Na początku lat 80. XIX wieku na ziemiach Sudanu rozpętała się muzułmańska rewolta. Kierował nią człowiek zwanym Mahdim ? mesjaszem. Przełom w walkach przyniosło rozgromienie wyprawy pułkownika Williama Hicksa koło El Obeid. Dzięki temu sukcesowi, bunt mógł rozlać się na pozostałe prowincje Sudanu. Starcie to również ukazuje charakterystyczne elementy mahdyjskiej sztuki wojennej ? mobilność, szybkość czy zaskoczenie wroga.
Jak pisze D. Gazda jednym z największych problemów w XIX- wiecznym Sudanie było niewolnictwo.[1] Egipcjanie czy Brytyjczycy wywozili stamtąd olbrzymie ilości czarnoskórych, którzy mieli stanowić tanią siłę roboczą na plantacjach. Oprócz wywożenia ludzi, z Sudanu ściągano olbrzymie ilości kości słoniowej czy strusich piór. Miejscowa ludność wierzyła, że pewnego dnia zjawi się prorok, mesjasz, który wyzwoli ich z ucisku. Legendy przechrzciły go tytułem Mahdi. Na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku jeden z muzułmańskich duchownych ? Muhammad Ahmad zaczął zdobywać coraz większą popularność. Głosił on potrzebę odnowy wiary, jak również potrzebę rozszerzenia islamu na teren całego Sudanu. Jego nauk słuchało coraz więcej osób, a na wyspę Abba (siedzibę Muhammada Ahmada) zaczęło napływać coraz więcej wiernych. Zaniepokoiło to ówczesnych zarządców Sudanu. W sierpniu 1881r. nakazali spacyfikować regularnemu wojsku Mahdiego.[2] Decyzja ta odmieniła losy Sudanu.
Muhammad Ahmad zwany Mahdim/ źródło: Wikimedia Commons
Wyspę Abba zaatakowały dwie kompanie piechoty, posiadające dodatkowo jedno działo.[3] Nie wiedząc o tym, że wierni Mahdiego zdążyli się ukryć, wojska egipskie zaatakowały miasto z dwóch stron i zaczęły się nawzajem ostrzeliwać. Po całonocnej, bezsensownej strzelaninie oddziały te zostały z łatwością zostały pokonane przez nietknięte siły Mahdiego. Sukces ten rozsławił go w całym Sudanie. Coraz więcej osób zaczęło się garnąć w jego szeregi ? w maju 1882r. dysponował ponad 15.000 wojowników.[4] Początkowe sukcesy Mahdiego zaostrzyły jego apetyt. Postanowił zająć El Obeid ? stolicę bogatego Kordofanu. Próby szturmu miasta przyniosły duże straty, toteż postanowił zaczekać i zająć pomniejsze punkty w Kordofanie. Taktyka ta pozwoliła na odizolowanie El Obeid od reszty Sudanu. W obliczu braku pomocy ze strony Chartumu El Obeid postanowiło skapitulować. Jak pisał J. Bowen wieść o upadku Obeid dotarła do Egiptu z początkiem lutego. Insurekcja była już wystarczająco poważna by zwrócić uwagę kedywa. Lord Dufferin, jednakże, doradzał odpuszczenie Mahdiemu dopóki pozostanie w Kordofanie. Lecz rząd egipski zdecydował się wysłać ekspedycję, a dowództwo nad nią powierzył pułkownikowi Hicksowi, byłemu oficerowi brytyjskiemu. [5]
Wygląd jednego z powstańców Mahdiego/ źródło: Wikimedia Commons
Ekspedycja składała się z 6000 piechoty, 1000 wojsk nieregularnych, 500 kawalerzystów oraz niewielkiej ilości dział.[6] D. Gazda podał że było to 10 armat, 4 działa Kruppa oraz 6 karabinów maszynowych.[7] Celem tej wyprawy miało być zajęcie El Obeid ? zniszczenie centrum administracyjnego rebelii Mahdiego. Po opuszczeniu Chartumu, wojska Hicksa poruszały się wzdłuż Nilu aż do miejscowości Ad Duwaym.[8] Wtedy kolumna uderzeniowa skręciła na zachód, w kierunku Kordofanu. Był to teren wzgórzysty, pełen wysokiej trawy i niewielkich drzew. Idealnie nadawał się do walk partyzanckich, podjazdowych. To czynił właśnie Mahdi. Szarpanie oddziałów Hicksa w połączeniu z chorobami i trudami marszu spowolniło ich marsz. Tymczasem oddziały Mahdiego skoncentrowały się w El Obeid, gdzie sam ?prorok? podnosił ich morale religijnymi mowami.
Wyprawa Hicksa/ źródło: Wikimedia Commons
O armii Hicksa nie można powiedzieć wiele dobrego ? była ona szybko zorganizowana, nie przeszła też specjalnego szkolenia. Wielu z uczestników sprzyjało Mahdiemu, a nie egipskim oficerom. Dnia 3 listopada 1883r. wojska Hicksa zostały okrążone niedaleko El Obeid. [9]
Nie wiadomo, ile liczyły się Hicksa pod El Obeid. Kampanię rozpoczynał dysponując siłami rzędu 7500 ludzi. Jednakże ciężkie warunki terenowe, podjazdy dokonywane przez siły derwiszów znacząco osłabiły liczebność wojsk Hicksa. Moim zdaniem, należy je oceniać na około 5000 ludzi.
Wojska Mahdiego, atakujące zgrupowanie Hicksa można liczyć na około 40 do 50.000 osób, w tym 4.000 jeźdźców oraz 5-7.000 uzbrojonych w broń palną. [10] Część oddziałów była dobrze wyszkolona, zwłaszcza ci posiadający broń palną. Większość oddziałów Mahdiego dysponowała słabym uzbrojeniem (miecze, dzidy) czy umundurowaniem.
Armia Williama Hicksa/ źródło: Wikimedia Commons
Wiliam Hicks urodził się w 1830r. W 1849r. wstąpił do Armii Bombaju. Po walkach w Indiach, toczył boje we wschodniej Afryce. W 1880r. mianowany do stopnia pułkownika. Aktywnie wspierał działania brytyjskie i egipskie w Sudanie. Po wybuchu powstania Mahdiego walczył z ansarami w Sennarze. W 1883r. został postawiony na czele wyprawy, mającej zdławić rebelię Mahdiego. Zginął w trakcie kampanii. Miał 53 lata.
William Hicks/ źródło: Wikimedia Commons
W walkach pod El Obeid jego oponentem był sam Mahdi ? Muhammad Ahmad. Urodził się około roku 1840. Pochodził z okolic Dongoli. Kształcił się w szkole koranicznej w Chartumie. Został wędrownym kaznodzieją, szczególnie interesował się mistycyzmem islamskim. Uważał, że tylko islam może pomóc w pokonaniu najeźdźców z Egiptu i Wielkiej Brytanii. Około 1870r. osiadł na wyspie Abba, wraz z uczniami. W 1881r. w wyniku akcji rządu w Chartumie rozpoczął religijne powstanie na terenie całego Sudanu.
Ojciec Joseph Ohrwalder pisał: Bitwa rozpoczęła się 3 listopada, i zgodnie z rozkazami Mahdiego, jego wierni stopniowo całkowicie otoczyli żołnierzy. (?) W ataku, który miał miejsce tego samego dnia derwisze, którzy musieli ustąpić, utracili Fauziego ? jednego z mówców Mahdiego, syna Eliasza Paszy oraz syna Hajji Kaleda; lecz straty generała Hicksa były o wiele bardziej znaczące; [11] Oddziały Hicksa wg Ohrwaldera nie miały już wystarczających zapasów wody pitnej i musiały się cofnąć.[12] ?To są złe czasy; jesteśmy w lesie i każdy źle się czuje. Generał nakazał zespołowi grać, mając nadzieję że muzyka nieco nas ożywi; (?) pociski padają coraz gęściej?.? Tu słowa się urywają; prawdopodobnie kula przeszyła jego znużone serce.[13] Pierścień okrążenia derwiszów coraz bardziej zaciskał wokół pozbawionych nadziei żołnierzy. Największe zniszczenia dokonywali ludzie Abu Anga (?). [14] Niedługo potem zginął także William Hicks: Generał Hicks zginął jako jeden z ostatnich; po wyczerpaniu się pistoletu, stanął z szablą w prawej ręce, i czekał na ruch wroga; (?). [15] Zwycięstwo przypadło mahdystom. Część pojmanych przeszła na stronę Mahdiego. Zabici mahdyści zostali spaleni, natomiast ciała Egipcjan pozostawiono na pożarcie sępom i hienom.[16]
Śmierć Hicksa/ źródło: Wikimedia Commons
Podobny obraz starcia przekazuje nam D. Gazda w swej pracy: (?) 20 000 mahdystów, prawdopodobnie ze słabiej wyszkolonych oddziałów derwiszów, otoczyło kolumnę Hicksa. Wydaje się, że Egipcjanie utworzyli czworobok, który był ostrzeliwany i szarpany dzień i noc przez mahdystów, przy czym nie przeprowadzali oni generalnego szturmu. (?) O świcie Hicks prawdopodobnie próbował wyrwać się z okrążenia, (?) Wtedy nastąpił frontalny atak ansarów, tym razem prawdopodobnie najlepszych oddziałów Mahdiego, zakończony całkowitym unicestwieniem armii Hicksa. (?) Z pogromu uratowało się tylko około 300 Egipcjan. [17]
Zarówno bitwa pod El Obeid, jak i cała kampania Hicksa pokazuje elementy sztuki wojennej derwiszów. Po pierwsze starali się wciągnąć przeciwnika na swój teren, odcinając go od zapasów (w szczególności wody). Dążyli również do spowolnienia wroga, szarpiąc go zarówno za dnia jak i nocy.
Starcie pod El Obeid jest klasycznym przykładem taktyki mahdyjskiej ? okrążenie wrogiej kolumny, nękanie jej podjazdami i atakami, następnie elitarne oddziały przechodziły do decydującego uderzenia, które zazwyczaj przełamywało ich formację i prowadziło do masowej rzezi. Atak najczęściej przeprowadzali o świcie, lub w nocy, kiedy wrogie wojska nie były w stanie w pełni się obronić przed gwałtownym atakiem. Charakterystycznym elementem taktyki wojsk ansarów było odcięcie wroga od wody pitnej i przeczekanie aż wrogie siły będą mocno osłabione.
Kampania Hicksa wraz z bitwą pod El Obeid stanowiło swoisty punkt zwrotny w dziejach rebelii Mahdiego. Klęska Egipcjan pod El Obeid umożliwiło buntowi rozszerzenie swego zasięgu na cały Sudan. Ponadto armia Mahdiego zyskała spore ilości nowoczesnych karabinów oraz dział. Ani działania generała Gordona ani wyprawa Wolseley?a nie powstrzymało działań Mahdiego. Oprócz tego, należy podkreślić znaczenie bitwy pod El Obeid jako klasycznego przykładu mahdyjskiej sztuki wojennej. Ukazała ona mobilność sił ansarów, które potrafiły kooperować ze sobą w zgodzie z regułami sztuki wojny.
>>> Czytaj także:Państwo Mahdiego w latach 1881 ? 1899<<< >>>Czytaj także: Bitwa pod Omdurmanem 2 września 1898<<<
>>> Czytaj także:Państwo Mahdiego w latach 1881 ? 1899<<<
>>>Czytaj także: Bitwa pod Omdurmanem 2 września 1898<<<
Michał Łukaszewski
Bibliografia:
[1] D. Gazda, Powstanie Mahdiego 1881-1899, Warszawa 2004, s. 41.
[2] W. Churchill, The River War. An historical account of the reconquest of the Soudan, Londyn 1902, s. 28.
[3] Tamże.
[4] D. Featherstone, Khartoum 1885. General Gordon?s last stand, Oxford 1993, s. 8.
[5] J. Bowen, The conflict of east and west in Egypt, Londyn 1887, s. 143.
[6] Tamże.
[7] D. Gazda, dz. cyt., s. 78.
[8] Tamże, s. 79.
[9] D. Featherstone, dz. cyt., s. 10.
[10] Tamże, s. 9.
[11] J. Ohrwalder, Ten years? captivity in the Mahdi?s Camp 1882-1892, Londyn 1892, s. 86.
[12] Tamże.
[13] Ojciec Ohrwalder przytoczył fragment pamiętnika majora Herltha.
[14] J. Ohrwalder, dz. cyt., s. 86-87.
[15] Tamże, s. 87.
[16] Tamże, s. 88.
[17] D. Gazda, dz. cyt., s. 80-81.