25 czerwca 2015 r. ujrzał światło dzienne film promujący radomską Fabrykę Broni „Łucznik” (Link do niego udostępniony na samym końcu tego artykułu). Wideo to związane jest z dziewięćdziesięcioletnią tradycją produkcyjną omawianego tutaj przedsiębiorstwa.
Geneza
Radomska Fabryka Broni została powołana do funkcjonowania z woli politycznej w dziedzinie zbrojenia nowo-powstającego polskiego bytu państwowego po 123 lat zaborów. Powodem swoistej „luki zbrojeniowej”, na ziemiach polskich, był zamysł zaborców, aby „czasem naród polski nie dozbroił się przypadkiem”. Sparafrazowany wcześniej przedstawiony zamysł zaborców odbił swoje „piętno” w latach 1918-1922. Dobitnie widoczne było to, zwłaszcza, podczas wojny polsko-bolszewickiej, kiedy broń do walki używana była np. po dawnych zaborcach. W taki oto sposób w 1922 r. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów podjął uchwałę o rozbudowie państwowego przemysłu zbrojeniowego, w co wpisywało się miasto Radom. W 1925 r. powstała Rada Przemysłu Wojennego – główny „punkt” politycznej ścieżki do rozwoju zakładu w omawianej miejscowości. Ponadto podkreślić trzeba, że w ramach „woli politycznej w kwestii zbrojenia państwa polskiego”, powstał już w tym czasie tzw. zamysł „trójkąta bezpieczeństwa”. (na bazie niego powstał późniejszy Centralny Okręg Przemysłowy – COP).
Dwudziestolecie między wojenne
Już w marcu 1923 r. na mocy politycznej odgórnej woli zaczęto budować pierwsze obiekty omawianego przedsiębiorstwa. W 1925 r. nie wybudowano jeszcze wszystkich infrastruktur, aczkolwiek ruszyła już produkcja broni. W okresie wiosennym 1927 r. – pomimo ciągłej rozbudowy fabryki – zakończono produkcję większości inwestycji na broń. Tego samego roku nadano pierwszą nazwę dla fabryki, po prostu – „Fabryka Broni”. od 31 grudnia 1927 r. możemy mówić już o jednym z głównych praco-twórczych ośrodkach dla lokalnej społeczności jakim stała się owa fabryka. Dnia 5 września 1935 r. rozpoczęto produkcję broni nowego typu – słynny pistolet typu „VIS” (Pistolet wz. 35). Warto podkreślić, że pod koniec 1938 r. z linii montażowej zeszło 11800 sztuk tej broni. Ogólnie przyjmuje się, że w okresie dwudziestolecia międzywojennego – radomska Fabryka Broni wyprodukowała dla Ministerstwa Spraw Wojskowych: 30800 VIS-ów, 466800 karabinów typu „Mauser”, a ponadto uległo „modyfikacjom” (naprawom) m.in. 16800 sztuk przestarzałego kbk wz. 98. Oprócz tego w omawianym przedsiębiorstwie produkowano także w tym okresie rewolwery Nagant wz. 1895 r.
KBK wz. 29 / Źródło: Wikimedia
Rewolwer Nagant wz. 1895 / źródło: Wikimedia
Pistolet VIS wz. 35 / źródło: Wikimedia
II wojna światowa
Jeszcze przed wybuchem wojny w 1939 r. radomska Fabryka Broni zatrudniała 4635 pracowników. Dla porównania – w 1930 roku było ich 2967. Okres okupacji niemieckiej miał negatywne skutki w produkcji radomskiej Fabryki Broni – została ona przejęta przez III Rzeszę, a jej wytwory wykorzystywano dla nazistowskiej machiny wojennej. Warto podkreślić, że osoby pracujące (często z przymusu) w tamtym czasie dostarczały broń dla polskiego ruchu oporu. W taki oto sposób 16 października 1942 r. skazano na śmierć przed gmachem zakładu piętnastu pracowników radomskiej Fabryki Broni. Powodem egzekucji (przez powieszenie) była współpraca tych pracowników z polskim podziemiem. Dokonano tego na oczach reszty załogi. Na koniec omawiania tego wątku warto podkreślić znaczący fakt, że Niemcy w lipcu 1944 r. dokonali grabieży opisywanego przedsiębiorstwa ze wszystkich maszyn potrzebnych do produkcji broni.
Po 1945 r.
W początkowym okresie „wyzwolenia” (okupacji sowieckiej), radomska Fabryka Broni przyjęła nazwę – „Zakłady Metalowe im. gen. Waltera”. Pomimo zaaplikowaniu się stalinizmu w Polsce (1945-1953/56), a potem powstania PRL (1952-1989), przedsiębiorstwo tu opisywane kontrolowało nadal swoją linię montażową broni strzeleckiej, a ponadto rozpoczęło produkcje maszyn do szycia typu „Łucznik” na licencji „Singer”, oraz maszyn do pisania na licencji „Facit”. Oprócz tego produkowano pistolet maszynowy – „Pepesza” (w zakładzie wyprodukowano 111000 sztuk PPSz wz. 43 – różniący się obróbką i wykończeniem od sowieckich odpowiedników; produkowano również PPSz wz. 41. Wszystkie „Pepesze” produkowane w Fabryce Broni w Radomiu oznaczano symbolem „11”; produkcja tej broni miała miejsce głównie w latach ’50), jednak standardowym wyrobem zbrojeniowym z tego okresu był słynny „Kalasznikov”. Te ostatnie karabiny modernizowano, tuningowano oraz ulepszano w ramach prac radomskich konstruktorów (7,62 mm AK-47, kbk AKM, kbk AKMs). Oprócz tego w latach 1967-1977 wyprodukowano 70000 sztuk pistoletu maszynowego PM-63 „Rak” (kal. 9 mm x 18 makarowa), a w latach ’70 powstał ośmiostrzałowy pistolet P-83. (9 mm x 18 makarowa). Połowa lat ’80 była okresem produkcji opracowanego w Radomiu pistoletu maszynowego PM-84 „Glauberyt” (9 mm x 18 makarowa). Na sam koniec, w roku 1988 r., skonstruowano karabin typu „Tantal” (kal. 5.45 mm), a w 1989 r. powstała krótsza wersja „Tantala” – „Onyks” (przystosowany również na kal. 5.56 mm). Obydwa były prototypami – nie weszły do masowej produkcji.
„Pepesza” wz. 41 / Źródła: Wikimedia
Pepesza wz. 43 / Źródła: Wikimedia
AK-47 / Źródło: Wikimedia
PM-63 „Rak” / Źródło: Wikimedia
MP-84 „Glauberyt” / Źródło: Wikimedia
Kar-88 „Tantal” i SubKar-89 „Onyks” / Źródło: Wikimedia
Kontekst radomskiej Fabryki Broni w „Wydarzeniach Czerwcowych” 1976 r.
Warto podkreślić, że robotnicy pracujący w Zakładach Metalowych „Łucznik” im. gen. „Waltera” wzięli udział w „Wydarzeniach Czerwcowych”. Przypadły one na dzień 25 czerwca 1976 r. Objęły one swoim zasięgiem oprócz Radomia również Ursus i Płock. Powodem „wyjścia na ulicę” było wprowadzenie wysokich podwyżek cen żywności oraz niesprawiedliwe rekompensaty dla szarego obywatela. Większość robotników przerwało pracę w radomskich zakładach wytwórczych – m.in. omawianej w tym miejscu – radomskiej Fabryki Broni. Rozpoczął się protest pod Komitetem Wojewódzkiego PZPR w Radomiu. Doszło do starć z milicją, wyrzucono m.in. portret Lenina z gmachu oraz podpalono budynek komitetu. Podwyżki cofnięto, a w konsekwencji Radom i jego obywateli spotkały komunistyczne represje, np. przez długie dekady lat centralne inwestycje omijały odtąd „warcholskie miasto”, a fundusze na produkcję zmniejszono do minimum. Ponadto wielu uczestników protestów, w imię walki o „godne warunki życia” – wyrzucono z pracy. Wielu z nich powróciło do zakładów dopiero po powstaniu „Solidarności”.
Po 1989 r.
W 1990 r. zmieniono nazwę placówki na „Zakłady Metalowe Łucznik”. W wyniku zmian ustrojowych stopniowo doszło do załamania produkcji – głównie chodzi o spadek sprzedaży maszyn do szycia i maszyn do pisania. Z roku na rok minimalne zamówienia w konsekwencji spowodowały redukcje pracowników i zadłużenie przedsiębiorstwa. Już w 1998 r. „widmo likwidacji” zaistniało nad „metalowymi zakładami”. 13 listopada 2000 r. Sąd Gospodarczy w Radomiu ogłosił upadłość ZM „Łucznik” S.A. Przedsiębiorstwo zostało przejęte przez nową spółkę o nazwie – „Fabryka Broni – Łucznik – Radom”. W ramach jej działalności produkowano: karabin „Beryl” (m.in. wz. 96 na amunicje 5,56 NATO), pistolet maszynowy „Glauberyt” (m.in. nowsza wersja wz. 98 na kal. 9 mm x 19 parabelum) oraz niemiecki pistolet „Walther” (m.in Walther P99).
Walther P99 / Źródło: Wikimedia
MP wz. 98 „Glauberyt” / Źródło: Wikipedia
Kar wz. 96 „Beryl” / Źródło: Wikimedia
Dawny Budynek Fabryki Broni – Elewacja Północna / Źródło: Wikimedia
Budowa Nowej Siedziby FB Radom – Ul. Grobickiego – 25 sierpnia 2013 r. / Źródło: Wikimedia
Więcej informacji na:
Radomska Fabryka Broni – opracowanie historyczne
Słowo końcowe
Fabryka Broni w Radomiu funkcjonuje nadal. Jej najnowszym dziełem jest karabin typu MSBS kal. 5,56 NATO. Jest to modułowa „broń przyszłości” – można z niej złożyć np. wersję bez kolby – wszystko zależne jest od woli i upodobań żołnierza. Broń ta ukazana jest m.in. w poniższym filmie wspomnianym na początku artykuły.
