Rozpad Jugosławii przyniósł niepodległość Macedonii. Od początku jej samodzielnego istnienia republika ta weszła w konflikt z jej południowym sąsiadem. Główną przyczyną nieporozumienia nie były jednak ustalenie granic czy problemy etniczne, a nazwa państwa i flaga jaką przyjęło nowo powstałe państwo.
Erozja federacji
Po śmierci Josipa Broz-Tity w Jugosławii powoli procesy dezintegracyjne zaczęły brać górę. Upadek został przyspieszony też przez upadek komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej. Najważniejszą jednak przyczyną rozpadu państwa nad Adriatykiem było konflikty narodowościowe. Serbia, będąca hegemonem Jugosławii, nie zawsze respektowała konstytucyjny zapis o autonomii poszczególnych republik. Wynikało to m.in. z poszczególnych nacjonalizmów (serbski vs. albański) jak i konfliktów religijnych. W poszczególnych składowych krajach żądano autentycznej możliwości o decydowania o własnym losie. Dla najbogatszych republik federacji – Słowenii i Chorwacji – ustały przyczyny dla których miałyby pozostawać w Federacji Jugosłowiańskiej. Propozycje Chorwatów i Słoweńców przekształcenia federacji w luźną konfederację nie spotkały się z poparciem Serbów w październiku 1990 roku. Dlatego w obu krajach doszło do referendów, w których obywatele tych państw opowiedzieli się za niepodległością. Serbia, chcąc nie dopuścić do rozpadu Jugosławii, pod pretekstem zabezpieczenia granic państwowych rozpoczęła zbrojną interwencję na terenie Słowenii. Mimo okrojonych Środków Lublana zdołała podjąć skuteczną walkę z Serbami. Agresja odbiła się szerokim echem na świecie, ale żadne z ówczesnych mocarstw nie odważyło się poprzeć niepodległości dwóch republik. Tymczasem w Macedonii, podobnie jak w Chorwacji i Słowenii postanowiono odwołać się do instytucji referendum, które wyznaczono na 8 września 1991 r. Frekwencja wynosiła ponad 66%, jednak w głosowaniu nie wzięli udziału Albańczycy, którzy je zbojkotowali. 95 % mieszkańców opowiedziało się za niepodległością. Dwa miesiące później, 17 listopada 1991r. Kiro Gligorov ogłosił powstanie suwerennego państwa o nazwie Republika Macedonii. Wystąpienie Macedonii z federacji jugosłowiańskiej stało się faktem.
Konflikt z gwiazdą w tle
W lutym 1992 roku Belgrad podjął decyzję o wycofaniu wojsk z terytorium Macedonii. Nie oznaczało to bynajmniej przyjaznego gestu wobec nowego państwa. Macedonia pozostała bez armii. Władze Jugosławii odmawiały uznania południowego sąsiada. Powstanie państwa o nazwie Republika Macedonii wywołało oburzenie w Atenach. Skopje bowiem, nie tylko przyjęły historyczną nazwę prowincji leżącej na północy Grecji, ale także gwiazdę Verginy jako godła i emblematu flagi. Szesnastoramienna żółta gwiazda, według greckich archeologów jest przedstawiona na grobie Filipa II Macedońskiego. Południowy sąsiad Macedonii, nie chciał uznać faktu istnienia narodu i państwa macedońskiego, ponieważ uważał, że nazwę Macedonia może nosić tylko kraina położona w północnej Grecji. Rząd w Atenach żądał, aby Skopie wyrzekły się nazwy państwa w tym kształcie, a także zaprzestały używania jakiejkolwiek retoryki i słowa pisanego, które nawiązywałoby do kultury helleńskiej. Grecy użyli wszelkich możliwych środków, aby skłonić Skopje do zmian. Ateny i Saloniki stały się miejscem wielotysięcznych manifestacji. Wspólny oponent spowodował, że nastąpiła też intensyfikacja kontaktów na linii Belgrad-Ateny. Latem 1992 roku Slobodan Milosevic zaproponował Grecji rozbiór Macedonii, na co jednak Ateny nie przystały. Weto Grecji opóźniło uznanie Republiki Macedonii przez Unię Europejską i ONZ. W celu deeskalacji konfliktu, 8 kwietnia 1993 roku kraj ten został przyjęty do ONZ pod nazwą ? Former Yugoslavian Republic of Macedonia? – FYROM. Mimo zabiegów Aten, wszystkie kraje UE uznały istnienie Macedonii.
Flaga Macedonii w 1992 roku z gwiazdą Verginy. Źródło: Wikimedia Commons
Wzajemne oskarżenia
W obliczu nieskuteczności swej polityki, Grecja wprowadziła 16 lutego 1994 roku blokadę gospodarczą i zamknięcie dla dostaw macedońskich w Salonikach. W tym porcie dostarczana była do nowo powstałego państwa ropa naftowa. Sama Macedonia uczestniczyła w międzynarodowym embargu przeciwko Jugosławii. Obie blokady gospodarcze spowodowały, że położona na skrzyżowaniu głównych szlaków handlowych Republika została praktycznie odcięta i zależna od swoich sąsiadów, drogi tranzytowe stały się nieprzydatne. Kolejnym paliwem konfliktu było też propagowanie przez Skopie tezy o ucisku Macedończyków w Grecji. Macedońskie władze mówiły też o ewentualnym zjednoczeniu wszystkich ziem zamieszkałych przez ludność macedońską, należącą do Grecji i Bułgarii. W istocie Grecy zaprzeczali nawet istnieniu takiej grupy jak Macedończycy na północy kraju. Według Aten istnieje tam mała grupa słowiańskich Greków – Slawofonów. Jakkolwiek, w latach 80. nastąpiło znaczne polepszenie w traktowaniu Macedończyków przez Greków. Pozwolono na zakładanie stowarzyszeń kulturalnych i zaprzestano rugowania języka macedońskiego.
Normalizacja stosunków (?)
Do przełomu w bilateralnych stosunkach doszło 13 września 1995 roku w Nowym Jorku. Grecki minister spraw zagranicznych Karolos Papulias i macedoński premier Branko Crwenkowski podpisali tymczasowe porozumienie. Znamienne jest, że nie użyto wtedy nazw państw, ale określeń ?pierwsza strona??, ?druga strona??. Na mocy porozumienia Grecja uznawała istnienie i niezależność państwa macedońskiego. Sąsiedzi z północy byli natomiast gotowi do zrezygnowania z gwiazdy Verginy i działań wymierzonych przeciwko integralności greckiej prowincji o nazwie Macedonia. Obie strony uznały stałość obecnych granic i wyrzekły się roszczeń terytorialnych. W październiku 1995 roku macedoński parlament uchwalił ustawę o zmianie godła i flagi, a Grecy znieśli embargo. Rok później otwarto ambasady w Skopje i Atenach. Mimo to wciąż nie doszło do całkowitej normalizacji stosunków. Ateny wciąż nie uznają nazwy Republika Macedonii. W 1997 roku Grecy naruszyli dwukrotnie macedońską przestrzeń powietrzną. Grecja ma też zastrzeżenia co do możliwości przystąpienia Macedonii do Unii Europejskiej. Z drugiej strony Macedonia odwołuje się do historycznej Macedonii – zarówno największa autostrada w tym państwie jak i port lotniczy noszą imię Aleksandra Wielkiego. Na konflikt nakładają się też wzajemne sympatie w regionie. Macedończyków popiera Turcja, natomiast Grecję – Bułgaria. Pomimo tego iż nie dochodzi do wzajemnych starć, konflikt ten wpisuje się w szereg licznych nieporozumień jakie istnieją na terenie Bałkan między niemal wszystkimi krajami.
Kraje/podmioty [czerwony kolor] używające nazwy „Była Jugosłowiańska Republika Macedonii” we wszystkich oficjalnych dokumentach. [zielony kolor] używające nazwy „Republika Macedonii” w stosunkach dwustronnych. [niebieski] których stanowisko w sporze nie jest znane. [biały] które nie utrzymują stosunków dyplomatycznych z Republiką Macedonii Źródło: Wikimedia Commons
Bibliografia: 1. Stawowy- Kawka I., Historia Macedonii, Wrocław 2000. 2.Najnowsza historia świata tom 3 1979-1995, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2009.
