział francuskich.[13] Jako pierwsi do ataku rzucili się Anglicy. Przed atakiem na szczyt wydmy, bataliony zatrzymały się, by pikinierzy mogli chwilę odpocząć.[14] W tym samym czasie piechota hiszpańska była rażona ogniem muszkietów angielskich.[15] W odpowiedzi swój ostrzał rozpoczęli hiszpańscy muszkieterzy. Jednym z ich pocisków został zabity pułkownik Fenwick ? dowódca jednego z angielskich regimentów.[16] Wtedy też piechota sir Lockharta rzuciła się na wydmę, na Hiszpanów. Doszło do zaciętego boju, w wyniku którego rozbito siły hiszpańskie. Kondeusz na lewym skrzydle nie mógł wspomóc don Juana, gdyż sam musiał przeciwstawić się prawej flance wojsk Tureniusza. Po rozbiciu sił hiszpańskich na prawym skrzydle, Anglicy zeszli z wzniesienia.[17] Widząc to, książę Yorku ? przyszły król Anglii Jakub II, który wspomagał Hiszpanów i ks. Kondeusza, rzucił się z kawalerią na cromwellowską piechotę.[18] Brawurowe ataki kawalerii nic nie przyniosły wobec twardego oporu Anglików. Wtedy pojawiła się również kawaleria francuska z lewego skrzydła, i ostatecznie rozbiła hiszpańskie prawe skrzydło.[19]

Tureniusz w bitwie na Wydmach/ źródło: Wikimedia Commons

Przełamanie prawego skrzydła hiszpańskiego ugrupowania zwiastowało klęskę Hiszpanów. W centrum hiszpańskie tercios ulegały piechocie Tureniusza, natomiast na lewym skrzydle Kondeusz dzielnie walczył przeciwko kawalerii hr. Turenne?a. Nieuchronność klęski spowodowała, że powoli jego siły zaczęły opuszczać pole bitwy. Dodatkowo, kawaleria ks. Yorku raz jeszcze próbowała przełamać linię wojsk sir Lockharta. Nie udało im się  jednak tego osiągnąć. [20] Po dwóch godzinach hiszpańskie siły ostatecznie zostały pokonane.

Straty

T.A. Dodge podaje, że straty francuskie były małe, hiszpańska armia straciła 1000 zabitych i rannych, a 3000 zostało pojmanych. [21] Taki sam bilans strat podaje T. Longueville: Turenne rzekł, że ?zostało wziętych do niewoli od 3 do 4 tysięcy wrogich żołnierzy, a tysiąc zostało zabitych i rannych? ; a straty francuskie były porównywalnie nieznaczne. [22]  Historyk angielski z XIX wieku ? J. W. Fortescue podaje natomiast, że podczas bitwy na Wydmach wojska Cromwella poniosły duże straty –  w regimencie Lockharta ledwie szóstka spośród wszystkich oficerów i sierżantów pozostała niezraniona.[23] Pokazuje, to dwie rzeczy ? armia hiszpańska utraciła około 1/3 stanu osobowego, oraz że największy ciężar walk z Hiszpanami przyjęły na siebie regimenty angielskie.

Konsekwencje

Niedługo po bitwie padła Dunkierka. Tureniusz zajął jeszcze w 1658r. szereg twierdz m.in. Ypres. Umożliwiło to podpisanie pokoju, kończącego długoletnią wojnę. Na jego mocy (pokoju pirenejskiego z 1659r.) Francja otrzymała twierdze flandryjskie jak Arras, hrabstwo Artois, oraz ziemie Roussillon. Dunkierka została natomiast przyznana Anglii. Można zatem stwierdzić, iż starcia na wydmach koło Dunkierki było decydującą bitwą, czyli rozstrzygającą konflikt. Wzmacniała ona pozycję Francji, jak również cromwellowskiej Anglii. Bitwa, jak i pokój pirenejski ukazują także zmierzch imperium hiszpańskiego. Należy podkreślić również, że sukces w bitwie na Diunach wzmocnił również pozycję hr. Turenne?a we Francji.

Wnioski

Starcie to było typową XVII- wieczną bitwą ? o sukcesie zadecydowała współpraca piechoty i kawalerii. Formacje pikiniersko ? muszkieterskie zadały cios hiszpańskim tercios po raz kolejny, ukazując skostniałość i niedostosowanie tej formacji do nowych warunków pola walki. Była to bitwa, pokazująca sztukę wojenną Tureniusza ? pragnienie decydującej bitwy, ponadto szybkie, agresywne zaatakowanie wroga, nawet przy niekorzystnych warunkach terenowych. O wyniku tego starcia zadecydowała jednak postawa oddziałów angielskich ? jak powiedział don Juan de Austria Młodszy ? Francuzi walczą jak ludzie; ale ci Anglicy walczą niczym demony?.[24]

Panorama z widokiem na bitwę na Diunach/ źródło: Wikimedia Commons

 

Michał Łukaszewski

 

Bibliografia:

  • Baszkiewicz J., Historia Francji, Warszawa 1974.
  • Dodge T.A., Gustavus Adolphus: a history  of the art of war from its revival after the Middle Age to the end of the Spanish Succesion War, with a detailed account of the campaigns of the great Swede, and of the most famous campaign of Turenne, Conde, Eugene and Marlborough. With 237 charts, maps, plans of battles and tactical manoevres, cuts of uniforms, arms, and weapons, Boston 1895.
  • Firth C. H., The last yaers of the Protecorate 1656-1658, Vol. I: 1656-1657, Londyn 1909.
  • Fortescue J.W., A history of British Army, Vol. I, Londyn 1899.
  • James G.P.R., Memoirs of great commanders, II., Filadelfia 1835.
  • Kędzierski J., Dzieje Anglii 1485- 1939, Wrocław 1986.
  • Lloyd E.M., A review of history of infantry, Londyn 1908.
  • Longueville T., Marshall Turenne, Londyn 1907.
  • Zins H., Historia Anglii, Wrocław 2009.

[1] C.H. Firth, The last yaers of the Protecorate 1656-1658, Vol. I: 1656-1657, Londyn 1909, s. 270.

[2] T. Longueville, Marshall Turenne, Londyn 1907, s. 257.

[3] T.A. Dodge, Gustavus Adolphus: a history  of the art of war from its revival after the Middle Age to the end of the Spanish Succesion War, with a detailed account of the campaigns of the great Swede, and of the most famous campaign of Turenne, Conde, Eugene and Marlborough. With 237 charts, maps, plans of battles and tactical manoevres, cuts of uniforms, arms, and weapons, Boston 1895., s. 560.

[4] Tamże, s. 560-561.

[5] Tamże, s. 561.; T. Longueville, dz. cyt., s. 259.

[6] J.W. Fortescue,  A history of British Army, Vol. I,  Londyn 1899, s. 271.

[7] Tamże.

[8] Tamże, s. 271-272.

[9] T. Longueville, dz. cyt., s. 261.

[10] Tamże.; T. A. Dodge, dz. cyt., s. 563.

[11] J.W. Fortescue, dz. cyt., s. 271-273.

[12] T. A. Dodge, dz. cyt., s. 562.

[13] T. Longueville, dz. cyt., s. 262.

[14] J.W. Fortescue, dz. cyt., s. 272.

[15] Tamże.

[16] T. Longueville, dz. cyt., s. 262.

[17] Tamże, s. 263.

[18] Tamże.

[19] J.W. Fortescue, dz. cyt., s. 273.

[20] T. Longueville, dz. cyt., s. 265.

[21] T. A. Dodge, dz. cyt., s. 565.

[22] T. Longueville, dz. cyt., s. 265.

[23] J.W. Fortescue, dz. cyt., s. 273

[24] T. A. Dodge, dz. cyt., s. 564.