Constance Georgina Gore-Booth przyszła na świat w 1868 roku w Londynie. Choć truizmem jest stwierdzenie, że początków kształtowania osobowości człowieka doszukiwać się trzeba już w jego dzieciństwie, konieczne jest odniesienie się do tej informacji w przypadku Konstancji. W tym okresie zetknęła się ona bowiem z irlandzkim ruchem na rzecz kultury o nazwie ?Celtic Revival? (inaczej: ?Odrodzenie Celtyckie?, ?Renesans Celtycki?). W ramach omawianego związku m.in. pisała poezje. To właśnie to początkowe ugrupowanie literatów na rzecz kultury ukształtowało w niej postawę patriotyzmu.
Ciekawa pozostaje historia polskiego nazwiska przy bohaterce tego tekstu. Należałoby rozpocząć od podjętych przez nią w Paryżu studiów artystycznych. W roku 1898 r. poznała na nich polskiego malarza, zubożałego szlachcica, Kazimierza Dunin-Markiewicza. Ze względu na to, że posiadał on majątek na Ukrainie, uznany został przez rodzinę Konstancji za dobrego kandydata na męża. Zakochani w 1900 r. wzięli ślub w Londynie ? dokładnie w ambasadzie rosyjskiej. W tamtym czasie nie było innej możliwości, bowiem Kazimierz pozostawał poddanym cara. Ciekawostką pozostaje tytulatura hrabiostwa u Konstancji i Kazimierza. Związana ona była z pewnym gestem. Historia tego zdarzenia przybiera naturę swoistego folkloru, zderzenia się dwóch europejskich kultur. Podczas ślubu Kazimierz założył na siebie strój szlachcica. Zebrani na uroczystości musieli odebrać to zachowanie jako bardzo egzotyczne. Opisywane zdarzenie wykryli brukowi dziennikarze, co było początkiem procesu ?medialnego bajkopisarstwa?. Historia obrosła w mit. Po ślubie Markiewiczów pojawiła się tytulatura w lokalnej londyńskiej prasie. Kazimierza zaczęto nazywać hrabią, którym nigdy nie był. Określenie to utrwaliło się w irlandzkiej świadomości narodowej. Po ślubie, w 1901 r. państwo młodzi wyjechali do posiadłości męża na Ukrainie. Urodziło się tam ich pierwsze dziecko, córka Meave. W 1903 r. małżonkowie powrócili na stałe do Dublina, gdzie miała miejsce osobliwa sytuacja. Podczas, gdy Konstancja przebywała na spotkaniu, Kazimierz szykował się w domu do snu. Nie mógł jednak zasnąć ze względu na przeszkodę znajdującą się pod łóżkiem. Jak się okazało, były nią drewniane, ponumerowane skrzynie z dziwnymi napisami. Otwierając wieko ujrzał materiały wybuchowe, przygotowywane na przyszłe działania niepodległościowe. Zachowanie żony spowodowało kłótnie małżonków, czego konsekwencją był wyjazd Kazimierza na Ukrainę. Małżonkowie nigdy więcej się już nie spotkali. Konstancja po rozstaniu bardziej zaangażowała się dla ojczyzny i narodu. Wydaje się, że wyjazd męża zamiast spowodować ogólną depresje po rozstaniu, zahartował jej ducha i dodał energii do podejmowanie kolejnych inicjatyw dla ojczyzny. Ważnym pozostaje fakt, iż Konstancja do końca życia z szacunku dla męża posługiwała się nazwiskiem Markiewicz[1].
Warto w tym miejscu skupić się na przedstawieniu kilku inicjatyw głównej bohaterki, tj. walki o równouprawnienie kobiet, pomocy najbardziej uciśnionym, walki zbrojnej i politycznej o niepodległość Irlandii.
Pierwsza organizacja narodowo-feministyczna, do której należała hrabina to ?Inghinidhe na hEireann? (?Córy Irlandii?). Jej związek z tym stowarzyszeniem miał miejsce w 1907 r. Zgrupowanie kobiet posiadało następujące założenia: pracę na rzecz odrestaurowania rodzimego dialektu i nauki języka irlandzkiego, edukację dzieci pod kątem nauki historii, zachęcanie do kupna irlandzkich wyrobów rzemieślniczych, kultywowanie, rozwijanie oraz poszerzanie irlandzkiej kultury w postaci muzyki, tańca, sportu, bojkotowanie irlandzkich kobiet pokazujących się w sferze publicznej z brytyjskimi wojskowymi. Oprócz tego ?Córy Irlandii? walczyły o prawa wyborcze dla przedstawicielek płci żeńskiej oraz organizowały darmowe jadłodajnie w szkołach[2].
W 1914 r. ?Córy Irlandii? stały się częścią innej irlandzkiej organizacji narodowo- feministycznej. Mianowicie: ?Cumann na mBan? (?Liga Kobiet?). Do niej także należała Konstancja. Wspomniana ?Liga? stała się siłami pomocniczymi paramilitarnej irlandzkiej organizacji ?Oglaigh na Eirean? (?Ochotnicy Irlandzcy?), która później przeobraziła się w Irlandzką Armię Republikańską. (?Irish Republican Army? ? IRA)[3]. Członkinie Ligii szkolone były głównie na sanitariuszki, co wielu kobietom się nie podobało. Z racji tego, podczas procesu scalania, część członkiń ?Cumann na mBan? przechodziła do innej zbiorowości, gdzie występowało równouprawnienie. Chodzi dokładnie o drugi człon przyszłej IRA ? ?Irish Citizen Army? (?Irlandzka Armia Obywatelska?).
W powyższej organizacji uczono ludzi m.in. musztry oraz strzelania. Zdarzało się oczywiście tak, iż jednocześnie narodowa sufrażystka z Ligi Kobiet mogła należeć do Irlandzkiej Armii Obywatelskiej, np. Konstancja Markiewicz lub Winifred Carney. Warto podkreślić, iż tytułowa hrabina w 1914 roku w Lidze Kobiet została mianowana przewodniczącą organizacji. Na czele Ligii była również w latach 1917-1926. ?Córy Irlandii? i ?Liga Kobiet? w konsekwencji doprowadziły do upolitycznienia irlandzkich kobiet, np. Konstancja stała się pierwszą kobietą minister w Europie, a dokładnie Ministrem Pracy w pierwszym niezależnym od brytyjskich wpływów irlandzkiego parlamentu ? Dail Eirean[4].
W tym akapicie skupimy się na inicjatywach drugiego typu, które określiłem mianem ?pomocy najbardziej uciśnionym?. Konstancja już w 1892 r. założyła stowarzyszenie o nazwie: ?Amnesty Associations?, mające pomóc uciśnionym chłopom, np. wyrzucanym z pracy. Markiewiczowie uczestniczyli w strajkach robotniczych, np. w Lokaucie w 1913 r. jechali swoim automobilem na początku bojkotującej kolumny. Ponadto Konstancja została główną organizatorką pomocy dla poszkodowanych w wyniku działań brytyjskiej policji podczas wspomnianego strajku[5]. Nie można zapominać o młodych Irlandczykach, którzy byli ważni w oczach ?hrabiny?. Z racji tego Konstancja Markiewicz założyła w 1909 r. harcerstwo, gdzie wychowywano młodzież w duchu irlandzkiego patriotyzmu i nacjonalizmu. Chodzi dokładnie o ?Na Fianna Eireann?, w skrócie ?Fianna?. Podkreślić należy, iż większość członków ?Fianna? stanowiła młodzież z północnych dublińskich slumsów. Oprócz tego hrabina napisała podręcznik szkoleniowy dla ?Na Fianna?[6].
Konstancja Markiewicz walczyła o niepodległość swojego kraju nie tylko z bronią w ręku, ale i odpowiednią polityką. Uznać to trzeba za trzeci typ inicjatyw tej kobiety. W latach 1914-1916 pomagała ona w rozmowach dyplomatycznych o pojednanie pomiędzy Irlandzkimi Ochotnikami a Irlandzką Armią Obywatelską. Ponadto brała udział w przygotowaniach do zrywu m.in. wykupiła zużyte puszki po konserwach, z których tworzono granaty ?samoróbki? oraz szkicowała mapy. W tym ostatnim przydały się jej umiejętności malarskie zdobyte na studiach w Paryżu. Powstanie Wielkanocne rozpoczęło się w Dublinie dnia 24 kwietnia 1916 r.[7], a Konstancja (posiadająca stopień majora) była zastępcą dowódcy ? Michaela Mallina. Jej oddział znajdował się na Placu św. Stefana. Gdy ostrzał wojsk brytyjskich zwiększył się, przeniosła się z jednostkami na tereny Akademii Medycznej. To w tym miejscu zdecydowała się zostać katoliczką. 30 kwietnia 1916 r. jej oddział złożył broń. Gdy doszło do kapitulacji, ucałowała karabin i oddała go brytyjskim żołnierzom[8]. Kiedy zaproponowano jej podwiezienie przez brytyjskiego oficera ? odmówiła. Pomaszerowała z towarzyszami broni na przedzie kolumny. Sąd Brytyjski oskarżał ją jako jedyną przedstawicielkę płci żeńskiej. Dostała zarzut zdrady stanu oraz kolaboracji z Niemcami. Została w tym wypadku odrzucona teza obrony, iż nie można mówić o zdradzie, jeśli oskarżeni uważają za swoją ojczyznę Irlandię, a nie Wielką Brytanie. Skazano ją na karę śmierci, jednakże ? ze względu na płeć ? ostatecznie zdecydowano się na dożywocie. Konstancję przetrzymywano w różnych miejscach: Kilmainhaim, Mountjoy oraz Aylesbury. Podczas więzienia interesująca mnie kobieta m.in. rozpoczęła naukę języka irlandzkiego.
Rząd brytyjski pod naciskiem opinii USA ogłosił amnestię dla przetrzymywanych powstańców. Przyczynił się do tego m.in. prezydent USA – Woodrow Willson. W konsekwencji tej amnestii, w czerwcu 1917 r. Konstancja wyszła na wolność i wstąpiła w szeregi partii ?Sinn Fein?. (?My Sami?). Wspomniana organizacja w tamtym czasie walczyła o niepodległość Irlandii. W nocy, 18 maja 1918 r., doszło do aresztowania członków i sympatyków ?Sinn Fein?, w związku z podejrzeniem o proniemiecki spisek. Konstancja drugi raz trafiła do więzienia. W grudniu 1918 r. rozpoczęto wybory do parlamentu. Pierwszy raz w historii Wielkiej Brytanii w tym wydarzeniu mogły brać udział kobiety, m.in. wystawiono kandydaturę Konstancji Markiewicz. Było to jednak utrudnione ze względu na to, że przebywała wtedy w areszcie. Jej kandydatura wybrana została w kolegium Św. Patryka w Dublinie, tej samej dzielnicy, gdzie organizowała posiłki w szkołach oraz pomagała bezrobotnym w czasie lokautu w 1913 r. Pierwsza kobieta wybrana do parlamentu nie zajęła jednak miejsca w Westminsterze ze względu na politykę bojkotu Sinn Fein. Polegał on dokładnie na nieuznawaniu brytyjskich struktur państwowych i powołaniu własnego republikańskiego sejmu ? Dail Eireann. Konstancja została wybrana jako pierwsza kobieta na świecie, jednakże pierwszą przedstawicielką płci żeńskiej, która faktycznie zasiadła w parlamencie pozostała lady Astor.
W styczniu 1919 r. rozpoczęła się wojna anglo-irlandzka. Miała ona miejsce w latach 1919-1921 [9]. W tym okresie Konstancja Markiewicz najbardziej wykazała się inicjatywami politycznymi na rzecz swojego kraju. W marcu 1919 r. wyszła na wolność, zostając Ministrem Pracy w Republice Irlandzkiej. W tym czasie m.in. namawiała ona do bojkotu produktów angielskich. Wraz z Ministrem Finansów, Michaelem Collinsem, ustanowiła fundusz na rzecz promocji irlandzkich inicjatyw przemysłowych. Ponadto ? dzięki pomysłowi Markiewicz ? powołano np. specjalną komisję w celu badania metod stosowanych przez policję podczas przesłuchań nieletnich, kobiet oraz więźniów. W czerwcu 1919 r. Konstancja została kolejny raz aresztowana i skazana na 4 miesiące więzienia. Wychodząc w październiku tego samego roku, sytuacja się zmieniła. Ze względu na represje, irlandzki parlament i rząd musiały zejść do podziemia. W styczniu 1920 r. Sinn Fein odniosła kolejne zwycięstwo w jedenastu z dwunastu okręgów. Sejm i rząd Republiki Irlandzkiej działały sprawnie, pomimo że prace odbywały się w piwnicach, mieszkaniach prywatnych lub były przenoszone z miejsca na miejsce. Najprościej tę sytuację porównać można do polskiej okupacji niemieckiej z lat 1939-1945 w Generalnym Gubernatorstwie. Konstancja w tym czasie np. często przebierała się, w celu uniknięcia rozpoznania przez Irlandzką Policję Królewską (Royal Irish Constabulary, w skrócie RIC), zależną od brytyjskich struktur państwowych. Wobec wspomnianej formacji Konstancja opracowała konkretny plan. Czytelnik musi być świadomy, iż pośród funkcjonariuszy RIC w większości znajdowali się Irlandczycy. Szli tam głównie w celu utrzymania rodziny. Jako Minister Pracy Markiewicz stworzyła specjalne Biuro Pośrednictwa Pracy przeznaczone dla policjantów, którzy przestali być w strukturach RIC. Apelowano do nich, aby składali dymisję. W ten sposób inicjatywa Konstancji znalazła niespodziewany wydźwięk, tj. w ciągu kilku tygodni około 1000 funkcjonariuszy RIC porzuciło służbę. Uważa się, iż sytuacja ta mogła być jedną z przyczyn pojawienia się oddziałów Black and Tans (Czarno-Brunatni): brytyjskich weteranów z okresu Wielkiej Wojny, Szkotów, Anglików, Walijczyków i innych. Historyk Stanisław Grzybowski przyrównuje te formacje swoim zachowaniem i wyglądem do hitlerowskiego SS[10]. Przez ich działania nasiliły się represje wobec irlandzkiej ludności cywilnej. Konstancja w nowych realiach musiała się ukrywać, zmieniać miejsce pobytu, przebierać się, a na zebraniach organizacyjnych pojawiać się w ostatniej chwili.
W okresie jesiennym 1920 r., Markiewicz została aresztowana i ponownie przeniesiona do Mountjoy. Wyszła na wolność w czerwcu 1920 r., kiedy Dail Eirean i Wielka Brytania zawarły rozejm. Rozpoczęto rokowania, których efektem było stworzenie dokumentu określanego w historii jako ?Treaty 1921? (?Traktat 1921?)[11]. Konstancja była nastawiona do niego negatywnie. Wśród Irlandczyków popierających i niepopierających zapisów Traktatu doszło do wyniszczającej wojny domowej w latach 1922-1923. Podczas tego konfliktu Konstancja chwyciła za broń w celu ochrony republikańskich ideałów. Po zakończeniu walk wstąpiła do ?Women?s Prisoners? Defence League?. Zorganizowała m.in. kampanię na rzecz zwolnienia głodujących więźniów. Została za to aresztowana w listopadzie 1923 r., już przez struktury ?Saorstát Éireann?. (Wolne Państwo Irlandzkie). Zwolniono ją po miesiącu. Ostatnie lata Konstancji Markiewicz opierały się na reorganizacji harcerstwa Fianna oraz działań politycznych w partii Fianna Fail. Wstąpiła także do Republikańskiego Towarzystwa Teatralnego, pomagała ludziom podczas srogich zim w zbieraniu opału i torfu, wspierała finansowo sierocińce oraz przytułki dla ubogich. W czerwcu 1927 r., z ramienia partii ?Fianna Fail? (?Żołnierze Losu?), trafiła ponownie do parlamentu, jednak nie urzędowała w nim. 15 lipca 1927 r. zmarła na zapalenie otrzewnej [12].
Przypisy: [1] M. Petrusewicz, Irlandzki sen: Życie Konstancji Markiewiczowej – komendantki IRA (1868-1927), Warszawa 2000, s. 17- 44. [2] Ibidem, s. 30-37. [3] P. Płokita, IRA – Geneza powstania organizacji, [w:] <http://www.nowastrategia.org.pl/ira-geneza-powstania-organizacji/>[dostęp: 19.09.2014 r.]. [4] 3.2.3. Maud Gonne MacBride and Inghinidhe na hÉireann [w:] The 1916 Rising: Personalities & Perspectives, an online exhibition, National Library of Ireland 2006, [dostęp: 30.08.2016], <http://www.nli.ie/1916/exhibition/en/content/stagesetters/force/maudgonne/index.pdf> [5] M. Petrusewicz, op. cit., s. 30-37. [6] Ibidem, s. 138-147. [7] P. Płokita, Powstanie wielkanocne – geneza, przygotowania, przebieg ocena, [w:] ?Koło Historii?, nr 14, Lublin 2014, s. 133-145. [8] G. Swoboda, Dublin 1916, Warszawa 2006, s. 71, 250. [9] P. Płokita, IRA ? ?Terroryści? czy ?Bojownicy o Niepodległość?? Na przykładzie wojny anglo-irlandzkiej (1919-1921), [w:] Kwartalnik ?Nowa Strategia, nr 3-4/2014, s. 31-40. [10] S. Grzybowski, Historia Irlandii, Wrocław 2003, s. 279. [11] J. Donnelly, Encyklopedia of Irish History & Culture, Michigan 2004, p. XXXVI. [12] M. Petrusewicz, op. cit., s. 50-58, 62-63, 66-68, 70, 73-81, 85.
Bibliografia:
3.2.3. Maud Gonne MacBride and Inghinidhe na hÉireann [w:] The 1916 Rising: Personalities & Perspectives, an online exhibition, National Library of Ireland 2006, [dostęp: 30.08.2016], <http://www.nli.ie/1916/exhibition/en/content/stagesetters/force/maudgonne/index.pdf>.
Donnelly J., Encyklopedia of Irish History & Culture, Michigan 2004.
Grzybowski S., Historia Irlandii, Wrocław 2003.
Krauzowicz J., Konstancja Markiewicz, Waleczna Hrabina, [dostęp: 14.10.2012], <http://www.wyspa.ie/wyspa.php?get=page,173,23>.
Petrusewicz M., Irlandzki sen: Życie Konstancji Markiewiczowej – komendantki IRA (1868-1927), Warszawa 2000.
Płokita P., IRA – Geneza powstania organizacji, [dostęp: 19.09.2014], <http://www.nowastrategia.org.pl/ira-geneza-powstania-organizacji/>.
Płokita P., IRA ? ?Terroryści? czy ?Bojownicy o Niepodległość?? Na przykładzie wojny anglo-irlandzkiej (1919-1921), [w:] Kwartalnik ?Nowa Strategia, nr 3-4/2014, s. 31-40.
Płokita P., Powstanie wielkanocne – geneza, przygotowania, przebieg, ocena, [w:] ?Koło Historii?, nr 14, Lublin 2014. <http://www.knhs.umcs.lublin.pl/nr14.pdf>
Płokita P., Ruch narodowy i dążenia niepodległościowe Irlandczyków w latach 1900-1923, Lublin 2013.
Swoboda G., Dublin 1916, Warszawa 2006.
Artykuł pierwszy raz pojawił się w publikacji pt: „Ciekawostki Historyczne”, red. D. Podoba, KNHS UMCS, Lublin 2016. Link do owej publikacji w formacie pdf: <http://www.knhs.umcs.lublin.pl/czh2016.pdf>
