W roku 2014 mija setna rocznica wybuchu I Wojny Światowej. W związku ze zbliżającym się jubileuszem pojawiają się liczne publikacje traktujące o różnorakich aspektach konfliktu z lat 1914-1918. Jednak najmniej miejsca poświęca się na ukazanie kwestii zwykłych ludzi, którzy śledzili doniesienia prasowe o zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żonę Zofię. W każdej monografii znajdujemy wyczerpujący opis działań dyplomatycznych wynikających z postawionego przez Austro-Węgry ultimatum, a brak jest opisu poczucia beztroski i wiary w wypracowane mechanizmy dyplomatyczne.
Książka Michaela S. Neiberga jest niewątpliwi pozycją wyjątkową. Wnosi bowiem nieoceniony wkład w wyobrażenie o genezie i charakterze Wielkiej Wojny. Postrzeganie rzeczywistości przez ówczesną opinię publiczną może zadziwić. Nie jest to bowiem typowe studium o nieuchronnym dążeniu Europy do wojny. W książce brakuje typowych opisów narodowej nienawiści, chęci podboju. Jest za to wiele o mało istotnym kryzysie dyplomatycznym gdzieś na Bałkanach. O zamachu w Sarajewie mówi się bardzo mało, nic nie zakłóca trwającego w najlepsze sezonu urlopowego. Tendencje nacjonalistyczne nie były bowiem wszechobecne wśród społeczeństw europejskich. Skłonność do popierania w 1914 r. wojny wynikał z przyjętego zapewnienia, że konflikt zbrojny będzie miał charakter wybitnie obronny. Jednak i tak powszechną reakcją na wybuch wojny nie był entuzjazm, lecz smutek.
Proces przekształcenia się wojny gabinetowej w konflikt na skalę światową jest niewątpliwie winą kilkunastu wysoko postawionych person. Rozbudzili oni tłumione tendencje nacjonalistyczne i przyczynili się do wybuchu krwawego konfliktu zbrojnego. Dlatego też zestawione przez Neiberga wypowiedzi, zapiski osobiste i codzienne gazety ukazują zupełnie inny obraz genezy wojny, niż ten do którego przyzwyczaiła nas historiografia. Ukazuje Europę beztroską, wierzącą w zabiegi dyplomatyczne, społeczeństwa bardziej skupione na wrogu wewnętrznym niż zewnętrznym i przekonanie o niemożności wybuchu wojny przy ówczesnym postępie cywilizacyjnym.
Książka Neiberga jest niewątpliwie bardzo rzetelną pracą wypełniającą istotną lukę w historiografii. Przyczynia się również do zmiany optyki przy myśleniu o genezie Wielkiej Wojny, a także o ówczesnej mentalności mieszkańców wielkich mocarstw. Zadziwiająca wręcz jest informacja o reakcji Wiednia na zamach w Sarajewie: lekkie oburzenie, brak zainteresowania, a nawet ulga z powodu zniknięcia problemu w osobie chimerycznego i niezrównoważonego arcyksięcia i jego morganatycznej żony. Co ciekawsze informacje o zamachu nie cieszyły się również zainteresowaniem prasy. Więcej mówiło się o problemach w Irlandii niż o możliwości wybuchu konfliktu na Bałkanach. Bałkany były poza świadomością zwykłego Europejczyka. Także wiele kryzysów (np. kryzys marokański) ugruntowało społeczne przeświadczenie o skuteczności mechanizmów dyplomatycznych i skłonności mocarstw do arbitrażu międzynarodowego.
Wielka Wojna zamiast definitywnego zakończenia ewentualności wybuchu konfliktów zbrojnych pozostawiła podwaliny pod jeszcze bardziej krwawą światową łaźnię. Radykalizacja postaw postępowała bowiem wraz z rozwijaniem się działań wojennych, donosach o zbrodniach popełnianych przez stronę przeciwną, a także zaciętości w obronie terytorium. Po jej zakończeniu zarówno pokonani, jak i zwycięzcy musieli zapłacić ogromną cenę. Nacjonalizm i komunizm znalazły pożywkę wśród dotkniętych wojną ludzi. Coraz częściej mówiono o zdradzie i konieczności jedności narodowej. Tak wyglądało pokłosie tego początkowo niewinnego kryzysu.
Michael S. Neiberg napisał rzetelną, doskonale udokumentowaną pracę, która niewątpliwie mocno wpłynie na obecną historiografię. Jest również doskonałą analogią do analizy współczesnych postaw święcie przekonanych o niemożności wybuchu konfliktu zbrojnego na większą skalę w Europie. Dzięki świetnie prowadzonej narracji po książkę może sięgnąć każdy. Jednak szczególnie polecana powinna być historykom i dyplomatom.
