Wojny perskie był to konflikt zbrojny między Persją a Grekami o wyzwolenie greckich miast-państw w Azji Mniejszej spod panowania perskiego oraz w obronie niezawisłości państw Grecji kontynentalnej, toczący się w okresie 500-449/8 p.n.e. na lądzie i morzu we wschodniej części basenu M. Śródziemnego, w Europie, Azji i Afryce. Zakończył się on sukcesem strony greckiej.
Wojny grecko-perskie ? wojny stoczone w pierwszej połowie V wieku p.n.e.
Przyczyny pośrednie to opanowanie przez Persów Cyrusa II Wielkiego greckich poleis na wybrzeżu Azji Mniejszej, podległych wcześniej Lidii (546 r.) ? Persowie narzucili na nie obowiązek płacenia danin oraz dostarczania oddziałów wojskowych i floty, ponadto ingerowali w ich sprawy wewnętrzne poprzez popieranie systemu tyranii, niepopularnej wtedy wśród Greków. Do konfliktu doprowadziła również pośrednio wyprawa króla Dariusza I Hystaspesa przeciwko Scytom (513-512). Persowie zawładnęli greckimi koloniami w Tracji i Cieśninach Czarnomorskich, co umożliwiło im opanowanie kluczowego dla Greków szlaku handlowego.
Natomiast przyczyną bezpośrednią była sprawa Aristagorasa, tyrana Miletu ? po nieudanej próbie zdobycia przez niego Naksos (wyspy na M. Egejskim), gdzie doszło do ostrego konfliktu między arystokracją a ludem, Aristagoras popadł w niełaskę u Dariusza I, i w odwecie za to zorganizował rebelię miast jońskich przeciwko Persji.
Walka hoplitów, fragment malowidła czarnofigurowego na wazie z lat 560-550 p.n.e. Wyraźnie widać zamocowania tarczy i koryncki hełm.
Przebieg wojny
? 500-494 r. p.n.e. – wybuchło antyperskie powstanie w poleis w Jonii i Eolii, obalono w nich tyranów i ustanowiono demokrację. Mimo początkowych sukcesów, po klęsce floty greckiej pod Lade i upadku Miletu (494) zryw zakończył się klęską i represjami.
? 492 r. p.n.e. – nieudana wyprawa Persów pod wodzą Mardoniusza przeciwko Atenom i Eretrii, które wsparły powstanie, kończy się klęską ponieważ flota ulega zniszczeniu przez burzę pod Atos.
Triera na mozaice z Tunezji
? 490 r. p.n.e. – wyprawa Persów pod wodzą Datysa i Artafernesa przeciwko Atenom i Eretrii. Zdobycie i zniszczenie Eretrii. Klęska wojsk perskich pod Maratonem. Bitwa ta znana jest w historiografii z kilku powodów. Po pierwsze, będąc w odległości 200-150 m od Persów wojska greckie ruszyły biegiem, uniemożliwiając Persom z skorzystania z ich najgroźniejszej broni ? łuków. W czasie ataku Grecy uderzyli najmocniej na skrzydła i tam odnieśli od razu sukces a centrum zostało nieco w tyle, w ten sposób utworzyło się „półkole wojska” co pozwoliło na oskrzydlenie wojsk Dariusza. W związku z tym Persowie dostali się w kleszcze atakujących z powodzeniem na skrzydłach hoplitów i w panice rozpoczęli ucieczkę w kierunku własnych okrętów. Po drugie, w celu ostrzeżenia Aten przed zagrażającym ich niebezpieczeństwem (Persowie po odwrocie mogli zaatakować bezbronne Ateny) został wysłany posłaniec Filippides. Musiał on przebiec około 42 kilometry w pełnym ekwipunku i zbroi hoplity. Wedle legendy gdy wbiegł na agorę zdążył krzyknąć ,, zwycięstwo? po czym umarł z wyczerpania.
? 481 r. p.n.e. – na kongresie poleis z Grecji Środkowej i Południowej w Koryncie utworzono antyperski obronny Związek Panhelleński pod przywództwem Sparty.
? 480 r. p.n.e. – wyprawa Persów pod wodzą Kserksesa I przeciwko Grecji. Klęskę poniosły wojska greckie pod Termopilami. Przesmyk termopilski był ? jak się wydawało ? idealnym miejscem do obrony. W owym czasie z jednej strony znajdowały się strome, niedostępne stoki górskiego pasma Kallidromosu, zaś z drugiej głęboko wcinająca się w ląd Zatoka Maliakos Morza Egejskiego. W pierwszym przewężeniu (około 15 m szerokości) przesmyku, którym biegła droga nadmorska z Tesalii do Beocji i dalej do odległej o około 190 km stolicy Attyki, znajdował się stary mur kamienny, który Grecy przed bitwą dodatkowo wzmocnili. Przed i za bramą w murze przesmyk był nieco szerszy, by po około 1,5 km zwęzić się do jedynie 2 m szerokości, którędy mógł przejechać tylko jeden wóz. Rok 480 p.n.e. przyniósł również nierozstrzygniętą bitwę morską pod Artemizjon (VIII), zdobycie i zniszczenie Aten oraz klęskę floty perskiej pod Salaminą. W bitwie tej użyto podstawowy manewr w ataku ? taranowanie, który wymagał takiego ustawienia w czasie bitwy, aby skłonić przeciwnika do odsłonięcia burty. Temistokles rozwiązał ten problem polecając części eskadry ateńskiej upozorować ucieczkę i w ten sposób wciągnąć czoło floty perskiej głęboko w cieśninę; wówczas zaczajone za skałami Zatoki Ambelaki inne eskadry greckie mogłyby uderzyć wprost w bok formacji wroga.
? 479 r. p.n.e. – klęski armii perskiej pod Platejami i floty perskiej pod Mykale (VIII).
Model triery
? 478 r. p.n.e. – wyzwolenie przez Greków kolonii na Cyprze i odbicie Bizancjum; rozpad Związku Panhelleńskiego. Utworzono Związek Morski I (Delijskiego) celem oswobodzenia spod władzy Persów miast jońskich na wybrzeżu Azji Mniejszej.
? 476 (471?) r. p.n.e. – klęska wojsk perskich u ujścia rz. Strymon (w Tracji).
? 467 (465?) r. p.n.e. – klęska floty perskiej u ujścia rz. Eurymedon (w Pamfilii).
? 454 r. p.n.e. – klęska floty greckiej w Delcie Nilu, podczas interwencji po stronie antyperskich powstańców dowodzonych przez Nektanebosa (walczących od 459 r.)
? 449 r. p.n.e. – klęska armii i floty perskiej w bitwie pod Salaminą (cypryjską).
Cały konflikt został zakończony w 449/8 r. p.n.e. pokojem w Suzie, na mocy którego Persja zrzekła się hegemonii na M. Egejskim i uznała niezależność miast greckich w Azji Mniejszej oraz w Cieśninach Czarnomorskich (tzw. pokój Kalliasa). Wojna ta zmieniła świat grecki.
Powstało imperium ateńskie (arche) pod egidą Związku Morskiego I (zwany ateńskim lub delijskim) Była to synomachia istniejąca do 404 r. p.n.e. i skupiała 200 poleis z Grecji właściwej, wybrzeży trackich i Azji mniejszej, których wspólnym celem było niedopuszczenie Persów do Morza Egejskiego. Tylko trzem państwom związkowym, w tym Atenom, było wolno dostarczać kontyngenty w postaci okrętów. Natomiast pozostałe miały płacić daninę związkowi obracaną następnie na budowę okrętów w stoczniach ateńskich. Skarb i rada związku umiejscowione były na Delos, lecz po klęsce Greków w delcie Nilu przeniesione zostały do Aten. Ateny traktowały związek jako formę swej ekspansji mającej na celu zrównoważenie wpływu Sparty i Związku Peloponeskiego w świecie greckim. Lekceważący stosunek względem sojuszników przejawiał się tym, że na terytorium poleis związkowych przesiedlano nadwyżki ludności (kleruchów) co de facto doprowadziło do przekształcenia się poleis w kolonie. Ponadto Ateny nie pozwalały na wystąpienie sojuszników z symachii. W razie potrzeby używając argumentu siłowego. Środki finansowe pozyskiwane od członków symachii Ateny wykorzystywały do rozwoju demokracji (płatność urzędów) oraz na inwestycje o charakterze kulturowym (monumentalne budownictwo, teatr).
>>> Czytaj także: Geneza zasady ekonomii sił <<<
Konflikt zapoczątkował rywalizację Aten i Sparty o hegemonię w świecie greckim (dualizm w Grecji). Greckie pojęcie ?barbarzyńcy? nabrało znaczenia pejoratywnego. Jak i na każdej innej wojnie zyskała również militarystyka. Rozwinęła się falanga tzn. w starożytnej Grecji, Macedonii i państwach hellenistycznych ? zwarty, wieloszeregowy szyk bojowy ciężkozbrojnej piechoty (hoplitów), ustawiony równolegle do frontu (szyk typu linearnego), umożliwiający równoczesną walkę na całej linii; przed ciężkozbrojnymi ustawiali się lekkozbrojni, a (z zasady nieliczna) konnica zajmowała miejsce na obu skrzydłach; powstanie falangi (VIII/VII w. p.n.e.) wiązało się ściśle z procesem z formowania się polis. Również na morzu używano zaawansowanej techniki, która przejawiała się między innymi w statkach( triera ? parametry taktyczno-techniczne długość: 38 m, szerokość: 5 m, zanurzenie: 1 m załoga: dowódca, sternik, 4 oficerów, fletnista, 13 marynarzy, 170 wioślarzy, 14-40 żołnierzy.
>>> Czytaj także: Falanga w świecie greckim <<<
