W kwietniu 1917 r. doszło do jednego z ciekawszych zdarzeń wojny na morzu 1914 – 1918 r., stanowiącego równocześnie niezwykle frapujący epizod dziejów Bandery Wschodzącego Słońca. Dnia 13 tegoż miesiąca na Maltę przybyły pod flagą kontradm. K?z? Sat? (okręt flagowy – krążownik pancernopokładowy Akashi – ??- typ Suma – ????????) dwa dywizjony najnowszych japońskich kontrtorpedowców typu Kaba – 10. (? Kaede, ? Katsura, ? Kusunoki, ? Ume) i 11. (? Kashiwa, ? Matsu, ? Sakaki, ? Sugi.).
Obraz zatytułowany A „Convoy in the First World War” – autorstwa Herberta Barnarda Johna Everetta. Źródło: findboatpics.com
W cztery miesiące po pojawieniu się tych okrętów na Śródziemnomorskim Teatrze Działań Wojennych, do służby we francuskiej Marine Natonale weszło kolejno 12 bliźniaczych kontrtorpedowców, zbudowanych na eksport w Japonii, określanych jako typ Arabe. Wraz początkiem 1917 r. po powziętej przez Cesarską Admiralicję w Berlinie i memorandum admirała Holtzendorffa – szefa sztabu Kaiserliche Marine, decyzji o wznowieniu kampanii przeciwko żegludze handlowej i powrocie do tzw. „nieograniczonej wojny podwodnej”, Sprzymierzeni i ich sztaby morskie musieli podjąć, opracować i dokonać błyskawicznych postępów w przeciwdziałaniu i zwalczaniu niemieckiej broni podwodnej.
Wiceadmirał K?z? Sat?(???? Kaigun Ch?j? – godność wiceadmiralską osiągnął w 1920 r.) na fotografii w portretowym ujęciu, wykonanej w 1930 r. Oficer jest ubrany w galowy mundur admiralski Cesarskiej Japońskiej Marynarki Wojennej. W dowód swych zasług na Śródziemnomorskim TDW w latach 1917 – 1918, został udekorowany następującymi orderami i odznaczeniami przez swych sojuszników:– Order św. Michała i św. Jerzego (Wielka Brytania)– Order Korony (Belgia)– Order Zbawiciela (Grecja)– Legia Honorowa (Francja)– Order Korony Włoch.Źródło: wikimedia.org
Na przełomie 1916 i 1917 r. pojawiło się więcej jednostek do zwalczania okrętów podwodnych, a realizowane w trybie pilnym programy tworzenia środków do wykrywania i niszczenia U-Bootów, zaczęły przynosić pierwsze owoce. W połowie 1916 r. jednostki nawodne zaopatrywano już w hydrofony (podwodne mikrofony) do wykrywania okrętów podwodnych i bomby głębinowe do ich niszczenia. W marcu 1916 r. po raz pierwszy zatopiono U-Boota bombą głębinową. Jednak wczesne egzemplarze tych bomb miały bardzo ograniczoną użyteczność, głównie dlatego, że musiały eksplodować bardzo blisko potencjalnego celu znajdującego się w zanurzeniu, żeby go zniszczyć lub przynajmniej uszkodzić. Głównym problemem była wszakże ich ograniczona dostępność: na początku 1917 r. jednostka do zwalczania okrętów podwodnych standardowo przewoziła tylko dwie bomby, co absolutnie nie wystarczało by wykonać zadanie. W 1918 r. powiększono zapasy bomb głębinowych na tyle, że każdy okręt mógł ich zabrać pięćdziesiąt. W tym czasie ładunki pocisków bomb głębinowych miały już większe pole rażenia eksplozji, i co najważniejsze, mogły być wyrzucane seriami, a nie pojedynczo, co zwiększało szansę trafienia potencjalnego celu. Okręty zaopatrzono również w specjalne urządzenia, które pozwalały wyrzucać bomby przez burty, nie tylko za rufę.
Jednakże obok nowych technologii i broni przeciw okrętom podwodnym, a także wyraźnego postępu w lotnictwie morskim oraz podjętych pewnych kroków administracyjnych, mających na celu zwiększenie potencjału żeglugi handlowej, potrzebne były fundamentalne zmiany. Powróciła zatem kwestia konwojów i eskorty, po zintensyfikowaniu niemieckiej kampanii podwodnej, wymierzonej w handel zamorski Ententy (głównie Wlk. Brytanii – najmocniej z państw Koalicji Sprzymierzonych, uzależnionej od importu drogą morską i oceanicznego handlu zagranicznego.). Konwoje miały być właśnie receptą na sukces, mimo iż nawet w pierwszych miesiącach od wprowadzenia konwojów, straty w żegludze handlowej ciągle były wysokie, ale przynajmniej tendencje wreszcie zaczęły się przesuwać w kierunku pożądanym przez Aliantów. Zorganizowanie systemu musiało trochę potrwać, szczególnie rozszerzanie go na szlaki żeglugi oceanicznej i w nowych rejonach, w których tylko pojawiały się U-Booty na swych patrolach bojowych.
Schemat typowego alianckiego konwoju z „okresu nieograniczonej wojny podwodnej” w roku 1917. Rolę eskorty pełni krążownik lekki, wraz z towarzyszącymi wokół konwoju kontrtorpedowcami i eskortowcami pomocniczymi (uzbrojone trawlery) z balonami na uwięzi z obserwatorami. Źródło: ancestry.com
Można śmiało stwierdzić, iż konwoje odniosły swój spektakularny, i – przez wielu opornie i konserwatywnie nastawionych w kręgach Brytyjskiej Admiralicji – niemal niespodziewany sukces w tej jednej z najważniejszych kampanii Wielkiej Wojny. Początkowe korzyści z konwojów pomniejszały również swoiste braki jednostek eskortowych oraz stale zbyt mała liczba przewożonych przez nie bomb głębinowych. Zasadniczą potrzebą, była jak największa ilość (liczba) dostępnych kontrtorpedowców – potencjalnie najszybszych jednostek flot, które najlepiej nadawałyby się do polowania na U-Booty przy konwojach. Pierwszą bolączkę złagodziły kontrtorpedowce wysłane przez Stany Zjednoczone po ich przystąpieniu do wojny, oddelegowane z US Navy na Europejski TDW. Podobnie ważną funkcję miała do spełnienia – będąca głównym bohaterem dzisiejszej opowieści – przysłana na Morze Śródziemne eskadra japońska. Royal Navy detaszowała również na wojnę z okrętami podwodnymi część kontrtorpedowców Grand Fleet, mając przy tym pełną świadomość w gmachu Admiralicji, że utrudni to prowadzenie innych operacji z użyciem jednostek nawodnych na Morzu Północnym przeciw swemu zasadniczemu rywalowi – Kaiserliche Marine. Krok ów, niemal bezprecedensowy, również dowodzi w jak trudnej sytuacji strategicznej i ekonomicznej znalazła się Wielka Brytania po zintensyfikowaniu kampanii U-Bootów, znaną jako „nieograniczona wojna podwodna” oraz jak zmieniało się oblicze współczesnej wojny morskiej.
Japoński krążownik pancernopokładowy (formalnie w 1917 r. klasyfikowany jako krążownik lekki) Akashi (??) pełniący rolę jednostki flagowej Dywizjonów: 10. i 11. japońskich kontrtorpedowców, detaszowanych na Śródziemnomorski TDW. Na tym okręcie swą flagę podnosił kontradm. K?z? Sat?. Okręt pełnił ponadto rolę pływającej bazy technicznej dla kontrtorpedowców. Ujęcie pochodzi z 1905 r., i przedstawia okręt w suchym doku. Źródło: wikimedia.org
W końcu XIX i na początku XX wieku Japonia przeciwstawiała ambitnej rosyjskiej polityce dalekowschodniej, polegającej na ekspansji ekonomicznej i gospodarczej, swe własne ambicje w tym regionie. Japończycy usiłowali się przeto porozumieć z bezpośrednim współzawodnikiem – Rosją, licząc, iż ewentualny sojusz pozwoli na dokonanie korzystnego dla obydwu stron rozgraniczenia wpływów w Korei i Mandżurii. Ponieważ propozycja ta została przyjęta w Petersburgu z aroganckim lekceważeniem, postanowiono związać się traktatem obronnym z Wielką Brytanią, co gwarantowało neutralność innych państw w potencjalnym i przewidywanym konflikcie rosyjsko – japońskim. Traktat brytyjsko – japoński podpisano 30 stycznia 1902 r. Traktat ów przewidywał obustronne uznanie priorytetów Wielkiej Brytanii w Chinach, a Japonii w Korei. Oba kraje zobowiązały się zachować neutralność w razie konfliktu na tych terenach, a także udzielić sobie wzajemnej pomocy wojskowej. Klauzula ta obowiązywała jednak tylko w przypadku, gdyby w konflikt zaangażowało się ?państwo trzecie?. Sojusz ten stał się początkiem zbliżenia Wielkiej Brytanii i Japonii, zwiastując rychły wzrost znaczenia Kraju Kwitnącej Wiśni, a z drugiej strony upadek mocarstwowej, jak dotąd, Wielkiej Brytanii. W późniejszym okresie (1905 r., następnie 1911 r.) rozciągnięto obszar obowiązywania traktatu na całą Azję Wschodnią oraz na Indie, co może świadczyć z jednej strony o postępującej degradacji sił, a co za tym idzie możliwości realnego kształtowania polityki azjatyckiej przez Brytyjczyków. Z drugiej zaś strony jest to przejaw rosnącej potęgi Japonii, która powiększała swoje wpływy nie tylko kosztem Rosji, ale bodaj w głównej mierze, Imperium Brytyjskiego.
Wybuch Wielkiej Wojny w Europie w sierpniu 1914 r., sprawił iż Cesarstwo Japonii przystąpiło do konfliktu po stronie Ententy, lecz Japończycy wzięli stosunkowo niewielki udział w działaniach przeciwko walczącym z nimi Państwom Centralnym. Wobec rychłej perspektywy długotrwałej wojny na wyczerpanie, Japonia postanowiła wykorzystać sprzyjającą jej sytuację, polegającą na całkowitym skupieniu mocarstw i zaabsorbowaniu ich na Europejskim TDW, i umocnić swą pozycję militarną w Chinach, zajmując pod koniec 1914 r. niemiecką twierdzę dalekowschodnią Cingtao (Tsingtau) na Półwyspie Szantuńskim, a także na Pacyfiku, okupując słabo bronione niemieckie posterunki kolonialne na północ od równika.
Francuski kontrtorpedowiec Algérien (typ Arabe), wybudowany przez Japończyków na francuskie zamówienie i eksport pod banderę Marine Nationale. Źródło: battleships-cruisers.co.uk
Po wybuchu Wielkiej Wojny, Japońska Cesarska Marynarka Wojenna (???? Nippon Kaigun) nie dysponowała w zasadzie nowoczesnymi – oceanicznymi kontrtorpedowcami. Dotychczas wodowane i wcielane do służby jednostki japońskie, budowane do działań na wodach wschodnioazjatyckich, dysponowały małymi rejonami pływania. Było jasnym, że siły te, nie pozwoliłyby Cesarstwu do wypełnienia swoich zobowiązań, wynikających z anglo – japońskiego sojuszu militarnego. Japoński Parlament został de facto w obecnych okolicznościach, przymuszony do uchwalenia awaryjnego budżetu dla potrzeb Cesarskiej Marynarki w roku fiskalnym 1914, aby umożliwić budowę dziesięciu nowych kontrtorpedowców o odpowiednich parametrach taktyczno – technicznych. Tempo narzucone japońskim stoczniowcom było zaiste imponujące. Zamówienia na nowe okręty zostały ulokowane zarówno w stoczniach państwowych jak i prywatnych, co przypominało „Wojenny Program 1904” obejmujący wówczas wybudowanie w stoczniach japońskich serii 32 kontrtorpedowców typu Kamikaze (??????), których budowę rozpoczęto w 1905 r. Dodatkowo te same pochylnie stoczniowe i zakłady kooperujące z nimi, musiały uporać się z dodatkowym zamówieniem 12 kontrtorpedowców (stanowiących wersję eksportową typu Kaba) na zamówienie francuskie, które sukcesywnie wcielano do służby w 1917 r., i które po przybyciu na Europejski TDW zostały obsadzone francuskimi załogami, i po wywieszeniu francuskiej bandery zostały przydzielone w struktury organizacyjne i bojowe Marine Nationale. Służyły z powodzeniem we francuskiej flocie do 1933 – 1936 r., nim stopniowo zostały wycofywane ze służby i pocięte na złom. Były to następujące jednostki: – Algérien (1917r., wycofany 1936) – Annamite (1917 r., wycofany 1933) – Arabe (1917 r., wycofany 1936) – Bambara (1917 r., wycofany 1933) – Hova (1917 r., wycofany 1936) – Kabyle (1917 r., wycofany 1936) – Marocain (1917 r., wycofany 1935) – Sakalave (1917 r., wycofany 1936) – Sénégalais (1917 r., wycofany 1936) – Somali (1917 r., wycofany 1935) – Tonkinois (1917 r., wycofany 1936) – Touareg (1917 r., wycofany 1935.).
Sakalave pod banderą bojową francuskiej Marine Nationale. Źródło: battleships-cruisers.co.uk
W okresie Wielkiej Wojny, były to najbardziej zaawansowanie technicznie, i najbardziej zbilansowane pod względem bojowym, kontrtorpedowce pływające pod francuską banderą o solidnej konstrukcji kadłubów, zmontowanych na japońskich pochylniach stoczniowych z gotowych sekcji. Kadłuby dziesięciu okrętów typu Kaba, czekających po ukończeniu na zamontowanie uzbrojenia i całego wyposażenia, powstawały i były wykuwane na prasach pneumatycznych i pod młotami ośmiu pochylni stoczni, rozsianych po całej Japonii: Yokosuka Naval Arsenal, Mitsubishi Heavy Industries, Sasebo Naval Arsenal, Kure Naval Arsenal, Osaka Iron Works, Maizuru Naval Arsenal, Kawasaki Shipbuilding, Uraga Dock Company. Dobra organizacja pracy, a także zaawansowane i rozbudowane zaplecze techniczne japońskich stoczni, pozwoliły w dość krótkim czasie przyspieszyć tempo prac, opierających się na nowoczesnej technologii produkcji, dzięki którym poszczególne kontrtorpedowce były sukcesywnie wykańczane i wcielane do służby w zaledwie 5 – 6 miesięcy od postawienia stępki późną jesienią – zimą 1914 r. Narzucony pośpiech prac uniemożliwił nakreślenie od podstaw planów i schematów konstrukcyjnych jednostki nowego typu. Jednocześnie narzucił japońskim konstruktorom oraz inżynierom budownictwa okrętowego oparcie projektu nowo budowanych kontrtorpedowców na nieco zmodernizowanych planach kontrtorpedowców typu Sakura ( ?????), znajdujących się w służbie w służbie od 1912 r. W Cesarskiej Marynarce były to pierwsze jednostki średniej wielkości tej klasy. Zewnętrznie typ Sakura bazował na podobnym kadłubie jak wcześniejszy typ Umikaze (??????), ale miał tylko trzy kominy zamiast czterech (były to pierwsze trzykominowe kontrtorpedowce japońskie.). Narzucony termin odbioru nowych kontrtorpedowców przekreślił również zainstalowanie w siłowniach napędowych nowych jednostek wysokojakościowych, i bardzo wydajnych turbin parowych Parsonsa. Japończycy musieli dokonać regresu, i powrócić do nieco anachronicznych już i standardowych oraz konwencjonalnych, tłokowych maszyn parowych potrójnego rozprężania. Z drugiej strony powrót do maszyn parowych pozwolił na zmniejszenie konsumpcji paliwa i dał okrętom większy zasięg. Za napęd cylindrycznych kotłów wodnorurkowych odpowiadało paliwo mieszane (wtryskiwacze mazutu – węgiel – brykiety.). Biorąc pod uwagę fakt, iż okręty były budowane w ośmiu różnych stoczniach oraz narzuconą odgórnie szybkość budowy, należy uchylić słowa uznania japońskim specjalistom stoczniowym. Wszystkie kontrtorpedowce prezentowały się wykonawczo bez zarzutu, stanowiąc jednolitą i zunifikowaną eskadrę o sporym współczynniku standaryzacji poszczególnych okrętów – jednolitych pod względem wyglądu i swych funkcji bojowych i napędowych.
Idący z pełną prędkością Somali. Źródło: battleships-cruisers.co.uk
W dniu 18 grudnia 1916 r. Brytyjska Admiralicja zwróciła się do rządu Japonii o pomoc Cesarskiej Marynarki w zakresie udzielenia realnego wsparcia Royal Navy w asyście konwojów wyładowanych wojskiem oraz wspólnego zwalczania broni podwodnej na śródziemnomorskich szlakach żeglugowych. Parlament nie mógł odmówić Wielkiej Brytanii ze względu na obopólne zobowiązania sojusznicze, które cementowały obydwa mocarstwa na niwie dyplomatycznej i na polu militarnym. Okręty pospiesznie wyekwipowane w bazach wojenno-morskich (Kure, Sasebo), opuściły Wyspy Japońskie.
Kontradmirał K?z? Sat? przybył na krążowniku pancernopokładowym Akashi (okręt – baza kontrtorpedowców) wraz z podległymi mu obydwoma dywizjonami kontrtorpedowców na Europejski TDW via Colombo i Port Said, cumując na Malcie.
Kim był ten oficer liniowy Japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej? K?z? Sat? (1871 – 1948 r.) należał do ludzi doskonale wprost obytych z morzem, o wyróżniającym się doświadczeniu bojowym i dowódczym. Absolwent Akademii Japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej w 1891 r., osiągnął doskonały wynik – 6 ranking na 61 ówczesnych kadetów tej uczelni. Weteran wojny chińsko – japońskiej (1894 – 1895 r.), uczestnik walnego starcia z chińską Flotą Beiyang (???? Běiyáng Ji?ndu?) w bitwie u ujścia Jalu 17 września 1894 r. w stopniu podchorążego marynarki (???? Kaigun Sh?i.). Odbywając mozolną służbę i pokonując kolejne szczeble służbowej kariery w Nippon Kaigun, został awansowany odpowiednio na podporucznika mar. w 1897 r. i pierwszego oficera artyleryjskiego na pancerniku II klasy Chin?en (?? dawny chiński okręt liniowy Chen Yuen – ??, zdobyty przez Japończyków podczas wspomnianego konfliktu chińsko – japońskiego, i wcielony do Połączonej Floty – głównego związku taktyczno – operacyjnego Nippon Kaigun.). W 1900 r. odbył na pancerniku eskadrowym Hatsuse (?? typ Shikishima – ?????) podróż do Wielkiej Brytanii.
Kontrtorpedowiec Kaba (?), wypływający z doku w porcie Ryojun. 1925 r. Źródło: wikimedia.org
Powszechną praktyką Cesarskiej Marynarki było szkolenie kadry oficerskiej w Wielkiej Brytanii w omawianym tutaj okresie czasu. W 1903 r. odbył ponownie odległą podróż do Wysp Brytyjskich, awansowany równolegle do stopnia komandora podporucznika, i zostając oficjalnie wysłany jako attaché wojskowy. Po powrocie w lutym 1904 r. – już po wybuchu wojny rosyjsko – japońskiej (1904 – 1905 r.) – Sat? został mianowany na pierwszego oficera artyleryjskiego krążownika pancernego Azuma (?? pojedynczy okręt swego typu, zamówiony przez Japonię, co najciekawsze, we francuskiej stoczni Ateliers et Chantiers de la Loire w Saint – Nazaire), który wraz z pozostałymi 5 krążownikami pancernymi „Programu 1895 / 1896” tworzył 2. Zespół (Dywizjon) krążowników wiceadmirała (???? Kaigun Ch?j?) Hikonoj? Kamimury 2. Eskadry, wchodzącej w skład Połączonej Floty (???? Reng? Kantai.). Dowódcą Azumy od października 1903 był komandor (???? Kaigun Daisa) Koichi Fujii. Na pokładzie tego okrętu uczestniczył w bitwie pod Ulsan 14 sierpnia 1904 r. Krążownik, na którego pokładzie służył, odniósł przy tym lekkie uszkodzenia, trafiony przez ponad 10 pocisków, przy czym 8 członków załogi zostało rannych. Po tym starciu na skraju wód Cieśniny Koreańskiej, Sat?, został przeniesiony na krążownik pancerny Tokiwa (?? typ Asama – ????????), gdzie objął funkcję głównego oficera artylerii okrętowej, pełniąc ją również w bitwie pod Cuszimą w dniach 27 – 28 maja 1905 r. Okręt, na pokładzie którego służył, podczas cuszimskiej epopei wojenno-morskiej odniósł zaledwie niewielkie uszkodzenia (1 trafienie pociskiem dużego kalibru i 7 małych kalibrów, 1 zabity i 14 rannych.). Po zakończeniu wojny służył na predrednocie Katori (?? pancernik eskadrowy typu Katori – ?????), gdzie na jego pokładzie odbył w drugiej połowie 1905 r. ponowną, służbową podróż do metropolii Imperium Brytyjskiego. Po powrocie do Japonii, w sierpniu 1906 r. został awansowany na instruktora w Artyleryjskiej Szkole Marynarki, służąc na tym stanowisku niemal dwa lata (1907 – 1909 r.). Sat? dał się wówczas poznać jako wyróżniający się wykładowca i instruktor, który zwrócił uwagę nawet zwierzchników sił lądowych – Cesarskiej Armii Japońskiej, którzy zabiegali, by również w szkoleniu artyleryjskim kanonierów armii lądowej wziął udział. W grudniu 1910 r. Sat? został powołany jako oficer starszy, obejmując przydział na okręcie liniowym Aki (?? semidrednot – półdrednot typu Satsuma – ????? – pierwszy japoński pancernik napędzany turbinami parowymi.). Kolejny awans spadł na niego w dniu 1 grudnia 1911 r. Wówczas objął pierwszą samodzielną komendę – wywindowany do stopnia pełnego komandora (???? Kaigun Daisa), otrzymał dowództwo małego – lekkiego krążownika Suzuya (?? były mały krążownik pancernopokładowy Nowik, pływający pod banderą Św. Andrzeja Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego – formalnie według rosyjskiej klasyfikacji przedwojennej krążownik II rangi – którego wrak wpadł w ręce japońskie po zdobyciu Sachalinu w trakcie wojny rosyjsko – japońskiej. Okręt przez Japończyków został podniesiony z dna i następnie wyremontowany w Yokosuka, po czym wcielony do służby w Nippon Kaigun.). Sat?, objął następnie na przełomie 1913 r. dowództwo krążownika lekkiego (formalnie pancernopokładowego) Tone (??.). Był to pojedynczy okręt swego typu, który choć zwodowany 24 października 1904 r., wcielony został do służby dopiero w 1910 r.
Wybuch wojny z Rosją przerwał realizacją flotowego „Programu 1903” – do którego wszedł również krążownik pancernopokładowy Tone. Dlatego też z nowych jednostek można było liczyć tylko na nie ukończone okręty „Programu 1896 – 1897”, budowane w stoczniach japońskich. Kmdr. Sat? po krótkim okresie pełnienia funkcji dowodzącego krążownikiem Tone – jeszcze w na przełomie tego roku – otrzymał kolejny przydział dowódczy, obejmując komenderowanie krążownikiem pancernym Azuma (1913 – 1915 r.). Pierwszy zaszczyt spotkał komandora Sat? w 1915 r. Otrzymał wówczas pod swą komendę nowy okręt liniowy Fus? (??), oddany do służby w listopadzie 1915 r, będący reprezentantem pierwszej serii japońskich drednotów (typu Fus? – ?????.).
Kontrtorpedowiec Kaba (?.). Ujęcie japońskiej jednostki pochodzi z 1919 r. Źródło: navypedia.org
Cesarstwo Japonii, rozpoczęło swą rywalizację międzynarodową w zaciekłym wyścigu zbrojeń morskich w 1910 r. od krążowników liniowych typu Kong? (???????), nic więc dziwnego, że ich pierwsze nowoczesne okręty liniowe – jednostki Fus? i Yamashiro (??), były na tych krążownikach wzorowane. Kolejny zaszczyt służbowy, spotkał Sat? w dniu 1 grudnia 1916 r. Wówczas został wyniesiony do godności admiralskiej (w randze kontradmirała – ???? Kaigun Sh?sh?.). W dniu 7 lutego 1917 r., kontradm. Sat? otrzymał zadanie pełnienia funkcji dowódczej detaszowanej eskadry japońskich kontrtorpedowców na Śródziemnomorski TDW. Zasadniczym problemem, był fakt iż kontradm. Sat? nie miał żadnych doświadczeń bojowych i służbowych z lekkimi jednostkami floty. Nie bez znaczenia był również fakt iż był oficerem pozbawionym doświadczenia z orężem torpedowo – minowym, będąc wybitnym specjalistą od artylerii morskiej. Już podczas wojny rosyjsko – japońskiej, jako młody oficer artyleryjski, dał się poznać jako gorący orędownik programowego systemu strzelań artyleryjskich kontradm. Gory Ijuina (obejmującego stanowisko zastępcy szefa Sztabu Generalnego), który dał się poznać jako wybitny artylerzysta floty – kładący podwaliny w dziedzinie przygotowania artyleryjskiego, zwłaszcza jeśli idzie o skuteczność ognia japońskiej Połączonej Floty.
Jeszcze przed upadkiem Port Artura, w dniu 25 grudnia 1904 r., gros okrętów Cesarskiej Marynarki, przeszło do portów japońskich, gdzie w stoczniach państwowych i prywatnych oraz arsenałach, przystąpiły m.in. do zamontowania prototypowych instalacji do centralnego kierowania ogniem. Ich głównym elementem składowym, były nowoczesne teleskopowe celowniki optyczne produkcji brytyjskiej o 24-krotnym powiększeniu optycznym z 1903 r. (dalmierze Barr & Stroud FA3, wprowadzone do użytku w 1903 r.) które po kryjomu, wraz z instruktażem zostały dostarczone Japończykom przez Royal Navy w tym samym czasie. Japonia była pierwszym zagranicznym klientem, który dostał ten sprzęt optyczny. Umożliwiał skuteczną obserwację i dokonywanie ścisłych pomiarów artyleryjskich do odległości 7500 metrów. Japońskie pancerniki eskadrowe posiadały baterię czterech takich dalmierzy. Poprzednie walne starcie z rosyjską flotą, znane jako bitwa na Morzu Żółtym 10 sierpnia 1904 r., zakończyło się wynikiem nierozstrzygniętym i niezbyt wielką liczbą trafień jak na 6-godzinną bitwę, toczoną głównie przy użyciu artylerii. Zostało to ujęte w raportach, znajdujących się na okrętach japońskich brytyjskich obserwatorów, i wkrótce potem Royal Navy udostępniła swój najnowszy wynalazek, usprawniający pracę całej artylerii głównego kalibru i wydajnie zwiększający skuteczność wstrzeliwania się oraz prowadzenia ognia artyleryjskiego salwami, który w dość sporym stopniu przyczynił się do zniszczenia połączonych rosyjskich eskadr, detaszowanych z Bałtyku na Daleki Wschód. Japończycy mieli także uzyskany pełen dostęp do angielskich doświadczeń i wniosków z ćwiczeń nowych technik artyleryjskich. W międzyczasie, w okresie przed bitwą cuszimską, jednostki usilnie ćwiczono w działaniach i manewrowaniu zespołowym, i nowych metod strzelania – zwłaszcza z dalszych odległości. Ówczesny pierwszy oficer artyleryjski (???? Kaigun Sh?sa) na krążowniku pancernym Tokiwa, K?z? Sat?, położył walne zasługi w opracowaniu nowych metod strzelania swej jednostki, przyczyniając się do zwiększenia wydajność i celności ognia artyleryjskiego okrętu, na którym służył. Patent Sat? polegał na prowizorycznym uzyskaniu centralnego odpalania ognia ze wszystkich luf artylerii głównego kalibru w jednoczesnym momencie. Dał się poznać jako urodzony artylerzysta, umiejący doskonale określać odległość od celu, pozwalając sobie swobodnie na przechodzenie na ogień prowadzony salwami. Już po bitwie cuszimskiej, w 1905 r. Brytyjczycy opracowali i opatentowali nowatorski i przełomowy technologicznie niewielki kalkulator artyleryjski – Dumaresq, podający nie tylko prędkość zbliżania, ale także prędkość kątową celu, obie wartości wyrażone w jardach lub węzłach na minutę, przerabiający dane dalmierzy, uzyskane z bieżących obserwacji potencjalnego celu. Również od tej pory, nawet pomimo formalnego scementowania Wielkiej Brytanii z Cesarstwem Japonii sojuszem wojskowym trwającym od 1902 r., Royal Navy traktowała wszystkie elementy swojego systemu kierowania ogniem z wielką tajemnicą – Japończycy dowiedzieli się o istnieniu Dumaresqa dopiero podczas prac wyposażeniowych krążownika liniowego Kong? (??), kiedy to w ramach całego pakietu Royal Navy zgodziła się przeszkolić kilkuset oficerów japońskich. Kmdr. K?z? Sat? na bieżąco śledził gwałtowny rozwój przyrządów optycznych i zelektryfikowanych systemów centralnego kierowania ogniem. Dał się poznać jako gwałtowny orędownik i zwolennik zautomatyzowanej centralizacji artylerii głównej na powierzonym mu pod komendę drednocie Fus?.
Wizerunek sylwetki kontrtorpedowców typu Kaba (?????.). Źródło: navypedia.com
Po zacumowaniu na Malcie w kwietniu 1917 r., kontradm. Sat? natychmiast wyznaczył podległe zadania obydwu dywizjonom kontrtorpedowców – grup zadaniowych, których priorytetem była służba dozorowa i patrolowa we wschodniej części akwenu Morza Śródziemnego, wyznaczając na przemian dwie trasy patroli obydwu dywizjonom:
– z Aleksandrii do Marsylii – z Aleksandrii do Tarentu.
Ciężko uszkodzony kontrtorpedowiec Sakaki (?) po doholowaniu na gruntowny remont do Malty. Czerwiec 1917 r. Eksplozja głowicy torpedy kal. 450 mm austro – węgierskiego U 27, zawierającej ładunek wybuchowy (trotyl), doprowadziła do poważnego naruszenia konstrukcji burty i kadłuba japońskiej jednostki. Źródło: staticflickr.com
Podległe mu siły miały wykonywać standardowe operacje poszukiwania, wykrywania i zwalczania okrętów podwodnych. Podejmując przy tym równolegle służbę konwojową, osłaniając grupy statków handlowych i transportowców, wyładowanych wojskami sprzymierzonych. W sztabie japońskiego kontradmirała znajdowało się dwóch specjalistów od broni torpedowej i zwalczania okrętów podwodnych – przyszli japońscy admirałowie okresu II WŚ Tamon Yamaguchi i Raiz? Tanaka. Eskadra japońska, bazująca na Malcie i operująca na Śródziemnomorskim TDW podlegała formalnie admirałowi Royal Navy – sir Somersetowi Gough-Calthorpe’owi – głównodowodzącemu brytyjską Flotą Śródziemnomorską (Mediterranean Fleet) i kontradmirałowi George’owi A. Ballardowi (szefowi bazy morskiej na Malcie), którzy w depeszach do Admiralicji bardzo pozytywnie i z wielkim uznaniem, wypowiadali się o japońskim oficerze flagowym, w praktyce pozostawiając mu dużą dozę samodzielności na omawianym akwenie operacyjnym. Przygotowanie morskie załóg wydzielonej eskadry japońskiej, detaszowanej na Europejski TDW było szczególnie dobre. Szeregowi rekrutowali się z marynarki handlowej oraz spośród rybaków, byli więc należycie obyci z morzem. Służba trwała 8 lat (potem jeszcze 4 lata w rezerwie), co zapewniało dobre przygotowanie specjalistyczne, a całoroczne pływanie wyrabiało niezbędny hart ciała i ducha. Załogi japońskich kontrtorpedowców były szkolone w ciągłym manewrowaniu, i pływaniu zespołowym i nocnym (z wyłączonymi światłami pozycyjnymi.). Dzięki przejściu ogromnego dystansu morskiego z akwenów dalekowschodnich na wody śródziemnomorskie, ewentualni nowicjusze okrzepli w trakcie długotrwałego rejsu i stali się pełnowartościowi, jeżeli chodzi o stosowną praktykę i zaprawę morską. Japońskie kontrtorpedowce na Śródziemnomorskim TDW, znajdowały się na pełnym morzu, pełniąc służbę bojową średnio około 25 dni w miesiącu. Łącznie eskadra japońska spędziła na otwartym morzu, wykonując różne powierzone jej zadania o charakterze eskortowym – bojowym, aż 72 procent całego swego czasu w okresie pobytu na Morzu Śródziemnym. Ustawicznie i z rzadka, bazując jedynie na Malcie, celem pobrania stosownego zaopatrzenia, zabunkrowania paliwa, konserwacji kadłubów, szlakowania palenisk kotłów okrętowych, czy spędzając postoje na krótkotrwałych przeglądach i remontach mechanizmów napędowych. Obydwa dywizjony japońskiej eskadry brały udział w eskorcie 348 konwojów, w których eskortowały niemal osiemset statków przewożących wojska Ententy (w ogólnej liczbie na ich pokładach znajdowało się 700 000 żołnierzy), i stosowne zaopatrzenie: materiałowe, żywnościowe i amunicyjne. Ponadto japońskie kontrtorpedowce, operujące na Śródziemnomorskim TDW, uratowały też ponad 7 tys. ludzi z uszkodzonych i zatopionych okrętów i statków, które padły ofiarą U-Bootów Kaiserliche Marine i C.K. Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine.
Kontrtorpedowiec Sakura (?.). Jednostka ta, była konstrukcyjnym prototypem dla kontrtorpedowców typu Kaba (?????.). Zdjęcie przedstawia jednostkę w Sasebo. 1918 r. Źródło: wikimedia.org
Kontradmirał K?z? Sat? – wybitnie wyróżniający się specjalista od artylerii okrętowej, którego doświadczenie sprowadzało się wyłącznie do służby na wielkich okrętach pancernych, sprawdził się doskonale jako elastyczny i biegły oficer liniowy, sprawnie operujący powierzonymi mu siłami lekkimi Cesarskiej Marynarki. Żaden z okrętów dywizjonów, którymi komenderował, nie uległ zatopieniu. Tylko jeden z kolei uległ poważnemu uszkodzeniu, co najciekawsze, zapisanemu na konto austro – węgierskiego U-Boota.
Jeden z japońskich kontrtorpedowców – Sakaki (wchodzący w skład struktury 11. Dywizjonu), został storpedowany 10 czerwca 1917 r. przez austro – węgierski okręt podwodny U 27 (dowodzony przez Fregattenkapitäna – komandora porucznika von Teufla) w rejonie Cerigo (obecnie Kithira) z odległości 400 metrów. Torpeda C.K. U-Boota eksplodowała w rejonie śródokręcia japońskiej jednostki, pomiędzy kominami. Wybuch torpedy zabił na japońskim kontrtorpedowcu 50 ludzi wraz z dowódcą okrętu. Sakaki, poważne uszkodzony i mając silny przechył, zdołał jednak dojść do portu na holu innych japońskich okrętów 11. Dywizjonu, eskortowany przez pięć innych jednostek. Podczas tej akcji U 27, na jego pokładzie wywiązał się znamienny dialog wśród załogi podwodnej jednostki, zdumionej widokiem zaiste nietypowych sylwetek (w porównaniu z kontrtorpedowcami Włoch, Francji i Wlk. Brytanii) na tym akwenie.
C.K. okręt podwodny U 27 Fregattenkapitäna (kmdr. por.) von Teufla – sprawca storpedowania i ciężkiego uszkodzenia Sakaki (?) na Śródziemnomorskim TDW 19 czerwca 1917 r. Źródło: wikimedia.org
Cóż to za okręty, nigdy w życiu takich nie widziałem? – Dowódca kmdr. por. von Teufl zawołał do peryskopu swego zastępcę. W tym momencie, w peryskopie zanurzonego OP można było dostrzec banderę na pierwszym w szyku okręcie. To wschodzące słońce! Japończycy! To oni też tu są? – Krzyknął rozgorączkowany zastępca do dowódcy austro – węgierskiego U-Boota. W odpowiedzi kmdr. por. von Teufl, wykrzyknął jedynie: Przygotować torpedy do odpalenia! Torpedo los! Trafienie z odległości zaledwie 400 metrów musiało być celne. Austro – węgierski U-Boot natychmiast zanurzył się na głębokość 45 metrów, będąc gwałtownie atakowanym bombami głębinowymi, wyrzucanymi z drugiego ze znajdujących się w szyku japońskich kontrtorpedowców. Świadkowie zdarzenia, znajdujący się na pokładzie U-Boota, mieli usłyszeć oddaloną eksplozję, przypominającą wybuch kotłów. Austro – węgierski U-Boot, podobnie jak i Sakaki, również powrócił bezpiecznie do swej bazy. Był to prawdopodobnie jedyny odnotowany bojowy kontakt japońskich kontrtorpedowców na akwenie śródziemnomorskim, jaki nawiązały z jednostkami Kaiserliche Marine i Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine.
Główne dane taktyczno techniczne kontrtorpedowców II klasy* typu Kaba (?????, 1915 r.): wyporność normalna 665 t. – 810 t. (pełna); prędkość – 30 węzłów; uzbrojenie – 1 x 120 mm, 4 x 76 mm, 4 rt. 457 mm (4 x II); wymiary – 83,5 x 7,3 x 2,4 m.
* Według oficjalnej klasyfikacji japońskiej, kontrtorpedowce były podzielone na trzy podklasy: I – powyżej 1000 t, II – 600 – 1000 t, III – poniżej 600 t.
