Operacja militarna w Afganistanie, zapoczątkowana w 2001 r., okazała się najtrudniejszym konfliktem zbrojnym XXI wieku oraz książkowym przykładem wojny asymetrycznej. Albowiem dzięki ogromnej przewadze technologicznej Zachodu, w ciągu kilkunastu dni siły Sojuszu Północnego, wsparte przez oddziały NATO, zajęły ważniejsze miasta Afganistanu i zmusiły Talibów do ukrycia się w górach. Po szybkim militarnym rozbiciu Talibów działania NATO zostały ukierunkowane na stabilizację sytuacji politycznej i społecznej oraz długiej walce o bezpieczeństwo Afganistanu.
GENEZA
11 września 2001 roku samoloty porwane przez członków Al-Kaidy uderzyły w wieże World Trade Center w Nowym Jorku oraz budynek Pentagonu w Waszyngtonie. Bilans ofiar tej tragedii był następujący: łączna liczba zabitych pasażerów w czterech rozbitych samolotach wyniosła 266 osób, ofiary zamachu w Pentagonie to 188 zabitych i 76 rannych, natomiast w WTC – 201 zabitych oraz ok. 3 tys. osób zaginionych (uznanych za zmarłych). Atak terrorystyczny na USA był niewątpliwie jednym z najważniejszych wydarzeń rozpoczynającego się XXI w. i stał się początkiem rozpoczęcia globalnej ?krucjaty przeciwko terroryzmowi?.
Afganistan | Źródło: Wikimedia
20 września prezydent USA George W. Bush w wystąpieniu przed połączonymi izbami Kongresu wystosował Talibom ultimatum o bezwarunkowe wydanie Osamy bin Ladena i jego najbliższych współpracowników, natychmiastowego zamknięcia obozów szkoleniowych dla terrorystów oraz wydania wszystkich terrorystów. Bush podkreślił przy tym, że przedstawione warunki ultimatum nie podlegają negocjacjom. Talibowie jednak odrzucili amerykańskie żądanie, co oznaczało podjęcie przez Stany Zjednoczone przygotowań do siłowego rozwiązania problemu. Przygotowania do wojny trwały dwutorowo. Pierwszym z obszarów było uzyskanie jak najszerszego wsparcia dyplomatycznego, drugim ? przygotowania militarnego.
Stany Zjednoczone powołując się na artykuł 5. Traktatu Waszyngtońskiego zaprosiły do wspólnej operacji wszystkich członków NATO. Jednak ważniejsze strategicznie było uzyskanie poparcia krajów muzułmańskich, którego udzieliły m. in. Arabia Saudyjska, Egipt, Liban, Maroko, Iran oraz Pakistan. Do koalicji został również wciągnięty Sojusz Północny.
Podstawy prawne amerykańskiej interwencji:
1. Pierwszą podstawą prawną do międzynarodowej interwencji, pod przewodnictwem USA, w Afganistanie noszącej kryptonim Enduring Freedom (Trwała Wolność) był artykuł 51. Karty Narodów Zjednoczonych, przyznający państwom prawo do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej.
2. Kolejnym aktem prawnym uprawomocniającym interwencję była rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1368 z 12 września 2001 r., w której został określony główny cel operacji jako zwalczanie terroryzmu, w tym zniszczenie jego baz i zaplecza na terytorium Afganistanu.
PRZEBIEG
Działania wojenne rozpoczęły się 7 października 2001 r. operacją lotniczą pod kryptonimem Crescent Wind, którą podzielono na trzy etapy: – zniszczenie systemów obrony przeciwlotniczej Talibanu; – naloty na centra dowodzenia i kontroli, porty lotnicze i lotniska; -ataki na siły Talibów walczące z Sojuszem Północnym.
System obrony przeciwlotniczej został zniszczony w ciągu pierwszego tygodnia działań amerykańskich i brytyjskich sił powietrznych. Jednak operacje powietrzną kontynuowano do początków listopada 2001 r. dzięki czemu Talibowie stracili całą zdolność reagowania w średniej i dużej skali. 22 października, Sojusz Północny wspierany przez Stany Zjednoczone rozpoczął ofensywę lądową. Mimo przejściowych niepowodzeń 9 listopada koalicja antytalibańska zdobyła miasto Mazar-i Szarif, a dwa dni później Kabul. Tymczasem siły Talibów wycofały się i umocniły w rejonie miasta Kunduz w północno-wschodnim Afganistanie, które zostało zdobyte 24 listopada 2001 r. W samym mieście jak i jego okolicach złożyło broń blisko 4 tys. Talibów, a mniej więcej 6 tys. wycofało się w kierunku zachodnim.
Po zajęciu północy kraju przez wojska koalicji, siły Talibów, które nie zostały rozbite, wycofały się na południe w rejon Kandaharu, który pełnił funkcję stolicy Talibanu, ale również stanowił ostatni bastion oporu. Oddziały Talibów liczyły ok. 40-50 tys. ludzi i dysponowały blisko 500 czołgami i bojowymi wozami opancerzonymi. Kandahar upadł 6 grudnia 2001 r., a w raz z nim poddało się większość Talibów działających na południu Afganistanu, pozostałe oddziały wycofały się w rejon jaskiń Tora Bora w Górach Białych, gdzie toczyły walki do 16 grudnia.
Upadek Kandaharu oznaczał zakończenie regularnych działań zbrojnych w Afganistanie. Część Talibów przeszła podczas trwania działań wojennych na stronę Sojuszu Północnego lub zginęła w walce albo została wzięta do niewoli. Jednak część z nich ukryła się w wysokich górach, gdzie przeszła do działań partyzanckich. By zlikwidować pozostałości Talibów i siły Al-Kaidy Amerykanie wraz z sojusznikami rozpoczęli kolejne działania w ramach operacji Enduing Freedom. Były to jednorazowe, jak i duże operacje wojskowe, trwające nawet po kilkanaście dni czy miesięcy. Do najbardziej znanych należy operacja Anakonda, która rozpoczęła się 1 marca i trwała do 17 marca 2002 r. Celem operacji było wyparcie odbudowujących się sił Talibów w dolinie Szah-e Kot na południe od Kabulu. Ta pierwsza bitwa w Afganistanie, z udziałem większych sił amerykańskich, zakończyła się śmiercią ponad 350 terrorystów i bojowników, a przede wszystkim rozbiciem sił Talibów w tym regionie.
Polski Kontyngent Wojskowy w ramach sił ISAF | Źródło: Wikimedia
Równolegle z działaniami zbrojnymi podjęto zabiegi na rzecz normalizacji sytuacji wewnętrznej w Afganistanie. Postanowieniem konferencji w Bonn było powołanie Międzynarodowych Sił Stabilizacyjnych i Wsparcia (ISAF), które wypełniają mandat Organizacji Narodów Zjednoczonych na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1386 z 20 grudnia 2001 r. Celem operacji miało być wspieranie władz afgańskich w odbudowie kraju i tworzeniu demokratycznych struktur państwowych. W związku z tym ISAF miał działać przede wszystkim w charakterze misji stabilizacyjnej, ukierunkowanej na zapewnienie bezpieczeństwa poprzez zwalczanie terroryzmu, wygaszanie konfliktów lokalnych, prowadzenie kampanii antynarkotykowych, ale także szkolenie Narodowych Sił Afganistanu oraz wsparcie różnych misji międzynarodowych, takich jak: UNAMA[1] czy EUPOL Afghanistan[2]. Główne zadania powierzone Międzynarodowym Siłom Wsparcia Bezpieczeństwa zapisane zostały w piętnastu rezolucjach Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Cała misja ISAF została podzielona na pięć faz rozwoju: ocena i przygotowanie do rozmieszczenia sił; rozszerzenie geograficzne zasięgu misji; stabilizacja; przekazanie zadań Afgańczykom, wycofanie sił.
Polscy komandosi eskortują złapanego terrorystę | Źródło: www.isaf.wp.mil.pl
Początkowo mandat ISAF dotyczył wspierania tymczasowego rządu afgańskiego w zapewnieniu bezpieczeństwa w Kabulu oraz jego okolicach. Faktyczna działalność żołnierzy ograniczała się do patrolowania ulic i zabezpieczania lotniska w stolicy. Po objęciu przez NATO dowództwa, ISAF weszło w drugą fazę operacji. Na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1510 z 16 października 2003 r. rozpoczęło się systematyczne zwiększenie zasięgu terytorialnego działania misji. Pierwszy etap rozszerzenia został skierowany na północną część kraju. Następnie 31 maja 2005 r. rozszerzono misję na zachód, a od 31 lipca 2006 r. na południe Afganistanu. Na wschodzie kraju siły ISAF zaczęły działać od października 2006 r. co jednocześnie oznaczało że cały Afganistan przeszedł pod kontrolę NATO. Należy zaznaczyć, że w tym czasie cały czas Amerykanie, razem z siłami koalicji antyterrorystycznej, prowadzili działania w ramach operacji Enduring Freedom, która funkcjonowała na terenach nie pozostających pod kontrolą ISAF. Obecnie USA nadal prowadzi operacje poza auspicjami NATO, ale mają one już inny wymiar.
Etapy przejmowania kontroli nad krajem przez siły ISAF | Źródło: Wikimedia
Po przejęciu kontroli nad całym państwem, ISAF, weszło w fazę stabilizacji sytuacji w Afganistanie. W celu pomocy odbudowy zniszczonej infrastruktury w szczególności dróg i mostów, ale także szkół, szpitali, elektrowni, i innych budynków użyteczności publicznej, powołane zostały Prowincjonalne Zespoły Odbudowy (PRT). PRT są to małe zespoły złożone z pracowników wojskowych i cywilnych, których zadaniem jest wspomaganie realizacji zadań związanych z pomocą humanitarną, a także odbudową zniszczonej infrastruktury. Obecnie w całym Afganistanie działa 25 takich zespołów, które prowadzone są przez kilka państw członkowskich NATO (m.in. USA, Włochy, Niemcy, Turcję), a także Nową Zelandię.
Obecnie zakończył się przedostatni etap funkcjonowania sił ISAF, albowiem większość Afganistanu została już przekazana Afgańskim Siłom Bezpieczeństwa i tamtejszej administracji. Natomiast wojska koalicji weszły w etap powolnego wycofywania swoich sił spod Hindukuszu.
Żołnierze ISAF na patrolu | Źródło: Wikimedia
Jednak pomimo zbliżającego się zakończenia misji ISAF, w Afganistanie nadal jest niebezpiecznie. Obecnie występują cztery główne rodzaje ugrupowań, które walczą z siłami NATO. Na południu kraju prym wiedzie mułła Omar, przywódca Talibanu, który uniknął schwytania przez Amerykanów i ich sojuszników. Dziś uważany jest za duchowego przywódcę wszystkich Talibów nawet tych po pakistańskiej stronie granicy. Jego centralą jest pakistańskie miasto Dueta, a obszar kontroli obejmuje prowincje Helmand, Kandahar, aż po część Paktiki. Drugim, ale prawdopodobniej potężniejszym przywódcą, jaki stawia czoło obecności zachodnich wojsk w Afganistanie, jest Sirajuddin Hakkani. Ten komendant wsławił się w wojnie z sowietami. Na swoja siedzibę wybrał pakistański Peszawar, a jego siły przenikają do południowo-wschodnich prowincji. Hakkani współpracuje z pakistańskim wywiadem i jest finansowany przez ISI oraz Al-Kaidę. Choć Hakkani nie jest Talibem, to jednak uznał zwierzchność Omara. Prawdopodobnie to także Hakkani jako pierwszy zaczął stosować taktykę zamachów samobójczych, które jego ludzie przeprowadzają na terenie całego Afganistanu. Trzecia grupą, która związana jest z Talibami, jest Hizb-i-Islami pod przywództwem Hekmatjara. Ten były premier, ?rzeźnik Kabulu?, dawny wróg Talibów poparł ich w 2001 r. Polem działania Hizb-i-Islami jest teren leżący na północy Kabulu. Czwartą grupą rebeliantów są wszyscy niezadowoleni z obecności sił zachodnich oraz ludzie, którzy w wyniku działań wojennych utracili kogoś z rodziny i teraz w ramach tutejszych zwyczajów szukają zemsty, tworząc oddziały zbrojne udające działalność Talibów.
ROKOWANIA NA PRZYSZŁOŚĆ
W dniach 19-20 listopada 2010 r. w Lizbonie odbył się szczyt NATO na którym przyjęto nową 10-letnią koncepcję strategiczną zatytułowaną ?Aktywne zaangażowanie, nowoczesna obrona?. Państwa utrzymujące kontyngenty wojskowe w Międzynarodowych Siłach Wsparcia Bezpieczeństwa uznały, że wraz z nowym rokiem misja stabilizacyjna wkracza w nowy czwarty etap, który pozwala na rozpoczęcie procesu przekazywania odpowiedzialności za bezpieczeństwo w ręce Afgańczyków. Ustalono, że Afgańskie Siły Bezpieczeństwa Narodowego powinny przejąć odpowiedzialność nad całym Afganistanem przed końcem 2014 r. Na szczycie NATO w Chicago, który odbył się w dniach 20-21 maja 2012 r., przywódcy państw członkowskich potwierdzili, że zgodnie ze strategią przyjętą na 23 szczycie w Lizbonie, misja ISAF zostanie zakończona do 31 grudnia 2014 r. Jednocześnie zadeklarowali się, że nie będzie to oznaczać porzucenia Afganistanu na pastwę losu i powtórzenia sytuacji z 1989 r. Ma zostać utworzone partnerstwo NATO-Afganistan, które będzie działać na okres 10 lat od zakończenia działalności misji ISAF ? tj. nadal będzie prowadzona misja szkoleniowa i finansowane koszty odbudowy zniszczonej infrastruktury.
Prezydenci Barack Obama i Hamid Karzaj | Źródło: Wikimedia
Jednak jak wygląda sytuacja w rzeczywistości. Wycofywanie się wojsk NATOwskich zbiegnie się z zakończeniem drugiej i ostatniej kadencji prozachodniego prezydenta Hamida Karzaja. W związku z czym istnieje problem, że prezydentem Afganistanu zostanie antyzachodni polityk co może spowodować wybuch wojny domowej. Kolejnym argumentem przemawiającym za pesymistycznym scenariuszem jest naturalna decentralizacja władzy oraz historyczne animozje etniczne. W Afganistanie bowiem wiele społeczności na pierwszym miejscu stawia interesy własne czy plemienne, niż państwowe. Podporządkowanie władzy ustawowej widoczne jest tylko w stolicy i dużych miastach Afganistanu natomiast na prowincjach rządzą lokalni watażkowie, naczelnicy czy mułłowie. Kolejnym problemem jest afgańskie wojsko, może ulec dezintegracji zarówno z powodów politycznych, jak i z braku pieniędzy. Przykładowo aby utrzymać 350 tysięcy żołnierzy i policjantów, potrzeba miliardów dolarów rocznie. Dlatego tak ważne jest utrzymanie przez państwa zachodnie partnerstwa NATO-Afganistan.
Podsumowując główny cel wojny z 2001 r. został spełniony ponieważ siatka Al-Kaidy została zniszczona i mamy pewność że już nie powróci do Afganistanu. Albowiem partyzanci wiedzą, że popełnili błąd, gdy udzielili gościny bin Ladenowi i jego terrorystom.
Pomimo niepewności nadal istnieje optymistyczny scenariusz na zachowanie stabilizacji bowiem Afganistan jest bardzo doświadczony przez wojnę i wszystkie strony konfliktu są już zmęczone. Partyzanci nie chcą ciągle walczyć. Ponadto mówi się o pewnym potencjalnym kandydacie na prezydenta Afganistanu, którym miałby zostać brat obecnego prezydenta Hamida Karzaja ? Qajum. W związku z czym kierunek prozachodni nadal zostałby utrzymany. Dlatego jeśli Zachód nie pozostawi afgańskiego państwa samemu sobie i będzie je wspierał ekonomicznie, oczywiście nadzorując czy środki z pomocy nie są rozkradane przez prominentnych ministrów, jest szansa na utrzymanie przy władzy prozachodnich polityków, którzy powinni utrzymać pokój i stabilizację.
Afgański checkpoint | Źródło: www.isaf.wp.mil.pl
[1] UNAMA – Misja Wsparcia Narodów Zjednoczonych w Afganistanie ? misja pokojowa ONZ o charakterze cywilnym. Głównym zadaniem misji jest stworzenie warunków i możliwości odbudowy afgańskich instytucji administracji a także pomoc przy redagowaniu nowego prawa i zaprowadzenia porządku.
[2] EUPOL Afghanistan – Policyjna Misja Unii Europejskiej w Afganistanie ? powołana została decyzją Rady Unii Europejskiej.
