McDonnell Douglas F-4 Phantom II to jeden z najbardziej znanych samolotów myśliwskich okresu zimnej wojny.
Phantom to dwumiejscowy, dwusilnikowy i naddźwiękowy samolot, zdolny do działań w każdych warunkach pogodowych, opracowany na zamówienie Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych przez wytwórnię McDonnell Aircraft Corporation.
David Lewis, Robert Little, oraz Herman Barkey. Bez tych trzech dżentelmenów powstanie myśliwca F-4 Phantom II najprawdopodobniej nie byłoby niemożliwe. Źródło: Wikimedia Commons
W 1953 roku firma McDonnell Aircraft Corporation rozpoczęła prace nad unowocześnianiem swojego myśliwca pokładowego F3H Demon, szukając możliwości zwiększenia wydajności i osiągów maszyny.
Na drodze prac firma opracowała kilka projektów, w tym w wariancie napędzanym przez silnik Wright J67 oraz wariantach napędzanych przez dwa silniki Wright J65 lub General Electric J79.
Silniki turboodrzutowe General Electric były najbardziej obiecującą opcją, ponieważ pozwalały na osiągnięcie prędkości maksymalnej 1,97 Ma.
19 grudnia 1953 roku firma McDonnell wyszła z inicjatywą i zaproponowała amerykańskiej marynarce wojennej zupełnie nowy samolot noszący nazwę Super Demon. Nowa maszyna posiadała unikatową budowę modułową, która pozwalała na wyposażenie jej w część kadłuba umożliwiającą montaż jedno- lub dwumiejscowej kabiny.
Maszyna wyróżniała się także różnymi osłonami części dziobowej, co pozwalało na montaż radaru, kamer fotograficznych, dwóch działek kal. 20 mm lub niekierowanych pocisków rakietowych kal. 56 mm FFAR (Folding-Fin Aerial Rocket). Możliwy był również monraż do 9 węzłów podwieszeń uzbrojenia znajdujących się pod skrzydłami oraz kadłubem maszyny.
Podjęcie przez firmę McDonnell decyzji o zaproponowaniu nowego samolotu okazało się sukcesem, ponieważ amerykańska marynarka wojenna wyraziła zainteresowanie konstrukcją, zlecając wykonanie pełnowymiarowej makiety w wersji F3H-G/H. Jednocześnie dała do zrozumienia, że wcześniej zamówione maszyny, takie jak Grumman XF9F-9 oraz Vought XF8U-1, w zupełności zaspokoją zapotrzebowanie na myśliwiec naddźwiękowy.
Makieta F3H-G/H. Źródło: Duggy/axis-and-allies-paintworks.com
Spotykając się z tak nieprzychylnym nastawieniem amerykańskiej marynarki wojennej, firma McDonnell zdecydowała się na ulepszenie projektu maszyny. Podjęto decyzję o dostosowaniu jej do poziomu samolotu myśliwsko-szturmowego zdolnego do prowadzenia działań w każdych warunkach atmosferycznych – maszyna miała zostać także wyposażona w 11 węzłów podwieszeń uzbrojenia.
W dniu 18 października 1954 roku wytwórnia otrzymała list intencyjny z zamówieniem na dwie maszyny prototypowe, które zostały oznaczone jako YAH-1.
220 dni później, w dniu 26 maja 1955 roku, biuro wytwórni McDonnell odwiedziło czterech oficerów marynarki wojennej i przedstawiło wymagania dla nowego samolotu.
Ponieważ US Navy posiadał już samoloty A-4 Skyhawk (w roli szturmowca) i F-8 Crusader (w roli myśliwskiej), nowy projekt musiał spełniać oczekiwania marynarki wojennej, która chciała myśliwca przechwytującego, zdolnego do działań w każdych warunkach atmosferycznych. W związku z montażem potężnej stacji radiolokacyjnej (radaru) konieczne było dodanie miejsca dla jej operatora.
Pierwsza prototypowa wersja oznaczona została jako XF4H-1, zaprojektowano ją do przenoszenia 4 naprowadzanych radarowo pocisków powietrze-powietrze AAM-N-6 Sparrow III.
Maszyna napędzana była dwoma potężnymi silnikami General Electric J79-GE-8. Chcąc maksymalnie wykorzystać przestrzeń we wnętrzu maszyny dla montażu zbiorników paliwa, zdecydowano o montażu silników w dolnej części kadłuba.
Na krawędziach spływu wewnętrznej części skrzydeł o skosie 45° zastosowano klapy strumieniowe, które polepszyły sterowność maszyny przy małych prędkościach.
Testy w tunelu aerodynamicznym ujawniły brak stabilności bocznej, co wiązało się z koniecznością zakrzywienia skrzydeł. W celu uniknięcia konieczności zmian projektowych wykonanej z tytanu środkowej części kadłuba, zastosowano płaty z końcówkami o wzniosie 12°. W efekcie średni wznios skrzydeł uzyskany poprzez ten zabieg wyniósł 5°.
Obrys płatów samolotu posiadał charakterystyczny psi ząb (ang. dogtooth), którego celem było poprawienie sterowności przy dużych kątach natarcia. W tym samym celu na ogonie zainstalowano usterzenie płytowe o wzniosie ujemnym o 23°.
W dodatku wloty powietrza do silników, wyposażono w ruchome płyty, umożliwiające regulację przepływu powietrza przy prędkościach naddźwiękowych. Możliwość działania w każdych warunkach atmosferycznych umożliwiała stacja radiolokacyjna AN/APQ-50.
W związku z tym, że maszyna przeznaczona była do operowania z lotniskowców, dużo pracy poświęcono przystosowaniu podwozia w taki sposób by było ono zdolne do wytrzymania uderzeń o pokład z prędkością 7 m/s (23 ft/s). W celu zwiększenia kąta natarcia przy starcie, zdecydowano się na wydłużenie goleni podwozia dziobowego o 51 cm.
W dniu 25 lipca 1955 roku, amerykańska marynarka wojenna coraz bardziej zainteresowana projektem, zamówiła dwie maszyny testowe oznaczone jako XF4H-1 oraz pięć maszyn serii informacyjnej YF4H-1.
Pierwszy lot Phantoma miał miejsce 27 maja 1958 roku. Za sterami maszyny zasiadł Robert C. Little. Odkryto wówczas drobne problemy z układami hydraulicznymi, ale cały lot przebiegł pomyślnie.
Pierwsze testy sprawiły, że inżynierowie McDonnella doszli do wniosku, że konieczne jest przekonstruowanie płyt sterujących wlotami powietrza do silników – w każdej z nich wykonano 12.500 otworów.
Marynarka Wojenna będąc świadomą ogromu zadań spadających na ręce pilota, zdecydowała się na wybór dwumiejscowego modelu F4H Phantom.
17 grudnia 1958 roku, F4H Phantom pokonał maszynę Vought XF8U-3 Crusader III. W związku z opóźnieniami w dostawach silników General Electric J79-GE-8, pierwsze maszyny produkcyjne wyposażono w starsze jednostki napędowe J79-GE-2 i -2A o ciągu z dopalaniem wynoszącym 71,8 kN.
W 1959 rozpoczęto testowanie Phantomów na pokładach lotniskowców. W dniu 15 lutego 1960 roku przeprowadzono pierwszy udany start i lądowanie na pokładzie lotniskowca USS Independence (CV-62). Źródło: Wikimedia Commons.
Trzy FH-1 Phantom w locie. Źródło: Wikimedia Commons.
Początkowo planowano nazwanie F4H mianem Satan lub Mithras, ale szybko zrezygnowano z tego pomysłu, aby uniknąć kontrowersji.
3 lipca 1959 roku wytwórnia McDonnell obchodziła jubileusz 20-lecia działalności i w tym dniu postanowiono nadać nowej maszynie F4H-1 oficjalną nazwę Phantom II.
Pierwszy Phantom, czyli samolot FH-1 był także dzieckiem wytwórni McDonnell i to właśnie na jego cześć nowa maszyna dostała takie samo miano. Myśliwski Phantom II dostał od USAF oznaczenie F-110A oraz imię Spectre – ale nie były one oficjalnie używane.
Na wczesnym etapie produkcji zdecydowano o modyfikacji konstrukcji poprzez wymianę radaru na model AN/APQ-72. Wielkość nowego radaru sprawiła, że konieczne było zwiększenie rozmiaru części dziobowej kadłuba oraz powiększenie tylnej kabiny jego operatora dla polepszenia wygody pracy i zwiększenia widoczności.
W ciągu całej swojej służby Phantomy przechodziły mnóstwo modyfikacji skutkujących powstaniem wielu odmian:
F-4C. Źródło: aviation-history.com
Pierwszym dywizjonem wyposażonym w Phantomy (1960) byli VF-121 Pacemakers z NAS Miramar. Było to rezultatem działania Sekretarza Obrony USA, Roberta S. McNamary, który postulował stworzenie jednolitej platformy myśliwskiej dla wszystkich rodzajów wojsk amerykańskich.
Po tym, jak F-4B wygrał konkurencję z maszyną Convair F-106 Delta Dart USAF zdecydowały o pożyczeniu dwóch egzemplarzy F-4B w styczniu 1962 roku (oznaczając je jako F-110A Spectre), by opracować wymagania dla własnej wersji. USAF odeszły od roli samolotu przechwytującego i skupiły się na wersji myśliwsko-bombowej.
Dzięki naciskom McNamary we wrześniu 1962 roku, Phantom doczekał się wersji F-4B (US Navy) i F-4C (USAF). Pierwsza maszyna lotnictwa wzbiła się w powietrze 27 maja 1963 roku, przekraczając prędkość 2 Ma.
F-4E Terminator 2020. Rysunek autorstwa Ralph 1989.
Produkcja Phantom II zakończyła się w 1979 roku, po wyprodukowaniu 5.195 egzemplarzy (5.057 wyprodukowanych przez wytwórnię McDonnell Douglas i 138 przez japońską Mitsubishi) – co czyni go drugim po North American F-86 Sabre najliczniej wykorzystywanym amerykańskim samolotem bojowym o napędzie odrzutowym. Z tego 2.874 maszyny przeznaczono na użytek USAF, 1.264 US Navy i USMC – reszta trafiła do zagranicznych odbiorców.
Ostatnia zbudowana w USA maszyna została sprzedana do Turcji, podczas gdy ostatni wybudowany F-4 to F-4EJ – zbudowany na licencji przez Mitsubishi Heavy Industries w Japonii i dostarczony 20 marca 1981 roku.
W 2012 roku na świecie w służbie pozostawały jeszcze 462 sztuki w barwach 7 państw.
Podczas całej wojny należące do marynarki wojennej Phantomy zestrzeliły w walkach powietrznych 40 samolotów przeciwnika przy stratach własnych 71 Phantomów (5 w walkach powietrznych, 13 trafionych pociskami ziemia-powietrze i 53 zniszczonych ogniem artylerii przeciwlotniczej).
Kolejne 54 Phantomy utracono w wypadkach lotniczych.
Podczas działań bojowych piloci piechoty morskiej zestrzelili 3 MiG-i (2 z nich podczas działań wspólnie z USAF), tracąc 75 maszyn (w większości na skutek ostrzału z ziemi) oraz cztery w wypadkach lotniczych.
Łącznie Phantomy amerykańskich sił powietrznych zestrzeliły nad południową Azją 107 MiG-ów, z czego 50 pociskami Sparrow, 31 – Sidewinderami, 5 – Falconami, 15 – przy pomocy uzbrojenia strzeleckiego, a pozostałych 6 innymi środkami.
Do końca wojny Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych straciły łącznie 528 Phantomów w wersjach F-4 i RF-4C.
W połączeniu ze stratami marynarki wojennej i piechoty morskiej, wynoszącymi 233 Phantomy, podczas całej wojny w Wietnamie utracono 761 maszyn tego typu.
Po raz kolejny Phantomy wróciły do pełnienia zadań bojowych 15 sierpnia 1990 roku, kiedy wysłano 24 egzemplarze samolotów F-4G Wild Weasel V i 6 maszyn rozpoznawczych RF-4C na Bliski Wschód do działań w ramach operacji Pustynna Burza.
Izraelskie Phantomy wykorzystywano intensywnie podczas konfliktów izraelsko-arabskich, wprowadzając je do walki po raz pierwszy w ramach wojny na wyczerpanie. Podczas całego konfliktu Siły Obronne Izraela potwierdziły zestrzelenie 116 samolotów wroga przy stratach własnych 56 maszyn.
Phantomy były także podstawowym myśliwcem irańskim podczas wojny iracko-irańskiej w latach 1980-1988, wykonując większość nalotów bombowych. W czasie wojny Irańczycy utracili około 80 Phantomów, w tym do 30 w wyniku zestrzelenia przez irackie myśliwce, odnosząc około 40 zwycięstw, głównie nad Mig-23 i Su-22.
Poza Stanami Zjednoczonymi samoloty F-4 Phantom II były wykorzystywane przez siły zbrojne innych krajów takich jak Australia, Egipt, Grecja, Hiszpania, Iran, Izrael, Japonia, Korea Południowa, Niemcy, Turcja i Wielka Brytania. Źródło: Opracowanie własne.
