Atrybutem polskiego szlachcica, przez długi okres czasu, pozostawała broń biała określana terminem ?Szabla?. Ciekawostką jest, iż np. w okresie późnego średniowiecza zakazywano używanie tej broni przez stan szlachecki w Rzeczypospolitej! Egzotyczna broń o orientalnych korzeniach, jako atrybut sarmackości, pojawiła się na dobrą sprawę dopiero w czasach nowożytnych. Na pewno był to proces etapowy.
?Encyklopedia Wojskowa, Dowódcy i ich armie, historia wojen i bitew, technika wojskowa?, wydawnictwa Bellona przy współpracy z PWN, egzemplarz z 2007, opisuje nam Szable w taki oto sposób, cytując:
Szabla [węg.], broń sieczna o wygiętej, jednosiecznej głowni, przeznaczona do cięcia, używana od starożytności do XX w.; najwcześniej sz. pojawiła się na Wschodzie; głownie sz. były najczęściej wykonywane ze stali damasceńskiej; różne typy: pers., turecki, arab., kaukaski; w Polsce sz. rozpowszechniła się w XVI w., stając się podstawowym uzbrojeniem szlachty; w XVII w. powstały pol. typy sz. bojowych, także sz. ozdobne(?)”
Budowa Szabli
Szkic Budowy Szabli, Źródło: Wikimedia Commons
Części szabli w konstrukcji: A Rękojeść – uchwyt szabli wykonany różną techniką, np. drewno, naciągnięta skóra itd.; B Głownia – część od jelca do pióra szabli; C Zastawa – górna część głowni, sięga od rękojeści do ok. 1/3 długości głowni; D Moc (miąższyna) – środkowa część głowni; E Sztych – ostro zakończona dolna część głowni Elementy szabli: 1. głowica 2. trzon 3. wąsy 4. jelec 5. ostrze 6. grzbiet (tylec) 7. płaz 8. strudzina (struzina, zbrocze bruzda) 9. młotek 10. pióro
Szabla we wczesnym średniowieczu (VI-IX w.)
Pierwsze wzmianki o szabli pochodzą z VI w. n.e. Szabla swoje konotacje ma w tym przypadku z Awarami, ludem wędrownym, który przybył do Europy z Dalekiego Wschodu. Dokładnie zajęli oni Panonię i utworzyli na tym terenie własne państwo określane mianem Kaganatu Awarskiego. W starożytności Panonia – łac. Pannonia – była prowincją rzymską, a jej położenie mieściło się między rzekami Sawa i Dunaj; obecnie są to zachodnie tereny Węgier, wschodniej Austrii, północnej Chorwacji, Słowenii i północno-zachodniej Serbii. Awarowie atakowali Europę Zachodnią oraz Bizancjum, stąd wiemy dzisiaj o użytkowaniu przez nich szabli m.in. z wykopalisk z tego okresu. Po klęskach zadanych przez Karola Wielkiego, Awarowie stracili na znaczeniu. Na przełomie VIII i IX w. przestali istnieć w źródłach. Ciekawostką pozostaje fakt, iż potomkami Awarów mogą być dzisiaj Węgrzy oraz członkowie narodów zaliczanych do tzw. południowych Słowian. Po upadku Kaganatu, wielu Awarów uległo hungaryzacji (madziaryzacji) – wpływom węgierskim, łączyli się także z ludami słowiańskiego pochodzenia na Bałkanach. W ten sposób wtapiali się oni w inną kulturę tracąc swoją własną. Archeolodzy z tego okresu szable wydobyli z grobów awarskich na terenie współczesnych Węgier oraz we wschodnich rejonach Alp.
Tytułowa broń biała dzierżona była przez inne ludy wczesnośredniowieczne. Dowodzą na to wykopaliska z terenów np. współczesnej wschodniej polski. Przykładem tu szabla z IX w., odnaleziona w powiecie kaniowskim w 1894 r. przez Józefa Choynowskiego. Pochodziła ona z grobu wodza Waregów. To ostatnie pozostaje określeniem skandynawskich wikingów, pochodzących głównie z terenów dzisiejszej Szwecji i Danii, którzy w VIII i IX w. działali w rejonach współczesnej Europy Środkowo-Wschodniej.
Ponownie szabla odnotowana została w dziejach w IX w., kiedy pojawili się Węgrzy w Europie. Plemiona węgierskie osiedliły się na Nizinie Naddunajskiej. W broń tą uzbrojeni byli jeźdźcy węgierscy. W wyniku kontaktu z uzbrojeniem zachodnim szabla zniknęła pośród Węgrów w średniowieczu na jakiś czas – została zamieniona na miecze.
Ponowne pojawienie się szabli w Europie (XIV-XVI w.)
W Europie szabla kolejny raz pojawiła się wraz z turecką ekspansją. Oprócz Turcji pojawiła się początkowo na Węgrzech, a potem jej wpływy dotarły do Polski. Konsekwencją wojen węgiersko-tureckich w XIV w. było przepływanie się orientalnej broni, w tym i szabli. Miało to ułatwić walkę Węgrów z najeźdźcą. Od tego momentu w dziejach mówić można o ewolucji szabli bez orientalnych wpływów w Europie. Ewolucja rozpoczęła się na Węgrzech, a jej kontynuacja przeniosła się na tereny Rzeczypospolitej.
Tak zwana ?Wczesna Szabla Węgierska? charakteryzowała się głownią o niewielkiej krzywiźnie, piórem z młotkiem, rękojeścią otwartą o krótkim prostym jelcu wraz z trzonem wygiętym w kierunku ostrej krawędzi. Pochodziły one z XV i początku XVI w. Zachowało się ich niewiele. Wiek XVI to czas ewolucji tzw. Szabli Węgierskiej. Nie różniła się zbytnio od swej poprzedniczki. Przykładem tu pióro z charakterystycznym młotkiem oraz długi prosty jelec z wydłużonymi prostymi wąsami, co odróżnia dwie te gatunki szabli.
Szabla trafia do Rzeczypospolitej (XVI-XVIII w.)
Tak jak było wspomniane na początku artykułu, w Polsce szabla pozostawała bronią zakazaną dla szlachty, zwłaszcza jako atrybut szlachectwa. Na jej miejscu pozostawał miecz. Zmieniło się to w Rzeczypospolitej na dobrą sprawę dopiero za panowania Stefana Batorego (1576-1586). Zapoczątkowało to rozwojem Szabli Węgiersko-Polskiej, w konsekwencji doprowadziło to m.in. do powstania polskiej Szabli Husarskiej. Warto podkreślić, iż oręż ten zdominował kulturę szlachecką i istniał, aż do czasów rozbiorów i jeszcze dalej.
W tym wątku dojść można do kolejnych przyczynowo-skutkowych rozważań na temat szabli w Rzeczypospolitej. Otóż pojawienie się tej broni spowodowane było zmianą sposobu walki. Kiedy nastał renesans i barok to na Zachodzie dominowała piechota na polu walki, a w Rzeczypospolitej nadal pozostało przywiązanie do etosu rycerstwa i jazdy. Kierunek ten rozwijał się dalej i kontynuowano go na Litwie i w Polsce. Zmienił się przeciwnik: na bardziej mobilnego w postaci chociażby Tatarów. Uległ przedawnieniu teren potyczek, gdzie w konsekwencji armie musiały przemierzać większe odległości chociażby na Kresach w walce z Moskalami. Z tego powodu musiała się pojawić inna broń lżejsza od miecza i tutaj pojawiła się szabla.
Tak zwane ?Szable Węgiersko-Polskie? to najstarsze szable odnotowane w Polsce. Pojawiły się głównie za czasów Stefana Batorego. Ich budowa opierała się na szabli węgierskiej oraz na szablach orientalnych. Grzbiet tego typu szabli posiadał jedną lub kilka strudzin. Posiadały płaskie, grube i szerokie o niewielkiej krzywiźnie głownie. Ponadto często posiadały ornamenty z napisami. Szabla z portretem Stefana Batorego potocznie określa się terminem ?Batorówki?. Szable węgiersko-polskie to typowo broń bojowa, najczęściej. Uzbrojone w nią były oddziały węgierskie w służbie polskiej, jak i rdzenne oddziały z terenów Rzeczypospolitej.
W II poł. XVII w. pojawiła się typowa Szabla Husarska. Wyewoluowała z wcześniej wspomnianej Szabli Węgiersko-Polskiej. Stanowiła uzbrojenie chorągwi husarskich, oddziałów lekkiej jazdy Rzeczypospolitej, a w niej: pancernych, kozaków oraz petyhorców. Szabla husarska to rdzennie polski produkt kultury. Uznawana jest za szczytowe osiągnięcie w rozwoju broni siecznej w tym okresie. Różniła się od swojego protoplasty, szabli polsko-węgierskiej. Warto w tym wątku przejść do szerszej budowy szabli husarskiej.
Szabla Husarska
Szabla Husarska miała rękojeść na ogół zamkniętą kabłąkiem niepowiązanym konstrukcyjnie z głowicą. Głownia posiadała umiarkowaną krzywiznę. Strzałka krzywizny mieściła się pomiędzy 60, a 80 mm. Głownie miały wklęsłe płazy. Zdarzało się też tak, że były żłobkowane. Jeśli chodzi o strudziny wahały się w liczbie od 2 do 8, na obydwu płazach. Istniały takie rodzaje szabel husarskich, gdzie istniały dwa szerokie zbrocza albo jeden płaz płaski, a na drugim wąskie strudziny. Pióra tego gatunku szabli najczęściej obosieczne. Nie istniało tutaj wyodrębnienia młotka. Sztych pozwalał zadawać ciosy kłujące. Zamknięta metalowa rękojeść, ze stalowym lub mosiężnym jelcem kabłąkowatym, wyposażonym w wąsy z zamocowanym do wewnętrznego wąsa paluchem, to kolejna cecha charakterystyczna omawianej w tym akapicie broni. Warto przejść szerzej do kwestii rękojeści. Kobłąk czołowy odchodził od odcinka poziomego jelca pod kątem rozwartym. Wahał się on od około 100 do 105 stopnia nachylenia. Łuk opisywanego kąta łączył w ten sposób z głowicą, ale nie na stałe w konstrukcji. Taki sposób montażu kabłąka sprężynował np. przy uderzeniu bronią w przeciwnika. Grzbietowe ramię jelca było spłaszczone. Uchwyt powstawał z drewnianego materiału, karbowany albo gładki, pokryty najczęściej czarną skórą i owinięty drutem. Głowica posiadała płaski kształt migdałowy o wymiarach 35 na 50 mm, nakryta kapturkiem stalowym z mosiężnym lub srebrnym warkoczem. Trzon mocowany do trzpienia za pomocą nitowania. Pochwa szabli husarskiej konstruowano z drewna, kryta czarną skórą, gdzie występowały 3 albo 4 okucia ze stali lub mosiądzu. Trzewik pochwy zakończony był płasko lub wypukło.
Szabla husarska to typowa broń bojowa, więc nie istniała w niej zbytnia ornamentyka. Inaczej szable husarską określano mianem szabli czarnej. Elementy tej broni wykonywano ze stali oksydowanej. Istniały też takie gatunki szabli husarskiej, które posiadały ornamentykę ze złota lub srebra. Wtedy taką broń określano mianem szabli złotej albo srebrnej. Używano je w walce jak i również w formie ozdoby stroju zamożnych dowódców lub żołnierzy.
Karabela jako część sarmackiej kultury
W następnych wiekach na teren Rzeczypospolitej przybył inny rodzaj szabli określany Karabelą: głowica otwartej rękojeści z wizerunkiem głowy drapieżnego ptaka, orła lub sokoła. Wywodzi się ona z terenów Morza Śródziemnego z XVI i XVII w. W Polsce miała zastosowanie bojowe, jak i zdobne. Karabela stanowiła typowe uzupełnienie narodowego stroju szlacheckiego. Pierwsze karabele trafiały do Polski m.in. jako zdobycz po spahisach i janczarach. Zaistniały w latach ?70 XVII w. na terenie Rzeczypospolitej, a jej rozpowszechnienie przypada na wiek XVIII. Stosowano ją również w późniejszym okresie.
Ciekawym pozostaje geneza nazewnictwa tej broni. Jedni badacze wiążą ją z irackim miastem Kerbela (Zygmunt Gloger), drudzy z miejscowością Karabel w pobliżu Izmiru w Turcji (Z. Żygulski). Trzecia teza mówi, iż nazwa ta pochodzi od połączenia włoskich słów ?cara? po polsku ?drogocenna? i ?bella? po polsku ?piękna?. Czwarta kwestia to powiązanie nazwy tej szabli od nazwiska niejakiego Karbela, który wprowadzić miał tą szablę na polski dwór królewski. (Erazm Ciołek). Ostatnia rzecz to powiązanie ze słowami? arab i nadbudowa słowotwórcza: ?arab? -> ?arabski? -> k-arabela?. Pomimo tych wszystkich tez, teorii i hipotez, faktem pozostaje, iż szabla ta ma pochodzenie zagraniczne i stała się ważnym czynnikiem kultury sarmackiej, dosłownie znakiem przynależności do stanu szlacheckiego i nierozerwalnym symbolem stroju tej grupy społecznej w nowożytnej Rzeczypospolitej. Warto podkreślić, iż Karabele produkowane były np. przez Ignacego Höfelmajera podczas Powstania Styczniowego dla partyzantów.
Karabele dzieli się na trzy grupy: 1. Karabele Bojowe. Zastosowanie tylko do walki. Wytypować tu można dwa typy: do walki dla jazdy jak i do walk pieszych. 2. Karabele Bojowo-Paradne. Jednocześnie można było nimi walczyć i nosić je przy stroju szlacheckim. 3. Karabele Paradne. Zastosowanie tylko do stroju, nie do walki.
Słowne sentencje na szabli
Z Karabelą (ale i nie tylko bo i z innymi rodzajami szabli) wiąże się jeszcze jedna bardzo ważna kwestia, którą warto tutaj przedstawić czytelnikowi. Chodzi dokładnie o występowanie sentencji łacińskich, albo polskich na szablach. Wyróżnić można filozoficzne zdania, zawołanie rodowe, życzenia rodzinne, sentencje w związku z religijnością lub formę krótkiej modlitwy. Najbardziej popularnym pozostaje łacińska sentencja: „Dulce et decorum Est pro Patria Mori”, autorstwa Horacego, co tłumaczy się jako: „Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę”. Inną znaną sentencją pozostaje „Amor Patriae Nostra Lex” („Miłość Ojczyzny naszym Prawem”). Warto tutaj przedstawić i inne:
1
Mater Deo Protectris Poloniae sub Tuum presidium confugio, co tłumaczy się na polski jako: Matko Boga Opiekunko Polski Uciekam się pod Twoją Obronę,
(Powyższe zaliczyć trzeba jako typowe wstawiennictwo i formę modlitwy);
2
Z tymi słowy masz tę szablę, gdy nią rąbniesz, już po diable, Polak radzi Polakowi, Ojciec w darze śle Synowi;
(Zaliczyć to trzeba jako pewną formę rodzinnej tradycji – przekazywanie szabli jako prezentu wraz z sentencją od ojca);
3
Dextera Joannis Vicie apud Viennam – Prawica Jana zwyciężyła pod Wiedniem
(Oczywiście tutaj nawiązanie do zwycięskiej Bitwy pod Wiedniem z 1683 r., gdzie głównym dowodzącym sił koalicji anty-tureckiej był król Rzeczypospolitej, Jan III Sobieski).
Egzotyk w Rzeczypospolitej – tzw. szabla Ormianka
Inną grupą szabli, z czasów sarmackich, pozostają potocznie określane terminem ?Ormianki?. Wytwarzano je w rejonie Lwowa przez rzemieślników, którzy byli Ormianami, stąd określenie tej broni. Określano je również ?Czeczugami?, ?Ordynkami? oraz ?Smyczkami?. Każda z tych nazw to również podgatunek szabli określanej w historii zbiorczą nazwą Ormianek.
Omawiana szabla w tym wątku była popularna w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w., na równi z wcześniej wspomnianą karabelą. Ormianki oprawiano w bogate srebro wraz z jaszczurzą skórą. Podobnie jak karabela, Ormianka mogła być elementem stroju szlacheckiego. Charakterystyczną cechą tej szabli pozostawała głownia z niewielką krzywizną ostrza. Do gatunku szabli zalicza się kilka jej rodzajów.
Pierwszym z nich to Czeczuga, inaczej Szabla Kirgiska (to ostatnie określenie pochodzi od ludu Kirgizów; dzisiejszy Kirgistan to dawna Republika wchodząca w skład ZSRR, która odzyskała niepodległość po rozpadzie tego państwa). Broń ta posiadała niewielki jelec w kształcie krzyża. Oprócz tego istniała tutaj otwarta zdobiona rękojeść. Występował tutaj charakterystyczny kapturek (zakończenie rękojeści) wygięty pod kątem 45/60 stopni. Kapturek pełnił tutaj formę naparstka.
Drugi to tzw. Smyczek. Od Czeczugi różnił się jedynie wąskim sztychem, który podobny był do koncerza (broń biała wywodząca się od miecza, inna nazwa używana w Polsce to Granat).
Trzeci typ Ormianki to Szabla Tatarska. Inne określenie tej broni to tzw. Ordynka. Posiadała ona ciężką głownie i masywny jelec. Rękojeść była podobna jak w Czeczugach. Istniały tutaj mniejsze ilości zdobień. Pozostawała ona bronią jazdy na przełomie XVII i XVIII w.
Czwarty podgatunek Ormianki to tzw. Karabela Ormiańska. Konotacje tej szabli były typowo tureckie, choć produkowano ją w Polsce. Bogato zdobiona, ramiona jelca proste lub wygięte od rękojeści. Sporadycznie używane jako oręż, częściej służyły one jako element paradnego stroju szlacheckiego. Mówić tutaj trzeba o okresie do XVIII w. Z wyglądu przypominała Karabelę – rękojeść – i Czeczugę – słabo zakrzywione ostrze.
Na sam koniec omawiania Ormianek pozostaje jeszcze jedna bardzo ważna kwestia. Wszelkie nazwy przytoczone mają tylko i wyłącznie konotacje umowne, ponieważ Ormianie i Kirgizi nigdy nie posiadali ani nie wyrabiali szabel jako wytwór własnej kultury.
Europa budzi się w posługiwaniu szablą (XVIII w.)
W XVII w. w Europie Środkowo-Wschodniej szabla stała się dominantem w zakresie broni lekkiej kawalerii. Przykładem jednostki węgierskich huzarów, porzucające w XVII w. ciężkie zbroje prowadząc podobne działania jak polska husaria. Huzarzy węgierscy to późniejszy wzór podobnych formacji w całej Europie w kolejnych wiekach, zwłaszcza dla Habsburskiej Austrii.
Dla Europy XVIII w. to okres, kiedy nastał wzrost nacisku ekonomicznego na wojsko i czasy dominacji ustroju absolutyzmu. Nie można zapominać o pojawieniu się na szerszą skalę manufaktur. Te ostatnie wykorzystywano do produkcji podobnych broni na ilość, w tym i szabli. Wzór narzucany był przez władców, wojskowych czy dowódców. Stwierdzić można, iż w XVIII w. ogólny typ szabli charakteryzował się z zamkniętym kabłąkiem, kabłąkowym jelcem z wąsami, zgodnie z węgierskimi i polskimi odpowiednikami, ale bez palucha. Dojść można do wniosku, iż szabla na terenie współczesnych Niemiec rozprzestrzeniła się ze względu na konotację z Saksonią, w końcu mieliśmy dwóch władców w Rzeczypospolitej z Dynastii Sasów: Augusta II i III. W Rzeczypospolitej w tym czasie sytuacja odwróciła się o 180 stopni, co w konsekwencji spowodowało rozpad tego państwa podczas okresu rozbiorów.
Kościuszkówka – kolejna polska szabla w historii
W XVIII w. na terenie Rzeczypospolitej następuje dominacja szabli o nazwie potocznej ?Kościuszkówka?. Opisywana broń biała to rozwój wcześniejszej Szabli Husarskiej. Kościuszkówka charakteryzowała się tym, iż posiadała stalowe elementy rękojeści. Mówić tu trzeba o zanikaniu palucha i ewolucji w pierścień. W II poł. XVIII w. ten typ szabli używany był przez wiele formacji polskich np. przez Kawalerię Narodową czy milicję miejską. Produkcja szabel tego typu miała miejsce m.in. w Michałowie, Staszowie, Suchedniowie oraz w Warszawie na Mokotowie. Mówić tu trzeba o produkcji wobec jednego wzoru, często na masową skalę. Szable tego typu miały różne pochodzenie produkcyjne, dlatego też można spotkać egzemplarze o różnych krzywiznach, długościach oraz innych parametrach.
Broń ta kojarzona jest głównie z insurekcją kościuszkowską, jednak egzemplarze tej broni pojawiały się znacznie wcześniej. Nazewnictwo tej broni związane jest ze znaczącym faktem powszechnego używania jej podczas okresu wcześniej wspomnianego powstania. Warto podkreślić, iż szabla ta widoczna jest na obrazach, którą dzierży Tadeusz Kościuszko.
Szabla w XIX w.
Szabla rozwijała się dalej, nawet po upadku Rzeczypospolitej. Jako broń biała zdominowała ona Europę w XIX w. i wyparła np. przestarzały miecz. Jej schyłek oszacować można do okresu II wojny światowej, jako broni białej w użytku. W Austrii dla przykładu regulaminowych wzorów broni siecznej w XVIII i XIX w. szacuje się na około 60 podtypów. Podobne sytuacje istniały w innych państwach europejskich z tego okresu. Wpływ na tzw. ?Wojskowe Szable Europejskie? miała ?Szabla Węgiersko-Polska? oraz Szabla Husarska. Szabla jako taka została rozprzestrzeniona szerzej w Europie w I poł. XIX w., głównie przez wojny napoleońskie. Mówić tu trzeba już o francuskich powielanych wzorach. Przez cały wiek XIX w. zauważalne było zmniejszanie ciężaru szabli i staraniu się tworzenia jej całej z elementów metalowych.
XX w., a szabla
Szabla znalazła zastosowanie również w XX w. Dla przykładu podczas I wojny światowej używana była przez kawalerię Legionów Polskich po stronie Austro-Węgier. Oczywiście mówić tu trzeba o szabli austriackiej wz. 1861, 1869 oraz 1877. Po stronie polskich formacji, z 20 lecia korzystano z innych wzorów jak np. szabli francuskiej wz. 1822.
Za pierwszą polską szablę wojskową uznaje się szable tzw. ?wz. 1917?, która powstała jeszcze podczas I wojny światowej. Charakterystyczna tutaj pozostawała rękojeść. Według przepisów wojskowych mocowano ją do głowni różnych rodzajów, głównie – austriackich. Po odzyskaniu niepodległości montowano ją już do polskich komponentów.
Projekt omawianej szabli powstał w I Brygadzie Legionów Polskich, podczas stacjonowania na Wołyniu. Miało to miejsce dokładnie w II poł. 1916 r. Prototyp szabli wykonany został w Zakładach Zieleniewskiego w Krakowie. Omawiany egzemplarz został podarowany w prezencie od współpracowników Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego dla jego szefa, Władysława Sikorskiego. (Ten sam wojskowy polski, co zginął w katastrofie na Gibraltarze podczas II wojny światowej). Innym prezentem podobnego prototypu szabli wz. 1917 pozostawała szabla wręczona płk Edwardowi Rydzemu-Śmigłemu od oficerów 3. Batalionu Legionów Polskich. (Ten sam, co został ostatnim marszałkiem II RP). Wręczona została mu także w 1916 r.
W późniejszym czasie można m.in. wyróżnić dwa typy szabli wz 1917: – Oficerska szabla piechoty wzór 1917; – Oficerska szabla kawalerii wzór 1917.
Warto w tym akapicie wymienić i inne wojskowe szable polskie z XX w. W późniejszym okresie powstała szabla wzór 1921, dokładnie po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej. W czasie 20-lecia powstała Kawaleryjska szabla bojowa wz. 1934. W czasach PRL istniała szabla paradna wzór 1971 czy oficerska szabla paradna wzór 1976.
Słowo końcowe i podsumowanie
Jak wynika z przedstawionej powyższej przekrojowej historii szabli, początkowo miała ona korzenie egzotyczne i orientalne. Swoje konotacje wczesnośredniowieczne miała z ludami wędrownymi. Chodzi dokładnie o Awarów (VI-IX w.) i Węgrów (IX w.) Następnie została zapomniana i wyparta w późniejszych wiekach na terenie Europy. Jej miejsce zastąpił miecz. (X w.- XV w.). Pojawiła się ponownie w związku z ekspansją Imperium Osmańskiego (XV w.), gdzie przywędrowała przez Turków znów na tereny współczesnych Węgier. Stąd przedostała się do Rzeczypospolitej, gdzie rozwijała się, tworząc zlepek sarmackiej kultury. (XV-XVIII). Następnie szabla przedostała się na całą Europę w XVIII, na masową skalę, w postaci podstawowego oręża dla ówczesnego wojska w starciu bezpośrednim. Głównie mówić tu trzeba o kawalerii. Szerszym rozpowszechnieniem tej broni stały się wojny napoleońskie. (I poł. XIX w.) Szabla przedostała się również poza kontynent Europejski. Widoczna była np. we Wschodniej Kompanii Indyjskiej, a przez kolonie przedostała się m.in. do Ameryki i Afryki. Używana była również jako broń biała podczas wojny o Niepodległość Stanów Zjednoczonych, również dzierżona przez Polaków – Tadeusza Kościuszkę i Kazimierza Puławskiego. W XX w. szabla także była używana przez wojsko: podczas I wojny światowej m.in. przez Legiony Polskie pod dowództwem komendanta Józefa Piłsudskiego, zwłaszcza w kawalerii. Używana była również podczas jednej z największych bitew kawaleryjskich XX wieku, podczas wojny polsko-bolszewickiej. Chodzi dokładnie o bitwę pod Komarowem, z dnia 31 sierpnia 1920 r. Opisywana bitwa toczyła się pomiędzy bolszewicką 1 Armią Konną, a polską 1 Dywizją Jazdy. Stała się momentem zwrotnym tego konfliktu. Warto podkreślić, iż opisy tej bitwy wskazują, że jednocześnie oprócz szabli żołnierze jednej i drugiej strony wykorzystywali broń palną np. w jednej ręce trzymając szablę, a w drugiej rewolwer. Drugą formacją wartą uwagi z tego okresu to tzw. Huzarzy Śmierci. Polska formacja odwołująca się do wcześniej wspomnianych Huzarów Węgierskich, powstałych w XVII w. W czasie 20-lecia szabla przeżywała swój renesans jako ozdoba, część narodowego stroju, już nie przy szlacheckim kontuszu, ale przy oficerskim mundurze. Używana była również podczas II wojny światowej przez polską kawalerię podczas kampanii wrześniowej. Oczywiście obalić tu trzeba haniebny mit i niemiecką propagandę, jakoby Polska Kawaleria miała atakować niemieckie czołgi ?szabelkami?. Kawaleria w tym czasie traktowana była jako mobilna piechota, do transportowania np. działek 40 mm przeciwko czołgom. Podobne zastosowanie w tym czasie miała kawaleria również niemiecka, jak i sowiecka. Owszem podczas kampanii wrześniowej używano szabel, ale tylko w trakcie starć bezpośrednich z Wermachtem. Po II wojnie światowej, w czasie PRLu szabla uzyskała już status broni z minionej epoki. Stała się atrybutem wojskowych z Ludowego Wojska Polskiego, miała zastosowanie już tylko paradne. W obecnych czasach szabla jest nadal dodatkiem paradnym do stroju wyjściowego, zwłaszcza oficerów. Wydaje się jednak, że oprócz tego, odnieść można wrażenie, iż pośród polskiej świadomości narodowej narasta myślenie, aby ten oręż traktować jako spuściznę przodków oraz część polskiej kultury – w tym przypadku kultury szlacheckiej i sarmackiej.
Bibliografia: Encyklopedia Wojskowa, dowódcy i ich armie, historia wojen i bitew, technika wojskowa, red. prowadzący Andrzej Krupa, wyd. Bellona, Warszawa 2007. Królikiewicz Tadeusz, Historia broni siecznej; miecze, rapiery, szable i pałasze, wyd. Bellona, Warszawa 2008. Kwaśniewicz Włodzimierz, 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, wyd. MON, Warszawa 1981. Szabla, źródło: Wikipedia, [w:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Szabla
Powyższy tekst to przedruk z czasopisma organizacji: Związek Szlachty Kresów Wschodnich”, o tytule: „Nobilitas nr 1/16”. Pozwolenie na przedruk za zgodą redakcji owego towarzystwa.
