Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski ? Szef Sztabu Generalnego podczas bitwy warszawskiej

Dzień 22 lipca 1920, czyli dzień objęcia przez generała broni Tadeusza Rozwadowskiego stanowiska szefa Sztabu Generalnego należy traktować jako jeden z przełomowych momentów w wojnie polsko-bolszewickiej. To właśnie działania i decyzje generała Rozwadowskiego okazałymi jednymi z czynników decydujących o zwycięstwie wojsk polskich w bitwie warszawskiej, które uratowało niepodległość Polski i zapobiegło ekspansji bolszewickiej w Europie.

Tadeusz RozwadowskiTadeusz Jordan Rozwadowski urodził się 19 maja 1866 w Babinie (obecny obwód iwanofrankowski na Ukrainie). Pochodził z rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych i wojskowych, co wpłynęło na decyzję o związaniu reszty swojego życia z wojskiem. Wykształcenie wojskowe otrzymał w Wojskowej Akademii Technicznej w Wiedniu oraz Szkole Wojennej w Wiedniu. Jako oficer armii austro-węgierskiej pełnił liczne funkcje dowódcze i sztabowe. Doświadczenie dyplomatyczne zdobywał jako attaché wojskowy w Bukareszcie. Po wybuchu I wojny światowej już w stopniu generała dowodził 12 Brygadą Artylerii Polowej, 12 Dywizją Piechoty i 43 Dywizją Piechoty. Z powodu konfliktu z dowództwem dotyczącego traktowania ludności cywilnej Galicji rozstał się z armią austrowęgierską. Brał udział w kształtowaniu się sił zbrojnych niepodległej Polski najpierw jako doradca Rady Regencyjnej i od października 1918 jako pierwszy szef Sztabu Generalnego. Po przejęciu władzy przez Józefa Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa odszedł z zajmowanego stanowiska obejmując dowództwo nad Armią ?Wschód?. Tym samym gen. Rozwadowski odegrał ważną rolę w wojnie polsko-ukraińskiej i obronie Lwowa. Następnie objął stanowisko szefa Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu. Był autorem koncepcji Legionu Amerykańskiego, czyli amerykańskich jednostek walczących u boku wojsk polskich. Ostatecznie, mimo oporów Piłsudskiego, udało się utworzyć polsko-amerykańską eskadrę lotniczą[1].

Polski plakat rekrutacyjny z 1920

Polski plakat rekrutacyjny z 1920

22 lipca 1920 został powołany na stanowisko szefa Sztabu Generalnego. Były to najbardziej dramatyczne momenty w wojnie polsko-bolszewickiej i zarazem najbardziej dramatyczne momenty w całej historii Polski. Siły bolszewickie zajmowały kolejne miasta zbliżając się nieuchronnie w kierunku Warszawy. Rozwadowski brał udział w opracowaniu koncepcji bitwy warszawskiej,  przedstawił Piłsudskiemu wariantowe lokalizacje (Wieprz lub okolice Garwolina) koncentracji wojsk do kontrofensywy. To właśnie generał Rozwadowski jest autorem rozkazu numer 10 000 będącego ostatecznym planem bitwy wnoszącym istotnie zmiany do pierwotnego poprzez wzmocnienie 5 Armii dowodzonej przez gen. Władysława Sikorskiego. Jednostki te otrzymały nie tylko zadania obronne, ale również ofensywne. 5 Armia powstrzymała siły bolszewickie i rozpoczęła kontrofensywę. To skłoniło Józefa Piłsudskiego (za namową Rozwadowskiego) do przyspieszenia o jeden dzień (z 17 na 16 sierpnia) uderzenia z nad Wieprza. Jak wiemy siły bolszewickie poniosły totalną porażkę.

Ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego odszedł w kwietniu 1921, a więc po zawarciu traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką. Kolejną funkcją było  stanowisko Generalnego Inspektora Jazdy.  Opracował (we współpracy m.in. z gen. Sikorskim) reformę kawalerii. Sprzeciwiał się upolitycznieniu armii. Podczas przewrotu majowego w 1926 stanął na czele wojsk broniących konstytucyjnego porządku państwa. Przewaga buntowników, niekorzystne położenie sił rządowych i ofiary cywilne skłoniły premiera Wincentego Witosa i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego do złożenia rezygnacji. Nowe sanacyjne władze uwięziły Rozwadowskiego (ten sam los podzielił gen. Włodzimierz Zagórski). Rozwadowskiego wypuszczono po roku, ale ciężkie warunki więzienne spowodowały, że podupadł na zdrowiu. Pojawiły się przypuszczenia mówiące o otruciu. W swoim testamencie wojskowym postulował utworzenie sił szybkiego reagowania. Zmarł 18 październiku 1928. Pochowany został na Cmentarzy Obrońców Lwowa. Pogrzeb odbył się bez udziału przedstawicieli ówczesnych władz politycznych i wojskowych. W mowie pogrzebowej były kapelan Legionów Polskich ks. Józef Panaś powiedział o generale: Był to prawdziwie chrześcijański, wielki Wódz, który umiał zwyciężać bez podniesienia się w pychę i bez pastwienia się nad pokonanym przeciwnikiem, a gdy poniósł klęskę, poniósł ją nie tylko bez upodlenia się, ale nawet bez chęci zemsty i nienawiści do chwilowego zwycięzcy. Później ciało generała ukryto w obawie przed sowiecką profanacją i stąd dzisiaj nie wiemy, gdzie spoczywają szczątki.

Tadeusz Rozwadowski w Paryżu (15 czerwca 1919)

Tadeusz Rozwadowski w Paryżu (15 czerwca 1919)

Bitwa warszawska jest jednym z największych tryumfów polskiego oręża, umożliwiła istnienie państwa polskiego przez następne 20 lat, co więcej została uznana za 18. przełomową bitwę w dziejach świata. Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski bez wątpienia odegrał wiodącą rolę w krytycznych dniach sierpnia 1920. Jest przykładem wybitnego wojskowego i wielkiego patrioty oddanego idei wolności i niepodległości Polski. Niestety jak dotąd nie ma zbyt wielu przykładów upamiętnienia tej postaci poza pojedynczymi nazwami ulic. O roli generała przypomniał w 2012 kanał TVP Historia w filmie fabularno-dokumentalnym Zapomniany generał Tadeusz Jordan Rozwadowski. Pozostaje mieć nadzieję, że doczekamy się kolejnych tego typu produkcji i miejsc upamiętniających generała Rozwadowskiego.

 


[1] http://www.ngopole.pl/2012/08/15/en-rozwadowski-i-kpt-cooper-amerykanscy-sojusznicy-w-wojnie-polsko-bolszewickiej/

Źródło fot.: Wikimedia Commons