Po wybuchu I wojny światowej, krążowniki pancerne 1. Brygady Krążowników rosyjskiej Floty Bałtyckiej dozorowały i patrolowały przed wejściem do Zatoki Fińskiej na wypadek próby przedarcia się w głąb zatoki okrętów niemieckich. 6 września 1914 r. dozorujące Pałłada i Bajan wykryły podchodzące przeważające siły niemieckie, po czym wycofały się na centralną pozycję minowo-artyleryjską w stronę Rewla (Tallinn), ostrzelane przy tym nieskutecznie przez krążownik pancerny Blücher. Bezskuteczne było też wyjście sił głównych Floty Bałtyckiej w morze 8-9 września pod flagą adm. von Essena. 1. Brygada Pancerników została wówczas postawiona w stan gotowości bojowej i wysłana w morze na wieść o zaobserwowaniu w rejonie wejścia do Zatoki Fińskiej niemieckich dużych okrętów. Bezowocne poszukiwania trwały dwa dni.
>>> Czytaj także: Niedoszłe bałtyckie Pearl Harbor 1914 r. Część 1 <<<<
>>> Czytaj także: Niedoszłe bałtyckie Pearl Harbor 1914 r. Część 2 <<<<
>>> Czytaj także: Niedoszłe bałtyckie Pearl Harbor 1914 r. Część 3 <<<<
>>> Czytaj także: Niedoszłe bałtyckie Pearl Harbor 1914 r. Część 4 <<<<
Fragment górnego pokładu niemieckiego krążownika pancernego Blücher, który w 1914 r. uczestniczył w działaniach bojowych na Bałtyku: wieża artyleryjska z dwoma działami artylerii głównej kal. 210 mm, a pod nimi w kazamacie działo kal. 150 mm, zaliczane do artylerii pomocniczej. Przy burcie zwinięta stalowa sieć przeciwtorpedowa z wytykami.Źródło: wrecksite.eu
W ten sposób mieszanie się dowództwa lądowego do spraw morskich spowodowało, że nie wykorzystano możliwości zadania nieprzyjacielowi ciężkich strat.
? R. Czeczott – Wojna morska na Bałtyku 1914-1918, s. 42.
Pierwsza kampania wojenna na Bałtyku nie przyniosła zdecydowanych rozstrzygnięć militarnych. Od początku konfliktu siły morskie obu adwersarzy (Niemiec i Rosji) przyjęły strategię defensywną, którą narzucały im przedwojenne plany strategiczno-operacyjne. Dowództwo Kaiserliche Marine, dla którego głównym przeciwnikiem była brytyjska marynarka wojenna, wydzieliło do dyspozycji głównodowodzącego sił morskich na Bałtyku księcia Henryka Pruskiego niewielką eskadrę, której zadanie miało polegać na prowadzeniu działań demonstracyjnych u wybrzeży rosyjskich. W ramach pozorowanych operacji ofensywnych niewielkie zespoły sił lekkich, przejawiające szczególną aktywność na podejściach do Zatoki Fińskiej, ostrzeliwały rosyjskie porty i wyspy (szczególnie latarnie morskie) oraz stawiały zagrody minowe. Był to swoisty blef admiralicji niemieckiej, która pragnęła ukryć słabość liczebną i jakościową sił morskich wydzielonych do prowadzenia operacji na Bałtyku, a zarazem zniechęcić dowództwo floty rosyjskiej do podejmowania działań ofensywnych w południowej części akwenu. Wywieraniu dodatkowej presji na Rosjan służyło też periodyczne przerzucanie na akwen bałtycki eskadr pancerników Hochseeflotte bazujących nad Morzem Północnym (trzykrotnie podczas pierwszej kampanii.). Możliwość szybkiego przerzucania przez Kanał Cesarza Wilhelma (Kanał Kiloński) na Bałtyk eskadr pancerników miała stanowić swoiste memento dla dowództwa rosyjskiego, iż wyprowadzanie okrętów poza wody Zatoki Fińskiej może wiązać się z poważnym ryzykiem.
>>> Czytaj także: Nieudana operacja krążownicza Floty Bałtyckiej (1-2 IX 1914) <<<<
Operacja krążownicza podjęta przez rosyjską Flotę Bałtycką w dniach 1-2 września 1914 r., mimo braku sukcesu taktycznego, wywołała duże zaniepokojenie w dowództwie Kaiserliche Marine, które obawiało się o bezpieczeństwo szlaków komunikacyjnych oraz baz w południowej części akwenu. Sztab Admiralicji, mimo zastrzeżeń wielu admirałów, w tym szefa Sztabu adm. von Pohla oraz dowódcy Hochseeflotte adm. von Ingenohla1, zaakceptował przedstawiony przez księcia Henryka Pruskiego plan dużej operacji demonstracyjnej z udziałem okrętów Hochseeflotte. Miała ona za zadanie powstrzymać flotę rosyjską przed kontynuowaniem działań ofensywnych.
Okręt liniowy Mecklenburg – jeden z siedmiu okrętów 4. Eskadry Pancerników, która latem 1914 r. bazowała w Kilonii i w miarę potrzeb wzmacniała niemieckie siły morskie na Bałtyku, m.in. już w końcu sierpnia spiesząc im z odsieczą podczas nieudanej próby uratowania krążownika lekkiego Magdeburg.Pancernik Mecklenburg został zbudowany w latach w latach 1900-1903 w stoczni Vulcan w Szczecinie.Główne dane taktyczno-techniczne pancerników typu Wittelsbach (Wittelsbach, Wettin, Zähringen, Mecklenburg, Schwaben): wyporność normalna 11 800 t; prędkość 17-18 w; uzbrojenie – 4 x 240 mm, 18 x 150 mm, 12 x 88 mm, 6 x 450 mm; opancerzenie (mm) – pb 225, pag 250.Źródło: wikimedia.org
Do dyspozycji głównodowodzącego niemieckich sił morskich na Bałtyku oddano czasowo 4. Eskadrę Pancerników (Wittelsbach, Wettin, Mecklenburg, Schwaben, Braunschweig, Elsass, Zähringen), krążownik pancerny Blücher (okręt flagowy.). Celem operacji było zadanie flocie rosyjskiej jak największych strat oraz demonstracja potęgi Kaiserliche Marine, co miało zniechęcić przeciwnika do podejmowania działań ofensywnych.
Plan zakładał zwabienie związków taktycznych floty rosyjskiej na otwarte wody Bałtyku, gdzie miały zostać oskrzydlone, a następnie zniszczone przez dysponujące przewagą ognia zespoły niemieckie. Książę Henryk Pruski podzielił posiadane siły na trzy zespoły: pierwszy z nich (krążownik Blücher; pancerniki – Braunschweig, Elsass; krążownik Strassburg; 2. Flotylla Kontrtorpedowców) wyruszył w nocy z 5 na 6 września na północ szlakiem na zachód od Gotlandii i o świcie osiągnął rejon latarni Grönskär (na wschód od Sztokholmu); zespół drugi (pancerniki – Wittelsbach, Wettin, Mecklenburg, Schwaben, Zähringen; krążowniki – Amazone, Undine, Gazelle; 6. Flotylla Kontrtorpedowców) pod dowództwem wiceadm. Schmidta wyruszył na północ wzdłuż wschodnich wybrzeży Gotlandii i 6 września około 9.00 znajdował się 25 Mm na wschód od wyspy Gotska Sandön; zespół trzeci (krążownik Augsburg, kontrtorpedowiec V 25) dowodzony przez kontradm. Behringa przeprowadził o świcie 6 września działania demonstracyjne pod Windawą (Ventspils) po czym, zgodnie z rozkazem głównodowodzącego, obrał kurs na Zatokę Fińską.
Na wodach Zatoki Fińskiej opierając się na centralnej pozycji minowo-artyleryjskiej, dostepu do Piotrogrodu strzegły rosyjskie okręty. Do jesieni 1914 r. trzon sił głównych stanowiły 4 widoczne na zdjęciu okręty liniowe (predrednoty), przemierzające wody zatoki w szyku torowym: eskadrę prowadzi Andriej Pierwozwannyj, a za nim kolejna podążają – Impierator Pawieł I, Cesariewicz i Sława.Źródło: coollib.com
Około godz. 13.00 zespół dowodzony przez kontradm. Behringa natknął się w rejonie Ławicy Głotowa (na północ od wyspy Dagö, ob. Hiiumaa) na rosyjskie krążowniki pancerne Pałłada i Bajan pełniące służbę dozorową. Książę Henryk Pruski powiadomiony drogą radiową o aktualnej pozycji krążowników rosyjskich skierował natychmiast dysponujące największą prędkością okręty dowodzonego przez siebie zespołu (krążowniki Blücher oraz Strassburg) w rejon Ławicy Głotowa w celu przecięcia kursu i zatopienia jednostek przeciwnika.
Na przeszkodzie stanęła jednak zarówno zbyt wielka odległość dzieląca oba zespoły jak i fakt, że dowódcy krążowników rosyjskich (Pałłada – kpt. 1. rangi Siergiej Magnus; Bajan – kpt. 1. rangi Aleksandr Weiss), uprzedzeni przez sztab Floty o obecności na wodach Środkowego Bałtyku ciężkich okrętów artyleryjskich Kaiserliche Marine, działali z dużą ostrożnością. Po dostrzeżeniu zbliżającego się duże okrętu przeciwnika, który został błędnie zidentyfikowany jako krążownik liniowy Moltke, dywizjon krążowników rosyjskich zawrócił na wody Zatoki Fińskiej. Podczas ostrzału artyleryjskiego prowadzonego przez krążownik Blücher z odległości 14,7 km na krążownikach rosyjskich nie odnotowano trafień.
Krążownik pancerny Blücher – okręt ten w 1914 r. został z Hochseeflotte przydzielony do sił morskich na Bałtyku i jako okręt flagowy uczestniczył m.in. 6 września 1914 r. w potyczce z okrętami rosyjskimi koło Ławicy Głotowa.Krążownik Blücher został zbudowany w latach 1907-1909 w Stoczni Cesarskiej w Kilonii.Główne dane taktyczno-techniczne: wyporność normalna 15 800 t; prędkość 25-26 w; uzbrojenie – 12 x 210 mm, 8 x 150 mm, 16 x 88 mm, 4 wt 450 mm; opancerzenie (mm) – p 180, pag 180.W czasie wojny Blücher został zupełnie bezmyślnie włączony w skład 1. Grupy Rozpoznawczej z dużo potężniejszymi krążownikami liniowymi Von der Tann, Moltke i Seydlitz. Nie dość, że nowsze okręty napędzane były turbinami i osiągały prędkość większą o 2-4 w., to opancerzono je tak jak pancerniki i uzbrojono w 8-10 armat 280 mm.Dużo korzystniejsze byłoby wykorzystanie krążownika na Bałtyku, co wielokrotnie postulował dowodzący na tym akwenie adm. książę Henryk Pruski. Nie wiadomo dlaczego posyłano go na Bałtyk tylko okazjonalnie, choć mógł się stać jednym z najlepszych okrętów niemieckich tu operujących.Trzon rosyjskiej floty czynnej tworzyła brygada pancerników (predrednotów) złożona z pięciu jednostek – czterech pancerników oraz krążownika pancernego Riurik.Pod względem wyporności, opancerzenia i uzbrojenia Riurik był porównywalny z niemieckim krążownikiem pancernym; ustępował mu natomiast wyraźnie prędkością (Riurik – 21 w, Blücher – 26 w), co zapewniało jednostce niemieckiej przewagę taktyczną.Źródło: wikimedia.org
Fakt uchylenia się okrętów rosyjskich od bitwy praktycznie przekreślił misterny plan głównodowodzącego niemieckich sił morskich na Bałtyku. Ponieważ plan operacji nie uwzględniał możliwości forsowania wejścia do Zatoki Fińskiej, książę Henryk Pruski zarządził odwrót, wyznaczając jako miejsce koncentracji wody na północ od ławicy Kopparstenarna. 7 września kontradm. Behring na czele sił lekkich (krążowniki – Augsburg, Strassburg, Gazelle; kontrtorpedowiec V 25) przeprowadził krótkie rozpoznanie wód Zatoki Botnickiej, podczas którego zatopiono rosyjski frachtowiec Uleaborg. Rankiem 8 września zespół kontradm. Behringa dołączył do sił głównych, które ruszyły na Południowy Bałtyk – zespół specjalnego przeznaczenia do Gdańska, a pozostałe okręty do Kilonii.
Pojawienie się silnych zespołów Kaiserliche Marine u wejścia do Zatoki Fińskiej zaskoczyło dowództwo rosyjskie. Adm. von Essen po otrzymaniu meldunku o potyczce w rejonie Ławicy Głotowa wzmocnił dozór u wejścia do Zatoki i zarządził przygotowania do wyjścia w morze. Przygotowania trwały około 24 godzin. Rankiem 8 września z Rewla (Tallinn) wyszła eskadra w składzie: krążownik pancerny Riurik (okręt flagowy), 1. Brygada Pancerników (Andriej Pierwozwannyj, Impierator Pawieł I, Sława, Cesariewicz), dywizjon krążowników pancernych (Pałłada i Bajan), kontrtorpedowiec Nowik, 2. i 5. dywizjon kontrtorpedowców (16 jednostek) oraz półdywizjon kontrtorpedowców specjalnego przeznaczenia (Gienierał Kondratienko, Ochotnik, Pogranicznik, Sibirskij Striełok.). Na rozkaz dowódcy Floty, kontrtorpedowiec Nowik przeprowadził rozpoznanie wód u wejścia do Zatoki Botnickiej, jednakże okrętów niemieckich już nie napotkał.
Raport dowódcy Nowika kpt. 2. rangi Piotra Paleckiego oraz meldunki napływające z posterunków Służby Łączności utwierdziły adm. von Essena w przekonaniu, iż flota niemiecka opuściła już wody w północnej części Bałtyku. Nie napotkawszy sił przeciwnika, 9 września eskadra Floty Bałtyckiej powróciła do bazy w Rewlu. Wyjście w morze sił głównych Floty wywołało zaniepokojenie w Kwaterze Głównej, do której dotarły informacje wywiadu o obecności silnej eskadry niemieckiej na wodach Środkowego Bałtyku. W efekcie, 11 września adm. von Essen otrzymał z dowództwa 6. Armii radiogram zawierający potwierdzenie wcześniejszego rozkazu Naczelnego Wodza, który kategorycznie zakazywał podejmowania ryzyka i przypominał, iż zachowanie gros sił Floty jest niezbędne do realizacji głównego zadania, tj. uniemożliwienia nieprzyjacielowi wysadzenia desantu na brzegach Zatoki Fińskiej.
Rosyjski krążownik pancerny Pałłada – ten potężny okręt uczestniczył w zniszczeniu niemieckiego krążownika lekkiego Magdeburg oraz w potyczce koło Ławicy Głotowa, ale wkrótce potem zakończył żywot. 11 października 1914 r. zatonął wraz z całą załogą od wybuchu jednej torpedy, wystrzelonej z niemieckiego okrętu podwodnego U 26.Źródło: navsource.narod.ru
Druga dekada września na Bałtyckim TDW charakteryzowała się zastojem w prowadzeniu działań na wodach kontrolowanych przez przeciwnika. W ramach przygotowań do przyszłych operacji Niemcy wzmacniali Dywizję Obrony Wybrzeża Morza Bałtyckiego2, natomiast strona rosyjska – obronę nadbrzeżną. W rozkazie z 17 września 1914 r. dowódca rosyjskich sił morskich na Bałtyku nakreślił nowe zadania stojące przed podległym mu związkiem operacyjnym wiążące się z planowanym rozszerzeniem strefy operacyjnej Floty Bałtyckiej o rejon Archipelagu Moonsundzkiego (Archipelag Zachodnioestoński) oraz Wysp Alandzkich.
Oba archipelagi, których kontrolowanie umożliwiało skrócenie wewnętrznych linii komunikacyjnych Floty, miały zostać silnie ufortyfikowane, a ich porty miały pełnić rolę wysuniętych baz operacyjnych dla kontrtorpedowców i okrętów podwodnych. Według adm. von Essena, realizacja postawionych zadań miała zapewnić Flocie Bałtyckiej pełną kontrolę nad zachodnią częścią Zatoki Fińskiej, co było warunkiem sine qua non prowadzenia ofensywnych operacji na Bałtyku.
>>> Czytaj także: Admirał Nikołaj von Essen – orędownik „strategii Nelsona” <<<<
>>> Czytaj także: Zagłada rosyjskiego krążownika pancernego Pałłada – pierwszy sukces U-Bootów na Bałtyku <<<<
1 Obaj admirałowie obawiający się ataku ze strony Grand Fleet byli przeciwni rozpraszaniu sił Hochseeflotte i narażaniu ich na niepotrzebne straty na drugorzędnym teatrze działań wojennych za jaki uznawali Morze Bałtyckie. Ich obawy odzwierciedla telegram datowany 2 września 1914 r. wysłany przez szefa Sztabu Admiralicji do głównodowodzącego sił morskich na Bałtyku: W przypadku dalszej ofensywy rosyjskiej pozostające w gotowości bojowej okręty 4. Eskadry [Pancerników] powinny podjąć kontrofensywę, jednakże nie dalej niż do Memla [Kłajpeda.]. Równocześnie Eskadra powinna być gotowa, aby na wydany w dowolnym momencie rozkaz dowódcy Hochseeflotte natychmiast przejść na Morze Północne. Zob. R. Firle ? Wojna?, s. 149. O detaszowaniu 4. Eskadry Pancerników (wraz z siłami wsparcia) do operacji na Bałtyku zadecydowało poparcie ze strony adm. von Tirpitza oraz cesarza Wilhelma II.
2 W miejsce kontrtorpedowców V 186 i V 26, które przebazowano na Morze Północne, do działań na Bałtyku skierowano 5 kontrtorpedowców o numerach taktycznych G 132-G 136. Przestarzałe kontrtorpedowce o numerach taktycznych T 91, T 92, T 94 (do września 1914 r. nosiły numery taktyczne: S 91, S 92, S 94) zostały zastąpione przez nowsze jednostki o numerach taktycznych S 120, S 123, S 125. W ramach reorganizacji utworzono dwie półflotylle kontrtorpedowców: 20. półflotylla (G 132, G 133, G 135, G 136) bazująca w Gdańsku, podlegająca kontradm. Behringowi, została przeznaczona do prowadzenia aktywnych działań na Środkowym Bałtyku; 19. półflotylla (G 134, S 120, S 123, S 125), podlegająca dowódcy Dywizji Obrony Wybrzeża Morza Bałtyckiego kontradm. Mischke, została przeznaczona do prowadzenia służby dozorowej w zachodniej części akwenu. Do dyspozycji kontradm. Behringa oddano ponadto 5. półflotyllę okrętów podwodnych (U 23, U 25, U 26; kontrtorpedowiec D 10 – przewodnik półflotylli) oraz stary krążownik pancerny Friedrich Carl, który został przebazowany do Gdańska 19 października.
Najsłynniejszy okręt rosyjskiej Floty Bałtyckiej – kontrtorpedowiec Nowik.W trakcie wrześniowego wypadu silnego zespołu floty niemieckiej, rosyjskie kontrtorpedowce na czele z Nowikiem udały się w pobliże Zatoki Botnickiej, ale tam nie było już okrętów niemieckich. Następnego dnia zespół rosyjski powrócił do Rewla.Źródło: kreiser.unoforum.ru
Bibliografia
? W.A. Zołotariow, I.A. Kozłow ? Russkij fłot w pierwoj mirowoj wojnie, St. Pietierburg 2002 ? R. Firle – Wojna na Bałtijskom Morie, t. I, Moskwa 1937 [tłum. z nm.] ? E. Kosiarz ? Pierwsza wojna światowa na Bałtyku, Gdańsk 1979 ? R. Czeczott ? Wojna morska na Bałtyku 1914-1918, Warszawa 1935 ? Fłot w pierwoj mirowoj wojnie, red. N.B. Pawłowicz, t. I, Moskwa 1964 ? P. Nowosilcow – Zamietki o bojewoj diejatielnosti minonoscew wo wriemia wojny 1914-1918 gg. na Bałtijskom Morie (po wospominanijam i archiwnym matieriałam Morskoj Istoriczeskoj Komisii), „Morskoj Sbornik” 1922, nr 1-2 ? E. Gröner – Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945, Bd. I-II, München 1966 ? B. Weyer – Taschenbuch der Kriegsflotten XV. Jahrgang 1914, Bonn 1995
