Carl Gustaf jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych i znanych produktów szwedzkiego przemysłu zbrojeniowego. Pomimo niemal pół wieku od wprowadzenia do służby dzięki stałym modyfikacjom broń ta nadal stanowi ważne wyposażenie wielu armii świata. Jest to broń niejednokrotnie klasyfikowana jako działo bezodrzutowe albo granatnik przeciwpancerny. Oto krótka historia tej zadziwiającej broni.
Wszystko zaczęło się w 1948 roku, kiedy to do uzbrojenia Sił Zbrojnych Królestwa Szwecji przyjęto broń o oznaczeniu 8,4 cm Granatgevär m/48 (Grg m/48). Została ona stworzona przez dwóch ludzi: inżyniera Hugona Abramsona i kapitana Haralda Jentzena z KAFT (Arméförvaltningens Tygavdelning, pol. Biuro Konstrukcyjne Królewskiej Armii Szwedzkiej). Miała ona strzelać pociskami kumulacyjnymi z napędem rakietowym, a podczas jej projektowania obydwaj wykorzystali takie konstrukcyjne jak: niemieckie Panzerschreck, RPzB 54 czy amerykańską bazookę. Broń miała gwintowaną lufę, by pociski były stabilniejsze w locie a dzięki dodatkowemu napędowi rakietowemu miał dużą prędkość początkową (ponad 290 m/s). Umożliwiało to skuteczne rażenie celów nieruchomych do 700 metrów. W 1964 roku do produkcji pojawiła się ulepszona wersja granatnika Carl Gustaf M2 (CGM2), która szybko zdobyła sobie popularność wielu armii świata. Produkowana była początkowo przez Carl Gustav Stads Gevärsfaktori, a w 1991 roku zakłady przejął SAAB-Bofors Dynamics AB. Jednocześnie trwała produkcja wersji CGM3, która jest kontynuowana do dzisiaj.
Granatnik albo jak niektórzy wolą działo bezodrzutowe Carl Gustaf jest obecnie używany przez co najmniej 50 armii na całym świecie. Broń ta, charakteryzująca się wysoką uniwersalnością i dużą siłą ognia zapewniała w wielu konfliktach wsparcie tam gdzie brakowało odpowiedniej siły ognia. Poczynając od wojny na Falklandach, gdzie Gustaf został użyty nawet jako broń przeciwskrętowa (David Combes, Royal Marines Commando ostrzelał argentyńską korwetę AR Guerrico) do interwencji w Afganistanie. Tam dzięki amunicji wybuchającej wysoko nad celem było możliwe skuteczne rażenie ukrytych nieprzyjaciół.
Carl Gustaf znalazł się na wyposażeniu Wojska Polskiego w latach 90 XX wieku, kiedy to kupiono około trzydziestu CGM2 dla Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSW. Po ich rozwiązaniu część zestawów przejęły: GROM i 25 Brygady Kawalerii Powietrznej. Później, gdy stworzono DWS małe partie M3 były dostarczane do podległych mu oddziałów w tym JW Komandosów.
Carl Gustaf jest bronią bezodrzutową. Oznacza to, że pocisk nie jest wyrzucany na skutek uderzania spalających się gazów wylotowych o zamek lecz swobodnie wydobywają się do tyłu. Gazy skanalizowane w przewodzie lufy mają wystarczającą siłę, by nadać pociskowi odpowiednią prędkość. Gustaf wykorzystuje tzw. efekt Venturiego. Różnica pomiędzy średnicami łuski i wylotu dyszy powoduje, że siła ciągu działająca na pocisk jest większa niż siła spalin wydobywających się z dyszy. Pozwala to na strzelanie nie z lawet, ale z ramienia. Podmuch gazów wydobywających się z lufy może sięgać od 5 do 60 m za nią. Dlatego nikt nie powinien stać w 90 stopniowym stożku za lufą. Broń składa się z kilku części: otwartej na obu końcach stalowa lufa z gwintowanym przewodem o 24 bruzdach prawoskrętnych. Z tyłu jest zamknięta zamkiem z dyszą, która jest odchylana o 180 w lewo od osi wzdłużnej lufy w celu załadowania pocisku. Pocisk rygluje nabój w lufie, a po otwarciu pomaga w usuwaniu naboju. Wyrzutnia ma chwyt pistoletowy ze spustem wraz ze skrzydełkowym bezpiecznikiem mechanicznym po lewej stronie. Do tego z przodu zamontowano dodatkowy chwyt pistoletowy, a od CGM2 dodano charakterystyczny dwójnóg na sprężynie by chronić ramię strzelca. System odpalający jest spustowo-odpalajacy typu mechanicznego. Za chwytem pistoletowym jest umieszczona dźwignia napinająca, która uruchamia moduł inicjujący strzał. Do celowania z lewej strony lufy został zamontowany celownik przeziernikowy, a za nim na lufie dodano osłonę termiczną dla celowniczego. Tylko w M2 użyto celownika optycznego x2 RS-322 z firmy Junger Instrument. Jeśli obsługa jest dobrze zgrana to szybkostrzelność wynosi od 6 do 10 strzałów na minutę. Broń jest prosta, a dwuosobowa obsługa w osobach: celowniczego i ładowniczego (odpowiadającego za wybór odpowiedniej amunicji) pozwala na szybkie reagowanie na zmieniającą się na polu bitwy sytuację.
Carl Gustaf M2 – kal. 84 mm, 1130 mm, 14,2 kg; Źródło: Wikipedia
Carl Gustaf M3 ? Źródło: SAAB
Carl Gustaf M3 ? kal. 84 mm, 1065 mm, 8,5 kg; cienkie stalowe ściany lufy, która jest pokryta tworzywo sztuczne z włóknem szklanym; później wprowadzono pokrywę z polimerów, reszta elementów z tworzyw i aluminium; szyna montażowa MIL-STD-1913 pozwala na montowanie np. noktowizorów
Carl Gustaf M4 – Źródło: SAAB
Carl Gustaf M4 ? kal. 84 mm, 1000 mm, 6,7-7 kg; najnowsza wersja Gustafa, która ma kilka ważnych zmian: tytanowa wkładka lufy, pokrycie zewnętrzne włókno węglowe, przekonstruowano wiele podzespołów, poprawiono ergonomię broni, dodano dwustopniowy system zabezpieczeń, a bezpiecznik nastawny przeniesiono na prawą stronę. Dzięki temu działo można przenosić z pociskiem w środku co pozwala z marszu wejść do akcji. Szyny montażowe pozwalają na regulację: przedniego chwytu, wspornika i opory ramieniowej, a ten pierwszy może zostać zamieniony na urządzenie do naprowadzania pocisków kierowanych.
Obecnie Carl Gustaf wykorzystuje wiele rodzajów amunicji, które umożliwiają rażenie dowolnego typu celów poczynając od piechoty ukrytej w budynkach aż do pojazdy pancerne. Dzięki temu jest to broń wysoce uniwersalna na współczesnym polu walki. Amunicja przeciwpancerna: ? HEAT 551 (High Explosive Anti-Tank) albo FFV551 ? posiada pocisk kumulacyjny, prędkość początkowo wynosi od 255 do 330 m/s, płaski profil lotu i przemijalność powyżej 400 milimetrów stali RHA pozwala narażenie większości pojazdów pancernych do 700 metrów, a 400 jeśli chodzi o cele ruchome. Wersja HEAT 551C RS oprócz niszczenia pojazdów jest przystosowana do niszczenia pozycji umocnionych ? HEAT 651 (FFV651) ? pocisk z przyspieszaczem rakietowym, zasięg dochodzi do 1000 metrów, posiada prekursor umożliwiający zwalczanie celów z pancerzem reaktywnym Amunicja wielozadaniowa: ? ASM 509 (Anti-Structure Munition) ? może niszczyć nawet całe budynki, ma dwa zapalniki: uderzeniowy i z opóźnieniem (inicjuje eksplozję wewnątrz celu) ? HEDP 502 i 502 RS (High Explosive Dual Purpose) (FFV502) ? pocisk łączący działanie przeciwpancerne i burzące, maksymalny skuteczny zasięg rażenia 500 metrów; szerokie spektrum zwalczania celów od lekko opancerzonych pojazdów aż do niszczenia ukrytych celów, do 1000 metrów może zwalczać piechotę na otwartym dystansie ? MT 756 (Multi Target) ? pocisk do walki w terenie miejskim, głowica tandemowa: pierwszy ładunek przebija przeszkodę, drugi detonuje za nią Amunicja przeciwpiechotna: ? HE 441 (High Explosive) (FFV441); B, D, D RS ? zwalczanie siły żywej na otwartym terenie w ukryciu, albo nieopancerzonych pojazdów na dystansach od 20 do 70 m, aż do 1100 m. Pocisk detonuje w rejonie celu lub dzięki zapalnikowi mechanicznemu i wystrzeleniu pod kątem zasypuje wroga 800 prefabrykowanymi odłamkami. ? ADM 401 (Area Defence Munition) ? głowica zawiera 1100 podpocisków strzałkowych, groźnych do 100 m w strefie 10-12 m. ? HEAT 655 CS (Confined Space) ? wprowadzona niedawno do użycia amunicja mogąca być odpalana z pomieszczeń o wymiarach 3x3x2,5 m Amunicja wsparcia: ? Illum 545C (FFV545) ? oświetlający duży teren o średnicy od 400 do 500 metrów, opada na spadochronie emitując światło o natężeniu 650 000 kandeli, istnieje możliwość wyboru donośności od 300 do 2100 m ? Smoke 469B, C (FFV469) ? stawianie zasłony dymnej lub oznaczanie celów dla artylerii lub lotnictwa, zasięg maksymalny dochodzi do 1300 metrów Wyposażenie i amunicja szkoleniowa: ? System laserowy LCS ? wchodzi w skład systemu szkoleniowego pozwalającego na bardzo realistyczne prowadzenie szkoleń: Carl-Gustaf Anti-Tank Simulator ? Sub-Calibre 553B ? wkładka ćwiczebna odpowiadająca rozmiarowi amunicji stosowanej w granatniku, używa naboju 7,62 mm NATO ze smugaczem, wraz z ładunkiem symulującym gazy wylotowe w postaci fali uderzeniowej i dymu; jej większą wersją jest Sub-Calibre 20 mm jedyną różnicą jest to, że ona używa amunicji 20 mm ? TPT 141 (Training Practice Tracer) (FFV141) ? łuska o zniejszonym ładunkiem miotającym wraz z pociskiem oświetlającym, profil lotu jak HEAT 551, pozwala doświadczyć strzelającemu prawdziwego odrzutu tej broni ? TPT 552 (Training Practice) (FFV552) ? kopia HEAT 551, o takich samych właściwościach balistycznych jak prawdziwa amunicja, głowica zastąpiona cementem
Na obecnym etapie rozwoju granatnika Carl Gustaf planuje się zastosowanie specjalnej amunicji zmieniającej go w lekką wyrzutnię kierowanych pocisków przeciwpancernych. Została ona oznaczona jako Ultra-Light Missile (ULM). Planuje się, że jej zasięg ma dochodzić do mniej więcej 2 kilometrów. Ma być odpalany z najnowszej wersji CGM4, która od 2016 ma wejść do produkcji. Jest to ważne z Polskiego punktu widzenia, gdzie w Wojsku Polskim nadal używa się granatników przeciwpancernych RPG-7, które już nie spełniają wymogów pola walki i planuje się pozyskanie ich następców. Dzięki temu siła spieszonych żołnierzy z oddziałów zmechanizowanych czy zmotoryzowanych powinna zostać zwiększona.
Bibliografia: http://www.defence24.pl/news_carl-gustaf-wielozadaniowy-granatnik-od-saab http://www.saabgroup.com/en/Land/Weapon-Systems/support-weapons/Carl_Gustaf_M3_weapon_system/ http://www.saabgroup.com/cgm4 Igor Witkowski, Broń przeciwpancerna, Warszawa 1996, wyd. Lampart, s. 60-63. Ireneusz Chloupek, System wielozadaniowy, [w:] Special Ops, nr. 6, 2014, s. 38-44.
