Gdy w 1700 zmarł król Karol II wygasła hiszpańska linia Habsburgów. O opustoszały tron w Madrycie zaczęli rywalizować Burbonowie z Paryża i Habsburgowie z Wiednia. Spór ten doprowadził do wybuchu wojny w 1701 r. W historiografii jest znana jako wojna o sukcesję hiszpańską. Pomimo, iż wojna toczyła się o tron w Madrycie, to starcia na płw. Iberyjskim miały charakter drugorzędny. Najważniejszą bitwą, jaka miała miejsce na froncie hiszpańskim było starcie pod Almansą w 1707r., kiedy to hr. Galway starł się z marsz. Berwickiem.
Geneza
Ludwik XIV (mal. Hyacinthe Rigaud, 1701) / Źródło: Wikimedia Commons
Pod koniec 1700r. zmarł król Hiszpanii Karol II. W 1701r. parlament hiszpański (Kortezy) proklamował królem ks. Filipa z dynastii Burbonów. Załamało to kruchą równowagę sił w Europie. Przeciw Francji i Hiszpanii opowiedziała się koalicja państw (m.in. Anglia, Cesarstwo Habsburgów czy Zjednoczone Prowincje Niderlandów). Dorzucając do tego liczne animozje i ambicje władców, wszystkie czynniki spowodowały wybuch wojny, w historiografii występującą pod nazwą wojny o sukcesję hiszpańską. Walki miały miejsce przede wszystkim we Flandrii i płn. Włoszech. Początkowo walk w Hiszpanii ogóle nie było? sprzymierzeni dążyli jedynie do zajęcia strategicznego portu w Kadyksie. Nie udało im się to ani w 1702r., ani w 1703r., ani też w 1704r. Jednak w tym samym roku udało im się zająć inną znaczącą twierdzę – Gibraltar. Owe posunięcie zintensyfikowało walki na płw. Iberyjskim. W 1705r. armia hiszpańsko-francuska podjęła nieudaną próbę odbicia twierdzy. W międzyczasie drugi pretendent do tronu w Madrycie arcyks. Karol z dynastii Habsburgów zajął stolicę Barcelonę. Jego akcja wywołała społeczne rozruchy, w wyniku których ludność Katalonii i Walencji poparła arcyks. Karola. W 1706r. król Filip VI postanowił odbić Barcelonę ? posłał marsz. Tesse z 17.000 ludźmi. Sprzymierzeni, którzy kontrolowali szlaki morskie wzmocnili garnizon barceloński. W tej sytuacji Karol VI odrzucił siły marsz. Tesse. W tym samym czasie idąca od strony Portugalii sprzymierzona armia pod hr. Galway wyparła Filipa VI z Madrytu. Sam król musiał uchodzić na południe kraju i wydawało się, iż monarchia hiszpańska nie pozostanie dłużej burbońska. Arcyks. Karol nie zdecydował się jednak wejść do stolicy Hiszpanii i wycofał się do Katalonii. Nie oznaczało to końca kłopotów Filipa VI.
Kampania 1707
Podstawowym celem kampanii dla sprzymierzonych w 1707r. miało być osłabienie armii marsz. Berwicka i rozszerzenie wpływów arcyks. Karola. Ekspansja miała tyczyć się ziem centralnej Hiszpanii ? Kastylii i Aragonii. W tym celu hr. Galway udał się ze swoją armią do Murcji, gdzie znajdowały się magazyny armii francuskiej, które miał spalić. Po spaleniu jednego bądź dwóch dotarli na początku kwietnia do twierdzy Villena i rozpoczęli jej oblężenie1. Marsz. Berwick ruszył ze swoimi wojskami by odblokować oblężonych. Stanął pod miejscowością Almansa, gdzie czekał na posiłki ze strony ks. Orleanu. Hr. Galway chcąc zapobiec wzmocnieniu przeciwnika postanowił zaatakować pierwszy. Obie armie spotkały się pod Almansą 25 kwietnia 1707r.
Liczebność i skład obu armii
Ustalenie dokładnej liczby wojsk biorącej udział w bitwie pod Almansą jest niezwykle trudne. Wielkość sił hr. Galway oceniana jest w historiografii na 15-16.000 żołnierzy, natomiast liczba wojska marsz. Berwicka waha się od 21 do 25 tysięcy żołnierzy. W armii Berwicka służyli Hiszpanie i Francuzi. Natomiast siły hr. Galway składały się przede wszystkim z Anglików i Portugalczyków. W mniejszej części znajdowali się również żołnierze z Niderlandów, Niemiec i Francji. Z tego wynika, iż armia Galwaya była słabsza liczebnie od sił Berwicka.
Wodzowie
James Berwick – dowódca sił hiszpańsko-francuskich pod Almansą / Źródło: Wikimedia Commons
W celu lepszego zrozumienia bitwy należy przedstawić dowódców obu armii. Armią francusko- hiszpańską dowodził marsz. James Berwick. Był bękartem króla Anglii Jakuba II. Sztuki wojennej uczył się od Austriaków i Francuzów ? walczył pod ks. Lotaryńskim przeciw Turkom, czy pod marsz. Luxemburgiem przeciw Wilhelmowi III. Po rewolucji z 1689r. razem z ojcem przebywał na dworze Ludwika XIV. Samodzielne dowództwo dostał podczas wojny o sukcesję hiszpańską. Największe sukcesy odniósł na froncie hiszpańskim, za które został zapamiętany.
Jego oponentem był Henri de Massue hr. Galway. Urodził się we Francji w rodzinie hugenockiej. W 1688 r. uciekł z Francji do Anglii, z powodu odwołania edyktu nantejskiego. Wstąpił wówczas na służbę króla Wilhelma III ? walczył m.in. pod Boyne w 1690r. Podczas wojny o sukcesję hiszpańską został wysłany z kontyngentem angielskim na półwysep Iberyjski, gdzie przyszło mu się zmagać z Berwickiem.
Bitwa
Starcie pod Almansą miało miejsce 25 kwietnia 1707r. Marsz. Berwick ustawił swoje wojska na równinie w dwie linie. W centrum stanęła piechota, na skrzydłach kawaleria ? na prawym Hiszpanie, na lewym Francuzi. Około południa zjawiły się siły sprzymierzonych. Galway swoje wojska również ustawił w dwie linie – Portugalczyków na prawym skrzydle, a siły angielskie na lewym. Henri de Massue widząc słabość swojej jazdy przemieszał ją z batalionami piechoty, by ją efektowniej wykorzystać.
Samo starcie rozpoczęło się około godz. 15. Hr. Galway zaatakował lewym skrzydłem pozycje Hiszpanów. Uderzenie jednostek angielskich odrzuciło jazdę Hiszpanów, co pozwoliło na uderzenie w centrum jednostek Berwicka. Widząc powodzenie natarcia Galway wzmocnił uderzenie batalionami stacjonującymi w centrum. Doprowadziło to do przełamania pierwszej linii sił francusko- hiszpańskich i wejścia drugiej linii do boju.
Tymczasem Portugalczycy na prawym skrzydle Galwaya nie kwapili się by wspomóc walczące jednostki. Berwick widząc sprzyjającą sytuację, postanowił odmienić losy bitwy. Rzucił na nich jazdę francuską – cytując za J.F. W. Fortescue: ?Wtedy pierwsza linia portugalskiej jazdy zawróciła i uciekła, druga linia również zawróciła i uciekła.2? Po rozniesieniu Portugalczyków Berwick skierował się przeciw Brytyjczykom. Ich jazda była poważnie wykrwawiona i nie mogła sprostać uderzeniu sił francuskich. Dzielnie walcząca piechota brytyjska nie mogła sprostać liczniejszemu wrogowi i w końcu uległa. Wtedy to siły Galwaya zostały okrążone i rozbite, a ostateczny tryumf przypadł marsz. Berwickowi.
Obraz bitwy pod Almansą pędzla Buonaventury Ligli (1709) / Źródło: Wikimedia Commons
Straty
Z pamiętników Jean Marie de la Colonie możemy dowiedzieć się, iż: ?(?) obie strony walczyły uparcie, lecz wróg poniósł całkowitą klęskę i stracił blisko 8.000 żołnierzy na polu bitwy, nie licząc ogromnej liczby wziętych w niewolę3?.
Natomiast J. Gerard pisał: ? Francuskie straty w tej bitwie liczyły tylko 2000; wrogów 5000 zostało zabitych, 10.000 wziętych do niewoli, a wśród nich było sześciu generałów4?.
Jeszcze inne dane podaje angielski historyk J. Fortescue: ? W tej bitwie, która trwała dwie godziny, Galway stracił około 4.000 zabitych i rannych oraz 3.000 wziętych do niewoli. Sami Brytyjczycy stracili 88 oficerów, a 286 zostało wziętych do niewoli, z których 92 było rannych5?.
Pomimo rozbieżności w ustaleniu liczby straconych żołnierzy w bitwie pod Almansą, można stwierdzić kilka rzeczy: po pierwsze – Berwick poniósł niewielkie straty, a jego armia zachowała zdolności bojowe, po drugie – armia Galwaya straciła od 50 do nawet 90 % stanu swojej armii, przez co nie nadawała się w ogóle do kolejnych działań bojowych.
Walka jazdy podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej (mal. Jan van Huchtenburg) / Źródło: Wikimedia Commons
Konsekwencje
Klęska Galwaya pod Almansą miała katastrofalne skutki. Przybyły dzień później tj. 26 kwietnia ks. Orleanu, wykorzystując sukces Berwicka, podjął energiczne działania. Najpierw obległ Walencję, która skapitulowała już 8 maja 1707 r., potem zaatakował Saragossę, którą zdobył 26 maja 1707r. Na początku czerwca jedynie Katalonia znajdowała się pod panowaniem arcyks. Karola. Sytuacja sprzymierzonych w Hiszpanii stała się trudna. Na domiar złego w listopadzie tego samego roku udało się Francuzom odbić strategiczną twierdzę Ciudad Rodrigo, która zabezpieczała trakt z Portugalii do Hiszpanii.
Znaczenie
Rezultat bitwy pod Almansą i jej następstwa w postaci odbicia przez Francuzów Murcji, Aragonii i Walencji doprowadziły do umocnienia pozycji Filipa VI. Panowanie Burbonów na tronie w Madrycie zostało przypieczętowane pokojem w Utrechcie z 1714r. Gdy w 1706r. Filip VI chwilowo utracił Madryt upadek monarchii Burbonów w Hiszpanii wydawał się bliski. Jednak bitwa z 25 kwietnia 170 7r. zmieniła całkowicie ową sytuację. Nie Francuzi, lecz sprzymierzeni na koniec 1707r. musieli się martwić sytuacją wojskową w Hiszpanii. Dzięki tej bitwie do dziś możemy podziwiać dynastię Burbonów na europejskim tronie.
Ciekawostki
Wartym uwagi jest podkreślenie pewnej sytuacji, zaistniałej w bitwie pod Almansą. Otóż Berwick ? z pochodzenia Anglik, dowodził siłami francuskimi. Jego oponent ? Henri de Massue hr. Galway ? z pochodzenia Francuz, dowodził siłami brytyjskimi. Ale historia pełna jest takich paradoksów.
Przypisy
1. J. Fortescue, A history of British Army, Vol. I, Londyn 1899, s. 485. 2. Tamże, s. 486. 3. J. M. de la Colonie, The chronicles of an old campaigner M. de la Colonie 1692 -1717, tł. Horsley W., Londyn 1904, s. 324. 4. J. Gerard, The peace of Utrecht: a historical review of the great treaty of 1713-14, and of the principal events of the War of the Spanish Succession, Londyn 1885, s. 150. 5. J. Fortescue, dz. cyt., s. 487.
Bibliografia: