W latach 70. XIX stulecia, obszarem, który budził coraz większe zainteresowanie Paryża, były Indochiny, co prowadziło do nieuchronnego konfliktu z Cesarstwem Chińskim, usiłującym utrzymać swoją zwierzchność nad współczesnym Wietnamem. Chińska porażka w wyniku wojny i uznanie francuskiego protektoratu okazały się życiowym dziełem wybitnego polityka – ówczesnego premiera Julesa Ferry’ego – architekta francuskiego imperium kolonialnego. Wojna chińsko-francuska wybuchła w sierpniu 1884 r., kiedy to na kotwicowisku Pagoda Francuzi zniszczyli chińską eskadrę Fujian oraz zbombardowali stocznię. Następnie francuskie siły morskie przeniosły cel uderzenia na wybrzeże południowych Chin. Jakkolwiek Guangdong nie miał wówczas nowoczesnych sił morskich (torpedowce ze szczecińskiej stoczni Vulcan były zwiastunem bardzo ograniczonego unowocześnienia), eskadra Fujian została zniszczona. Nieco opieszała eskadra pięciu krążowników Nanyang została ostatecznie wyśledzona przez Francuzów w lutym 1885 r., rozproszona i zaatakowana. Jednostki które przetrwały, zablokowały Chenhai – port morski Ningpo. Szanghaj spodziewał się ataku, jednakże dwa małe, lecz nowoczesne krążowniki eskadry Beiyang były utrzymywane daleko – niemal 500 mil na północ. Zamiast jednak uderzyć na Formozę, Francuzi rozdzielili swój atak wykorzystując Hongkong jako bazę przednią. Kiedy w lutym 1885 r. Brytyjczycy odmówili im takiej możliwości, Francuzi zajęli Peskadory, aby wykorzystywać je do tego celu. W tym samym miesiącu, kiedy rozpoczęta została blokada ekonomiczna Szanghaju nastąpił jednak pat. W kwietniu został zgodnie podpisany w Paryżu protokół o przerwaniu działań wojennych, a formalny traktat pokojowy zawarto w czerwcu 1885 r. Wojna ta, stanowi również kolejny epizod dziewiętnastowiecznej rywalizacji Francji i Wielkiej Brytanii na polu kolonialnym, co doprowadziło do poważnego incydentu – blokady wybrzeży chińskich przez wiceadm. Courbeta w 1885 r.
La Galissonni?re rankiem w dniu 5 sierpnia 1884 r. ostrzeliwuje broniące Keelungu (u północnych wybrzeży Formozy) chińskie fortyfikacje i baterie dział.Źródło: wikimedia.org
Przyczyny wybuchu i negocjacje
Przegrana wojna z Prusami (1870-1871) i utworzenie III Republiki znów ożywiły francuskie aspiracje kolonialne. W Indochinach przybrały one charakter penetracji północnych ziem Annamu i pogranicza chińsko-annamskiego. Wobec nieżeglowności górnego Mekongu, a zatem braku dostępu tą drogą do południowych Chin, wojskowi i kupcy francuscy zainteresowali się Rzeką Czerwoną, płynącą przez północny region Annamu, Tonkin (B?c B?), i mającą swe źródła w chińskiej prowincji Junnan. Do Tonkinu wyruszyły na razie prywatne ekspedycje kupieckie, gdyż marynarka francuska zapuszczała się na Zatokę Tonkińską jedynie za piratami (jako pierwsza wpłynęła w ujście Rzeki Czerwonej w 1872 r. w pościgu za nimi fregata parowa Bourayne Lieutenant de vaisseau Victora Sén?sa1.).
Oficjalnie na Rzece Czerwonej okręty francuskie pojawiły się w 1873 r., wspierając wyprawę kupca-awanturnika Jeana Dupuisa, który zamierzał wymusić na władzach annamskich zezwolenie na swobodną żeglugę po jej wodach. Nowy gubernator Kochinchiny, kontradm. Jules Dupré, wysłał mu w sukurs zespół okrętów Capitaine de vaisseau Francisa Garniera (2 kanonierki parowe, oddział desantowy), który w listopadzie wpłynął na wody delty Rzeki Czerwonej. Ponieważ Annamici nadal nie wyrażali zgody na swobodę żeglugi, Garnier z 212-osobowym desantem zaatakował broniony przez 7-tysięczny garnizon Hanoi, które zdobył po krótkiej walce. Następnie wysłał jedną z kanonierek w celu demonstracji w górę rzeki, a sam z drugą i oddziałem desantowym uderzył na inną twierdzę delty Nam Đ?nh, i zdobył ją 11 grudnia.
29 marca 1885 r. francuskie krążowniki pojawiły się na wodach otaczających archipelag Peskadorów i niemal bezpośrednio otworzyły silny ogień na broniące dostępu do głębokiej i dużej zatoki dwa forty i kilka rozmieszczonych w pobliżu baterii. W głębi zatoki leżał główny port Peskadorów – Magong.Źródło: wikimedia.org
Wobec interwencji francuskiej cesarz Annamu T? Đ?c (1847-1883) zwrócił się o pomoc do Chin, a jednocześnie skierował przeciw Garnierowi oddziały „czarnej chorągwi”. W walce z nimi zginął Garnier, w związku z czym Francuzi opuścili deltę Rzeki Czerwonej. Mimo zwycięstwa T? Đ?c, obawiając się działań odwetowych, zgodził się na negocjacje, w wyniku których 15 maja 1874 r. podpisano w Sajgonie nowy traktat francusko-annamski. Francja gwarantowała w nim Annamowi niepodległość i suwerenność oraz udzielenie pomocy i poparcia dla utrzymania porządku i spokoju w państwie; ponadto miała chronić go przed napadem z zewnątrz (Chiny?) i zwalczać piractwo u jego wybrzeży.
W zamian Annam, w którym osiadł rezydent francuski w randze ambasadora miał „uzgadniać” z Paryżem swoją politykę zagraniczną, otworzyć Hanoi i dwa porty Zatoki Tonkińskiej (Hajfong i Quy Nh?n) dla handlu francuskiego, zezwolić na swobodną żeglugę po Rzece Czerwonej (do granicy z prowincją Junnan) oraz na osadnictwo cudzoziemców, którzy bez ograniczeń mogli prowadzić działalność handlową i przemysłową (finansowane przez założony w 1875 r. Bank Indochiński.). Zezwalał także na swobodne działanie misji i gwarantował prawa Kościołowi katolickiemu. Chiny, które uważały T? Đ?c? za swego wasala, nie uznały traktatu. Zresztą niechętnie podporządkował mu się sam T? Đ?c. Od 1876 r. zaczął znów wysyłać do Pekinu coroczną daninę lenną, aby w 1879 r. zażądać od Chin pomocy wojskowej. Po 1880 r. wkroczyły do Tonkinu wojska chińskie, co stanowiło poważne naruszenie postanowień traktatu i zapowiedź interwencji francuskiej. Dając do zrozumienia, że sytuacja polityczno-wojskowa uległa zmianie, rozpoczęto prześladowania wyznawców katolicyzmu (wymordowano około 20 000 ludzi.).
III Republika zajęta sprawami europejskimi (przygotowania antyniemieckie w celu odzyskania utraconych prowincji: Alzacji i Lotaryngii) i afrykańskimi (zabór Tunezji w 1881 r.) zdała się na rokowania dyplomatyczne z Chinami. Jednocześnie rząd francuski, aby uświadomić Pekinowi, że z Tonkinu nie zrezygnuje, wysłał tam w kwietniu 1882 r. ekspedycję karną pod dowództwem Capitaine de vaisseau Henri Rivi?re’a (4 krążowniki nieopancerzone, 11 kanonierek, transportowiec z 700-osobowym desantem.). Rivi?re na czele oddziału desantowego (przy wsparciu 3 kanonierek) zdobył 25 kwietnia Hanoi, ale jego dalsze natarcie w górę Rzeki Czerwonej zostało zatrzymane przez „czarne chorągwie” w S?n Tây (32 km na północny zachód od miasta.). Kiedy 19 maja w czasie jednej z prób przerwania blokady zginął Rivi?re (wraz z 34 żołnierzami) Francuzi wycofali ekspedycję do Sajgonu.
Bitwa pod Fuzhou na dziewiętnastowiecznej rycinie.Źródło: wikimedia.org
W takiej sytuacji pod koniec września 1883 r. przystąpiono we Francji do organizacji nowej wielkiej wyprawy indochińskiej. Zwolennik ekspansji kolonialnej Francji – Ferry, powróciwszy właśnie do władzy, otrzymał od parlamentu kredyty, które umożliwiły wystawienie 4-tysięcznego korpusu i odpowiednich sił morskich. Podzielono je na dwie eskadry. Kontradmirał Meyer miał nadzorować wybrzeża chińskie, mało zaś dotąd znany we flocie kontradm. Amédée Courbet – zaatakować Annam. W lipcu 1883 r. nowy władca Annamu, Hi?p Ho? Nguy?n (T? Đ?c zmarł 9 lipca), zażądał wycofania wojsk francuskich z Tonkinu.
Courbet ze swoją eskadrą (łącznie z jednostkami znajdującymi się na wodach chińskich – 29 okrętów)2 oraz korpusem desantowym (4000 ludzi) przybył 13 lipca do Sajgonu, aby stąd, po reorganizacji sił, 18 sierpnia zaatakować Hu?. Jego zespół (2 krążowniki pancerne, 1 pancernopokładowy, 3 kanonierki, 2 transportowce) przez trzy dni ostrzeliwał forty i baterie nadbrzeżne u wejścia na Rzekę Perfum, a następnie wysadzony 20 sierpnia desant (1650 żołnierzy i marynarzy) zdobył twierdzę i miasto. Załamany tymi wydarzeniami Hi?p Ho? 25 sierpnia 1883 r. podpisał z Francuzami układ w Hu? (tzw. układ Harmanda), na mocy którego przyznał im prawo utrzymywania w Annamie garnizonów wojskowych oraz kontroli miejscowej administracji, policji i finansów.
W Tonkinie jednak nadal walczyły oddziały „czarnych chorągwi”, wspierane przez regularne oddziały wojsk chińskich; co więcej, rząd pekiński oświadczył 16 listopada, że interwencja Courbeta stanowi naruszenie pokoju między Chinami a Francją. Niejako w odpowiedzi Courbet, który większość swych sił skoncentrował w Hongkongu, rozpoczął blokadę wybrzeży annamskich, a następnie uderzył na Tonkin. Prowadząc działania wzdłuż biegu Rzeki Czerwonej, zdobył 17 grudnia S?n Tây i zepchnął oddziały przeciwnika ku granicy chińskiej. Pekin, obawiając się wtargnięcia Francuzów do prowincji Junnan i Kuangsi, zdecydował się na rokowania (ze strony francuskiej brał w nich udział Capitaine de frégate François Fournier)3, w wyniku których 11 maja 1884 r. zawarto w Tientsinie porozumienie międzypaństwowe. Chiny w zamian za uznanie nietykalności swojej granicy z Tonkinem oraz zrzeczenie się wszelkiego rodzaju kontrybucji gwarantowały wycofanie wojsk z Tonkinu, uznanie traktatów zawartych między Francją a Annamem oraz otwarcie granicy chińsko-tonkińskiej dla handlu europejskiego.
Obie strony nie zamierzały jednak tego porozumienia przestrzegać. Francuzi już 6 czerwca wymogli na Hi?p Ho? nowy traktat, sankcjonujący oficjalnie protektorat francuski nad cesarstwem (zniesienie zwierzchniej władzy Chin, wprowadzenie garnizonów francuskich do wybranych twierdz annamskich, zobowiązanie do obrony Annamu przed napaścią jakiegokolwiek państwa trzeciego, zgoda na pobór podatków w Tonkinie przez Francuzów.). W odpowiedzi Chińczycy wstrzymali ewakuację wojsk z Tonkinu, co stało się przyczyną szeregu incydentów zbrojnych, z których incydent w nadgranicznym B?c L? (koniec czerwca 1884 r.) rząd Julesa Ferry’ego, „twórcy francuskiego imperium kolonialnego”, uznał za casus belli i 12 lipca wystosował ultimatum do rządu chińskiego, domagając się odszkodowania w wysokości 250 milionów franków jako zastawu dla ułatwienia negocjacji w sprawie wycofania wojsk chińskich z Tonkinu. Ponieważ Pekin odrzucił ultimatum, 21 sierpnia zostały zerwane stosunki dyplomatyczne pomiędzy obydwoma państwami. Dwa dni później rozpoczęły się działania wojenne, choć na razie żadna ze stron formalnie nie wypowiedziała wojny.
Mapa dalekowschodniego morskiego teatru działań wojennych wojny francusko-chińskiej (1884-1885 r.). Źródło: wikimedia.org
Przebieg konfliktu
Chińska marynarka wojenna, którą właściwie zaczęto tworzyć dopiero po zakończeniu powstania tajpingów (1851-1864), składała się z dwóch odrębnych organizacyjnie Flot: Północnej (Peiyang), z bazami w Weihaiwei, Chifu i Yingkou, i Południowej (Nanyang.). Ta druga, w związku ze złożoną strukturą zarządzania Chin Południowych (luźno związanych z władzami centralnymi), podzielona została na trzy samodzielne Floty: Południową, podległą dowódcy Południowego OW (bazy Wusung, Ningpo, Hangzhou i Nankin; główne zadanie – obrona wybrzeży prowincji Kiangsu oraz ochrona żeglugi na Jangcy), oraz podległe gubernatorom prowincji: Fujian (bazy Fuzhou, Xiamen i Suatou; główne zadanie – obrona wybrzeży prowincji Chekiang i Fujian oraz wyspy Tajwan) i Kwangtung (baza w Kantonie; główne zadania – ochrona żeglugi w ujściu Sikiangu i służba celna w Kantonie.).
Z tymi trzema flotami przyszło walczyć eskadrze, mianowanego wiceadmirałem, Courbeta (mającego do pomocy kontradmirałów Sébastiena Lesp?sa i Adriena Rieuniera), przy czym w całości z Flotą Fujian (krążownik, 8 kanonierek, 2 uzbrojone transportowce, 7 kutrów z torpedami wytykowymi, kilkanaście uzbrojonych dżonek.). Okręty chińskie były różnej budowy (angielskiej, niemieckiej, francuskiej i własnej) i o różnym uzbrojeniu, starsze od francuskich, a do wielkokalibrowej artylerii brakowało zapasowej amunicji.
Odwetem za incydent w B?c L? i niejako „środkiem na przywołanie Chińczyków do porządku” miał być dyscyplinujący atak na port Keelung (J?lóng) na wyspie Formoza (obecnie Tajwan.). 5 sierpnia 1884 r., po godz. 7, wydzielony do tej akcji zespół kontradm. Sebastiana Lesp?sa (2 krążowniki, kanonierka) uderzył na stare foty i baterie nadbrzeżne Keelungu. Choć zaskoczeni artylerzyści chińscy uzyskali szereg trafień, ogień okrętów francuskich zniszczył umocnienia portowe i wywołał wiele pożarów w mieście. Wysadzony o godz. 10 desant (200 marynarzy) uderzył na port i stację węglową, spotkał się jednak z twardym oporem oddziałów chińskich (3000 żołnierzy.).
Walki przeciągnęły się do następnego dnia i zakończyły się porażką Francuzów, którzy wycofali się na okręty i odpłynęli. Błąd podwładnego musiał naprawić sam Courbet, zbierający od połowy lipca siły główne (6 krążowników, 4 kanonierki, 2 torpedowce) pod Fuzhou, w którym stała całą Flota Fujian adm. Chang Bei-longa.
Bitwa pod Fuzhou 23 sierpnia 1884 r.Źródło: wikimedia.org
Bitwa pod Fuzhou
Dojścia do bazy, położonej nad rzeką Min (około 40 km od jej ujścia), broniły trzy forty oraz baterie nadbrzeżne, rozmieszczone w rejonach zwężenia rzeki (ciaśniny Mingan i Kimpai.). Courbet, który od 5 sierpnia zaczął wprowadzać okręty na rzekę, ustawił 4 krążowniki, 3 kanonierki i 2 torpedowce na jej zakręcie (naprzeciw arsenału Fuzhou i wyspy Loshing), pośrodku foty adm. Changa. W dole rzeki ubezpieczał go krążownik, a u jej ujścia krążownik i kanonierka.
Na Min znajdowały się również (w charakterze obserwatorów) 4 okręty brytyjskie (wiceadm. Dowell) i 2 amerykańskie (komodor John Lee Davis.). Wobec ograniczonej szerokości nurtu, dochodzącej w rejonie Fuzhou do 1200 m, obie walczące strony pozbawione były możliwości manewrowania i o zwycięstwie przesądzić miała artyleria okrętowa, strzelająca z zakotwiczonych jednostek. Francuzi dysponowali (tylko okręty w Fuzhou) 58 armatami (5 kalibru 190 mm, 47 – 140 mm i 6 – 100 mm), natomiast Chińczycy 44 (2 kalibru 250 mm, 1 – 190 mm, 17 – 160 mm, 8 – 120 mm i 16 czterdziestofuntowymi, ładowanymi od przodu.).
Courbet, który po otrzymaniu rozkazu o przedsięwzięciu środków odwetowych za ataki w Tonkinie podobno 22 sierpnia uprzedził o swoich zamiarach władze chińskie, planował uderzenie na okręty Changa 23 sierpnia. Istotnie starcie rozpoczęło się około 13.45, kiedy do kanonierki Lynx zbliżył się rzekomo chiński kuter z torpedą wytykową4. Zaatakowały wtedy francuskie torpedowce5 – 46 zatopił krążownik Yang Wu, 45 kanonierkę Fu Sheng6, a pozostałe jednostki otworzyły z odległości 300-500 m huraganowy ogień do okrętów i dżonek chińskich. Choć bitwa toczyła się jeszcze co najmniej godzinę, rozstrzygnięcie jej nastąpiło w pierwszych siedmiu minutach. Chińczycy stracili 10 okrętów (dwa z nich później wydobyto i wyremontowano) i co najmniej 12 dżonek oraz 521 zabitych i 150 rannych (także wielu zaginionych); Francuzi tylko 6 zabitych i 27 rannych.
Atak francuskich kutrów torpedowych w bitwie pod Fuzhou, mal. Charles Euphrasie Kuwasseg (1838?1904.).Pierwszy ruszył czołowy torpedowiec 46 (dowódca Lieutenant de vaisseau Marius A.H. Douzans.). Z odległości prawie ćwierć mili wystrzelił w kierunku czołowego krążownika Yang Wu torpedę, która trafiła go w śródokręcie. W wyniku eksplozji niemal przepołowiony na pół okręt osiadł na dnie rzeki.Drugi z torpedowców pod niebiesko-biało-czerwoną banderą – 45 (dowódca Lieutenant de vaisseau Boué de Lapeyr?re) zaatakował torpedą kanonierkę Fu Sheng, którą co prawda trafił, ale i sam został dość znacznie uszkodzony. Francuski okręcik spłynął z prądem i osiadł szczęśliwie przy burcie amerykańskiej kanonierki USS Enterprise, której załoga, obserwująca przebieg bitwy, powitała go energicznymi oklaskami.Źródło: wikimedia.org
Choć już w czasie zaledwie siedmiu minut od początku starcia, każdy chiński okręt przestał faktycznie istnieć jako jednostka bojowa, Francuzi kontynuowali jednak dosłowne zalewanie przeciwnika ołowiem, strzelając z dział dużego kalibru i działek Hotchkiss oraz broni strzeleckiej, zupełnie nie zwracając uwagę na rannych i pozbawionych pomocy ludzi ginących na okrętach.
? A. Pastuchow – Pancerniki typu „Tingyuan”, str. 10.
Kiedy pozostałe okręty chińskie (z różnymi uszkodzeniami) wycofały się w górę rzeki, jednostki Courbeta zbombardowały arsenał oraz okoliczne baterie. Ponieważ forty i baterie nadbrzeżne obu ciaśnin zostały już zaalarmowane, Francuzi musieli siłą przebijać się na Morze Wschodniochińskie. W dniach 25-26 sierpnia opanowali Mingan, 27-29 sierpnia Kimpai (ponosząc łączne straty: 10 zabitych i 48 rannych), by następnego dnia zakotwiczyć już na otwartym morzu, przy brzegach wyspy Matsu; stąd odesłano uszkodzony krążownik La Galissonni?re w celu naprawy do Hongkongu.
26 sierpnia rząd chiński ogłosił stan wojny z Francją, na co Courbet odpowiedział ponownym atakiem na Keelung. Przeprowadził go 2 września nieudolny Lesp?s, który w walce z odbudowanymi już bateriami nadbrzeżnymi doznał kolejnej porażki. Dopiero wyprawa zorganizowana 29 września przeciw północnej Formozie (jednoczesne uderzenie Courbeta na Keelung i Lesp?sa na ujście Danshui) zakończyła się sukcesem. 8 października, po zaciętych walkach, desanty francuskie opanowały obydwa rejony (poniesione straty: 17 zabitych, 49 rannych), lecz na tym wyczerpał się impet ofensywy Courbeta – z 1600-osobowym desantem żołnierzy i marynarzy nie mógł on myśleć o podboju Formozy i dlatego 30 października ograniczył się do jej blokady.
W tym czasie jego eskadra (przemianowana już na Eskadrę Dalekiego Wschodu) została powiększona do 35 okrętów bojowych z 267 armatami. Zimową przerwę w walkach przeznaczył wiceadmirał na okresowe remonty okrętów w stoczni w Hongkongu, gdzie doszło do antyfrancuskich wystąpień chińskich robotników. Poparte przez mieszkańców miasta przerodziły się one w otwarty bunt z trudem stłumiony przez władze brytyjskie.
Atak francuskich kutrów torpedowych pod Shipu 15 lutego 1885 r.Źródło: wikimedia.org
Bitwa pod Shipu
Wobec zniszczenia Floty Fujian rząd chiński skierował do walki z Francuzami dywizjon adm. Wu z Floty Południowej (5 krążowników, 2 kanonierki)7, zmierzając przebazować go do Fuzhou. Kiedy jednak dywizjon wpłynął (na przełomie stycznia i lutego 1885 r.) do Shipu (zatoka Sanmen, na południe od Ningpo), wiadomość o tym dotarła do Courbeta. 13 lutego wiceadmirał z 5 krążownikami i 2 kanonierkami podszedł do zatoki Sanmen, którą adm. Wu opuścił w popłochu, pozostawiając jednak w Shipu krążownik Yu Yuan i kanonierkę Ten Ch’ing. Courbet w obawie, że drobne wyspy i płycizny oraz rozmieszczone na tychże wyspach baterie artylerii narażą go na zbędne straty, postanowił zaatakować okręty chińskie torpedami samobieżnymi.
15 lutego, nad ranem, wysłano zatem na redę Shipu dwa kutry parowe, wyposażone doraźnie w prymitywne urządzenia odpalające. Gęsta mgła przedświtu oraz gwałtowny ogień baterii nadbrzeżnych spowodowały, że obydwa kutry wystrzeliły swoje torpedy do krążownika, zatapiając go, natomiast kanonierka została rozstrzelana omyłkowo przez własne bateria nadbrzeżne (Francuzi mieli 1 zabitego.). Następnie Courbet ruszył w pościg za zespołem Wu, który schronił się w ujściu Jangcy, pospiesznie ufortyfikowanym i przegrodzonym zaporą z zatopionych (wypełnionych kamieniami) dżonek.
Atak torpedowy francuskiego kutra na chiński krążownik Yu Yuan w nocy z 14 na 15 lutego 1885 r.Dowódcy obu szalup popełnili pewne pomyłki, wyznaczając kurs w ciemnościach nocnych i wystrzelili obie torpedy do chińskiego krążownika, który wkrótce zatonął.Źródło: wikimedia.org
„Blokada ryżowa”
Choć Francuzom udało się zniszczyć część fortyfikacji, zagrody jednak nie sforsowali mimo trzykrotnie ponawianych prób (1, 2 i 13 marca.). 25 lutego 1885 r. rząd francuski zarządził blokadę południowo-wschodnich wybrzeży Chin, co stanowiło swoiste uderzenie w ekonomikę cesarstwa. Za kontrabandę uznano bowiem ryż, przewożony na północ kraju zarówno przez statki chińskie, jak neutralne („blokada ryżowa”.). Ograniczenie dostaw tego podstawowego produktu żywnościowego zagroziło egzystencji milionów Chińczyków z północy, co niewątpliwie „zmiękczyło” stanowisko cesarskiego rządu. Wywołało jednak niezadowolenie Brytyjczyków i trudności z bazowaniem okrętów francuskich w Hongkongu.
Poszukując nowej bazy manewrowej, Courbet uderzył 29 marca na położony w Cieśninie Tajwańskiej archipelag Peskadory, z jego głównym portem Magong (Penghu.). Wysadzone desanty wspierane ogniem artylerii okrętowej, zajęły go w ciągu trzech dni, przy niewielkich stratach własnych (3 zabitych, 7 rannych wobec 300-400 zabitych i rannych Chińczyków.). Sukces ten zbiegł się w czasie z porażką wojsk francuskich pod L?ng S?n w Tonkinie, gdzie 28 marca oddział gen. François Négriera, który dokonał wypadu na terytorium Chin, został zmuszony do odwrotu, a następnie rozbity przez wojska gen. Fenga8.
Dowódcy nocnego ataku (14/15 lutego) Capitaine de frégate (kmdr por.) Christian Gourdon i Enseigne de vaisseau de 1re classe (por.) Emil Duboc. Załoga każdej z szalup składała się zaledwie z kilku ludzi. Źródło: wikimedia.org
Negocjacje pokojowe
Stało się to przyczyną upadku rządu Ferry’ego, choć trwały już, dzięki mediacji brytyjskiej, rokowania pokojowe. 4 kwietnia nastąpiło zawieszenie broni, 21 kwietnia Francuzi ewakuowali Keelung, a 9 czerwca 1885 r. podpisano w Tientsinie francusko-chiński układ pokojowy. W zamian za zwrot Peskadorów Chiny rezygnowały ostatecznie ze zwierzchnictwa nad Tonkinem i Annamem i uznawały protektorat francuski nad obiema prowincjami. Zobowiązywały się również do otwarcia granicy z Tonkinem dla handlu europejskiego, a także do powierzenia inżynierom francuskim budowy linii kolejowych w prowincjach Junnan i Kuangsi.
Tak więc dzięki zwycięstwom floty wojennej, mimo porażek wojsk lądowych w Tonkinie, Francja odniosła kolejny sukces w budowie imperium kolonialnego. Uznany za bohatera narodowego wiceadm. Courbet nie doczekał jednak owoców swoich zwycięstw. Chory na żółtą febrę i wyczerpany trudami intensywnych działań wojennych zmarł na pokładzie flagowego Bayarda 11 czerwca 1885 r., dwa dni po podpisaniu traktatu pokojowego.
Okrzyknięty bohaterem francuskiej dalekowschodniej ekspansji kolonialnej wiceadm. Amédée Courbet (1827-1885) nie zdołał zaznać smaku popularności; zmarł na febrę na pokładzie Bayarda w czerwcu 1885 r.Źródło: wikimedia.org
Skutki
Zgoda Chin nie oznaczała zgody samych Annamitów. Mimo zawartych wcześniej traktatów nowy cesarz Annamu (od 31 lipca 1884 r.), dwunastoletni H?m Nghi, kazał swoim oddziałom uderzyć 5 lipca 1885 r. na Hu?, w którym zainstalował się nowo mianowany gubernator generalny Indochin, gen. de Courcy. Atak nie powiódł się, wywołał jednak fale zbrojnego oporu przeciw Francuzom. Choć walki w Annamie zakończyły się w 1886 r., pacyfikacja Tonkinu ciągnęła się jeszcze przez długie lata, angażując 35-tysięczną armię okupacyjną (w tym 15 000 żołnierzy francuskich), której oprócz partyzantów, dokuczały również choroby tropikalne9.
Początek wojny francusko-chińskiej nie przyniósł sławy chińskiej eskadrze prowincji Fujian – 23 sierpnia 1884 r. zbiór drewnianych okrętów różnych typów, uzbrojonych w przestarzałą artylerię, został dosłownie rozniesiony w pył ogniem szybkostrzelnych armat francuskich krążowników. Koncepcja ekstensywnego rozwoju floty Cesarstwa, drogą prostego zastąpienia starych dżonek przez nowoczesne jednostki z maszynami parowymi i odtylcową artylerią, poniosła ostateczny krach.
Starcie koło Fuzhou, a także późniejsza bitwa flot chińskiej i francuskiej pod Shipu (14 lutego 1885 r.) wykazały, że różnorodne eskadry, w których skład wchodziły kanonierki i jednostki transportowe, nie nadawały się do zapewnienia bezpieczeństwa współczesnego państwa. Dla zapewnienia efektywnej obrony brzegów Cesarstwa trzeba było rozpatrzyć koncepcję – silnej floty, stworzonej z jednostek pancernych, zdolnych do działań na otwartym morzu w składzie eskadry, zdolnej do dania odporu agresorowi.
1 Krążownik pancerny Léon Gambetta, jego flagowiec jako kontradmirała i dowódcy 2. Dywizjonu Lekkiego francuskiej 1. Armii Morskiej (1ére Armée Navale), został 26 kwietnia 1915 r. storpedowany w Cieśninie Otranto przez austro-węgierski okręt podwodny U 5 (Korvettenkapitän Georg Ritter von Trapp.). Sén?s odmówił opuszczenia jednostki i poszedł wraz z nią na dno.
2 Były to: 5 krążowników pancernych (wówczas „okrętów pancernych”) – Bayard (flagowy), Turenne, La Galissonni?re, Atalante i Triomphante, 10 krążowników nieopancerzonych – Duguay Trouin, Villars, D’Estaing, Lapérouse, Magon, Primauguet, Roland, Chateaurenault, Kerguelen i Duchaffault, 7 kanonierek – Vip?re, Lynx, Com?te, Sagittaire, Jaguar, Aspic i Sané, 4 torpedowce – 44, 45, 46 i 50, oraz 3 transportowce – Chateau-Yquem (?), Annamite i Tonkin.
3 W późniejszych latach awansowany do stopnia kontradmirała. Fournier, oficer zresztą doświadczony (dowodził Voltą w eskadrze Courbeta), dał się poznać jako wielki zwolennik Jeune École (Młoda Szkoła) – francuskiej doktryny wojny morskiej z końca XIX stulecia, którą sygnował swym autorytetem. W 1896 r. wystąpił z hasłem, głosząc potrzebę skoncentrowania się na budowie szybkich i dużych krążowników pancernych, jako jednostkach przeznaczonych do działań na liniach komunikacyjnych potencjalnego przeciwnika (brytyjskiej Royal Navy oraz włoskiej Regia Marina.). Dzięki zaangażowaniu i działalności Fourniera flota francuska otrzymała całą grupę podobnych do siebie dużych, wielokominowych krążowników pancernych, które choć nie należały do pełnowartościowych w sensie bojowym, to jednak dobrze wypełniały zadania szkoleniowe. Jeden z nich, wybudowany w 1903 r. Jeanne d’Arc, został w pełni zaadaptowany do tej roli w 1919 r. i pływał z pożytkiem jeszcze przez 15 lat, do czasu wybudowania nowego okrętu szkolnego o tej samej, tradycyjnej odtąd nazwie w Marine Nationale. Architektura okrętu, przede wszystkim rozmieszczenie dwóch grup kominów oraz długi kadłub z wysokimi burtami i pokładem dziobowym ciągnącym się prawie na 4/5 długości kadłuba, stały się typową cechą kolejnych francuskich krążowników pancernych, do końca istnienia tej klasy podczas I wojny światowej.
4 Torpeda wytykowa – broń stosowana przejściowo w marynarkach różnych krajów przed wynalezieniem torpedy („miny samobieżnej”.). Polegała ona na detonacji silnego ładunku wybuchowego (piroksyliny), umieszczonego w skrzydlatej minie na kilkunastometrowym wytyku na dziobie atakującej, niewielkiej jednostki, która musiała w tym celu podejść do burty atakowanego okrętu. Z tej racji był to rodzaj niemal samobójczego ataku.
5 Wbrew twierdzeniom niektórych autorów nie miały one torped parogazowych, lecz wytykowe. Obydwa należały do III serii typu „Thornycroft 27 metres”, zbudowanej w latach 1878-1880 przez stocznię La Seyne (11 okrętów – 24–25, 33–36, 43–46 i 50.). Wyporność 32-35 ton, 18 węzłów, 1 torpeda wytykowa (tylko 33–36 i 50 miały po 2 wyrzutnie torped parogazowych wbudowane w dziób), załoga 9-10 ludzi.
6 Jako uczestnik kampanii Courbeta w Indochinach w latach 1884-1885, odznaczył się również m.in. przyszły wiceadmirał Augustin Emmanuel Hubert Gaston Boué de Lapeyr?re (1852-1924), gdzie dowodząc łodzią torpedową z krążownika Volta zatopił kanonierkę Fu Sheng. Augustin Boué de Lapeyr?re wstąpił do służby we flocie w roku 1869. Sprawował kolejno coraz wyższe funkcje dowódcze, zaś w latach 1909-1911 był ministrem marynarki, przyczyniając się walnie do jej szybkiego wówczas rozwoju. Jako dowódca 1. Armii Morskiej (skupiająca gros sił francuskiej marynarki wojennej) stał się orędownikiem i współtwórcą konwencji morskiej zawartej z Wielką Brytanią. Poddany krytyce za zbyt ostrożne działania na stanowisku dowódcy floty operacyjnej został dymisjonowany w październiku 1915 r.
7 Jan Gozdawa-Gołębiowski (Od wojny krymskiej do bałkańskiej, str. 267-268) uważa, że zespół ten był wydzielony z Floty Północnej, a dowodził nim adm. Tseng Kuo-czüan.
8 Wojska francuskie zajęły L?ng S?n 13 II 1885 r. i urządzały stąd wypady w kierunku prowincji Kuangsi i Junnan. W czasie kiedy oddział płk. Bri?re de l’Isle wysłano na odsiecz oblężonemu w Tuy?n Quang płk. Dominé, gen. Négrier na czele brygady uderzył na Hoa. Podczas walki został ciężko ranny, a jego zastępca, płk. Herbinger, nakazał odwrót, który zmienił się w paniczną ucieczkę oddziałów kolonialnych.
9 Tę trudną sytuację wykorzystała zainteresowana Birmą Wielka Brytania zaniepokojona zawartym 15 I 1885 r. w Paryżu układem francusko-birmańskim (wymiana ambasadorów, klauzula największego uprzywilejowania.). Brytyjczycy, obawiając się, aby Francuzi nie zaanektowali Górnej Birmy, która była wasalem Chin, dokonali w drugiej połowie 1885 r. jej podboju (m.in. przy pomocy flotylli rzecznej na Irawadi) i ogłosili 1 I 1886 r. włączenie Birmy do Imperium Brytyjskiego.
Francuski krążownik Duguay-Trouin oraz okręt pancerny Triomphante podczas przejścia przez ciaśninę Kimpai..Okręty francuskie ustawiły się w szyku torowym, zresztą jednym możliwym, ze względu na znacznie ograniczony co do szerokości nurt rzeki, meandrującej między mieliznami. Przejście z kotwicowiska Pagoda przez cieśniny do otwartego morza przebiegało w licznych pojedynkach artyleryjskich między okrętami, a fortami i bateriami nadbrzeżnymi.Źródło: wikimedia.org
Bibliografia
I. Opracowania i artykuły:
? R.N. Wright – The Chinese Steam Navy, 1862-1945, London 2001 ? P. Olender ? Wojny morskie 1883-1914, Warszawa 2005 ? P.P. Wieczorkiewicz ? Historia Wojen Morskich, t. 2 (Wiek Pary), Londyn 1995 ? A. Perepeczko – Od Napoleona do de Gaulle’a. Historia floty francuskiej 1789-1942, Oświęcim 2014 ? J. Gozdawa-Gołębiowski – Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk 1985 ? Conway’s All the Worlds Fighting Ships 1860-1906, London 1979 ? R.N. Wright – Chińskie torpedowce Peiyangu i Kwantuńskie zbudowane w latach 1882-1887, [w:] „Okręty Wojenne. Z dziejów floty chińskiej”, nr. specjalny 48, Tarnowskie Góry 2014 ? A. Pastuchow – Pancerniki typu „Tingyuan”, [w:] „Okręty Wojenne. Z dziejów floty chińskiej”, nr. specjalny 48, Tarnowskie Góry 2014 ? G. Lefebvre, Ch. Pouthas, M. Baumont – Historia Francji, t. II, Warszawa 1969 ? Historia polityczna Dalekiego Wschodu od końca XVI w. do 1945 r., red. E.M. Żukow, Warszawa 1981 ? Historia dyplomacji, t. II, 1871-1914, Warszawa 1973 ? Historia powszechna, t. VI, Warszawa 1970
II. Źródła elektroniczne:
? https://en.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9d%C3%A9e_Courbet
? https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Fuzhou
? https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Shipu
? https://en.wikipedia.org/wiki/Keelung_Campaign
? https://en.wikipedia.org/wiki/Pescadores_Campaign
? https://en.wikipedia.org/wiki/Sino-French_War
