Nacjonalizacja Kanału Sueskiego przez Egipt w 1956 spowodowała zaniepokojenie mocarstw europejskich. Atak na Synaj w porozumieniu z Izraelem miał spowodować zmianę władzy w Egipcie. Dla Anglii i Francji był to element kolonialnej rozgrywki i walki o wpływy. Natomiast dla Izraela była to możliwość osłabienia wzrastającej potęgi Egiptu. Pomimo sukcesu militarnego nie udało się jednak wykorzystać tej sytuacji politycznie. Paryż i Londyn został zmuszony do wycofania się przez naciski USA i ZSRR. Izrael musiał również opuścić zajęty Synaj.
Przyczyny kryzysu sueskiego
Kryzys Sueski rok 1956/ Źródło: Wikimedia Commons
I Wojna arabsko ? izraelska zakończyła się zawieszeniem broni. Jednak wciąż toczyły się walki na granicach, a obie strony często stosowały działania terrorystyczne. Wydawało się, że kolejny konflikt to tylko kwestia czasu, gdyż sytuacji nie można było rozwiązać dyplomatycznie. Obie strony coraz silniej radykalizowały się. W Izraelu większe znaczenie zaczęli uzyskiwać zwolennicy twardej polityki. Chcieli oni osłabić państwa arabskie, aby zająć nowe terytoria, które umożliwiłyby im lepszą ochronę granic. Głosy dążące do porozumienia z Arabami np. premiera Izraela Mosze Szareta w latach 1954 -1955 zaczęły być coraz mocniej marginalizowane, a w siłę zaczęło wzrastać wojsko z takimi postaciami jak Mosze Dajan, Ariel Szaron (przyszły premier a w tamtym czasie dowódca jednostki 101 odpowiedzialnej za akcje odwetowe), a także sam Ben Gurion. Jednak nie można zapominać, że dyplomacja izraelska próbowała doprowadzić do porozumienia z arabskimi sąsiadami. Natrafiało to jednak na ich twardy sprzeciw.
Mosze Dajan głównodowodzący wojsk izraelskich/ Źródło: Wikimedia
Tymczasem w państwach arabskich wystąpiły głębokie problemy wewnętrzne. Przykładem może być Jordania, gdzie mniejszość palestyńskich uchodźców zaczynała coraz silniej oddziaływać na władze w Ammanie. Co więcej następował problem braku równowagi w regionie i wielka niestabilność po II Wojnie Światowej, kiedy to mocarstwa kolonialne zaczynały opuszczać te tereny. To wytworzyło próżnię, doprowadzając do dodatkowej niestabilności regionalnej. Bliski Wschód wchodził właśnie w nową epokę zimnej wojny, gdzie wielkie mocarstwa będą rywalizować na tym terenie i gdzie będzie dochodzić do wielu wojen i kryzysów z USA i ZSRR w tle.
Potęga Wielkiej Brytanii, która od początku XIX wieku dominowała w świecie i posiadała najwięcej kolonii zaczęła chylić się ku upadkowi. Dwie wojny światowe znacząco nadwyrężyły mocarstwo brytyjskie i podważyły jej podstawy do utrzymania kolonii. Niewątpliwie wielkim ciosem było powstanie Indii i Pakistanu i utrata tzw. ?perły w koronie? imperium brytyjskiego. Jednak Anglia w tamtym okresie nadal posiadała tereny zamorskie i nie chciała tak łatwo zrzec się swojej mocarstwowości. Podobna sytuacja była również po stronie francuskiej. Dwa lata przed kryzysem sueskim, Francja otrzymała silny cios w postaci klęski w Indochinach. Utrata kolonii, osłabiła to państwo nie tylko pod względem ekonomicznym, ale również politycznym i wizerunkowym.
Sytuacja w Egipcie
W 1949 roku powstała tajna organizacja Wolnych Oficerów w Egipcie. Wśród założycieli był przyszły prezydent Gamal Abdel Naser, a do organizacji należał również Anwar Sadat następca Nasera w fotelu prezydenta w latach 1970 ? 1981. Ich postulatami było przede wszystkim obalenie monarchii, a także zmniejszenie zależności od Wielkiej Brytanii. Zmiany miały dotyczyć również wewnętrznej sytuacji w Egipcie, czyli likwidacji feudalizmu, dążenia do zmniejszenia nierówności społecznych, wsparcia edukacji oraz modernizacji kraju. Kluczowa miała stać się także pozycja armii. W tym miejscu warto dodać, że wojna z Izraelem i brak sukcesów, a także słabość egipskiego wojska również były jedną z przyczyn utworzenia tej organizacji. W 1952 w lipcu nastąpił przewrót, a król Faruk został wygnany z kraju.
Gamal Abdel Naser prezydent Egiptu/ Źródło: Wikimedia Commons
Początkowo rozpoczęto szerokie reformy. Prowadzono politykę niezaangażowania, a także dążono do porozumienia i zwiększenia współpracy wśród państw arabskich. Pozycja Egiptu znacząco wzrosła w regionie, gdzie Naser stał się kluczową postacią. Zachód, ale również Izrael postrzegali te zmiany, jako szansę na poprawę relacji z Egiptem. Jednak Kair nie przyłączył się do zachodu i rozpoczął rozmowy z blokiem wschodnim, na początku z Czechami, od których uzyskał uzbrojenie. Brak porozumienia z Izraelem wynikał także z ciągłego konfliktu z Arabami i zakulisowymi działaniami służb izraelskich. Przykładem była operacja izraelska ?Zuzanna?, która miała na celu przeprowadzenie akcji terrorystycznej w Egipcie. Miano podkładać bomby w miejscach, gdzie mieli przebywać cudzoziemcy. Przyczyną miało być wycofywanie się wojsk brytyjskich z Suezu, a którzy stanowili bufor między Izraelem a Egiptem. Chciano wywołać konflikt między państwami zachodnimi a Egiptem, aby zmusić do pozostania tam wojsk brytyjskich. Akcja zakończyła się porażką, a zamachowców izraelskich schwytano.
Powszechnie panowało przekonanie o nieuchronności nowego konfliktu. W krajach arabskich pojawiały się liczne nawoływania do odwetu. Część polityków w Izraelu, a także establishment wojskowy chciały kolejnego konfliktu, aby powiększyć i lepiej zabezpieczyć państwo i jego granice. Kluczowym problemem w tej sytuacji były ciągłe przekraczania granic Izraela przez Palestyńczyków. Ci Arabowie, którzy opuścili lub zostali wygnani przez Żydów w czasie wojny o niepodległość, z różnych powodów chcieli wrócić do swoich domów, czasem nawet po to, aby zebrać plony lub handlować. Jednak część z nich przeprowadzała zamachy i sabotaże przeciw Izraelczykom. Wzrost napięć nastąpił w latach 50 tych, gdzie ataki przeprowadzali palestyńscy fedaini. Te akcje powodowały odwetowe działania Izraela, między innymi strzelanie do przekraczających granice osób, a także wypędzanie ludności i minowanie granic. Jedną z krwawszych akcji zbrojnych Izraela w tamtym czasie był atak na wioskę Kibia w Jordanii w 1953 roku. Wcześniej nastąpił palestyński atak na żydowskie osiedle, gdzie zginęło dwoje dzieci. Izrael w odpowiedzi zniszczył wioskę Kibia, która miała być bazą dla Arabów przedostających się na teren Izraela. W wyniku tej akcji zginęło 69 osób, z czego połowa to były kobiety i dzieci. Ta akcja została potępiona przez społeczność międzynarodową i dodatkowo wpędzała Izrael na drogę izolacji w świecie.
Żołnierze egipscy w 1956 roku/ Źródło: Wikimedia Commons
Także na terytoriach leżących między Izraelem a Egiptem pojawiały się liczne przypadki walk i starć granicznych. Oskarżano Egipt o inspirowanie i wspieranie działań terrorystycznych Palestyńczyków. Bardzo ważny okazał się żydowski rajd na Gazę, w którym zginęło 38 egipskich żołnierzy. Wydaje się, że ten atak odwetowy spowodował ostateczną zmianę polityki Kairu i zwrócenie się w stronę Moskwy. Zaraz po tym wydarzeniu Egipt zaczął się zbroić (umowa z Czechami). W przededniu konfliktu egipskie wojska liczyły 120 tys. ludzi, z czego większość stanowili ubodzy, często analfabeci z terenów wiejskich. Jeżeli chodzi o sprzęt wojskowy, to Egipt dysponował 800 pojazdami pancernymi, czołgami i transporterami a także 250 samolotami i 400 działami polowymi. Do 1956 roku otrzymał znaczące wsparcie wojskowe, co spowodowało, że władze w Tel Awiwie zaczęły myśleć o ataku wyprzedzającym. To właśnie ta wojna szczególnie wyraźnie pokazała nowy typ polityki Izraela, gdzie elementem obrony kraju był interwencjonizm i atak wyprzedzający w przypadku wzrostu zagrożenia.
Izrael a Francja i Wielka Brytania
Sojusz i współpraca Izraela z Francją, a szczególnie z Wielką Brytanią nie była oczywista. Stosunki Tel Awiwu z Londynem były napięte już od czasów II wojny Światowej. W okresie poprzedzającym kryzys sueski Brytyjczycy byli przeciwni i krytykowali politykę izraelską. Wynikało to z różnych celów politycznych, gdzie dla Anglików bardzo istotne były dobre relacje z państwami arabskim np. Jordanią, czego dowodem było porozumienie obronne z Ammanem.
Francja natomiast bardziej popierała Izrael i ich stosunki były lepsze. Szczególnie istotna okazała się wojna w Algierii, która dodatkowo wzmacniała wzajemne relacje i pokazywała, że oba państwa posiadają podobne priorytety. Wiele państw arabskich, w tym Egipt wspierały powstańców w Algierii. To powodowało, że zarówno dla Francji, jak i dla Izraela, Naser i jego rządy stanowiły znaczący problem. Paryż zaczął dążyć do obalenia rządu egipskiego, aby powstrzymać wsparcie udzielane Algierczykom. To głównie od Francuzów w tamtym okresie Izrael otrzymywał sprzęt wojskowy. Co więcej, rozpoczęto również budowanie pierwszego tajnego reaktora nuklearnego w Dimonie na pustyni Negew.
Ulotka propagandowa przedstawiająca Nasera rok 1956/ Źródło: Wikimedia Commons
Nacjonalizacja Kanału Sueskiego 26 lipca 1956 roku spowodowała pojawienie się wspólnego interesu. Dla Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii nagle stało się istotne wspólne działanie. Większa współpraca Egiptu z blokiem wschodnim, jego próby i nawoływania do dalszej dekolonizacji w Afryce powodowały, że dla Anglików ważne zaczęło być obalenie Nasera.
Egipt natomiast znacjonalizował Kanał Sueski, gdyż potrzebował dodatkowych funduszy dla reform obiecanych wcześniej w kraju. Kluczowe miało być finansowanie Tamy Asuańskiej, której budowa przestała być wspierana finansowo przez USA w lipcu 1956, aby wymusić uległość tego rządu. Co więcej wydaje się, że Naser nie spodziewał się akcji zbrojnej, tylko co najwyżej sankcji ekonomicznych. Mimo to, dla Francji i Wielkiej Brytanii działanie to zaczęło stanowić ostateczny powód dla interwencji w tym kraju. W celu osiągnięcia swoich wpływów przystano na współpracę z Izraelem.
Plan i przeprowadzone działania
Brytyjskie lotniskowce w czasie Kryzysu Sueskiego/ Źródło: Wikimedia Commons
Głównym celem miało być zajęcie Kanału Sueskiego. Chciano także obalić i skompromitować rząd Nasera. Akcja miała polegać na tym, że najpierw Izrael zajmie Synaj i Kanał Sueski. To miało spowodować reakcję Anglii i Francji, które miały zażądać wycofania się Egipcjan i Żydów z tego terenu, a następnie miało interweniować wojskowo, aby ochronić Kanał. Data ataku, przewidziana na 29 październik była niefortunna, gdyż było to tuż przed końcem kampanii wyborczej w USA, gdzie wybory przypadały na 6 listopada. W tamtym czasie Waszyngton był przeciwny tego typu akcjom.
Egipski niszczyciel czołgów „Archer” pod Abu Agelią/Źródło: Wikimedia Commons
Operacja izraelskiego ataku o kryptonimie ?Kadesz? i rozpoczęła się 29 października. Zostali użyci spadochroniarze, którzy zajęli ważną przełęcz Mitla. Następnie uderzyły pozostałe wojska. Najsilniejsze walki miały miejsce w okolicach Abu Ageila. Następnie czołowe oddziały izraelskie zaczynały docierać do Kanału. W momencie, w którym Anglicy i Francuzi przyłączyli się do wojny, sytuacja egipska pogorszyła się. Trwały jeszcze walki, jednak nie miały one już takiego charakteru jak wcześniej. Straty izraelskie wyniosły 180 zabitych i 800 rannych, a także utracono 20 samolotów i 25 czołgów. Egipcjanie w tych walkach natomiast stracili kilka tysięcy zabitych, rannych i wziętych do niewoli. Dodatkowo zniszczeniu uległo 100 pojazdów wojskowych, ponad 200 dział i 9 samolotów. Dopiero 5 listopada zakończyła się ta operacja, która pokazała przewagę wojska izraelskiego, jako strony atakującej, która miała pięć razy mniejsze straty od broniących się Egipcjan.
Port Said rok 1956/ Źródło: Wikimedia Commons
Wojskom izraelskim udało się dotrzeć do Kanału już 30 października. Wtedy to, jak było wcześniej zaplanowane, Francja i Anglia zażądały wycofania się stron. Egipt odrzucił to, co spowodowało interwencję tych państw. 31 października rozpoczęła się operacja lądowania wojsk koalicji Francji i Wielkiej Brytanii pod kryptonimem ?Musketeer?. Zaangażowano łącznie ponad 100 okrętów, ponad 500 samolotów, a także około 80 tysięcy żołnierzy. Początkowo nastąpiło bombardowanie lotnisk egipskich, a przez kolejne dni atakowano inne cele w tym również te o charakterze gospodarczym, co miało osłabić to państwo i władzę Nasera. Następnie uderzyły wojska spadochronowe. 700 brytyjskich i 500 francuskich spadochroniarzy zajęło Port Said. Straty sprzymierzonych były minimalne, a Egipcjan wyniosły ponad 600 rannych i zabitych. Następnie miały uderzyć właściwe wojska desantowe. Jednak wkrótce akcja musiała zostać przerwana, gdyż sprzeciwili się temu stanowczo Amerykanie a także Sowieci. Izrael został potępiony i zastosowano wobec niego sankcje ekonomiczne. ONZ przyjęło rezolucję na wniosek USA, aby natychmiast zakończyć walki i opuścić to terytorium. Tel Awiw musiał podporządkować się temu.
Ta gwałtowna reakcja Amerykanów wynikała z obawy o większy udział Rosji Radzieckiej na Bliskim Wschodzie. Także ważne były relacje z państwami arabskimi, które posiadały ropę naftową. Co więcej interwencja ta odwracała uwagę od wydarzeń na Węgrzech, gdzie wojska radzieckie zdusiły powstanie w tym kraju i jego dążenia do wyrwania się z bloku wschodniego.
Skutki
Egipt poniósł znaczącą klęskę militarną, w której doszło do zniszczenia armii i sprzętu. Co więcej Izrael w szybkiej ofensywie zajął Synaj. Mimo to politycznie dla koalicjantów okazało się to klęską, a Naser wykorzystał to na swoją korzyść. Egiptowi udało się pokonać politycznie mocarstwa kolonialne i imperialistyczne. Ten sukces umożliwił wzrost znaczenia tego państwa, a nawet dominację na Bliskim Wschodzie. Nacjonalizacja Kanału została utrzymana, a dochody przeznaczone zostały między innymi na ukończenie tamy. Pojawiły się Siły Narodów Zjednoczonych UNEF, które tworzyły bufor między Egiptem a Izraelem, co było korzystne dla obu stron. Izraelowi dawało to również możliwość bezpiecznej żeglugi w zatoce Akaba. Izrael pokazał natomiast w tym konflikcie zmianę swojej polityki. Państwo stało się zmilitaryzowane, dążące do zapewnienia bezpieczeństwa i dominacji w regionie.
Mocarstwa kolonialne, czyli Francja i Wielka Brytania doznały wizerunkowej porażki. Nastąpił wzrost znaczenia nowych sił, nie tylko Egiptu, ale również Chin, Indii i innych nowych państw, które odzyskały niepodległość lub uniezależnienie się od dominacji zachodu. Dodatkowo konflikt ten pokazał niewątpliwie, że głównymi aktorami polityki międzynarodowej w świecie są Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. To właśnie Bliski Wschód po tym konflikcie stał się również kolejną areną rywalizacji między tymi mocarstwami w zimnej wojnie. Zarówno Waszyngton, jak i Moskwa wspierały państwa im przychylne, co będzie szczególnie widoczne w czasie wojny Jom Kippur, gdzie Izrael i państwa arabskie będą na bieżąco zaopatrywane w sprzęt wojskowy, aby pokryć ich straty w walkach.
Konflikt ten spowodował pojawienie się chęci rewanżu i na lata zastopował możliwość pokojowego rozstrzygnięcia sporu między Izraelem a państwami arabskimi. Kryzys ten zapoczątkował wyścig zbrojeń, który miał swój finał w kolejnych dwóch wojnach.
Bibliografia:
Czytaj także:
–Powstanie i przetrwanie państwa Izrael w latach 1948 – 1973
–Wojna Sześciodniowa i jej znaczenie dla Bliskiego Wschodu
–Wojna Jom Kippur z 1973 roku
